Midden en Oost Europeanen: Last of gast? 0. Inleiding Van oudsher vangen arbeidsmigranten de tekorten op de Nederlandse arbeidsmarkt op. Ook in Tilburg. In Tilburg wonen en werken er naar schatting tussen de 3000 en 4000. Dankzij de afspraken over vrij verkeer van mensen en goederen zijn, binnen de Europese Economische Ruimte (EER) 1, de drempels om in het buitenland te gaan werken vrijwel verdwenen. De tewerkstellingsvergunningen die nodig waren om in Nederland te mogen werken, zijn voor bijna alle inwoners van EER-staten vervallen. Alleen de Roemenen en Bulgaren hebben een dergelijke vergunning nog nodig en de verwachting is dat ook voor hen deze verplichting binnen enkele jaren zal verdwijnen. Buitenlandse werknemers komen vanuit economische motieven naar Nederland en de werkgevers in Nederland hebben economische motieven om buitenlandse werknemers te werven. De consument profiteert hiervan doordat goederen en diensten beschikbaar blijven tegen een lagere prijs. Naarmate de arbeidsmigranten van verder weg komen, is de culturele kloof met de bestaande bevolking groter. Een Vlaamse Belg ligt dichter tegen de Nederlandse cultuur aan, dan een Pool. De verschillen in cultuur hebben uiteraard positieve en minder positieve gevolgen op het samen leven. Omdat veel arbeidsmigranten bovendien tijdelijk in Tilburg zijn, en zich ook vestigen in woningen die oorspronkelijk voor gezinnen bedoeld zijn, ontstaat hier en daar wrijving. Het aantal arbeidsmigranten neemt toe en daar moet Tilburg op voorbereid zijn. Bovendien is de verwachting dat het aantal (betrekkelijk "westerse") Polen af zal nemen en dat de instroom uit bijvoorbeeld Roemenië en Bulgarije toe zal nemen. De culturele kloof met de inwoners uit die landen, is groter dan met Polen. De effecten daarvan laten zich lastig voorspellen. Door hun komst verandert het straatbeeld. Woningen worden ineens door vreemde buren bewoond. Auto s met witte kentekenplaten vullen de parkeervakken. Andere gewoonten, normen en waarden, worden meegebracht. Vooroordelen bij de autochtone bevolking en bij (overheids)instellingen bepalen hoe over deze groep gedacht wordt. Deze nota schetst de situatie in Tilburg en geeft aanbevelingen voor een geïntegreerde aanpak van de uitdagingen die met de arbeidsmigratie van Midden- en Oost Europeanen 2 verbonden zijn. Er is gebruik gemaakt van plannen die elders in het land gemaakt zijn en van informatie uit gesprekken met de uitzendbranche, het Oost Europa Centrum, de politie, het Openbaar Ministerie en verschillende afdelingen van de gemeente Tilburg. De nota behandelt achtereenvolgens Werken, Welzijn, Wonen en Veiligheid en sluit af met aanbevelingen, een afstemming- en financiële paragraaf en de voorgenomen besluiten. Het uitgangspunt is dat Tilburg een goed gastheer wil zijn voor deze groep, inmiddels onmisbare, Europeanen. 1 De EER bestaat uit alle landen van de Europese Unie plus Liechtenstein, Noorwegen en IJsland. 2 De Midden- en Oost Europese landen zijn Slovenië, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Estland, Letland, Litouwen en Polen. Pagina 1 van 1 081202-29-CS Midden en Oost Europeanen_nt.doc
