Opleiding Integrale Jeugdhulp Privacybescherming & Beroepsgeheim Katrien Herbots en prof. dr. Johan Put K.U.Leuven Instituut voor Sociaal Recht
Opbouw Inleiding Evoluerende hulpverleningscontext Privacy * Algemeen * Wet Verwerking Persoonsgegevens * Elementen uit Decreet Integrale Jeugdhulp * Elementen uit Decreet Rechtspositie Minderjarigen Beroepsgeheim * Oorsprong visies evolutie * Toepassingsgebied * Uitzonderingen Besluit 2
Inleiding Juridisch kader Vele vragen Enkele antwoorden Belang van andere invalshoeken Belang van professioneel omgaan met dagelijkse vragen en problemen 3
Evoluerende hulpverleningscontext (1) Van klassieke gezondheidszorg naar heel verscheiden vormen van hulpverlening, met een breed welzijnsbegrip Professionalisering Van individuele hulpverlening naar hulpverlening in uni-, multi-, inter- of transdisciplinaire teams Zorgcoördinatie en integrale hulpverlening 4
Evoluerende hulpverleningscontext (2) Zwaardere en complexere problematieken Contextueel werken Emancipatie van de cliënt * Ontvoogding * Participatie * Onderhandelingsrelatie * Cliëntenrechten Toenemende overheidsregulering & -subsidiëring Toezicht door de overheid Dossiervorming * Registratie * Informatisering 5
Privacy Begrip algemeen Privacycomponenten: recht op * Rust en isolement (right to be left alone) * Geheimhouding informatie m.b.t. persoon * Fysieke, psychische en morele integriteit * Uitbouwen van menselijke contacten Informatieve privacy * informationnelle Selbstbestimmung Wet Verwerking Persoonsgegevens (WVP) 6
WVP en beroepsgeheim verschilpunten * Wet 8 december 1992 * Strafwetboek (1830) Persoon - verwerker Verwerking persoonsgegevens Cliënt - hulpverlener Toevertrouwde geheimen Verzamelen, opslaan en uitvoer Verbod uitvoer 7
Privacy - WVP (1) Omzetting Europese richtlijn Verwerking Persoons gegevens Aanduiden van een verantwoordelijke voor de verwerking 8
Privacy - WVP (2) Finaliteitsregel * Welbepaald, uitdrukkelijk omschreven en gerechtvaardigd doeleinde * Gebruik overeenkomstig doeleinde * Toereikende, relevante en niet-bovenmatige gegevens - Bijwerking! * Nauwkeurige en volledige gegevens * Niet langer bewaren dan nodig - Anonimiseren of vernietigen Toelaatbaarheid van de verwerking o.a. * Instemming * Nakomen wettelijke verplichting - Meestal aanwezig in welzijnssector * Vitaal of algemeen belang 9
Privacy - WVP (3) Proportionaliteit * Toereikend, ter zake dienend en niet overmatig Informatie * Informatie, correctie en verzet * Verstrekking in een begrijpelijke vorm van de verstrekte gegevens betreffende zichzelf Bijzondere bescherming van bepaalde gegevens * Gevoelige gegevens * Gezondheidsgegevens - Begrip - Toezicht door beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg * Gerechtelijke gegevens 10
Privacy - WVP (4) Beveiliging: organisatorische en technische maatregelen * Onrechtmatige toegang, wijziging, verlies, vernietiging Aangifte * Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer (Privacycommissie) Sancties * Privacycommissie : niet bindend advies (administratief) * Strafrechtelijk : geldboete 11
Privacy - IJH Decreet Integrale Jeugdhulp * Artikel 30: wettelijke basis voor gegevensverwerking voor actoren - Toegangspoort - Trajectbegeleiding - Jeugdhulpaanbieders - Andere personen en voorzieningen die jeugdhulpverlening aanbieden * Artikel 33: wettelijke basis voor inzameling gecodeerde gegevens, vanwege actoren, door Vlaamse overheid * Artikel 34: wettelijke basis voor uniforme, intersectorale registratiemethodiek 12
