Op weg naar een veilige en gezonde school

Op weg naar een veilige en gezonde school Handreiking voor alcoholpreventiebeleid op scholen voortgezet onderwijs in Zuidoost-Brabant november 2010 In kader van: regionaal alcoholproject Laat je niet flessen! (projectplan 2010-2013) In opdracht van: werkgroep beleid en regelgeving Opgesteld door: projectgroep pakket VO scholen, Contactpersoon: Samenwerkingsverband Regio Eindhoven Ben Cornelis, telefoon (040) 2594591, e-mail b.cornelis@sre.nl 1

1. Inleiding Aanleiding Laat je niet flessen! De jeugd in Zuidoost-Brabant behoort tot de grootste zuipschuiten van Europa, zo was een paar jaar geleden nog te lezen in de krant. Niet iets om echt trots op te zijn. Onze jeugd is immers steeds jonger, steeds vaker en steeds meer gaan drinken. Er dreigde een toenemend en structureel probleem voor de jeugdgezondheid, openbare orde en veiligheid in onze regio. De portefeuillehouders Gezondheidszorg binnen het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven vonden het in 2006 dan ook hoog tijd om het tij te keren en een project te starten onder de naam: Laat je niet flessen!. Daarbij is gekozen voor de systeembenadering gericht op het beperken van de beschikbaarheid van alcohol voor jongeren via de volwassen omgeving van jongeren, zoals ouders, verkopers en scholen. De aanpak is effectief gebleken. Inmiddels ligt het drankgebruik in Zuidoost-Brabant gemiddeld op landelijk niveau. In absolute zin drinken jongeren echter nog te jong, te vaak en te veel. Daarom wordt het project in ieder geval voortgezet voor de periode 2010-2013. Doelstellingen. De hoofddoelstellingen van het project Laat je niet flessen! luiden als volgt: 1. Opschuiven van de startleeftijd qua alcoholgebruik: introductie en bestendiging van de norm: onder de 16 geen alcohol. 2. Afname van dronkenschap in het gehele publieke domein: introductie en sanctie van de norm: dronken jongeren op straat accepteren we niet langer, evenmin als het schenken aan dronken jongeren natuurlijk onder 16 jaar, maar met name ook in de leeftijd van 16 tot 24 jaar. Handreiking alcoholbeleid VO scholen. De school is een belangrijke leefomgeving voor tieners, waar ze veel tijd doorbrengen. In de afgelopen periode zijn al tal van producten, interventies en andere regionale diensten ontwikkeld en aangeboden voor scholen voortgezet onderwijs (verder afgekort als VO scholen) zoals: de blaastesten als entreecontrole op schoolfeesten, samenwerking van partners als GGD, Novadic- Kentron en politie met scholen aan schoolveiligheidsplannen en het project gezonde school en genotmiddelen. Een goed preventiebeleid is echter meer dan de som der delen en vraagt om een samenhangende integrale benadering. Daarom is in het projectplan Laat je niet flessen! 2010-2013 als actie opgenomen een pakket VO scholen te ontwikkelen. Dit pakket, deze handreiking, krijgt als titel: Op weg naar een veilige en gezonde school en is een handreiking richting scholen om hen te ondersteunen bij het vormgeven van een goed alcoholpreventiebeleid. Deze handreiking beperkt zich uitdrukkelijk niet tot het alcoholgebruik op scholen en schoolgerelateerde activiteiten. Het gaat om een integrale benadering, waarbij zowel school, ouders en leerlingen een rol spelen. Docenten hebben immers bijvoorbeeld behoorlijk last van leerlingen, die s maandagsochtends nog beneveld in de klas zitten en die dag nauwelijks mee kunnen doen en de voortgang van de lessen verstoren door de hoeveelheid drank die ze de avond daarvoor genoten hebben. Sturing en ondersteuning vanuit de schoolleiding, training van docenten, interactie met leerlingen en ouders is echt nodig om verantwoordelijkheden te delen, daar neer te leggen waar ze horen en mogelijkheden te benutten. Vanuit het project Laat je niet flessen! staan tal van organisaties klaar om deze doelgroepen hierbij van harte te ondersteunen! 2

2. Beleidsadvies aan VO scholen De situatie in Nederland Uit vergelijkende landelijke onderzoeken van STAP in 2005 en 2009 naar het drinken op school 1, is gebleken dat: - Meer scholen gescheiden schoolfeesten organiseren voor onderbouw en bovenbouw (van 65% naar 75%) - Meer scholen alcoholvrije schoolfeesten organiseren - Minder leerlingen onder 16 alcohol drinken op schoolfeesten (van 51% naar 33%) - Meer leerlingen boven 16 alcohol drinken op schoolfeesten (van 71% naar 85%) - 2/3 van de jongeren nog steeds onverantwoord veel drinken tijdens schoolfeesten - Indrinken voor schoolfeesten is onverminderd populair (37%) - Controle op indrinken helpt bij vermijden indrinken en dronkenschap - Tijdens werk- en kampweken wordt op 82% van de scholen alcohol gedronken Advies aan VO scholen in Zuidoost -Brabant Vanuit het project Laat je niet flessen! worden VO scholen geadviseerd het volgende beleid te hanteren: Voorkom alle alcoholgebruik op scholen, schoolfeesten en bij andere schoolgerelateerde activiteiten. Waarom geen alcohol op school Geadviseerd wordt om alcoholgebruik te voorkomen, niet alleen voor 16-minners, maar ook in de leeftijdscategorie daarboven. De leeftijdsgrens van 16 is immers een wettelijke leeftijdsgrens voor verkoop, maar is niet gebaseerd op wat vanuit gezondheidsoogpunt wenselijk is. De hersenen van jongeren ontwikkelen zich immers tot het 24 e levensjaar en tot die leeftijd is daarom alcohol extra schadelijk. Geen alcohol op VO scholen, ook boven de 16, klinkt mogelijk in eerste opzicht wat betuttelend, maar het biedt nader beschouwd meerdere voordelen. Scholen hebben een educatieve en voorbeeldfunctie. Het is niet consequent om als school de ene dag les te geven aan jongeren en daarbij te vertellen, dat alcoholgebruik op jongere leeftijd extra schadelijk is en om de andere dag als school diezelfde jongeren tijdens een schoolfeest wel alcohol te serveren. Voordeel is bovendien, dat het feest voor onderbouw- en bovenbouw niet gesplitst hoeven te worden. Dat bevordert de gezelligheid, veiligheid, positief gedrag, gezondheid, gemak qua organisatie en naleving van schenkregels. Bovendien wordt daarmee voorkomen, dat alcoholgebruik als meer volwassen en dus als stoer wordt gezien door jongere leerlingen. Ook wordt de kans op agressief en geweldig gedrag flink verminderd. Alcoholvrije omgeving. STAP, het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid, heeft een website met veel actuele informatie en goede praktijkvoorbeelden: http://www.stap.nl/omgeving/school 1 de Bos, V.K. (2009), Drinken op school, STAP 3

3. Aanpak pakket VO scholen Theoretische onderbouwing van de aanpak. Een goed integraal alcoholpreventiebeleid is gebaseerd op de drie projectpijlers van Laat je niet flessen! : 1. educatie en draagvlak, 2. beleid en regelgeving en 3. handhaving. Beleid en regelgeving 2 Preventie Handhaving 3 Educatie en draagvlak 1 Gekozen is voor de omgevingsbenadering. Dat betekent dus ook een gerichte benadering van de doelgroepen. Deze handreiking voor VO scholen heeft niet alleen als doelgroep (besturen, directies, personeel en andere organen van) scholen, maar ook leerlingen en ouders. Andere leerlingen en ouders hebben namelijk grote invloed op het al dan niet slagen van het alcoholpreventiebeleid op VO scholen. Het resultaat is een handreiking met diensten, voorbeelden en draaiboeken, dat is gebaseerd op de drie pijlers en uitgewerkt per doelgroep. Het betreft een advies en is natuurlijk aan scholen zelf ter besluitvorming om deze handreiking integraal, in delen of niet over te nemen als alcoholpreventiebeleid. Dit pakket kan overigens desgewenst qua beleidsvorming en uitvoering in de praktijk goed gecombineerd worden met andere vormen van middelengebruik. Organisatorische aanpak. In het projectplan en daarin opgenomen spoorboekje Laat je niet flessen! 2010-2013 is het pakket VO scholen opgenomen als uitwerkingsverantwoordelijkheid voor de werkgroep Beleid en regelgeving. Aangezien de pijlers educatie en draagvlak en handhaving zeker zo belangrijk zijn voor deze handreiking is een projectgroep ingericht met deskundigen uit alle werkgroepen binnen het project Laat je niet flessen!. Daarnaast is op verzoek van de werkgroep Beleid en regelgeving ook een klankbordgroep ingericht, zodat een praktisch bruikbaar pakket VO scholen ontstaat. Het is goed om dit pakket naar voortschrijdend inzicht te evalueren, aan te passen en te actualiseren. 4