1. Werken. De Midden- en Oost Europeanen blijven steeds langer in Nederland. Vroeger alleen voor seizoensarbeid, nu ook steeds vaker om zich permanent te vestigen. Van de 100.000 Middenen Oost Europeanen in Nederland werken er 35% via een uitzendbureau. Ongeveer 22% werkt als zelfstandige en 45% is rechtstreeks in dienst van een werkgever. In Tilburg werken en verblijven naar schatting 3000 tot 4000 Midden- en Oost Europeanen. Werkgevers en uitzendbureaus zijn er in alle soorten en maten. De bonafide (uitzend)werkgevers zorgen goed voor hun medewerkers. De malafide bedrijven onderbetalen, dragen geen premies af, betalen geen ziekengeld en buiten de werknemers uit. Er zijn geen cijfers bekend over de mate waarin uitbuiting plaats vindt. Verschillende opsporingsdiensten zijn actief op het gebied van de sociale wetgeving en zij betrekken ook de Midden- en Oost Europeanen in hun onderzoeken. De brancheorganisaties van de uitzendbureaus (waar ongeveer 1000 van de 10 duizend bureaus bij aangesloten zijn), hebben regels over de omgang met Midden- en Oost Europeanen en hun huisvesting. Ongeveer 1400 uitzendbureaus zijn NEN-gecertificeerd. In die certificering wordt vooral aandacht besteed aan de afdracht van premies en dergelijke. Huisvesting komt marginaal aan bod. Er is niet bekend hoeveel uitzendbureaus en werkgevers in Tilburg met Midden- en Oost Europeanen werken. Ruim 100 uitzendbureaus hebben een vestiging in Tilburg. Het Ministerie van VROM, de VNG en enkele grote steden hebben convenanten afgesloten met de drie brancheorganisaties in de uitzendbranche, om de kansen van malafide uitzendbureaus tegen te gaan en daarmee de werk- en leefomstandigheden van uitzendkrachten te vergroten. Op het gebied van "Werken" worden in Tilburg geen grote, structurele, problemen gesignaleerd. Kennelijk hebben preventie, toezicht en handhaving van (vaak) landelijke instellingen voldoende effect. 2. Welzijn. Midden- en Oost Europeanen hebben de naam dat ze veel te veel alcohol drinken en dat het gelijktijdig gebruik van alcohol en drugs tot steeds meer incidenten leidt. Het alcoholgebruik blijkt zich te beperken tot de zaterdagavond en de zondag, waarbij het binge-drinken een gewoonte is waarin de Midden en Oost Europeaan zich onderscheid van de gemiddelde Nederlander. Men drinkt in korte tijd heel veel en ervaart het dan ook als niet schokkend om te vechten met de beste vrienden. De volgende dag geeft men elkaar een hand en is alles weer goed. Bij zorginstellingen en gemeente zijn wel incidenten bekend, maar uit niets blijkt dat sprake is van een structureel welzijnsprobleem door drank en drugsgebruik. Waakzaamheid is echter geboden, want het aantal Midden- en Oost Europeanen dat om verslavingszorg vraagt neemt toe. Procentueel gezien is het aantal overigens erg laag (0,8% landelijk). Door het Tilburgse uitzendbureau SBA euro is samen met Novadic-Kentron een cursus Alcohol & Drugs ontwikkeld die beschikbaar gesteld is aan andere uitzendbureaus die bij de VIA zijn aangesloten. Bij de GGD en de afdeling Zorg en Welzijn komt de groep niet in beeld met negatief afwijkende gezondheids- of welzijnsproblemen. De 61 kinderen die in Tilburg in GBA ingeschreven zijn, vertonen geen afwijkend beeld op het gebied van leerplicht en verzuim. Er zijn signalen dat Midden- en Oost Europeanen willen investeren in integratie in Tilburg. Degene die lang blijven meer, degenen die kort blijven minder. Dat is voor hen niet verplicht. Taalles en praktische handvatten zijn welkom, maar een volledige inburgering is een hoge belasting gebleken voor deze mensen die immers relatief kort in Tilburg verblijven. Bij de Tilburgers blijkt een informatie-achterstand te zijn waardoor vooroordelen in stand blijven. Het contrast tussen Midden- en Oost Europeanen en andere Tilburgers wordt Pagina 2 van 2 081202-29-CS Midden en Oost Europeanen_nt.doc