Privacy - DRM (1) Decreet Rechtspositie Minderjarigen * Artikel 25: De minderjarige heeft recht op respect voor zijn persoonlijke levenssfeer, met inbegrip van: 1 de bescherming van zijn persoonsgegevens, onverminderd de bepalingen van Afdeling 7; 2 een respectvolle omgang met de eigen politieke, filosofische, ideologische of religieuze overtuiging en seksuele geaardheid; 3 voorzover de opdracht en de organisatie van de jeugdhulpaanbieder dit toelaten, het recht om bezoek te ontvangen en om te gaan met personen van zijn eigen keuze bij residentiële of semi-residentiële jeugdhulpverlening, tenzij een beperking van dat recht voortvloeit uit een rechterlijke beslissing; 4 het recht op overleg omtrent de verblijfsomstandigheden bij residentiële of semiresidentiële jeugdhulpverlening. Behalve indien de beperking van het recht, bedoeld in het voorgaande lid, 3, voortvloeit uit een rechterlijke beslissing, wordt dor beperking uitvoerig gemotiveerd in het dossier van de minderjarige. 13
Privacy DRM (2) Respect voor persoonlijke levenssfeer * met inbegrip van - 1 tot 4 zijn (belangrijke) voorbeelden, maar geen exhaustieve opsomming Bescherming persoonsgegevens * Zie bespreking WVP * Zie regeling dossier 14
Privacy DRM (3) Respectvolle omgang met eigen politieke, filosofische, ideologische of religieuze overtuiging en seksuele geaardheid * Zie ook art. 6 DRM: rechten gelden zonder onderscheid voor alle minderjarigen art. 6 DRM: rechten gelden zonder onderscheid voor alle minderjarigen - Dus ook geen discriminatie naar bv. geslacht, afkomst of afstamming, ras, huidskleur, taal, verblijfsstatuut, burgerlijke staat, geboorte, welstand, leeftijd, gezondheidstoestand, handicap, fysieke eigenschap - Discriminatie = niet objectief en redelijkerwijze gerechtvaardigd verschil in behandeling * Respectvolle omgang - Geen andere overtuiging opdringen - Recht om eigen overtuiging te beleven 15
Privacy DRM (4) Recht om bezoek te ontvangen en om te gaan met personen van eigen keuze * Bij residentiële of semi-residentiële jeugdhulpverlening * Tenzij een beperking van dat recht voortvloeit uit een rechterlijke beslissing - Bv. in scheidingsprocedures of bij bepaling van modaliteiten van plaatsing in een (al dan niet gesloten) instelling * Voor zover de opdracht en de organisatie van de jeugdhulpaanbieder dit toelaten - Uitvoerige motivering in het dossier - Bv. Bezoekuren, regeling inzake computergebruik - Belang van huishoudelijk reglement 16
Privacy DRM (5) Recht om bezoek te ontvangen en om te gaan met personen van eigen keuze * Bezoek * Omgaan met Ontmoeting, telefoon, e-mail, briefwisseling Personen van eigen keuze Ouders, familie, partner, vrienden Zie ook in de Belgische Grondwet Art. 29: briefgeheim is onschendbaar Art. 26: recht op vreedzame vergadering Art. 18 DRM: recht op vergadering met medebewoners Art. 27: recht van vereniging 17
Privacy DRM (6) Recht op overleg omtrent verblijfsomstandigheden * Bij residentile of semi-residentile jeugdhulpverlening * Fysieke omgeving (bv. inrichting eigen kamer), leefomstandigheden (bv. dagbesteding) * Vervat in art. 16 DRM: recht op participatie bij (totstandkoming en) uitvoering van jeugdhulp 18
Artikel 458 Strafwetboek Beroepsgeheim * + tal van bijzondere wettelijke bepalingen * = het (algemeen-strafrechtelijk) beroepsgeheim Deontologische codes * = soort van interne reglementering * Eventueel tuchtrechtelijk (of arbeidsrechtelijk) afdwingbaar * Kan art. 458 Sw. toepasselijk noch niet-toepasselijk verklaren 19
Beroepsgeheim - Discretieplicht Onderscheiden van: * Discretieplicht of ambtsgeheim - Verplichting om bij het uitoefenen van een ambt of functie geen gegevens vrij te geven aan anderen dan diegenen die gerechtigd zijn er kennis van te nemen - Arbeidsovereenkomstenwet, ambtenarenstatuut, deontologische code, arbeidsreglement, arbeidsovereenkomst, aannemings- of samenwerkingsovereenkomst Bv. art. 18 Arbeidsovereenkomstenwet: De werknemer is verplicht zowel gedurende de overeenkomst als na de beëindiging ervan, zich te onthouden fabrieksgeheimen, zakengeheimen of geheimen in verband met persoonlijke of vertrouwelijke aangelegenheden, waarvan hij in de uitoefening van zijn beroepsarbeid kennis neemt, bekend te maken - In elk geval: werknemers / ambtenaren / leraars - In belang van werkgever / bestuur - Hulpverleners: vaak beroepsgeheim + discretieplicht/ambtsgeheim 20
