Ecologisch leven tuinieren koken Nr. 6 2011

Seizoenen Ecologisch leven tuinieren koken Nr. 6 2011

2 Colofon Colofon Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 39ste jaargang - november/december 2011 Foto: Andrew Rakowski Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 - F 03 281 74 76 info@velt.be www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen, bart.coenen@velt.be Eindredactie en lay-out: Reine De Pelseneer, reine.depelseneer@velt.be Redactieraad: Jan Burgers, Lieven David, Erika Eynatten, Riet Janssens, Thierry Marechal, Luk Naets, Caroline Schalckens, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Kris Tolomei, Johan van de Winckel, Tine Van Landegem Werkten mee aan dit nummer: Lieven David, Suzy De Wilde, Geert Gommers, Maite Grugeon, Emelie Heller, Nicola Kersting, Laurence Machiels, Luk Naets, Ludo en Pierre Zanders Fotografen & illustratoren: Bostoen, Filip Claessens, Lieven David, Leen De Pelseneer, Wil de Vooght, EverJean, Hertog Karel (archief), Leren Ondernemen (archief), Magic Madzik, Original Nomad, Andrew Rakowski (cover), François Schnell, Swamibu, Marc Temmermans (archief), Danielle Tsi, Nicodemo Valerio, Visie op Sierteelt, Frédérique Voisin-Demery, Yannou Administratie: Karin Holemans, karin.holemans@velt.be Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be V.u.: Guy Augustijns, Dorpsstraat 124, 2960 St-Lenaarts Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het januarinummer in vóór 19 december via www.velt.be/beweegt. Het gaat om de activiteiten van februari en maart. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik in je buurt of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid België: stort 25,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Nederland: stort 25,00 op rekening IBAN NL27INGB0000674848 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van naam + volledig adres. BIC: INGBNL2A. Andere landen: stort 30,00 op rekening BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer BE51 0010 9905 5062 van Velt vzw, met de mededeling gift. Giften vanaf 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij jan.vannoppen@velt.be of bel 03 281 74 75.

6 2011 3 Inhoud Bij deze Seizoenen vind je een zadenlijst vol bijzondere rassen. Maar waar komen zaden vandaan? En kun je ze zelf kweken? Lieven David legt uit. p. 8. In de verkavelingen van de toekomst denkt men eerst na over het groen en dan pas over de huizen. Ecovillages: mens en milieu varen er wel bij. p. 14. Redactioneel zoom Tuinieren met meer Consument/Column Eco-actief Marleens hemelse koekje en ander eco-actief nieuws tuin Wie wint zaad? Heemtuin Hertog Karel: kinderen ontdekken tuingeheimen Ecovillage: een nieuwe kijk op verkavelingen Sorbet Invasieve planten en alternatieven Column/verbeeld culinair Chocoladeproeverij + recepten weg & wijzer zoekertjes Lezers reageren/uitgesproken Uitgelicht ledenvoordelen 4 5 6 28 8 12 14 16 11 17 23 27 30 32 38 Welke chocolade viel het meest in de smaak bij het Velt-proefpanel: de Oxfam bio fondant? De Rapunzel Espresso?Green en Black s? Ontdek het op p. 17.