uitvergroot, maar is feitelijk veel beperkter. Net als de Turken en Marokkanen in de jaren 70/80, zijn de Midden- en Oost Europeanen nu degenen die opvallen. In Tilburg ontplooit het, mede door de gemeente gesubsidieerde, Oost Europa Centrum activiteiten om Midden- en Oost Europeanen wegwijs te maken en te ondersteunen. Het OEC maakt een ontwikkeling door van hulporganisatie naar kennis- en adviesorganisatie en wil, vanuit een neutrale rol, steun en toeverlaat zijn voor de arbeidsmigranten vanuit Midden en Oost Europa. Sprekende voorbeelden zijn de recent gestarte Polish information Shop (een spreekuur voor Polen); een handelsmissie naar Hongarije, het festival Poollywood dat georganiseerd is om Tilburgers en Polen meer met elkaar bekend te maken; het Arbeidsmigrantencongres van 28 november 2008 en de stedenband met Lublin over specifieke migrantenvraagstukken. 3. Wonen. Midden- en Oost Europeanen worden vaak gehuisvest door hun (uitzend)werkgever. In Tilburg veelal in verschillende typen woningen, maar ook in twee grotere complexen. De rol van de woningcorporaties beperkt zich op dit moment tot één groter complex en enkele losse woningen waarin Midden- en Oost Europeanen gehuisvest zijn in afwachting van sloop van de panden. De tijdelijke studentenpanden op Stappegoor naderen hun einddatum en zijn hierdoor slecht verhuurbaar aan studenten. Ook hier wordt verhuurd aan Midden- en Oost Europeanen. In het buitengebied komt huisvesting op verschillende locaties en in verschillende vormen voor en is, net als in de stad, niet gereguleerd. Er is geen sluitend beeld van de plaatsen waar Midden- en Oost Europeanen wonen. Er is een registratieplicht in GBA als men langer dan vier maanden in Tilburg verblijft, maar men schrijft zich vaak niet in. De controle hierop is beperkt en lastig omdat bewezen moet worden dat men langer dan vier maanden in Tilburg woont. Door de hele stad worden huizen bewoond door Midden- en Oost Europeanen. Er zijn geen wijken die verpoolst zijn. Er zijn wel enkele straten waar het aantal dusdanig hoog is dat onrust ontstaat. Datzelfde geldt overigens voor studentenhuisvesting. De huisvesting van Midden- en Oost Europeanen past vaak niet in de huidige bestemmingsplannen, omdat de bestemming "Wonen" dit niet toelaat. Zolang er echter geen ernstige overlast of onveiligheid is, wordt er niet gehandhaafd. Er is in Tilburg geen beleid op tijdelijke huisvesting of kamerverhuur geformuleerd en ook het handhavingsbeleid ontbreekt. Omdat de landelijke wetgeving op wezenlijke onderdelen verandert en er vanuit de gebiedsteams en handhaving een roep is om duidelijkheid, vraagt dit punt aandacht. 4. Veiligheid. In de stad veroorzaken Midden- en Oost Europeanen incidenteel problemen. Uit het registratiesysteem van de gemeente en uit politiecijfers blijkt dat Midden- en Oost Europeanen (ook procentueel) minder vaak problemen veroorzaken en minder vaak als verdachte gehoord worden dan andere Tilburgers. Slechts 27 van de 7000 meldingen bij het Centraal meldpunt gingen over Midden- en Oost Europeanen. De meldingen gaan over geluidsoverlast, parkeerdruk, illegale vuilstort, vermeende waardevermindering van woningen en geweldsincidenten. Van het totaal aantal verdachten dat de politie in de maanden januari tot en met juni van de jaren 2005 tot en met 2008 verhoorde, was slechts 1% Midden en Oost Europeaan (terwijl men 1,5 tot 2% van de totale bevolking uitmaakt). Er is wel een stijgende lijn in het aantal. Problemen door overmatig drankgebruik zijn er wel, maar niet in die mate dat daarop ander beleid dan een goede voorlichting gevoerd zou moeten worden. Pagina 3 van 3 081202-29-CS Midden en Oost Europeanen_nt.doc