Beroepgeheim Discretieplicht verschilpunten * Beroepsgeheim * Discretieplicht In belang van vertrouwensrelatie In belang van de dienst of onderneming Geldt t.a.v. iedereen Geldt niet t.a.v. collega s, oversten Zwijgrecht t.o.v. rechter Strafsanctie Geen zwijgrecht t.o.v. rechter Arbeidsrechtelijke of tuchtrechtelijke sanctie 21
Beroepsgeheim Oorsprong * Frankrijk * colloque singulier tussen geneesheer en (onmondige en onwetende) patiënt Twee belangen en twee visies * Privaat belang van de cliënt ~ functionele benadering * Algemeen belang (vertrouwen in beroep) ~ absolute benadering - Ook vanuit maatschappelijk belang, zelfs vanuit veiligheidsdenken - Bv. de VI-pedofiel onder behandeling 22
Evolutie Beroepsgeheim * PM: evoluerende hulpverleningscontext * Van colloque singulier * Naar gelijktijdige + opeenvolgende multiple relations in en tussen hulpverleningsnetwerken en cliënten(contexten) - Elke relatie brengt eigen loyaliteit mee - Ja, maar 23
Beroepsgeheim Voor- en nadelen * Beroepsgroep: - Voordeel: uitdrukking van maatschappelijke erkenning - Nadeel: beperkte doorstroming van info en dreiging van strafsancties * Maatschappij - Voordeel: kwaliteitsvolle en geloofwaardige gezondheids- en welzijnszorg - Nadeel: belemmering van rechtsgang door inroepen zwijgrecht 24
Beroepsgeheim Artikel 458 Strafwetboek Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd en deze bekendmaken buiten het geval dat ze worden geroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een geldboete van honderd tot vijfhonderd euro. 25
Beroepsgeheim Wie? (1) Op welke personen van toepassing? * Principe: tekst art. 458 Sw. + rechtspraak: beroepsgeheim voor iedereen die uit hoofde van staat of beroep vertrouwensfunctie uitoefent * Uitbreiding: wettelijke bepaling in specifieke wetgeving 26
Beroepsgeheim Wie? (2) Art. 458 Sw. * Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen * Andere personen die geheimen toevertrouwd krijgen in hoofde van hun staat of beroep Hof van Cassatie (20/02/1905, 30/10/1978, ) personen die een functie of een missie met een vertrouwelijk karakter uitoefenen en die door de wet, de traditie of de gewoonte als noodzakelijke bewaarders van de hun toevertrouwde geheimen worden beschouwd. Criterium: noodzakelijke vertrouwensfiguur vrijwillige confidenten 27
Beroepsgeheim Wie? (3) Vertrouwensberoep * Vertrouwensrelatie is essentiële voorwaarde voor uitoefening van de functie * Cliënten zijn genoodzaakt zicht tot hen te wenden en hen in vertrouwen te nemen - Cliënt heeft hulp nodig en moet in ruil deel van privacy prijsgeven aan hulpverlener - Hulpverlener krijgt geen vertrouwen zonder garantie van geheimhouding en kan zijn beroep niet uitoefenen dus niet: kapper, journalist, bank, zelfhulpgroep 28
Beroepsgeheim Wie? (4) Vertrouwensberoep * Aanknopingspunten: - Maatschappelijke relevantie - Behartiging immateriële belangen - Kennis en deskundigheid (opleiding en ervaring) - Maatschappelijke erkenning (titel- en/of beroepsbescherming - Normering beroepsuitoefening d.m.v. beroepsethiek * Erkenning beroepsgeheim hangt dus samen professionaliseringsproces 29
Beroepsgeheim Wie? (5) Vertrouwensberoep * Brede categorie van zorg- en hulpverleners * Moeilijke afbakening * Vrijwilligers en stagiairs met hulpverlenende taken die niet te onderscheiden zijn professionele hulpverleners niet: burgerlijke staat (echtgenoot), mantelzorg,?: ondersteunend personeel (secretariaat, onderhoudspersoneel, ): soms vertrouwensfiguur, maar nooit noodzakelijk -> geen beroepsgeheim, tenzij bijzondere wettelijke bepaling 30