Projectgroep: Klankbordgroep: Andries de Vries (Regiopolitie Brabant Zuid-Oost) Bernard van t Klooster (Novadic-Kentron) Daniëlle van Pareren (Novadic-Kentron) Reineke Horbach (GGD Brabant Zuidoost) Ben Cornelis (SRE) Augustinianum College Eindhoven Pleincollege Nuenen Ontwikkel- en implementatietraject. De leden van de projectgroep zijn al enkele jaren in overleg met VO scholen en hun samenwerkingsverbanden om samen te werken aan een beter alcoholpreventiebeleid op scholen. In de praktijk gebeurt er al veel en bestaan allerlei goede voorbeelden, protocollen en diensten om alcoholgebruik op school, rondom schoolfeesten en andere schoolgerelateerde activiteiten zoals werkweken en excursies te voorkomen. Het wiel hoeft dus niet opnieuw uitgevonden te worden. Inhoudelijk bevat deze handreiking dan ook niet echt veel nieuwe acties. Het is vooral de vorm, die scholen, leerlingen en ouders uit moet dagen om actief aan de slag te gaan met haar alcoholpreventiebeleid. Daarnaast kunnen tal van participerende organisaties in het project Laat je niet flessen! scholen begeleiden en ondersteunen. Ook dat aanbod is opgenomen in deze handreiking. Scholen kunnen het niet alleen en het is ook niet alleen hun verantwoordelijkheid. Ouderraden en medezeggenschapsraden voelen hun medeverantwoordelijkheid en de maatschappelijke druk om de school een plaats te laten zijn waar leerlingen zich veilig kunnen ontwikkelen. Zij zullen daarom vroeg of laat het alcoholpreventiebeleid voor hun overleg met de schoolleiding agenderen. Datzelfde geldt ook voor gemeenten en andere regionale partners in het alcoholproject. Ook zij zullen de schoolleiding aanspreken op hun verantwoordelijkheid en tegelijkertijd ondersteuning bieden bij het bereiken van dat gezamenlijke belang. Deze handreiking voor alcoholpreventiebeleid op VO scholen is dus geen verplicht pakket dat van buitenaf verplicht opgelegd wordt, maar een pakket dat praktisch goed toepasbaar is en vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid breed gedragen en gefaciliteerd. 5

4. Pakket VO scholen Overzicht Doelgroep / actie doelstelling projectpijler organisatie paragraaf Scholen De gezonde school en genotmiddelen (DGSG) Gerichte deskundigheidsbevordering in omgaan met alcohol en jongeren Preventie voorlichtingsgesprekken Meer weten? Of hulp nodig? Een duidelijk signaal, geen alcohol onder de zestien. Invoeren van integraal schoolgezondheidsbeleid (voorlichtingslessen, ouderparticipatie, regels, begeleiden) rondom alcohol en andere genotmiddelen. Docenten, mentoren en zorgteamleden binnen het voortgezet onderwijs motiveren en vaardig maken om binnen hun werk, het signaleren en begeleiden van leerlingen met genotmiddelenproblematiek zo effectief mogelijk vorm te geven. Bewustwording en vroegsignalering educatie en draagvlak educatie en draagvlak educatie en draagvlak Novadic-Kentron 4.1 Novadic-Kentron 4.2 GGD Brabant Zuidoost 4.3 Voorbeeld schoolreglement Voorbeelden schoolfeesten Voorbeeld werkweken en excursies Voorbeeld schoolreglement Genotmiddelen (DGSG) Leerlingen E-learning Lesmodules (DGSG) Middelen informatie gesprek: Alcohol Gesprekken jeugdverpleegkundige of jeugdarts Helder Theater Wat wil jij drinken Handhaving Good Practice: regelstelling m.b.t. alcohol en school. Good Practices: reguleren alcoholgebruik op en rondom schoolfeesten Good Practices: reguleren alcoholgebruik tijdens werkweken en excursies Reguleren en bijdrage leveren aan ieders gezondheid binnen school, voorkomen van onnodig last heeft voor anderen en te zorgen dat de school haar belangrijkste functie (het geven en volgen van onderwijs) zo goed mogelijk kan uitvoeren De leerlingen zijn bereid en in staat de risico's van genotmiddelen in te schatten en zich verantwoordelijk te gedragen met het oog op hun eigen gezondheid en die van anderen. Vroegsignalering. van problematisch alcohol en/of ander genotmiddelen Bewustwording en vroegsignalering Bewustwording en gedragsverandering Handhaving, blaastesten en noodhulp (preventie en repressie) beleid en regelgeving beleid en regelgeving beleid en regelgeving beleid en regelgeving educatie en draagvlak educatie en draagvlak educatie en draagvlak STAP 4.4 bijlage 1 STAP/Politie 4.5 bijlage 2 STAP 4.6 bijlage 3 Novadic-Kentron/ Trimbos instituut 4.7 bijlage 4 Novadic-Kentron 4.8 Novadic-Kentron 4.9 GGD Brabant Zuidoost 4.10 educatie en draagvlak Helder Theater 4.11 handhaving Politie 4.12 bijlage 5 6

Doelgroep / actie doelstelling projectpijler organisatie paragraaf Ouders Themabijeenkomst Alcohol en opvoeding Informeren van ouders over alcohol en opvoeding educatie en draagvlak Novadic-Kentron 4.13 Helder Theater Proost daar gaan ze! Informatiestand Opvoedondersteunend gesprek PAS:Preventie Alcoholgebruik scholieren (DGSG) Informeren van ouders over alcohol en opvoeding Informeren van individuele en kleine groepen van ouders over het onderwerp Alcohol en andere genotmiddelen, jongeren en opvoeding Opvoedsituatie rondom (problematisch) alcoholgebruik positief beïnvloeden door vergroten opvoedcompetenties en communicatie tussen ouder kind te verbeteren. Een schoolbased interventie om wekelijks alcoholgebruik door jongeren uit te stellen educatie en draagvlak educatie en draagvlak educatie en draagvlak educatie en draagvlak Novadic-Kentron 4.14 Novadic-Kentron 4.15 Novadic-Kentron 4.16 Novadic-Kentron 4.17 7

4.1 De gezonde school en genotmiddelen (DGSG) Doelstelling Deelproducten Omschrijving Vormgeven aan een integraal schoolgezondheidsbeleid (voorlichtingslessen, ouderparticipatie, regels, begeleiden) rondom alcohol en andere genotmiddelen. De deelproducten van de verschillende aandachtsgebieden (lesgeven, ouderparticipatie, regels, begeleiden) vindt u op de website: www.dgsg.nl De gezonde school en genotmiddelen (DGSG) is een programma waarbij scholen structureel aandacht besteden aan alcohol-, roken- en drugspreventie. Het bestaat uit 4 onderdelen: - voorlichtingslessen, - ouderparticipatie, - signaleren en begeleiden, - regels en dealen. Scholen geven dus niet alleen lessen over alcohol, roken en drugs. Ook stellen ze duidelijke regels, denken ze na over preventieve maatregelen en houden ze een themabijeenkomsten voor ouders. Daarnaast bestaat er binnen het programma speciale aandacht voor leerlingen die problematisch alcohol of drugs gebruiken. De integrale aanpak van DGSG maakt het programma effectief. Doordat ook ouders worden betrokken, krijgen leerlingen op school en thuis dezelfde boodschap over alcohol, tabak en drugs. Dit vergroot het effect van het programma. Doelstelling voor de leerlingen is: De leerlingen zijn bereid en in staat de risico's van genotmiddelen in te schatten en zich verantwoordelijk te gedragen met het oog op hun eigen gezondheid en die van anderen. DGSG wordt in alle onderdelen ondersteunt door preventiemedewerkers van Novadic-Kentron. Doelgroep Scholen, leerlingen en gemeenten Gebruiksaanwijzing Bezoek de website: www.dgsg.nl Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Trimbos instituut Zie voor kosten de website www.dgsg.nl. Veel gemeenten kiezen ervoor om de kosten van de voorlichtingslessen (E-learning modules) te vergoeden. Per regio heeft Novadic-Kentron afspraken gemaakt met de gemeenten. De begeleiding van het voortgezet onderwijs is voor scholen veelal kosteloos. Contactpersoon Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 523 63 30 of preventie@novadic-kentron.nl 8