Uit controles van handhaving blijkt dat er regelmatig wat aan te merken is op de veiligheid van (verhuurde) woningen, maar dit geldt voor alle vormen van kamerverhuur, niet alleen voor Midden- en Oost Europeanen. 5. Conclusie: Gemeten naar de schaal van de stad Tilburg, lijken er weinig problemen met Midden- en Oost Europeanen te zijn. De incidenten komen vaak voort uit de manier waarop gehuisvest wordt en zijn over het algemeen te behappen. Er zijn echter geen duidelijke afspraken hoe ze voorkomen of aangepakt kunnen worden. De vooroordelen die voortkomen uit de incidenten kunnen niet onderbouwd worden. Omdat het aantal Midden- en Oost Europeanen toeneemt en het land van herkomst meer naar het Oosten verschuift, is het verstandig om voor te bereiden op de toekomst. 6. Aanbevelingen 1. Beleid huisvesting Er is geen eenduidig beleid rondom het wonen op kamers, in pensions of in logiesgebouwen. Er is geen eenduidig handhavingsbeleid. Bovendien is niet voor iedereen duidelijk welke (rechts)middelen in welke situatie toepasbaar zijn. Duidelijkheid over het beleid en de handhaving daarvan is nodig om problemen rondom kamerverhuring eenduidig aan te kunnen pakken. Aanbeveling: Werk het beleid bij kamerverhuur (waaronder aan Midden- en Oost Europeanen) nader uit in een beleidsnota met handhavingparagraaf. Geef daarbij ook aan wat de procedures zijn voor de afhandeling (het oplossen) van klachten rondom kamerverhuur en ga in op het nut of de noodzaak van een huisvestingsverordening en het nut of de noodzaak van een actieve(re) controle van de GBA gegevens gerelateerd aan kamerverhuringen. De afdeling Beleidsontwikkeling is, in overleg met de portefeuillehouder Wonen, wethouder Hamming, al gestart met het uitwerken van deze aanbeveling. 2. Huisvestingskansen Op een krappe huisvestingsmarkt ontstaat ruimte voor huisjesmelkers en worden huurprijzen opgedreven. Om dat te voorkomen kan (analoog aan de studentenhuisvesting) gewerkt worden aan een ontspannen markt. Bijvoorbeeld door kansen die er zijn bij leegkomende gebouwen te benutten. Aanbeveling: Maak in overleg met de relevante partners, waaronder woningcorporaties, uitzendbureaus en COA, afspraken over het benutten van kansen op het gebied van de tijdelijke huisvesting in Tilburg. 3. Informatie en registratie Er zijn verschillende registratiesystemen (bij gemeente, politie, CWI, belasting, uitzendbureaus en werkgevers), waar informatie over de huisvesting van Midden- en Oost Europeanen vastgelegd is. GBA registreert alleen de Midden- en Oost Europeanen die zich daar inschrijven (en dat zijn ze lang niet allemaal). Een betere registratie zou een hulpmiddel kunnen zijn bij het terugdringen van leegstand; bij het in beeld krijgen van het aantal Midden- en Oost Europeanen in Tilburg; bij het bereikbaar maken van deze groep; bij proactieve handhaving; bij de inning van gemeentelijke belastingen; bij de aanpak van overlastsituaties en bij de uitvoering van het nog vast te stellen huisvestingsbeleid. Een dergelijke registratie vergt vermoedelijk een forse inspanning en lijkt strijdig met het Europese beleid van vrij verkeer van mensen en goederen. Aanbeveling: Stimuleer de registratie in GBA, zodat een beter beeld ontstaat van de verblijfplaatsen van Midden en Oost Europeanen en anderen die tijdelijk in Tilburg wonen. 4. " Inburgering" Het is belangrijk om nieuwe inwoners van Tilburg te laten weten hoe zaken in de stad geregeld zijn en wat de normen en waarden zijn. De uitzendbureaus hebben goede ervaringen met het bekend maken wat wel en wat niet kan. Het gedrag van de Midden- en Oost Europeanen blijkt daarmee goed te sturen te zijn. Het ministerie van SZW werkt aan een educatief pakket over Nederland en in Tilburg zijn al ervaringen opgedaan met Midden- en Oost Pagina 4 van 4 081202-29-CS Midden en Oost Europeanen_nt.doc
