Eten aan tafel! Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw
zaal 3 1 zaal 4 zaal 5 2 Eten aan tafel! zaal 2 zaal 1 Ingang Uitgang begane grond Eten is noodzakelijk om in leven te blijven. Maar vaak is eten ook leuk omdat je met gezellige mensen eet of als het extra lekker is. In de 17de eeuw aten de mensen andere dingen dan nu. Er kon geen groente worden gekweekt in kassen. Specerijen kwamen met schepen uit het buitenland en waren heel bijzonder. De mensen hielden van mooie spullen op tafel. Dat ontdek je door naar de objecten en schilderijen in dit museum te kijken. 4 zaal 9 zaal 8 zaal 11 6 5 zaal 10 zaal 6 3 zaal 7 Pas op! Wees voorzichtig! De schilderijen zijn kostbaar en kwetsbaar. Wijs er niet naar met je pen of potlood! De schilderijen en objecten waarover de vragen worden gesteld vind je op de plattegrond. Als het bij een schilderij of object te druk is kun je dat beter even overslaan. Probeer het later nog een keer. 7 zaal 12 zaal 14 Veel plezier en succes! zaal 13 Museumwinkel eerste verdieping zaal 1 3
1 Ernst Jansz van Vianen Drinkschaal Op de voorkant staan Griekse goden met de oppergod Zeus in het midden. Het is vreselijk druk in deze zee. Kruis aan wat je ziet: golven wapens geweld overleg vissen honden vrouw en kinderen Welk eten vind jij goed op deze schaal passen? Ik vind dat op deze schaal De zilversmid Ernst van Vianen heeft de voorstelling in deze tazza of drinkschaal met ijzeren staafjes gehamerd. Dat was een hele klus. Je kunt aan deze tazza zien dat Van Vianen een vakman was. Kijk goed naar de voor- en de achterkant van de schaal. Wat staat er aan de achterkant? Wat voor dier zie je in de poot? 4 zaal 4 5
2 Ontbijtbordje Welke van de onderstaande voorwerpen is onbruikbaar, net als Mary s pronkstukken? houten gans voor in de vensterbank computer voor op je slaapkamer een knalgele koelkast Bekijk het serviesgoed in de vitrines. Kies iets van aardewerk uit dat je mooi vindt. Kies uit en teken na: de vorm van een kan een stukje van een patroon op een kan of bord Je ziet hier een foto met een ontbijtbordje met Willem iii erop. Zoek het bordje in de vitrine op en bekijk het goed. Willem iii behoorde tot het Huis van Oranje. Waaraan kun je dat zien op het bord? Willem iii en Mary Stuart waren erg populair in de Republiek. Er was veel vraag naar souvenirs van het paar. Mary was dol op Delfts aardewerk. Zo werd het een trend om Delfts Blauw te sparen. Mary s kastelen stonden vol met servies en ander Delfts aardewerk. Kijk goed rond in de vitrines in deze zaal. Hoe oud is Willem op dit portret, denk je? Ongeveer Waaraan kun je dat zien? aan zijn kleren aan zijn gezicht Wat voor bord had jij toen jij zo oud was? jaar. Noem minstens drie voorwerpen die gewoonlijk van een ander materiaal dan aardewerk zijn gemaakt. 1 2 3 Tegenwoordig zijn er ook voorwerpen die eigenlijk onbruikbaar zijn en voor de sier zijn gemaakt. Ik had een bord. Denk je dat dit bord door Willem III zelf gebruikt werd? Waarom? Ik denk dat dit bordje wel / niet door hemzelf gebruikt werd, omdat 6 zaal 5 7
3 Pieter Claesz Stilleven met kalkoenpastei Willem Claesz Heda Stilleven met vergulde bokaal De naam voor dit soort schilderijen is stilleven. Waarom is dat denk je? Dit schilderij heet een stilleven omdat je stil moet zijn om er naar te kijken de oesters nog wel leven, maar heel stilletjes anders, namelijk: Van één glaasje wijn kun je flink dronken worden bij deze dinertjes. Hoe diep kun je in deze glazen kijken? Er spiegelt en glanst van alles in deze stillevens. Willem Claesz Heda was daar het beste in. Hier zie je een rij met voorwerpen. Trek een pijl naar waar ze in spiegelen of schaduw opwerpen. Er is er al een voorgedaan. Voorwerp raampartij tafelkleed citroen rode wijnglas dekschaal Gespiegeld in/werpt schaduw op tafelkleed tinnen bokaal witte wijnglas liggende drinkschaal bord Maar Pieter Claesz kon er ook wat van. Kijk naar de bolle buik van de wijnkan. Wat zie je weerspiegeld in die kan? 1 2 Deze twee stillevens zijn echte meesterwerken. In de kannen en glazen weerspiegelen andere spullen op de tafel en licht uit ramen. Misschien zie jij er wel mensen in weerspiegeld? Je ziet rondjes in dit schilderij. Geef elk onderdeel een nummer van 1 tot 4. Nummer 1 vind je het knapst geschilderd. Wat lust jij van het eten op deze twee schilderijen? Kijk goed naar beide schilderijen. Welk moment van de maaltijd is het? vóór de maaltijd tijdens de maaltijd ná de maaltijd 8 zaal 7 9