4 Redactioneel Exotische liefde Tekst Bart Coenen De bestrijding van exoten in de Vlaamse waterlopen levert resultaat op. In twee jaar tijd werd de massale aanwezigheid van exoten in waterlopen weggewerkt op een paar kleine broeihaarden na. Kostprijs: 800.000 euro per jaar. Door de groeiende aandacht voor biodiversiteit komen uitheemse planten almaar meer in het visier van overheden. Dit najaar startte een promotiecampagne met een 'Gedragscode invasieve planten in België'. De code werd ontwikkeld door AlterIAS, een project gecofinancierd door de Europese Commissie en alle regionale administraties verantwoordelijk voor leefmilieu in België. Velt ondertekent deze gedragscode. Dit betekent dat Velt de code ondersteunt en actief promoot bij haar leden. De code bestaat uit vijf richtlijnen waaronder het vrijwillig stoppen met de verkoop van 28 invasieve plantensoorten. Vergelijkbare initiatieven lopen in andere Europese landen en worden aanbevolen door de Raad van Europa. Zo is er in Nederland een convenant waterplanten. Intussen is een Vlaams wetgevend actieplan (lees: een verbod) met betrekking tot vier invasieve waterplanten in voorbereiding. Het is dus niet ondenkbaar dat de wetgever later de handel in nog meer invasieve soorten aan banden legt. Verdiep je je in het thema, dan valt meteen op hoe complex het is. De ene exoot is de andere niet. Maar een klein aantal geïntroduceerde uitheemse planten wordt invasief en ook inheemse planten kunnen een invasief karakter hebben. Erover communiceren zonder weerstand op te roepen, is dus een hele klus. Want een verboden liefde raakt mensen in het hart. Hoe reageren tuiniers wanneer ze vernemen dat hun mooie vlinderstruik ongewenst is (p. 16)? Hoe voelen moderne moestuiniers zich wanneer ze hun gesmaakte Helianthus tuberosus ofwel aardpeer zien bestempeld als outcast? Ik vraag me af of clubs als de Nederlandse Vrienden van de aardpeer, nota bene een gedreven permacultuurgroep, blij zijn met hun nieuwe status van vijand van de biodiversiteit. Seizoenen-columniste Laurence Machiels maakt zich alvast behoorlijk boos omdat enkele van haar lievelingen op de zwarte lijst staan (p. 11). Wie bepaalt dit eigenlijk? Wie zet die planten op een zwarte lijst en waarom? Het zijn terechte vragen. In Vlaanderen ligt dit proces in handen van een twintigtal experts. Transparantie over de besluitvorming en de samenstelling van dit team is nodig. Daarbij komt dat de wetenschappelijke discipline die zich bezighoudt met de studie van de invasieve soorten, de invasiebiologie, pas in de jaren 1990 echt tot ontwikkeling kwam en dus nog jong is. Er is ook kritiek. Eerder dit jaar publiceerden negentien ecologen een artikel in Nature waarin ze opriepen tot een herziening van het beleid omtrent exoten en waarin ze 'ecoracisme' aanklaagden. Bij natuurbeheerders, wetenschappers, beleidsmensen en het publiek heersen heel wat vooroordelen over exoten, stelden ze. De negatieve houding tegenover uitheemse planten en dieren zou eerder ideologisch dan wetenschappelijk gedreven zijn. En ook: een nieuwe visie is nodig omdat de menselijke impact op de aarde zo ver gaat dat andere criteria dan alleen afkomst gebruikt moeten worden. Klimaatverandering, nitraatvervuiling en veranderd landgebruik maken alles anders. Dus nee, dit is geen eenvoudig verhaal. www.alterias.be www.vriendenvandeaardpeer.nl