Europeanen die deelnamen aan de (standaard) inburgeringcursus. Aanbeveling: Onderzoek de mogelijkheden om de Midden- en Oost Europeanen al snel na aankomst te informeren over hun rechten en plichten in Tilburg/Nederland. 5. Onbekend maakt onbemind. Uit de meldingen bij de gemeente en uit reacties van instellingen blijkt dat er veel vooroordelen bestaan over Midden- en Oost Europeanen. Tilburgers weten kennelijk niet dat Midden- en Oost Europeanen hier legaal kunnen werken en wonen. Doordat er verkeerde veronderstellingen en verwachtingen zijn, ontstaat wrevel. Meer informatie kan daarbij helpen. Aanbeveling: Informeer de Tilburgers over de Midden en Oost Europeanen en gebruik het burgerpanel om de informatiebehoefte te peilen. 6. Alcohol & drugs Hoewel het alcohol en drugsgebruik op dit moment niet als een stadsbreed probleem gezien kan worden, is de trend dat steeds meer Midden- en Oost Europeanen (verslavings)zorg vragen. Ook in de uitzendbranche is dit opgevallen en men heeft daarvoor een lespakket ontwikkeld. Aanbeveling: Onderzoek met partners, waaronder (uitzend)werkgevers en Novadic-Kentron, of alcohol en drugsvoorlichting aangeboden kan worden. 8. Financiën en capaciteit. Met betrekking tot aanbeveling 1. Binnen het Team Cultuur, Wonen en Integratie van de dienst Beleidsontwikkeling is hiervoor capaciteit beschikbaar. Met betrekking tot aanbeveling 2. Binnen het Team Cultuur, Wonen en Integratie van de dienst Beleidsontwikkeling is hiervoor capaciteit beschikbaar vanaf het moment dat aanbeveling 1 afgerond is. Met betrekking tot aanbeveling 3. Binnen de afdeling Stadswinkels van de dienst Publiekszaken is capaciteit beschikbaar om uitzendbureaus te informeren ingeval van verplichting tot registratie in GBA. Met betrekking tot aanbeveling 4. Binnen het cluster Beleid en Voorzieningen van de dienst Beleidsontwikkeling is hiervoor capaciteit beschikbaar. Met betrekking tot aanbeveling 5. De kosten voor bevraging van het burgerpanel bedragen 2500,-. Hiervoor is dekking gevonden binnen de werkbudgetten van Bureau Veiligheid. Binnen de afdeling Onderzoek en Informatie is capaciteit beschikbaar voor de uitvoering van het onderzoek. Met betrekking tot aanbeveling 6. Binnen de afdeling Zorg en Welzijn van de dienst Beleidsontwikkeling is hiervoor capaciteit beschikbaar. Als daar aanleiding toe is wordt bij de uitwerking van de aanbevelingen separaat besluitvorming gevraagd. 9. Besluit: Het college besluit: 1. Het beleid bij kamerverhuur (waaronder aan Midden- en Oost Europeanen) nader uit te werken in een beleidsnota met handhavingparagraaf. Daarin wordt opgenomen wat de Pagina 5 van 5 081202-29-CS Midden en Oost Europeanen_nt.doc
procedures zijn voor de afhandeling van klachten rondom kamerverhuur; het nut of de noodzaak van een huisvestingsverordening en het nut of de noodzaak van een actieve(re) controle van de GBA gegevens. 2. Met de relevante partners afspraken te maken over het benutten van kansen op het gebied van de tijdelijke huisvesting in Tilburg. 3. De registratie in GBA, door (tijdelijke) inwoners van Tilburg, te stimuleren. 4. Te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om de Midden- en Oost Europeanen al snel na aankomst te informeren over hun rechten en plichten. 5. Via het burgerpanel de informatiebehoefte van de Tilburgers te peilen en op basis daarvan de Tilburgers te informeren over de Midden en Oost Europeanen. 6. In overleg met partners te onderzoeken of alcohol en drugsvoorlichting aangeboden kan worden. Pagina 6 van 6 081202-29-CS Midden en Oost Europeanen_nt.doc