4.2 Gerichte deskundigheidsbevordering op omgaan met alcohol (andere genotmiddelen) en jongeren in het Voortgezet onderwijs Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Contactpersoon Docenten, mentoren en zorgteamleden binnen het voortgezet onderwijs motiveren en vaardig maken om binnen hun werk, het signaleren en begeleiden van leerlingen met alcoholproblematiek zo effectief mogelijk vorm te geven. Informatiemap: alcoholinformatie (en andere genotmiddelen) Deze deskundigheidsbevordering bestaat standaard uit twee dagdelen De school kan ervoor kiezen om één of meerdere onderwerpen aan bod te laten komen. In een voorgesprek bespreken wordt dit besproken. Deel één richt zich op alcohol (andere middelen ) informatie en de vaardigheden in signaleren, begeleiden van middelenproblematiek. In deel twee komen motivationele gespreksvoering, het beleid binnen school en samenwerking met externe (zoals Novadic-Kentron) aanbod. Docenten/ mentoren zorgteamleden (ZAT) binnen het voortgezet onderwijs De inhoud van deze deskundigheidsbevordering wordt in overleg met de school aangepast op de specifieke situaties en doelgroep(en) van de school. Novadic-Kentron Op aanvraag bij Novadic-Kentron afdeling Preventie Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 9

4.3 Jeugdgezondheidszorg VO Doelstelling Bewustwording, informatieverstrekking en vroegtijdig signaleren van problemen rondom onder meer roken, alcoholgebruik, drugsgebruik en seksualiteit. Deelproducten Website, ondersteunende informatiematerialen. 1) Periodiek verpleegkundig onderzoek in klas 2 VO Omschrijving Daarnaast gericht onderzoek op verzoek van de leerling, ouders of school. Tijdens het PVO van klas 2 van het VO wordt gericht gevraagd naar de leerlingen bij wie het gebruik van genotmiddelen in verschillende fases verkeert : -helemaal niet geëxperimenteerd -een beetje geëxperimenteerd -gaat door met drinken In een gesprek wordt naast de vragen die er zijn, een beroep gedaan op gezond gedrag en beschermende factoren, die risicogedrag kunnen voorkomen. De jongere krijgt een persoonlijk gesprek, eventueel een vervolggesprek indien daar aanleiding voor is. Indien nodig wordt doorverwezen naar Novadic-Kentron in het geval dat verslavingsproblematiek op de voorgrond staat. 2) Preventieve activiteiten, zoals een ouderavond of workshop 3) Informatie en advies aan leerkrachten en /of advisering aan school bij vragen/zorgen mbt leerlingen uit alle klassen van het VO. Alle leerlingen op het VO. Doelgroep en gebruiksaanwijzing Her periodiek verpleegkundig onderzoek wordt verricht bij elke leerling, behoort tot de basiszorg. Op indicatie/vraag kan een leerling extra worden gezien door de jeugdarts of jeugdverpleegkundige. Neem hiervoor contact op met de jeugdverpleegkundige van de school via onderstaand telefoonnummer. Ontwikkeld door GGD Brabant Zuidoost, sector Jeugdgezondheidszorg. Informatie: www.ggdbzo.nl info@ggdbzo.nl 10

Informatie: www.ggdbzo.nl info@ggdbzo.nl Contactpersoon: Team Jeugdgezondheidszorg, dagelijks bereikbaar: Telefoonnummer: 088 0031422 11

4.4 Voorbeeld schoolreglement Doelstelling Good Practice: regelstelling m.b.t. alcohol en school. Deelproducten Voorbeeld schoolreglement alcohol (zie bijlage 1) Omschrijving Doelgroep STAP heeft een voorbeeld schoolreglement opgesteld, dat o.a. onderdeel kan uitmaken van een schoolveiligheidsplan. In Zuidoost-Brabant is dit model inmiddels ook al toegepast. VO Scholen Tips voor het informeren over regels Geef de regels op een creatieve manier een opvallende plek in het schoolgebouw. Gebruiksaanwijzing Bespreek de regels aan het begin van elk schooljaar en bij incidenten op school. Behandel de regels in de voorlichtingslessen over genotmiddelen. Vertel ouders over de regels tijdens informatieavonden en ouderavonden over genotmiddelen. Publiceer de regels op de website, in de schoolgids en in het schoolreglement. Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid STAP, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid Gratis en vrij te benutten en naar eigen inzicht te wijzigen De website www.alcoholvrijeomgeving.nl is een onderdeel van het project 'Alcoholvrije Omgeving' van STAP, Nederlands instituut voor alcoholbeleid. Postadres Postbus 9769 3506 GT Utrecht Contactpersoon Bezoekadres Goeman Borgesiuslaan 77 3515 ET Utrecht Routebeschrijving T: 030-6565 041 F: 030-6565 043 I: www.stap.nl E: info@stap.nl 12

4.5 Voorbeelden schoolfeesten Doelstelling Deelproducten Omschrijving Good Practice: schoolfeesten. Effectieve voorbeelden en tips bij het organiseren van schoolfeesten (zie bijlage 2) Uit onderzoek van STAP in 2009 bleek dat van de 50 scholen 96 procent regelmatig een schoolfeest organiseert. Het blijkt dat 38 van de 50 scholen voor voortgezet onderwijs op een schoolfeest alcohol verstrekt. Van de leerlingen onder de 16 jaar drinkt meer dan de helft (51%) van de leerlingen alcohol op het schoolfeest. Bijna tweederde (64%) van deze groep geeft aan dat ze op het schoolfeest zelf hun alcohol kunnen kopen. Op de vraag of het moeilijk is om alcohol te kopen op een schoolfeest als je nog geen 16 bent antwoordt tweederde (67%) met 'nee'. Uit bovenstaande onderzoeksresultaten blijkt dat nog veel scholen geen specifiek alcoholbeleid hebben. Op deze website kunt u lezen over het belang van een alcoholvrije school. Om u inzicht te geven in hoe u het alcoholbeleid van uw school kunt vormgeven, hebben we een aantal praktijkvoorbeelden good practices van collega-scholen beschreven. Doelgroep Scholen Gebruiksaanwijzing De website met goede voorbeelden en tips is vrij te benutten Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid STAP, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid Gratis en vrij te benutten via http://www.stap.nl/omgeving/school/schoolfeest.html De website www.alcoholvrijeomgeving.nl is een onderdeel van het project 'Alcoholvrije Omgeving' van STAP, Nederlands instituut voor alcoholbeleid. Postadres Postbus 9769 3506 GT Utrecht Contactpersoon Bezoekadres Goeman Borgesiuslaan 77 3515 ET Utrecht Routebeschrijving T: 030-6565 041 F: 030-6565 043 I: www.stap.nl E: info@stap.nl 13

4.6 Voorbeelden werkweken en excursies Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Good Practice: werkweken en excursies Effectieve voorbeelden en tips bij het organiseren van werkweken en excursies (zie bijlage 3) Tijdens schoolgerelateerde activiteiten worden de regels, die op school gelden vaak losgelaten. Dat kan, maar hoe gaat u daar mee om als school. Communicatie is daarbij heel belangrijk. Op de website worden goede voorbeelden en tips gegeven. Scholen Gebruiksaanwijzing De website met goede voorbeelden en tips is vrij te benutten Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid STAP, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid http://www.stap.nl/omgeving/school/werkwekenexcursies.html Gratis en vrij te benutten. De website www.alcoholvrijeomgeving.nl is een onderdeel van het project 'Alcoholvrije Omgeving' van STAP, Nederlands instituut voor alcoholbeleid. Postadres Postbus 9769 3506 GT Utrecht Contactpersoon Bezoekadres Goeman Borgesiuslaan 77 3515 ET Utrecht Routebeschrijving T: 030-6565 041 F: 030-6565 043 I: www.stap.nl E: info@stap.nl 14

4.7 Voorbeeld schoolreglement genotmiddelen Doelstelling Bijdrage leveren aan ieders gezondheid binnen de school, voorkomen van onnodig last voor anderen en zorgen dat de school haar belangrijkste taak (het geven en volgen van onderwijs in een veilige omgeving) zo goed mogelijk kan uitvoeren Deelproducten Voorbeeld schoolreglement genotmiddelen (zie bijlage 4) Omschrijving Doelgroep STAP heeft een voorbeeld schoolreglement opgesteld, dat o.a. onderdeel kan uitmaken van een schoolveiligheidsplan. In Zuidoost-Brabant is dit model inmiddels ook al toegepast. VO Scholen Gebruiksaanwijzing www.dgsg.nl Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Contactpersoon Trimbos instituut Te downloaden op www.dgsg.nl of via Novadic-Kentron Afd. Preventie vrij te benutten en naar eigen inzicht te wijzigen Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 15