4 Nicolaes Maes Oude vrouw in gebed Wat eet zij vandaag? Kruis vier etenswaren aan die je ziet: aardappelen nasi spaghetti patat jam brood zout melk kaas boter kippenbout zalm wijn pap appelmoes Ze was heel arm maar toch eet ze iets dat nu best duur is. Wat is dat? Hoe komt het dat zulk voedsel in de 17de eeuw goedkoop was? Ik denk dat zulk voedsel in de 17de eeuw goedkoop was, omdat Uit dit schilderij haalden de 17de-eeuwse mensen een wijze les. Welke les was dat? de kat is een edel dier en geef hem daarom alles ook al heb je honger, vergeet nooit te bidden tot God van veel bidden gaat je honger snel over Wat is de bedoeling van een gebed voor het eten? Dit is één van de weinige arme mensen die levensgroot is afgebeeld in de 17de eeuw. De mensen die geschilderd werden, betaalden daar meestal voor. Deze vrouw kon zeker dit schilderij niet betalen. Waaraan zie je dat de vrouw bidt? Noem twee dingen: 1 De bedoeling is Noem een geloof waarbij je niet bidt voor het eten maar voor iets anders. Wat is de bedoeling van dat gebed dan? Geloof: Bedoeling: 2 10 zaal 7 11
5 Johannes Vermeer Het melkmeisje Beschrijf het soort brood. Zeg ook iets van de korst, de binnenkant en de smaak. Soort brood: Korst: Binnenkant: Smaak: Op welke andere plek dan op tafel ligt brood? Het melkmeisje staat waarschijnlijk in een ruimte in een kelder. Wat zie je niet in deze ruimte? kapot ruitje een muisje spijkergaatjes in de muur viezigheid op de grond Op welke vreemde plek zie je tegeltjes? Ik zie tegeltjes Wat hebben wij meestal op die plek zitten? Melk en brood worden in Nederland misschien wel het meest gedronken en gegeten. Dat was in de 17de eeuw ook al. Wat voor geluid hoor je in deze ruimte op het schilderij? Wat vind jij van dit melkmeisje? Streep aan en maak af: Ik vind haar lui / ijverig / geconcentreerd / slordig / rommelig / precies, omdat Wat voor geluid hoor je buiten op straat? Als je goed kijkt naar het melkmeisje, dan zie je dat ze een beetje droomt. Vast over iets heel fijns. 12 zaal 10 13
6 Jan Steen Het vrolijke huisgezin Op het briefje aan de muur in het schilderij staat het spreekwoord: zoals de ouden zongen, piepen de jongen. Wat betekent dit spreekwoord volgens jou? Wat wil Jan Steen hiermee zeggen denk je? Waar heb je het glas van de opa eerder gezien? Wat vind jij van dit gezin? Jan Steen schilderde ter lering en vermaak. Dus voorstellingen die leuk zijn om naar te kijken, maar waar je ook iets van kunt leren. Hoe is dit gezin samengesteld? Maak af: Vader, moeder, De kinderen op het schilderij doen dingen waar ze eigenlijk te jong voor zijn. Noem twee dingen: 1 2 14 zaal 11 15
7 Rembrandt Harmensz van Rijn De Nachtwacht Er hangt een kip aan de gordel van het meisje. Wat zal de schilder met deze kip bedoelen? ze gaan na het gevecht met z n allen kip eten de kip is voor de sier, als riem de klauwen van kip hebben iets te maken met de kloveniers Het meisje heeft een bijzondere plaats in het schilderij. Zij is een soort mascotte van de kloveniers. Welke twee zaken vallen jou op bij het meisje? 1 2 Is het een arm of een rijk meisje? arm rijk Bedenk een naam die bij haar past Naam Wat zal het meisje denken? Vul in: Het schilderij De Nachtwacht is heel beroemd. Mensen uit de hele wereld komen om dit doek te bekijken. Op het schilderij worden de schutters (soldaten) van Amsterdam uitgebeeld. De schutters op De Nachtwacht heten kloveniers, naar een 16de-eeuws vuurwapen. Wie zijn zeker geen kloveniers? Kies er twee uit: de mannen op de voorgrond de man met de trommel de hond de vaandeldrager het meisje 16 zaal 12 17
Colofon In opdracht van de afdeling Publiek & Educatie van het Rijksmuseum door Warmer tekst en advies voor onderwijs en kunstinstellingen 2011, derde herziene druk (eerste druk in 2004) Ontwerp Druk Fotografie Irma Boom Office Kunstdrukkerij Mercurius Afdeling Beeld van het Rijksmuseum
zaal 1