Beroepsgeheim Wie? (6) Bijzondere wettelijke bepalingen * Meestal ruim omschreven: medewerking verlenen aan dus ook: vrijwilligers, stagiairs, ondersteunend personeel, inspecteurs, pleeggezinnen, vertrouwens- of bijstandspersoon, * Weliswaar voor zover ze hun medewerking verlenen aan 31
Beroepsgeheim Wie? (7) Bijzondere wettelijke bepalingen, o.a. * OCMW-Wet, Jeugdbeschermingswet, Decreet Bijzondere Jeugdbijstand, CLB-Decreet, GGZ-Decreet, Decreet Algemeen Welzijnswerk, reglementering i.v.m. bemiddeling, * Art. 8 Decreet Integrale Jeugdhulp: Onverminderd artikel 31 en 32, zijn alle personen die hun medewerking verlenen aan de toepassing van dit decreet, gebonden door de geheimhoudingsplicht, bedoeld in artikel 458 van het Strafwetboek, met betrekking tot de gegevens waarvan zij in de uitoefening van hun opdracht kennis krijgen en die daarmee verband houden. 32
Beroepsgeheim Wie? (8) Knelpunt: ondersteunend personeel (secretariaat, onderhoudspersoneel, ) * Probleem: soms vertrouwensfiguur, maar NOOIT noodzakelijke vertrouwensfiguur * Principe: Geen beroepsgeheim, wel discretieplicht Geen zwijgrecht t.o.v. rechter: informatiedoorstroming wel tot minimum beperken Uitzondering: Beroepsgeheim bepaald in bijzondere wettelijke bepaling 33
Beroepsgeheim Wie? (9) Knelpunt: hulpverleners met een dubbel mandaat Naast eigenlijke hulpverlening, mandaat vanwege een gerechtelijke of administratieve overheid of privé-instelling * Probleem: inschakeling van externe hulpverleners in justitiële circuit (bv. leerprojecten, herstelbemiddelaars, drugshulpverleners, ) * Principe: beroepsgeheim geldt niet t.a.v. opdrachtgever: rapporteringsplicht i.f.v. wat verband houdt met opdracht Uitzondering: vertrouwelijke informatie ontvangen buiten de krijtlijnen van de opdracht: beroepsgeheim, mag niet worden meegedeeld aan opdrachtgever * Belang van openheid en duidelijkheid, vanaf het begin! 34
Beroepsgeheim Wat? Geheim * Alles wat uitdrukkelijk of stilzwijgend aan de hulpverlener werd toevertrouwd door de clint * Wat wordt vastgesteld * Ook informatie over derden * Eventueel ook louter feit dat betrokkene clint of gekend is * Geheim karakter zolang clint belang heeft dat het niet wordt bekendgemaakt, zelfs na overlijden niet: louter materile feiten zonder geheim karakter, geanonimiseerde informatie 35
Beroepsgeheim Hoe? Kennisname van geheim in uitoefening van beroep of staat * Vanaf het eerste contact * Redelijke verband tussen geheim beroep? * Buitenprofessionele relatie cliënt hulpverlener? niet: op toevallige wijze buiten elk verband met beroep of staat 36
Beroepsgeheim Schending (1) Schending beroepsgeheim * = misdrijf * Bestanddelen van het misdrijf: - Opzet - Bekendmaking van geheimen aan derden 37
Beroepsgeheim Schending (2) Bestanddelen van het misdrijf * Opzet - Wetens en willens geheimen bekendmaken - Geen bijzonder opzet vereist (oogmerk om te schaden) niet: bekendmaking door nalatigheid of onoplettendheid * Bekendmaking van geheimen aan derden - Derde = ieder ander dan geheimdrager en clint Bv. hulpverlener aan eigen directeur aan ouder CLB-medewerker aan school - Wijze van bekendmaking is niet relevant Bv. mondeling, laten meekijken op scherm, doorgeven van document, telefonisch, e-mail - Ook bevestiging van reeds gekend feit 38
Beroepsgeheim Schending (3) Bekendmaking van geheimen aan derden * Bijzondere categorieën van derden - Ouders - Naastbestaanden of vertrouwenspersoon - Leidinggevenden - Inspectie - Huiszoeking en inbeslagname 39
Beroepsgeheim Schending (4) Bekendmaking aan ouders * Principe Privacy van minderjarige cliënt Geheimhouding t.a.v. ouders * Beperking - Ouderlijk gezag: beslissingsrecht over fundamentele aspecten van opvoeding (medisch, religie, ) en wettelijke vertegenwoordiging - Recht van toezicht op de opvoeding - Aansprakelijkheid van ouders 40