4.8 E-learning Lesmodules (ELO) Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Contactpersoon Leerlingen zijn bereid en in staat de risico's van genotmiddelen in te schatten en zich verantwoordelijk te gedragen met het oog op hun eigen gezondheid en die van anderen. Een volledig overzicht van alle E-learning Lesmodules en aanverwante materialen zie: www.dgsg.nl E-learning modules (ELO) zijn digitale modules die goed aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen. Met de modules kunnen leerlingen zelfstandig en in hun eigen tempo werken. Er is ook aandacht voor gezamenlijke opdrachten. Via www.rokendrinkendrugs.nl kunnen leerlingen zich inloggen voor de diverse thema s. Docenten kunnen via deze site het proces per leerling begeleiden. Voor het onderwerp alcohol is er een ELO ontwikkeld voor onderbouw bestaande uit 4 lessen. Deze is afwisselend opgebouwd uit filmpjes, animaties en verschillende (verdiepings-)opdrachten. Voor de bovenbouw is er Onder invloed onderweg over alcohol en verkeer. Van de modules zijn er VMBO en Havo/vwo versies ontwikkeld. Leerlingen onderbouw en bovenbouw van voortgezet onderwijs Een ELO werkt met inlogcodes die via Novadic-Kentron door het Trimbos instituut worden aangevraagd. Docenten/mentoren worden door Novadic-Kentron instructie en begeleiding voor het uitvoeren van de ELO s Trimbos instituut De kosten om een ELO per klas uit te voeren worden veelal vergoed door de gemeenten. Per regio heeft Novadic-Kentron afspraken gemaakt met de gemeenten. De begeleiding van het voortgezet onderwijs is voor scholen veelal kosteloos Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 16

4.9 Middeleninformatiegesprek Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Contactpersoon Vroegsignaleren van problematisch alcohol en/of ander genotmiddelen bij leerlingen in het voortgezet onderwijs Informatiemap Bij een vermoedelijk, gesignaleerd of overtreden van regels van een school (activiteit) kan een school een jongere een laten doen met een preventiewerker van Novadic-Kentron. In dit gesprek wordt een jongere gesproken over de effecten en risico s van alcohol (genotmiddelen) en de plek hiervan in hun leven. Een jongere wordt hiermee gestimuleerd, een verantwoorde inschatting te maken van de risico s van hun eigen alcoholgebruik (of ander genotmiddelengebruik). Uitgangspunten van motivationele gespreksvoering worden in dit gesprek gebruikt. Een gesprek duurt (gemiddeld) een uur. Leerlingen onderbouw en bovenbouw van voortgezet onderwijs Een gesprek kan door school aangevraagd worden bij Novadic-Preventie. In overleg en afhankelijke van de situatie kunnen gesprekken ook gepland worden op een school. Terugkoppeling van het gesprek is in overleg met zowel, school als jongere en eventueel ouders. Wens van jongere hierin staat centraal. Novadic-Kentron Op aanvraag bij Novadic-Kentron afdeling Preventie Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 17

4.10 Jeugdgezondheidszorg VO Doelstelling Bewustwording, informatieverstrekking en vroegtijdig signaleren van problemen rondom onder meer roken, alcoholgebruik, drugsgebruik en seksualiteit. Deelproducten Website, ondersteunende informatiematerialen. 1) Periodiek verpleegkundig onderzoek in klas 2 VO Omschrijving Daarnaast gericht onderzoek op verzoek van de leerling, ouders of school. Tijdens het PVO van klas 2 van het VO wordt gericht gevraagd naar de leerlingen bij wie het gebruik van genotmiddelen in verschillende fases verkeert : -helemaal niet geëxperimenteerd -een beetje geëxperimenteerd -gaat door met drinken In een gesprek wordt naast de vragen die er zijn, een beroep gedaan op gezond gedrag en beschermende factoren, die risicogedrag kunnen voorkomen. De jongere krijgt een persoonlijk gesprek, eventueel een vervolggesprek indien daar aanleiding voor is. Indien nodig wordt doorverwezen naar Novadic-Kentron in het geval dat verslavingsproblematiek op de voorgrond staat. 2) Preventieve activiteiten, zoals een ouderavond of workshop 3) Informatie en advies aan leerkrachten en /of advisering aan school bij vragen/zorgen mbt leerlingen uit alle klassen van het VO. Alle leerlingen op het VO. Doelgroep en gebruiksaanwijzing Her periodiek verpleegkundig onderzoek wordt verricht bij elke leerling, behoort tot de basiszorg. Op indicatie/vraag kan een leerling extra worden gezien door de jeugdarts of jeugdverpleegkundige. Neem hiervoor contact op met de jeugdverpleegkundige van de school via onderstaand telefoonnummer. Ontwikkeld door GGD Brabant Zuidoost, sector Jeugdgezondheidszorg. Informatie: www.ggdbzo.nl info@ggdbzo.nl 18

Contactpersoon: Team Jeugdgezondheidszorg, dagelijks bereikbaar: Telefoonnummer: 088 0031422 19

4.11 Helder Theater Wat wil jij drinken Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Bewustwording en gedragsverandering Interactief theater, optie: waterflesjes met opdruk Het theaterstuk; Wat wil je drinken?, laat jongeren op interactieve wijze zien wat alcohol allemaal met je kan doen, maar laat ze ook nadenken over keuzes die ze zelf kunnen en moeten maken. Veel jongeren hebben niet altijd in de gaten wat de echte effecten zijn van veel alcohol drinken en helemaal op jonge leeftijd. En woorden als; alcoholvergiftiging, Korsakov, coma, hersencellen die afsterven, zijn toch een beetje een-vervan-je-bed-show. Zeker als je alleen in het weekend wat drinkt. De spelers van Helder Theater confronteren jongeren daarom met situaties die wel herkenbaar zijn. In Wat wil je drinken? wordt in een lesuur echt stil gestaan bij alcohol in het leven van een jongere anno 2007. Het stuk zet de tieners actief aan het denken. Leerlingen onderbouw Gebruiksaanwijzing http://www.heldertheater.nl Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Contactpersoon Helder Theater ism Novadic-ketron en GGD BZO Via organisatie Helder theater is informatie op te vragen, zoals over de kosten. Helder Theater Hester Dadema Adolf van Cortenbachstraat 48 5611TH Eindhoven tel. 040-213 41 27 of 06-107 53 230 e-mail: hester@heldertheater.nl 20

4.12 Blaastesten om indrinken te voorkomen Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Contactpersoon Voorkomen indrinken bij jongeren onder 16 jaar voorafgaand aan een schoolfeest Begeleiding en ondersteuning bij entreecontroles Voor feesten hebben scholen vaak een aantal "huisregels" om te voorkomen dat jongeren onder de 16 jaar alcohol kunnen drinken en dat jongeren vanaf 16 jaar overmatig kunnen drinken. Indrinken is echter de laatste jaren populair geworden onder jongeren. Met indrinken wordt bedoeld dat jongeren voordat ze naar een feest gaan al alcohol drinken, bijvoorbeeld thuis, in de keet,of op straat. Voor de mensen bij de ingang van een feest is het vaak moeilijk om "indrinkers" te signaleren. Docenten, jongerenwerkers en vrijwilligers mogen aan jongeren vragen of ze bereid zijn om mee te doen aan een blaastest. De jongeren mogen dit weigeren, maar de instellingen kunnen vervolgens zelf de gevolgen van het weigeren van de blaastest bepalen. In het algemeen geldt: wie boven de toegestane norm scoort wordt de toegang tot het feest geweigerd. Het is wel goed om te beseffen dat aan de doe-het-zelf test geen enkel recht kan worden ontleend, maar dat die een hulpmiddel kan zijn om te bepalen of iemand nog naar binnen mag op het feest. Leerlingen Een goed alcoholbeleid is niet alleen een kwestie van goede regels stellen en handhaven, maar vooral ook goed communiceren. De politie Brabant Zuid-Oost heeft inmiddels veel kennis en ervaring opgedaan met entreebeleid op evenementen en schoolfeesten. Tijdige voorbereiding en goede communicatie leidt tot een gezellig en veilig schoolfeest. De ervaring heeft intussen geleerd, dat het ook zorgt voor een daling van de overlast in de omgeving. Politie Brabant Zuid-Oost Via de politie is gratis blaasapparatuur in bruikleen, ervaring met inzet daarvan, kennis en ervaring met entreecontroles en beperkt inzet van menskracht beschikbaar. Graag ruim voorafgaand contact opnemen. Politie Brabant Zuid-Oost Afdeling EXO-jeugd Coördinator Jeugd Andries de Vries tel. 040-23332222 of 06-52482255 andries.de.vries@brabant-zo.politie.nl Of te bereiken via uw eigen schoolagent 21