Zoom 5 Tuinieren met meer Een Samentuin is een tuin waarin mensen samen ecologisch tuinieren. Velt biedt advies en ondersteuning aan personen of besturen die een Samentuin willen oprichten. Op de nieuwe website samentuinen.org bundelt Velt de ingrediënten voor een succesvolle ecologische groepstuin en vind je een overzicht van meer dan dertig actieve Samentuinen. In de provincie Vlaams-Brabant kennen ecologische volkstuintjes een opmars. Dankzij het Europese plattelandsproject Ecologische moestuincomplexen bewerken enthousiaste tuiniers er onder begeleiding van Velt hun eigen lapje grond. Fabienne De Jonge (foto) heeft om de twee weken een afspraak met haar collega-tuiniers in Tremelo. Ze wordt bijna lyrisch als ze over haar oogst van dit jaar vertelt: Aardappelen met een volle notensmaak, schitterende pastinaken, veel boontjes. www.samentuinen.org Bron: de Vlaamse Brabander Filip Claessens

6 Consument Faire biomelk: beter voor boer en beestjes Mooi getimed, de lancering van Bionido in de week van de fair trade. Rond de prijs van melk voerden de Europese zuivelboeren de voorbije jaren al flink wat actie: door de dumpingprijzen die de inkopers van de supermarkten hanteren worden de landbouwers soms gedwongen om onder de kostprijs te leveren. Wanneer de prijs van biomelk wordt verbonden aan die van de gangbare zitten de bioboeren mee in de rats. Daarom is het nieuwe initiatief van biogroothandel Biosano, de coöperatie Biomelk Vlaanderen en Vredeseilanden hoogst welkom. Ze gaan uit van een transparant kostprijsmodel: twee keer per jaar berekenen ze een eerlijke prijs per liter biomelk aan de hand van alle parameters: voer, melkproductie, inkomen van de boer en gezondheidskosten van de dieren. Als een van de factoren in de tussenliggende zes maanden toch onverwacht snel stijgt, worden de aanpassingen ook dan doorverrekend. Naast ruwvoer krijgen de dieren uitsluitend lokale eiwitbronnen toegediend in de plaats van soja die van het andere eind van de wereld wordt aangevoerd. De faire biomelk biedt men aan in polyethyleenflesjes van 0,5 l, omdat er een grote vraag is van ouderen en eenpersoonshuishoudens die weinig melk gebruiken. Vanaf volgend jaar komt er allicht ook een literfles. De huidige aanbevolen verkoopprijs bedraagt 1,09. Meer beestjes: mosselen en biokippen Nederlandse mosselkwekers laten zich certificeren voor het MSC-keurmerk. Dat is het gevolg van overleg tussen de sector, natuurorganisaties en de overheid. De resulterende mosselconvenant moet ervoor zorgen dat vooral de mosselzaadvisserij in de Waddenzee en de Zeeuwse Delta op een manier gebeurt die het ecosysteem niet ondermijnt. Tegen 2014 moeten de mosselkwekers resultaten voorleggen die de gunstige effecten van deze aanpak bewijzen. De Europese regels voor de biologische pluimveehouderij zijn onder druk gezet door Ifoam, de internationale organisatie voor de biologische landbouw. De lengte van de uitloop vanaf de staluitgang bedraagt nu maximaal 350 m en dat werkt volgens Ifoam de schaalvergroting in de hand. Een gemiddeld biologisch leghennenbedrijf telt nu 10.000 kippen, maar er komen meer en meer uitschieters tot 33.000 stuks. Ifoam bepleit daarom een terugschroeven tot 150 m. De Biologische Pluimveehouders Vereniging (BPV) vindt die ingreep te drastisch. Zij bepleiten een diervriendelijk voorstel van 250 m uitlooplengte zodat men maximaal 12.000 hennen per bedrijf kan houden. Genmaïs voor de mens? Als het van Monsanto afhangt, plant men volgend jaar in de VS op ruim 100.000 ha genetisch gewijzigde suikermaïs voor menselijke consumptie aan, dat is 40 procent van het marktaanbod. De genmaïs zal niet alleen bestand zijn tegen herbiciden die het onkruid moeten onderdrukken, hij zal ook pesticiden aanmaken om zichzelf tegen belagers te beschermen. Het Amerikaanse