Beroepsgeheim Schending (5) Bekendmaking aan ouders Inmenging in privacy van minderjarige is mogelijk Rekening houdend met uitdrukkelijke wil van minderjarige Geen volkomen beroepsgeheim t.a.v. ouders * Nuancering op ouderlijk gezag - Doelgebonden karakter: belang van het kind - Uitdunnend karakter: minderjarige met voldoende onderscheidingsvermogen beslist zelf Evolutie naar volkomen beroepsgeheim 41
Beroepsgeheim Schending (6) Bekendmaking aan naastbestaanden of vertrouwenspersoon * Principe Privacy van de cliënt Geheimhouding t.a.v. naastbestaande Indien mogelijk, cliënt overtuigen om zelf informatie te geven * Beperking - Akkoord van de cliënt - Bij wilsonbekwamen (coma, jonge leeftijd, dementie,..): wil van de wettelijke vertegenwoordiger of beoordeling door hulpverlener - Noodtoestand Bv. partner informeren over HIV-besmetting - Wettelijke toelating 42
Beroepsgeheim Schending (7) Bekendmaking aan leidinggevende * Principe Privacy van de cliënt Geheimhouding t.a.v. leidinggevende * Beperking - Gedeeld beroepsgeheim: leidinggevende neemt deel aan hulpverlening - Gezagsrelatie: i.f.v. coördinatie en toezicht Doorstromen van cliëntinfo indien noodzakelijk voor toezicht 43
Beroepsgeheim Schending (8) Bekendmaking aan leidinggevende -> Gezagsrelatie is géén vrijbrief voor onbeperkt opvragen van cliëntinformatie aan hulpverlener! dus: op niveau van diensten/voorzieningen afspraken maken of richtlijnen vastleggen 44
Beroepsgeheim Schending (9) Bekendmaking aan inspectie * Principe Privacy van de cliënt Géén gedeeld beroepsgeheim Geheimhouding t.a.v. inspectie * Beperking - Wettelijke opdracht inspectie: toezicht Anonieme gegevens Vertrouwensrelatie hulpverlener-cliënt komt niet in gedrang Identificeerbare of geïdentificeerde gegevens Op gespannen voet met beroepsgeheim Wettelijke bepaling Bv. art. 6 2 2 DBJB: aan het agentschap gecodeerde persoonsgegevens met het oog op de realisatie van de doeleinden( ) 45
Beroepsgeheim - Schending (10) Bekendmaking aan inspectie Identificeerbare of geïdentificeerde gegevens Samenwerkingsovereenkomsten Gesloten tussen sector met Agentschap/Departement Afwezigheid van bepaling: algemeen wettelijk inspectieopdracht Uitgangspunt: Zo groot mogelijk respect voor privacy cliënt Beperkt, gelaagd toegangsrecht: Bij voorkeur anoniem, enkel indien noodzakelijk, identificeerbaar, liefst steekproefsgewijs Steeds nagaan: Welk specifiek doel?, in uitvoering van welke specifieke taken? (need to know) Met respect voor algemene eisen WVP 46
Beroepsgeheim Schending (11) Huiszoeking en inbeslagname * Algemeen - Spanning tussen beroepsgeheim en opsporen van misdrijven - Artsen: afspraken en gewoontes * Huiszoeking - Enkel bij zware vermoedens dat overtuigingsstukken of bewijselementen aanwezig zullen zijn - Bevel onderzoeksrechter - Uitvoering: onderzoeksrechter of officieren van de gerechtelijke politie 47
Beroepsgeheim Schending (12) Huiszoeking en inbeslagname * Inbeslagneming - Hulpverlener wordt niet verdacht Overtuigingsstukken: ja Bewijselementen: ja Tenzij ze bestaansreden vinden in hulpverleningsrelatie Artsen: verzegeling inzage in aanwezigheid lid van de Orde - Hulpverlener wordt verdacht Beroepsmisdrijf sluit beroepsgeheim uit Tenzij voor stukken die niet met misdrijf te maken hebben 48
Beroepsgeheim Schending (13) Gevolgen van schending * Strafvervolging Uiterst zelden * Ontoelaatbaar bewijs Vervolging op basis van informatie verkregen door schending van het beroepsgeheim - Strafzaken: bv. seksueel misbruik - Burgerlijke zaken: bv. echtscheiding * Tuchtrechtelijk - Orde van Geneesheren - Ambtenaren * Arbeidsrechtelijk * Vertrouwensrelatie met cliënt! 49
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (1) Uitzonderingen * Getuigenis in rechte * Eigen verdediging * Strafvervolging * Wettelijke verplichting * Noodsituaties *? Dwaling *? Instemming clint *? Gedeeld beroepsgeheim *? Gezamenlijk beroepsgeheim 50