4.13 Themabijeenkomst voor ouders en opvoeders: Alcohol en Opvoeding (Voortgezet Onderwijs) Doelstelling Ouders informeren over nadelige gevolgen van alcoholgebruik door opgroeiende kinderen. Ouders handvatten aanreiken om alcoholgebruik te voorkomen, zo lang mogelijk uit te stellen of met het beginnend alcoholgebruik van hun kind om te gaan. Deelproducten Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Foldermateriaal over Alcohol en opvoeding Op interactieve wijze worden ouders geïnformeerd en gestimuleerd om alcoholgebruik bij hun opgroeiende kind zo lang mogelijk uit te stellen of hoe met het alcoholgebruik van hun kind om te gaan (matigen). Tijdens de bijeenkomst krijgen ouders en opvoeders informatie over alcohol, de voordelen van het op tijd regels stellen en de manier waarop ze alcohol en alcoholgebruik het beste aandacht kunnen geven in de opvoeding van hun kind. Nadrukkelijk is het hierbij de bedoeling dat ouders gesteund worden in de mogelijkheden die ze zelf hebben in het contact met hun kind. Daarnaast is het uitwisselen van ervaringen met andere ouders en het leren van elkaars aanpak een belangrijk onderdeel. Ouders (opvoeders) van kinderen tussen 12 en 18 jaar. Deze interventie is het meest zinvol als deze wordt ingezet binnen een scala aan activiteiten op het gebied van alcohol- en/of andere genotmiddelenpreventie (meer info, www.dgsg.nl) Novadic-Kentron Werkgroep educatie en draagvlak, projectgroep Regionaal Ouderplan Trimbos instituut (DGSG) Deze interventie is het meest zinvol als deze wordt ingezet binnen een scala aan activiteiten op het gebied van alcohol- en/of andere genotmiddelenpreventie (meer info, www.dgsg.nl) Voorwaarden voor inzetten interventie: -De school staat achter de inhoud en werkwijze van de voorlichting. -Bereidheid van de school om de themabijeenkomst te organiseren. -Maximaal 150 ouders kunnen deelnemen aan de ouders. Dit maximum is gesteld om interactiviteit te kunnen waarborgen. -Tijdsinzet, locatie en materiaal (beamer, laptop) zijn voorhanden bij alle uitvoerende partijen. - Een themabijeenkomst wordt minimaal 6 weken voorafgaande aan uitvoeringsdatum gepland met Novadic-Kentron. Op www.dgsg.nl worden diverse aanbevelingen en knelpunten beschreven. Daarnaast vindt u er voorbeeld uitnodigingsbrieven en tips voor een goede opkomst. 22

Bovengenoemde interventie wordt uitgevoerd vanuit voorgefinancierde uren door gemeenten. Alleen voor foldermateriaal wordt een klein bedrag in rekening gebracht. Contactpersoon Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076-5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 23

4.14 Helder Theater i.s.m. Novadic-Kentron Proost, daar gaan ze! (Voortgezet Onderwijs) Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ouders op interactieve wijze handvatten bieden hoe zij in de opvoeding met alcohol kunnen omgaan. Interactief Theater Helder Theater werkt samen met een preventiewerker van Novadic- Kentron. De preventiewerker van Novadic-Kentron zal het eerste uur een interactieve voorlichting verzorgen m.b.v. powerpointpresentatie en gaat hierbij in op vragen van ouders. Na de pauze volgt interactief theater door twee trainersacteurs van Helder Theater. Zij spelen een gezinssituatie, waarin een dilemma van de ouder, wel of niet toestaan van alcoholgebruik, nadrukkelijk wordt uitgespeeld tussen ouder en puber. De ouder vraagt hierbij regelmatig advies aan de aanwezige ouders in het publiek. Ouders worden uitgenodigd de rol van deze ouder over te nemen. Ouders van kinderen/jongeren tussen 12 en 18 jaar. - Maak de ouderavond ruim van tevoren bekend. - Gebruik alle aanwezige communicatiekanalen om ouders te bereiken. - Breng de ouderavond ook tijdens andere contactmomenten onder de aandacht. - Maak gebruik van contactouders of ouderraad. - Zorg voor een persoonlijke uitnodiging. - Maak inschrijving voor de avond zo gemakkelijk mogelijk (bijvoorbeeld invulstrookje laten meegeven aan kind, internetaanmelding). - Noem prikkelende voorbeelden in de uitnodiging, haal de actualiteit aan. Veel ouders vinden interactief theater leuk. Wees in de uitnodiging duidelijk dat er theater komt en voeg de flyer Proost! Daar gaan ze toe. Bovengenoemde aanbevelingen en knelpunten komen van de site www.dgsg.nl van het Trimbos instituut. De laatste bullit is een aanbeveling vanuit de eigen ervaring in het werken met deze interventie Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Helder Theater i.s.m. Novadic-Kentron en GGD BZO Voorwaarden voor inzetten interventie: -De school staat achter de inhoud en werkwijze van de voorlichting. -Bereidheid van de school om de avond te organiseren. -Maximaal 80 ouders kunnen deelnemen aan de ouders. Dit maximum is gesteld om interactiviteit te kunnen waarborgen. -Tijdsinzet, locatie en materiaal (beamer, laptop) zijn voorhanden bij alle uitvoerende partijen. Bovengenoemde interventie wordt uitgevoerd vanuit voorgefinancierde uren door gemeenten. Alleen voor foldermateriaal wordt een klein bedrag in rekening gebracht. De kosten voor Helder Theater zijn circa 600 euro 24

Contactpersoon Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076-5236330 of preventie@novaidc-kentron.nl 25

4.15 Informatiestand Alcohol en Opvoeding VO-scholen Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Ouders en opvoeders worden individueel en op laagdrempelige wijze geïnformeerd over Alcohol en Opvoeding Foldermateriaal over Alcohol en opvoeding Vanuit de informatiestand worden een grote groep ouders benaderd over omgaan met alcohol binnen de opvoeding. Deze actieve benadering heeft als centrale boodschap dat kinderen het drinken van alcohol zolang mogelijk uitstellen, in ieder geval tot hun zestiende jaar. Tijdens dit gesprek krijgen ouders en opvoeders informatie over hoe zij hun kinderen kunnen ondersteunen en begeleiden om dit doel te bereiken. Verder krijgen ouders praktische tips om alcoholgebruik door hun kinderen zo lang mogelijk uit te stellen. Verspreid over de avond zijn er steeds maar een paar ouders tegelijk bij de informatiestand. Dit biedt de mogelijkheid in te gaan op individuele vragen van ouders Ouders van leerlingen van het Voortgezet Onderwijs of Voortgezet Speciaal Onderwijs. Deze interventie is het meest zinvol als deze wordt ingezet binnen een scala aan activiteiten op het gebied van alcohol- en/of andere genotmiddelenpreventie (meer info, www.dgsg.nl). Uit ervaring blijkt dat de informatiestand met name effectief is tijdens de zg. 10- minuten gesprekken. Novadic-Kentron Voorwaarden voor inzetten interventie: -De school staat achter de inhoud en werkwijze van de voorlichting. -Bereidheid van de school om in de uitnodiging/ aankondiging voor de 10- minuten gesprekken aandacht aan het onderwerp en de interventie te geven. - Deze interventie wordt minimaal 6 weken voorafgaande aan uitvoeringsdatum gepland met Novadic-Kentron. Bovengenoemde interventie wordt uitgevoerd vanuit voorgefinancierde uren door gemeenten. Alleen voor foldermateriaal wordt een klein bedrag in rekening gebracht. Contactpersoon Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 26

4.16 Opvoedondersteunend gesprek Doelstelling Deelproducten Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Contactpersoon Opvoedsituatie rondom (problematisch) alcoholgebruik positief beïnvloeden door vergroten opvoedcompetenties en communicatie tussen ouder kind te verbeteren. Informatiemap Individuele gesprekken (max. 3) met ouders of andere opvoeders gericht op voorlichting rond opvoedingsaspecten in relatie tot gebruik van alcohol (andere genotmiddelen) door hun kinderen. Daar waar nodig wordt er gericht advies gegeven bij specifieke zorgen rondom het gebruik van alcohol (andere genotmiddelen) Er wordt gesproken over de werking van op jonge mensen. Daarnaast wordt ook ingegaan op de functie van het gebruik (verveling, vergeten van problemen of anders) en de fases van gebruik (recreatief, probleemgebruik of afhankelijkheid). Het derde onderdeel is te kijken naar de eigen mogelijkheden binnen het gezin) in de opvoeding om de jongere positief te beïnvloeden in het middelengebruik. Voor ouders en andere opvoeders van leerlingen Een gesprek kan door ouders direct aangevraagd worden bij Novadic- Preventie maar ook kan een school in overleg met de ouders het gesprek aanvragen. Afhankelijke van de situatie kunnen gesprekken ook gepland worden op een school. Novadic-Kentron Op aanvraag bij Novadic-Kentron afdeling Preventie Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 27