ministerie van landbouw (USDA) heeft deze nieuwe maïsvariëteit al toegestaan zonder na te gaan of deze genmaïs wel veilig is, beweert food&waterwatch ( fww). De organisatie vindt het bovendien onduldbaar dat de eerste genmaïs voor mensenelijke consumptie zelfs niet moet worden gelabeld in de winkel, waardoor de consumenten geen gerichte keuze zullen kunnen maken. Fww heeft nu een grootse petitie opgestart om aan te geven dat consumenten niet akkoord gaan met deze gang van zaken. Bioplastic: hip, hype of hola? Coca-Cola pakt in paginagrote advertenties uit met zijn nieuwe plantbottles van een halve liter die voor een vierde bestaan uit suikerrietvezels. Plastic wikkels van ecologische tijdschriften worden meer en meer composteerbaar en de bioplasticsector voorspelt in een rapport dat ze voor de periode 2010-2014 een groei van 32 procent verwacht vooral door de ontwikkeling van bioplastics uit algen. Dat laatste aspect is niet onbelangrijk omdat een sector die alleen maar grondstoffen zou verwerken die als voeder of voedsel dienen door de wereldwijde voedselcrisis heel wat kritiek zou oproepen. In Schrot&Korn spreekt de Duitse kwaliteitsconsulent Ralph Weishaupt zich uit over het gebruik van bioplastics in de natuurvoedingsbranche: De ontwikkeling van bioplastics is nog zeer jong. De productie is vooral kleinschalig en weinig efficiënt. Positief is dat er voor de productie van PLA (plantaardig polymelkzuur) minder energie nodig is dan voor het vervaardigen van polyethyleen. De grondstof voor PLA is echter veelal maïszetmeel dat bijna uitsluitend wordt verkregen uit genmaïs en zulke bioplastic staat haaks op de principes van natuurvoeding. Ik zie bioplastics vooral als een goede oplossing voor de aanmaak van plastic borden, schalen, fruitnetjes en bestek die met voeding in contact komen en die na gebruik kunnen worden gecomposteerd. Velt is partner van Treemagotchi Vergeet Tamagotchi. Hier is Treemagotchi, een website waarmee je je levensstijl kunt verduurzamen vanachter de computer. Het concept? Plant een virtuele boom op www. treemagotchi.be en laat hem bloeien door duurzame acties op internet uit te voeren. Acties zoals de papieren telefoongids opzeggen, een seizoensgroentekalender downloaden, een petitie ondertekenen Wie een profiel aanmaakt op www.treemagotchi.be wordt eigenaar van een gepersonaliseerde boom. Telkens wanneer je via Treemagotchi een actie uitvoert, verdien je beukennootjes waardoor je virtuele boom gaat bloeien. Naast Velt zijn enkele andere partnerorganisaties: Oxfam Wereldwinkels, Bioforum, Catapa, Bond Beter Leefmilieu, Ecolife en Komosie (Kringloopwinkels). Treemagotchi is een campagne van Netwerk Bewust Verbruiken en Ecolife. Ze loopt van oktober 2011 tot eind januari 2012. www.treemagotchi.be

Consument/Column 7 Kinderlaarzen Om kinderen in regenweer niet in doorweekt schoeisel te moeten laten rondlopen opteren de meeste ouders voor een stel kleurrijke en vrolijke laarsjes waarmee hun kroost buiten kan ravotten. Öko-Test (OT) vindt het dan ook wenselijk om 16 paar gummilaarsjes naar het labo te sturen voor een grondige analyse. De resultaten zijn verre van bemoedigend: zo bestaat heel wat van de gummi feitelijk uit synthetische rubber of pvc en is de stoffen binnenbekleding en de gebruikte lijm vergeven van de ongewenste weekmakers, PAK s, nitrosamines en kleurstoffen. De laarsjes van Playshoes en Ernsting s Family zouden volgens OT niet verkocht mogen worden; enkel de blauwe olifantenlaarzen van Deichmann scoren redelijk. OT raadt aan om altijd wollen sokken te dragen in de laarsjes: zij absorberen zweet het best en houden de voeten toch warm. Keukens federale overheid gaan duurzaam Sinds juni werken Velt, Ecolife en Ecoconso samen in opdracht van de Programmatorische federale Overheidsdienst Duurzame Ontwikkeling om grootkeukens van de federale overheid te helpen verduurzamen. Het doel is om na een jaar 20 procent minder vlees en 70 procent seizoensgroenten bij voorkeur uit eigen streek te serveren. De begeleiding is op maat van elke keuken met opleidingen over vegetarische voeding en seizoensgroenten. Twee ervaren duurzame koks begeleiden deze opleidingen: Nicola Kersting, tot voor kort kok van restaurant Faites Simple, en Damien Poncelet, traiteur en consultant duurzame voeding. Aan dit project nemen 11 grootkeukens van de federale overheid deel. Dat is goed voor ongeveer 3600 maaltijden per dag. Daarvoor wordt dagelijks 1,8 ton voedsel/grondstoffen aangekocht voor 1 dagschotel. Dranken, voorgerecht, soep, snacks en desserts zijn daarbij niet eens inbegrepen. Grootkeukens kunnen dus echt een verschil maken! Meer info: nadia.tahon@velt.be Bioforum.be vernieuwt Na de nieuwe consumentenwebsite www.biomijnnatuur.be lanceert Bioforum Vlaanderen ook een vernieuwde professionele website. Deze krijgt een nieuwe stuctuur en een frisse look & feel. De site werkt met twee grote inhoudelijke blokken: Netwerk brengt info over projecten en acties die mensen samen brengen of doen netwerken. Denk aan: Biobedrijfsnetwerken, Bio zoekt Boer, Bio zoekt Keten, Biobedrijvengids. Hier vind je ook vraag en aanbod uit de biosector terug. Biosector bevat de basisinformatie die elke ondernemer uit de sector nodig heeft: startersinfo, wetgeving, kennis en onderzoek, marktinformatie, standpunten en internationale verbanden. Verder vind je op de nieuwe website nieuws en een agenda zodat je op de hoogte blijft van de actualiteit uit de biosector. www.bioforum.be Bronnen: Biofood online, food&waterwatch, Schrot&Korn, Öko-Test. Column In de aanbieding Tekst SuskewieD Ze is een vrouw die opgroeide in de jaren van schaarste na de Tweede Wereldoorlog. Ze heeft dus geleerd om creatief te zijn met weinig: sokken eindeloos stoppen, zelf kleedjes naaien voor haar dochters en truien breien voor de zonen. Manlief krijgt zijn gesmeerde boterhammen mee naar het werk met als beleg een blikje sardines en goedkope appelstroop. In het weekend tovert ze regelmatig een kip op de tafel, want die heeft ze verdiend door naailes te geven bij de KAV. En soms maakt ze vis klaar als die in de aanbieding staat. Ze is een specialiste met een oog voor koopjes, promoties, acties en aanbiedingen, maar ze koopt niet eender wat: kleding en schoenen moeten degelijk genoeg zijn om door te kunnen geven aan de jongere kinderen, en voeding hoort authentiek en lekker te zijn. Wanneer de jongens zeuren om een voetbal die als promoartikel bij een pakje tweederangskoffie zit, stelt ze kordaat dat ze geen negerzweet wil drinken en dat de zonen die bal maar aan Sinterklaas moeten vragen. De twee dochters hebben hun moeder goed geobserveerd. Ze zijn verwoede marktbezoeksters die telkens terugkeren met drie in plaats van twee uitpuilende draagtassen, omdat ze hebben geprofiteerd van talloze 3 halen, 2 betalen - aanbiedingen. Het kwaliteitsaspect is evenwel niet meer zo sterk aanwezig als bij de moeder, maar rommelmarkten afschuimen vinden ze toch beneden hun waardigheid: de spullen die ze zoeken moeten nieuw zijn, of toch zo goed als. Op voedingsgebied zijn ze superfans van de wokrestaurants en andere Colmars: voor een bescheiden prijsje binnen de twee uur schransen