Getuigenis in rechte Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (2) * Onderzoeksrechter, rechtbank of parlementaire onderzoekscommissie niet: politie, parket * Spreekrecht en zwijgrecht, géén spreekplicht dus: zekere beoordelingsvrijheid, in het belang van de cliënt, maar met rechterlijke controle op misbruik van zwijgrecht 51
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (3) Eigen verdediging * I.g.v. straf- of tuchtrechtelijke vervolging van de hulpverlener Bv. cliënt stelt hulpverlener aansprakelijk wegens beroepsfout vervolging wegens schuldig verzuim * Equality of arms : om zich optimaal te kunnen verdedigen, moet informatie doorstromen naar advocaat en andere procespartijen 52
Strafvervolging hulpverlener Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (4) * Beroepsgeheim kan niet worden ingeroepen om bepaalde stukken niet als bewijsmateriaal te laten gebruiken * Zowel stukken in bezit hulpverlener als stukken die derden rechtmatig bezitten 53
Wettelijke verplichting Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (5) * Wetten, decreten of ordonnanties * Wet in materiële zin (ook besluiten) * Verplichting of toelating? 54
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (6) Wettelijke verplichting voorbeelden * Aangifte besmettelijke ziekten * Jeugdbijstand Bv. art. 32 2 DBJB: Bemiddelingscommissie aan parket art. 7 en 8 Besl. 17 juli 1991 Organisatie en werking sociale diensten: verslag van case-onderzoek aan parketmagistraat of jeugdrechter * Misdaden of wanbedrijven gepleegd om minderjarigen (Franse en Duitstalige Gemeenschap) * Private en ambtelijke aangifteplicht? - Art. 29 en 30 Wetboek van Strafvordering 55
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (7) Ambtelijke en private aangifteplicht * Ambtelijke aangifteplicht art. 29 Sv. - Aangifte van misdaden & wanbedrijven, waarvan men kennis krijgt in de uitoefening van zijn ambt - Ambtenaren en contractuelen, niet gemandateerden - Enkel tuchtrechtelijk sanctioneerbaar * Private aangifteplicht art. 30 Sv. - Aangifteplicht van bepaalde misdrijven (vnl. tegen persoon en eigendom) waarvan men getuige is - Staan geen strafsancties op 56
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (8) Bedenkingen aangifteplicht en beroepsgeheim * Effecten op korten en lange termijn: - Veiligheidsdenken - Opbouwen vertrouwensrelatie * Niet strafrechtelijk sanctioneerbaar * Wél morele verplichting (event. tuchtsancties) * Rechtspraak aanvaardt aangifte indien slachtoffer cliënt is, niet indien dader cliënt is - Geen oplossing indien beiden cliënt zijn Besluit : voorrang geven aan het beroepsgeheim, tenzij 57
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (9) Noodsituaties * Noodtoestand * Schuldig hulpverzuim (art. 422bis Sw.) * Art. 458bis Sw. * Meldingsplicht? * Good practices 58
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (10) Noodtoestand = Rechtvaardigingsgrond: strafbaar karakter van het feit verdwijnt * Doorbreken van beroepsgeheim is noodzakelijk, en enige mogelijkheid, omwille van een ernstig en dreigend gevaar voor een hoger te beschermen belang * Bescherming van fysieke of seksuele integriteit (bv. leven) hoger belang dan beroepgeheim Bv. informatie aan partner van seropositieve patiënt Zie ook advies 3 februari 2007 Nationale Raad van de Orde van Geneesheren 59
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (10) Schuldig hulpverzuim art. 422bis Sw. * Feitelijke toestand van groot gevaar Bv. dreiging van een ernstige aanslag op fysieke of psychische integriteit, vrijheid of eerbaarheid * Kan helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of anderen * Eerste verplichting: hulp verlenen of verschaffen (eventueel door tussenkomst derden) * Aangifte (art. 458bis Sw., noodtoestand) * Mogelijke conflictsituatie - Beroep op derdenhulp => kans op vrijgeven informatie met geheim karakter aan derde - Afweging : afwenden groot gevaar versus respecteren geheimhoudingplicht 60