4.17 PAS: Preventie Alcoholgebruik Scholieren (DGSG) Doelstelling Deelproducten Uitstellen van wekelijks alcoholgebruik bij jongeren www.dgsg.nl Omschrijving Doelgroep Gebruiksaanwijzing Ontwikkeld door Verkrijgbaarheid Contactpersoon PAS is een schoolbased interventie om wekelijks alcoholgebruik door jongeren uit te stellen. In PAS krijgen zowel leerlingen maar met name ook ouders gerichte alcoholinformatie over hoe en waarom jongeren geen alcohol zouden moeten drinken. Recent onderzoek geeft aan dat PAS positief effectief heeft en alcohol gebruik door jongeren uitstelt. Jongeren moeten overtuigd zijn dat alcohol slecht voor hen is en weten hoe ze 'nee' kunnen zeggen. Dat lukt alleen als ze daarbij gesteund worden door ouders die regels stellen. Ouders: - Jaar 1t/m 3: Korte presentatie (informatie)op 1e algemene ouderavond (15 minuten) In de presentatie worden ouders uitgenodigd met elkaar afspraken te maken over het alcoholgebruik medeleerlingen in de klas van hun kind. - Jaar 1t/m3: Brief met samenvatting ouderavond en gemaakte afspraken. Te samen met een folder over alcohol en opvoeding. Leerlingen: - Leerjaar 1: Digitale lesmodule alcohol, - Leerjaar 2: Verdiepingsles Alcohol Ouders en leerlingen in het voortgezet onderwijs PAS wordt begeleidt en uitgevoerd door preventiemedewerkers van Novadic-Kentron. Begeleiding bestaat onder andere uit het verzorgen van de presentaties van de ouderavonden. Wanneer een school nog niet bekend is met E-Learning module zal een instructie voor docenten worden uitgevoerd. Pas is onderdeel van het programma de gezonde school en genotmiddelen. Trimbos instituut Zie voor kosten op www.dgsg.nl. Veel gemeenten kiezen ervoor om de kosten van de voorlichtingslessen (E-learning modules) te vergoeden. Per regio heeft Novadic-Kentron afspraken gemaakt met de gemeenten. De begeleiding van het voortgezet onderwijs is voor scholen veelal kosteloos. Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 28

5. Aanbod aan VO scholen vanuit diverse organisaties Laat je niet flessen! 5.1 GGD Brabant-Zuidoost (Jeugdgezondheidszorg) Onderzoek en vaste contactmomenten Zowel in het basis-, speciaal als in het voortgezet onderwijs doet het team Jeugdgezondheidszorg op verschillende momenten een gezondheidsonderzoek bij alle leerlingen. Dit team bestaat uit een jeugdarts, assistent, verpleegkundige, logopedist en een psycholoog. Tijdens het onderzoek besteedt het team Jeugdgezondheidszorg aandacht aan de lichamelijke, psychische en sociale ontwikkeling van het kind. Afhankelijk van de leeftijd en ontwikkelingsfase ligt de nadruk steeds op andere gezondheidsaspecten, zoals groei, motoriek, leefstijl, spraak en taal, maar ook schoolverzuim en gedrag. Zorgstructuur op school Medewerkers van het team Jeugdgezondheidszorg nemen in elke gemeente deel aan de zorgstructuur van de school en/of de buurt, bijvoorbeeld een Zorg Advies Team (ZAT) of buurtnetwerk. Juist omdat Jeugdgezondheidszorg kinderen regelmatig op school en ook al vanaf het consultatiebureau ziet, hebben zij een goed beeld van de totale ontwikkeling van elk kind. Zijn er problemen, dan kan Jeugdgezondheidszorg op basis van die informatie goed adviseren. Zorgen bij zorgen Iedere ouder, verzorger of begeleider heeft wel eens vragen over de gezondheid of ontwikkeling van zijn of haar kind. Denk bijvoorbeeld aan slaap- en eetproblemen, moeilijk gedrag of vragen over de opvoeding. Dan kan het prettig zijn om met een medewerker van het team Jeugdgezondheidszorg te praten of te overleggen. Zowel ouders, leerlingen, maar ook de school kunnen een gesprek aanvragen. Als de leerkracht of intern begeleider een gesprek of onderzoek aanvraagt, is wel de toestemming van de ouders nodig. Afhankelijk van de vraag of het probleem, bekijkt Jeugdgezondheidszorg of verder advies of onderzoek nodig is en door wie. Voor meer informatie en contact: team jeugdgezondheidszorg, 088 0031422 of info@ggdbzo.nl. 5.2 Novadic-Kentron Novadic-Kentron is de organisatie in Noord-Brabant waarin vrijwel alle disciplines van verslavingszorg en verslavingspreventie gebundeld zijn. Dit betekent dat VO scholen voor al hun vragen en problemen rondom genotmiddelen in relatie tot het pedagogisch klimaat die zij haar leerlingen wil bieden, bij Novadic-Kentron terecht kunnen. Novadic-Kentron heeft twee afdeling die jongeren (en hun omgeving) als doelgroep hebben. Dit zijn de afdelingen Preventie en Behandeling Jeugd. De afdeling Preventie heeft verschillende mogelijkheden om een onderwijsinstelling, leerlingen en/of ouders te ondersteunen. Naast verschillende activiteiten op het gebied van lesgeven, voorlichting, deskundigheidsbevordering en beleid heeft de afdeling een belangrijke taak in de vroegsignalering van problematisch gebruik en opvoedingsondersteuning. Een aantal voorbeelden van ondersteuning door Novadic-Kentorn Preventie: - Een onderwijsinstelling (ZAT-team) kan bij de afdeling Preventie terecht bijvoorbeeld om voor consultatie bij een (vermoedelijk) problematisch gebruikende leerling of kiezen voor een structurele deelname aan het ZAT-team. - Preventiewerkers organiseren i.s.m. de Geestelijke Gezondheid Zorg instellingen bijeenkomsten voor kinderen van verslaafde of psychiatrische ouders (KVO-KOPP). Ook vanuit een school (zorgteam) kan een verwijzing hiernaar gedaan worden. 29

- Er zijn scholen die kiezen voor een inlooppunt binnen de school (vb. Veldhoven, Bladel) waarbij Novadic-Kentron een van de wekelijkse spreekuren uitvoert. - Een school signaleert behoefte van ouders (opvoeders) om meer te weten te komen over hoe om te gaan met een (problematisch) gebruikend kind. Preventiewerkers kunnen in een of meer gesprekken de opvoedkracht van ouders positief proberen te beïnvloeden. - In samenwerking met Bureau Halt worden de zogenaamde Leerstraf Alcohol of Leerstraf Drugs uitgevoerd. Dit is onderdeel van de Halt afdoening. Deze kan een jongeren krijgen voor een overtreding als bijvoorbeeld onder 16 jaar in openbaar drinken of onder invloed van alcohol een vernieling of winkeldiefstal plegen. - Een preventie-veldwerker kan met jongeren die een beetje of nog helemaal geen zin (motivatie) hebben in hulpverlening een aantal gesprekken hebben. In deze gesprekken wordt onderzocht of en hoe een jongere de negatieve kanten van het gebruik kan verminderen of te kiezen om te stoppen. Dit leidt in enkele gevallen tot een aanmelding bij Novadic-Kentron Behandeling Jeugd voor intensieve ambulant begeleiding en sporadisch tot een tijdelijke opname. Het aanbod van Novadic-Kentron Preventie wordt in overleg met een school samengesteld en uitgezet. Uitgangspunt is de eigenheid van iedere school. Daarnaast moet er rekening gehouden worden met de ruimte en opdracht die gemeentes ons voor het onderwijs geven. Meer informatie kunt u vinden op de website www.novadic-kentron.nl Contact opnemen: Novadic-Kentron Afdeling Preventie 076 5236330 of preventie@novadic-kentron.nl 5.2 Politie De regiopolitie Brabant Zuid-Oost is een zeer actieve deelnemer binnen het project "Laat je niet flessen". Door voorop te lopen in de ontwikkelingen die verband houden met de handhaving op het gebied van openbare dronkenschap en de daaraan gerelateerde onderwerpen heeft Brabant Zuid-Oost ook in het land en daarbuiten aandacht getrokken. Zij heeft beleid ontwikkeld die een voorbeeld is voor veel andere korpsen uit Nederland en daarbuiten. De afdeling Jeugd, van de divisie Executieve Ondersteuning van het korps houdt zich o.a. met dit onderwerp bezig. Het is geen taak van de politie om op scholen voorlichting te gaan geven aan leerlingen over het onderwerp Jeugd en Alcohol. Er is echter wel de mogelijkheid om aan vertegenwoordigers van docenten en ouderraden en schoolbesturen een voorlichting te geven over de werkzaamheden en de ontwikkelingen binnen de politie Brabant Zuid-Oost en politie Nederland. Hierin komt dan naar voren wat de politie in adviserende en ondersteunende zin voor uw school kan betekenen. Neem hiervoor contact op met uw eigen politievertegenwoordiger op school of anders met de contactpersoon van het korps, de coördinator jeugd, Andries de Vries, tel. 040-2332222 of 06-52482255 of e-mail andries.de.vries@brabant-zo.politie.nl. De politie heeft een landelijke visie op schoolveiligheid ontwikkeld. Doel van deze visie is de korpsen een uniform en helder kader te verschaffen dat richtinggevend is voor de schoolveiligheidsactiviteiten. Zo wordt de betrokkenen (binnen de politie, maar ook ketenpartners als scholen en gemeente) duidelijk wat de politie kan bijdragen aan de veiligheid in en om scholen. De visie moet voor alle geledingen binnen de politie richtinggevend zijn, maar het 30

zijn uiteindelijk de teamchefs en de uitvoerenden die de visie concreet handen en voeten moeten geven. Veiligheid op school heeft vele componenten en is nauw verbonden met veiligheid in andere sectoren van het maatschappelijk leven. Veiligheid op scholen staat niet los van veiligheid in de wijk, op straat, in publieke gebouwen of in uitgaanscentra. Schoolveiligheid heeft ook nauwe raakvlakken met veiligheid en geborgenheid in de privésfeer en veiligheid in het gezin. De activiteiten van de politie op gebied van schoolveiligheid maken onderdeel uit van de politiële jeugdtaak. De politiële jeugdtaak maakt onderdeel uit van een bredere ketenaanpak waarvan het uiteindelijke succes (in termen van maatschappelijke effecten) in belangrijke mate afhankelijk is van de samenwerking met ketenpartners. Het visiedocument Politie en schoolveiligheid is te vinden op de volgende website: http://www.nji.nl/lcoj/download/kv_visiedocumentpolitie.pdf Via uw eigen contacten met de lokale politie bent u hier waarschijnlijk al van op de hoogte en heeft u een convenant afgesloten. Jeugd en alcohol zou daar een belangrijk onderdeel van mogen gaan uitmaken. Ook kunt u met uw eigen politievertegenwoordiger vragen stellen over het werkproces Politie en schoolveiligheid. 5. 3 Samenwerkingsverband Regio Eindhoven Het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) coördineert het project Laat je niet flessen! en verzorgt de projectcommunicatie. Informatie over het project en de ondersteunende instrumenten is uitgebreid te vinden op de toolkit www.ljnf.nl. Via het SRE zijn allerlei voorlichtingsmaterialen beschikbaar en is ook gericht informatie op te vragen of waar men moet zijn voor specifieke ondersteuning. Neem hiervoor contact op met de projectleider mw. Maartje Stokkermans, tel. 040-2594535 of e- mail m.stokkermans@sre.nl 31

6. Informatie en communicatie Toolkit Laat je niet flessen!. Het pakket VO scholen maakt onderdeel uit van een omvangrijk pakket aan mogelijke acties. Het pakket voor VO scholen is dus niet limitatief. Met name richting de doelgroep ouders worden allerlei interventies en voorlichtingsmaterialen aangeboden. Ook richting leerlingen, met name in de leeftijd van 16 tot 24 jaar worden nog nieuwe interventies ontwikkeld om verantwoord drankgebruik te stimuleren. De toolkit is te vinden via het web: www.ljnf.nl. Actuele overzichten good practices alcoholbeleid op scholen. De gezonde school en genotmiddelen (DGSG) is hét preventieprogramma over alcohol, roken en drugs voor het basis- en voortgezet onderwijs. Het programma is opgesteld door Trimbos instituut, partner in het project Laat je niet flessen!. De toolkit is opgenomen in de website www.dgsg.nl en steeds actueel. Alcoholvrijeomgeving.nl is een website www.alcoholvrijeomgeving.nl van STAP, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid, eveneens partner in het project Laat je niet flessen!. De website is een databank voor good practices van alcoholvrije initiatieven voor tieners per setting (school, jongerenorganisaties, thuis en uitgaan), een forum om ervaringen uit te wisselen, overzicht van wetenschappelijke gegevens per setting, advies op maat per e-mail. Workshop alcoholvrije school. In het kader van de uitrol van dit pakket VO scholen, wordt in het voorjaar van 2011 door STAP een workshop georganiseerd voor VO scholen in de regio, die overwegen een alcoholvrije school te worden. Daarbij zal onder andere ook het aanbod van Novadic-Kentron en politie toegelicht worden. 32

Bijlage 1. Voorbeeld schoolreglement ALCOHOL 1. Onder schooltijd is men niet onder invloed van alcohol. 2. Het is niet toegestaan om op school en tijdens klassenavonden, feesten en andere onder de verantwoordelijkheid van de school georganiseerde bijeenkomsten, alcoholhoudende dranken te nuttigen c.q. in bezit te hebben. 3. Er zijn bepaalde uitzonderingen. Bij bijzondere gelegenheden: jubilea, afscheidsbijeenkomsten, diploma-uitreikingen, e.d. beslist de locatieleiding na overleg met de organisatoren over het schenken van alcohol. Alcoholvrij is in principe de norm. Bij de bovengenoemde, bijzondere gelegenheden kan daarvan worden afgeweken. De organisatoren zorgen altijd voor een aantrekkelijk aanbod van alcohol vrije dranken. 4. In gevallen die niet in de voorgaande regels worden genoemd, beslist de directeur van de school. 5. Wanneer iemand de regels m.b.t. het gebruik en in bezit hebben van alcohol op school overtreedt, volgt een gesprek met de directie van de school. Wanneer het een leerling van de school betreft, worden de ouders/verzorgers ingelicht. Dit gesprek kan leiden tot een disciplinaire maatregel. Bron: http://www.stap.nl/omgeving/school/alcoholbeleid.html 33

Bijlage 2. Voorbeelden schoolfeesten De discussie over wel of geen alcohol op het schoolfeest zal voor veel schoolleiders herkenbaar zijn. Er zijn al scholen die een alcoholvrij beleid voeren en daar ook goede ervaringen mee hebben. Tips voor een alcoholvrij schoolfeest: Nodig een leuke dj of drive-in show uit om het schoolfeest aantrekkelijk te maken voor leerlingen. Maak het feest aantrekkelijk voor leerlingen door er een thema aan te koppelen. Stel met de scholen in de omgeving gezamenlijk een alcoholbeleid op. Vooral de bovenbouwleerlingen willen meestal dat er alcohol geschonken wordt op het schoolfeest en kunnen vaak talloze voorbeelden noemen van scholen waar dit ook gebeurt. Communiceer naar alle betrokkenen (leerlingen, docenten, ouders) dat het schoolfeest alcoholvrij is en welke sancties gelden bij overtreding van de regels. Mensen worden gestimuleerd zich aan de regels te houden, wanneer de reden duidelijk is. En hoe groter het draagvlak voor de regels is, des te effectiever zullen regels zijn. Voorbeelden van communicatie zijn: artikel in schoolgids, vermelding op toegangskaartjes, internet, posters, brief richting ouders/verzorgers, ouderavonden, mentorlessen, voorlichtingslessen, folders Bron: http://www.stap.nl/omgeving/school/schoolfeest.html Blaastesten om indrinken te voorkomen Voor feesten hebben scholen vaak een aantal "huisregels" om te voorkomen dat jongeren onder de 16 jaar alcohol kunnen drinken en dat jongeren vanaf 16 jaar overmatig kunnen drinken. Indrinken is echter de laatste jaren populair geworden onder jongeren. Met indrinken wordt bedoeld dat jongeren voordat ze naar een feest gaan al alcohol drinken, bijvoorbeeld thuis, in de keet, of op straat. Voor de mensen bij de ingang van een feest is het vaak moeilijk om "indrinkers" te signaleren. Docenten, jongerenwerkers en vrijwilligers mogen aan jongeren vragen of ze bereid zijn om mee te doen aan een blaastest. De jongeren mogen dit weigeren, maar de instellingen kunnen vervolgens zelf de gevolgen van het weigeren van de blaastest bepalen. In het algemeen geldt: wie boven de toegestane norm scoort wordt de toegang tot het feest geweigerd. Het is wel goed om te beseffen dat aan de doe-het-zelf test geen enkel recht kan worden ontleend, maar dat die een hulpmiddel kan zijn om te bepalen of iemand nog naar binnen mag op het feest. In Zuidoost Brabant is bij de politie speciale blaasapparatuur en personeel beschikbaar. Schoolbesturen en politie hebben inmiddels ruime en positieve ervaring met entreebeleid m.b.t. alcohol op schoolfeesten. Het is goed om zowel ouders/verzorgers als leerlingen vooraf van de blaastesten op de hoogte te stellen. Bron: http://www.stap.nl/omgeving/school/praktijkervaringen_met_blaastesten.html 34