Art. 458bis Sw. * ~ Noodtoestand Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (11) * Aangifterecht van bepaalde misdrijven t.o.v. minderjarigen O.a. mishandeling, misbruik, verwaarlozing * Zelf vastgesteld of vernomen van het slachtoffer * Onmogelijkheid adequate hulp te verlenen: zelf of met hulp van anderen * Aangifterecht, geen aangifteplicht bij procureur des Konings Ook andere mogelijkheden Bv. verwittiging Vertrouwenscentrum Kindermishandeling 61
Good practices Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (12) * IJH: signaallijst verontrustende opvoedingssituaties - Hulpmiddel - 25 signalen + beschrijving + reflectie - www.signaallijst.be 62
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (13)? Dwaling * Schulduitsluitingsgrond: feit blijft strafbaar maar dader wordt verontschuldigd * Verkeerd begrip omtrent de feiten of de strafbaarheid van de feiten * Onoverwinnelijk: gemiddelde, redelijke en vooruitziende hulpverlener zou ze ook begaan hebben * Weinig kans op slagen Bv. Antwerpse zaak: geen onoverwinnelijke dwaling -> Bekendmaking door artsen van gegevens van een overleden patiënt na advies juridisch expert 63
? Instemming cliënt Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (14) * Opheffing beroepsgeheim? - Weinig erkenning in rechtspraak, langzaam meer bijval in rechtsleer, sijpelt door in wetgeving Bv. art. 6, 2 DBJB: overdracht van gegevens van de sociale diensten van de vrijwillige jeugdbijstand naar de sociale diensten van de gerechtelijke jeugdbijstand na instemming cliënt - Absolute vs. functionele benadering Cliënten opnieuw macht geven over hun eigen verhaal, ter bevordering van authentieke hulpverlening Beroepsgeheim niet van zijn doel afwenden (paternalisme) - Voorafgaand, vrij, specifiek, geïnformeerd en uitdrukkelijk Verkrijgen instemming in gedwongen of aanklampende context: delicaat, maar niet onmogelijk Verkrijgen instemming bij wilsonbekwame cliënten? - Geen spreekplicht - Liefst via cliënt 64
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (15)? Gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim * Constructie van de rechtsleer, doorgesijpeld in bepaalde wetgeving, rechtspraak en deontologische codes Bv. voortzetting medische diagnose of behandeling art. 31 en 32 Decreet Integrale Jeugdhulp 65
Gedeeld beroepsgeheim Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (16) * Strikte voorwaarden - Aan een door het beroepsgeheim gebonden persoon - Binnen dezelfde hulpverleningscontext Betrokkenheid Dezelfde finaliteit niet: tussen hulpverlener en politie tussen vrijwillige en gerechtelijke jeugdbijstand - Noodzakelijke gegevens Need to know vs. nice to know Zie ook proportionaliteitsbeginsel WVP - In het belang van de cliënt/hulpverlening 66
Gedeeld beroepsgeheim Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (17) * Strikte voorwaarden - Geïnformeerde cliënt Instemming? ~ visie over beschikkingsrecht Verzetsmogelijkheid Transparantie Mogelijkheid, inhoud en doel van informatieuitwisseling Zowel structureel (voorziening) als individueel * Bijzondere situaties - Naastbestaanden - Gemandateerden - Leidinggevenden - Ondersteunend personeel - Inspectie 67
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (18) Gedeeld beroepsgeheim * Voorbeelden van gedeeld beroepsgeheim Art. 32 Decreet Integrale Jeugdhulp: tussen toegangspoort, trajectbegeleiding en jeugdhulpaanbieders *? tussen geneesheren en andere hulpverleners - Medisch beroepsgeheim = art. 458 Sw. + art. 55-70 Code Geneeskundige Plichtenleer tuchtrechtelijk niveau beperkte rechtskracht - Orde van Geneesheren Terughoudend op vlak van informatie-uitwisseling tussen of gezamenlijke dossiervoering van geneesheren, paramedici en andere zorgverleners 68
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (19) Gezamenlijk beroepsgeheim * Strikte voorwaarden: - Binnen eenzelfde hulpverleningsteam - Relevante gegevens: noodzakelijkheideis is te streng - + alle andere voorwaarden die gelden voor gedeeld beroepsgeheim: Door het beroepsgeheim gebonden persoon Binnen dezelfde hulpverleningscontext In het belang van de (hulpverlening aan de) cliënt Geïnformeerde cliënt 69
Gezamenlijk beroepsgeheim Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (20) * Begrip hulpverleningsteam - Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de hulpverlening - Uni-, inter-, transdiciplinair (niet multidisciplinair?) - Binnen eenzelfde voorziening - Dat zich als zodanig presenteert Duidelijke communicatie vooraf - Bv.: CLB s, CGG s, CKG s, adoptiediensten, VK s, sociale diensten VJB en GJB * Voorbeelden van gezamenlijk beroepsgeheim - Art. 31 Decreet Integrale Jeugdhulp: binnen teams indicatiestelling, toewijzing en trajectbegeleiding - Frankrijk: equipe de soins in een ziekenhuis 70
Beroepsgeheim - Schending Uitzonderingen (21) Bedenkingen gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim * Geen te ruime interpretatie - Weegt op vertrouwensrelatie - Gevaar voor informatievervorming (cf. kringverhaal) * Voorwaarden moeten steeds vervuld zijn - Formele en informele schriftelijke informatie-uitwisseling - Formele en informele overlegmomenten - Telefonische contacten * Delen van informatie is mogelijk, NIET verplicht - Afweging van belangen en loyaliteit * Respecteren van beroepsgeheim is en blijft een individuele verplichting - Essentie: delen van informatie, niet delen van beroepsgeheim - Strafrechtelijke verantwoordelijkheid blijft bestaan 71
Besluit Juridische regeling * = kader waarbinnen kan worden gehandeld, en criteria en procedures daarvoor * Laat nog veel ruimte: dwingt hulpverlener, dagelijks, op een professionele en bewuste manier, hiermee om te gaan * Defensieve of offensieve reactie? 72
Besluit Verheldering van de problematiek Algemene rechtsfiguren, niet specifiek voor de zorgsector, met nodige toepassings- en interpretatieproblemen, en met overlappingen, tegenstrijdigheden en hiaten Geen absolute begrippen: belangenafweging Interventies op verscheidene niveaus 73
Besluit Op zoek naar een geëigend instrumentarium voor de welzijnssector * Cf. onderzoek m.b.t. elektronisch dossier jeugdbijstand * Cf. integrale jeugdhulp & rechtspositie minderjarige * Dit zijn pogingen, niet omvattend, te evalueren - Te beperkt (nood aan een Basisdecreet Welzijnszorg / Decreet Cliëntenrechten) - Enkel juridisch 74
Besluit Groot belang van: * Opleiding van hulpverleners * Supra- en intervisie in de hulpverlening * Leren van good practices * Ondersteuning van voorzieningen en hulpverleners (koepels; beroepsverenigingen; aanspreekpunten) * Beroepsethiek en deontologie - Deontologische code? - Beroepsorganisatie? * Ondersteuning van cliënten (rechtspositie; gebruikersverenigingen) * Communicatie en participatie * Good practices 75
Beroepsgeheim Good practices * Steunpunt Algemeen Welzijnswerk - Minimale sectorafspraken over omgaan met cliëntinformatie - Afspraken met inspectie * Ethisch Advies nr. 3 Vlaams Welzijnsverbond - Principes van vertrouwen, overleg en zorgvuldigheid - Tien zorgvuldigheidscriteria - Transparantie en informatie - Relevantiefilter - Eigen afsprakenkader op het niveau van de dienst of voorziening 76
Meer informatie? ANKAERT, E. en PUT, J., Advies Beroepsgeheim en ambtsgeheim in het onderwijs en de CLB s, met specifieke aandacht voor de vertrouwensleerkrachten en de bijstandspersoon, september 2007, 22 p., http://www.law.kuleuven.be/isr. PUT, J., Advies Werken met gezondheidsgegevens in de integrale jeugdhulp, maart 2007, 67 p., http://www.law.kuleuven.be/isr 77
Meer informatie? Beroepsgeheim en hulpverlening (uitgeverij die Keure, Brugge) 78