Bijlage 3. Voorbeelden werkweken en excursies. Naast het schoolfeest zijn ook werkweken en buitenlandse excursies voor leerlingen momenten om met alcohol te experimenteren. Omdat het vaak de oudere leerlingen betreft, zijn er scholen die hier wel beperkt gebruik van bier en wijn toestaan, ook als hun schoolfeesten bijvoorbeeld alcoholvrij zijn. Omdat de vaste structuur van het schoolleven wordt losgelaten zijn regels lastiger te handhaven. Het is van groot belang dat ouders en leerlingen voor vertrek op de hoogte worden gesteld van de regels en sancties die de school stelt wat betreft alcohol tijdens werkweken en excursies. Veel scholen informeren ouders en leerlingen voor vertrek bijvoorbeeld door middel van een ouderavond. Het is aan te raden de regels en sancties op papier vast te leggen. Iedereen kan deze dan nalezen en excuses als "ik wist het niet", gelden dan niet. Bron: http://www.stap.nl/omgeving/school/werkwekenexcursies.html 35

Bijlage 4. Voorbeeldreglement genotmiddelen Onze school wil bijdragen aan het welzijn van de leerlingen en medewerkers. Dat kan alleen wanneer de regels die we hebben opgesteld voor iedereen gelden. En wanneer iedereen zich eraan houdt: leerlingen en personeel. Ook voor het gebruik van genotmiddelen gelden regels. Ze zijn bedoeld om: bij te dragen aan ieders gezondheid te voorkomen dat iemand onnodig last heeft van anderen ervoor te zorgen dat de school haar belangrijkste functie (het geven en volgen van onderwijs) zo goed mogelijk kan uitvoeren De genoemde regels gelden voor de dagelijkse gang van zaken op school. Een aantal regels geldt alleen voor speciale gelegenheden zoals feesten, werkweken en schoolreisjes. Wanneer er buiten school onder verantwoordelijkheid of in naam van de school (feestelijke) bijeenkomsten plaatsvinden, beschouwt de school het als haar verantwoordelijkheid om met organisatoren en exploitanten afspraken te maken over genotmiddelengebruik. Wanneer iemand de regels rond genotmiddelen overtreedt, volgt een gesprek. Roken 1. In school wordt niet gerookt. Onze school is een openbaar gebouw. Volgens de wet mag daar binnen niet worden gerookt. Roken is alleen toegestaan op plekken die daar speciaal voor aangewezen zijn, namelijk het deel in de docentenkamer dat afsluitbaar is met een schuifwand en voorzien van afzuiging. 2. Tijdens vergaderingen, werkbijeenkomsten en andere overlegsituaties wordt niet gerookt. De aanwezigen bepalen of er gedurende de bijeenkomst een rookpauze wordt gehouden. In voorkomende gevallen wordt gebruik gemaakt van de door de vestigingsdirecteur aangewezen ruimte(n) bedoeld onder punt 1. 3. Voor iedereen geldt dat hij of zij ophoudt met roken zodra anderen daarvan hinder ondervinden. Ook passief roken is immers schadelijk voor de gezondheid. 4. Tijdens personeelsfeesten die een gezelligheidskarakter dragen, klassenavonden en andere (leerling)activiteiten voor de derde of hogere klassen die buiten de lesuren worden gehouden geldt dat de organisatoren - zo nodig in overleg met de directie - van tevoren met elkaar afspreken of, en zo ja waar er mag worden gerookt. Daarbij is punt 3 van toepassing. 5. In gevallen die niet in de voorgaande regels worden genoemd, beslist de directie. Wanneer iemand de regels over roken overtreedt, wordt hij hierop aangesproken. Bij herhaling volgt een gesprek en kan de leerling bestraft worden met nablijven na schooltijd en het maken van een extra opdracht. 36

Alcohol 1. Op school is tijdens lesdagen en op tijden waarop werk ten behoeve van het onderwijs wordt verricht, niet toegestaan onder invloed van alcohol te zijn. Wanneer iemand onder invloed van alcohol verkeert, kan hij niet goed werken of leren. 2. Op klassenavonden, feesten, werkweken en andere bijeenkomsten van de drie laagste klassen wordt voor geen van de aanwezigen alcoholhoudende dranken geschonken. Volgens de wet is het verboden om alcohol te verkopen aan personen onder de 16 jaar. Bovendien wil de school voorkomen dat een automatische koppeling ontstaat tussen alcohol en feestelijkheid: als het feestelijk moet worden, dan kan dat ook zonder alcohol. 3. Op klassenavonden, feesten, werkweken en andere bijeenkomsten van klas vier en hoger kunnen op verzoek van leerlingen, ouders en docenten in beperkte mate alcoholhoudende dranken worden geschonken. De organisatoren zorgen altijd voor een aantrekkelijk aanbod van alcoholvrije dranken. Wanneer alcohol wordt geschonken, maken de organisatoren afspraken over toezicht en vervoer naar huis. 4. Het is verboden om op school, klassenavonden, feesten, werkweken en andere onder de verantwoordelijkheid van de school georganiseerde bijeenkomsten alcoholhoudende drank bij zich te dragen. 5. Tijdens personeelsbijeenkomsten die een gezelligheidskarakter dragen, kan alcohol worden geschonken. Hierbij streeft de schoolleiding ernaar dat matigheid wordt betracht. Indien leerlingen aanwezig zijn of openlijk kunnen waarnemen wat er zich op deze bijeenkomst afspeelt, dan speelt het voorbeeldgedrag van docenten een grote rol. 6. In alle gevallen buiten de hierboven genoemde bijeenkomsten (jubilea, afscheidsbijeenkomsten, diploma-uitreikingen, congressen en dergelijke) beslist de schoolleiding na overleg met de organisatoren over het schenken van alcohol. Alcoholvrij is in principe de norm. Bij bijzondere gelegenheden kan daarvan worden afgeweken. De organisatoren zorgen altijd voor een aantrekkelijk aanbod van alcoholvrije dranken. Wanneer iemand de alcoholregels overtreedt, volgt een gesprek. Afhankelijk van de ernst van de overtreding en bij herhaling volgt schorsing voor maximaal twee dagen. Wanneer de overtreding tijdens een buitenschoolse activiteit plaatsvindt, volgt bovendien uitsluiting van die activiteit of van de eerstvolgende activiteit. Cannabis Met cannabis wordt bedoeld: wiet (of marihuana), hasj en alle andere producten waarin cannabis verwerkt is. 1. Het is volgens de wet verboden cannabis in bezit te hebben of te verhandelen. Op school is bezit en handel van cannabisproducten dus ook verboden. 2. Op school is men niet onder invloed van cannabis. Het gebruik is dus verboden. Wanneer iemand cannabis heeft gebruikt, kan hij niet goed leren of werken. 37

3. Op klassenavonden, feesten, werkweken, schoolreizen en andere feestelijke bijeenkomsten verkeert men niet onder invloed van cannabis. Wanneer iemand de regels over cannabis overtreedt, volgt een gesprek. Afhankelijk van de ernst van de overtreding en bij herhaling volgt schorsing van maximaal twee dagen. Wanneer de overtreding tijdens een buitenschoolse activiteit plaatsvindt, volgt uitsluiting van die activiteit of van een eerstvolgende activiteit. Wanneer er sprake is van handel (dealen) in cannabisproducten schakelt de schoolleiding de politie in. Overige drugs 1. Het is volgens de wet verboden om drugs in het bezit te hebben of te verhandelen. Ook op school is dit niet toegestaan. 2. Op school is men niet onder invloed van drugs. Het gebruik is dus verboden. Wanneer iemand drugs heeft gebruikt, kan hij niet goed leren of werken. Wanneer iemand de regels over drugs overtreedt, volgt een gesprek en schorsing van maximaal een week. Wanneer de overtreding tijdens een buitenschoolse activiteit plaatsvindt volgt bovendien uitsluiting van die activiteit of van een eerstvolgende activiteit. Wanneer het handel van drugs betreft, schakelt de schoolleiding de politie in. Overige bepalingen In bepaalde gevallen kan de schoolleiding besluiten van de hierboven genoemde afspraken af te wijken of afspraken aan te vullen. Als leerlingen vragen hebben over deze regels, kunnen zij daarvoor terecht bij hun mentor of klassenleraar. Dealen Als aanvulling en/of aanscherping op deze regels of ter vervanging van regel 1 bij Cannabis en regel 1 Andere drugs kunnen meer specifieke regels voor dealen worden geformuleerd, bijvoorbeeld: Dealen is niet toegestaan, niet in en rond de school en ook niet tijdens buitenschoolse activiteiten zoals een schoolfeest of werkweek. Onder dealen wordt verstaan het al dan niet gratis verstrekken, verkopen, kopen, vervoeren en afleveren van alle drugs (soft- en harddrugs). Wanneer aangetoond is dat iemand deze regel overtreedt, wordt altijd de politie ingeschakeld. Ook neemt de school haar eigen maatregelen. Afhankelijk van de ernst van de overtreding (hoeveelheid en soort drugs) en van de leeftijd van de leerling volgt schorsing of verwijdering van de school. Bron: www.dgsg.nl 38

Bijlage 5. Blaastesten. 39