tot je erbij neervalt en iedereen kan kiezen wat hij of zij het liefste eet. Mooi toch. In de koopjestijd gaan de remmen pas goed los bij de zussen: jurken, jassen en schoenen met superkortingen kun je toch niet laten liggen. De echtgenoten die vragen durven te stellen bij de stapels stof en bergen schoenendozen krijgen te horen dat die hele aankoop in de aanbieding amper meer heeft gekost dan ze voor één enkele jurk buiten de solden hadden betaald. Enkele jaren later puilen de kleerkasten dan ook uit van de zelden gedragen koopjes. Tijd om al wat uit de mode is netjes naar het asielcentrum van het Rode Kruis te brengen Hé, dit lijkt me wel wat in tijden van 11.11.11-acties en bedeltochten voor Broederlijk Delen: met aangepaste slogans zouden de ngo s deze promodoelgroep kunnen aanboren: Uitzonderlijke aanbieding: schrap deze maand het familiebezoek aan je favoriete wokchinees en in ruil voedt Unicef een klasje Somalische kindjes gedurende vier weken. Of: Niet te missen duurzame groenactie: koop bij je lievelingsflorist een bosje seizoensbloemen (nu in promotie!) in plaats van die pot nep-exclusieve orchideeën, en Vredeseilanden plant met het uitgespaarde geld dertig diverse tropische bomen aan in haar bebossingsproject in Congo of Vul zelf naar believen aan: aanbiedingen zat dit najaar!

8 Tuin Wie wint zaad? Over de herkomst en de kweek van zaden Tekst Lieven David Foto s Lieven David Catalogi met prachtige namen, beschrijvingen en foto s van groenten, mooie pakjes zaad: elk jaar weer laat ik me verleiden tot het aanschaffen en kweken van bijzondere (en ook gewone) rassen en soorten. Waar komen al die zaadjes vandaan? Kun je ze zelf kweken? En waarom zijn veel oude rassen met uitsterven bedreigd? Zaad van vroeger tot nu De oudste cultuurrassen ontstonden al tienduizend jaar geleden, doordat tuinders en boeren zelf selecteerden. Dat was niet zo moeilijk: ze namen gewoon de zaden van bijv. de hennep, linzen en tarwe met de beste opbrengst. Er was op elke boerderij wel een inwonende oude boer of boerin die de zaaddragers selecteerde, de zaden oogstte en schoonmaakte. Voor de volgende honderden generaties was zelf zaad winnen een onmisbaar onderdeel van de teeltcyclus. Aangepast aan de plaatselijke omstandigheden ontstonden zo lokale rassen: Blauwe van Luik (prei), Mechelse Vroege (bloemkool), Twellose Gele (sla) etc. Al vanaf de 16de eeuw namen kleine regionale zaadbedrijven de taak van veredeling over, eerst voor commerciële gewassen; denk maar aan de Nederlandse tulpen. Er werden onderzoeksinstituten opgericht, met ondersteuning van de overheid. Napoleon bijvoorbeeld organiseerde, naast de teelt en verwerking van suikerbieten, ook de veredeling van dit gewas. Rond 1930 vond een schaalvergroting plaats. De goedkope petroleum zorgde voor massale automatisering en mechanisering, ook en vooral in de landbouw. De veredeling stemde zich hier helemaal op af; hybride rassen waren een logische stap. Copper Cross was de eerste commer- ciële maishybride in 1935. Sindsdien kan de industriële landbouw blijkbaar niet meer zonder. Hybriden en zaadvaste rassen Als je bij Velt zaden bestelt, dan kies je resoluut voor zaadvaste rassen. Van tuinkers Cressida bijvoorbeeld kun je eindeloos zaad winnen en uitzaaien: telkens weer komt daar hetzelfde gewas uit voort. F1-hybriden daarentegen vertrekken van twee ouderlijnen, elk met geschikte eigenschappen. Beide lijnen worden enkele jaren lang via zelfbestuiving uitgezuiverd. Als je dan lijn A kruist met lijn B, dan vertonen alle nakomelingen van uit het zaad van die kruising zowel eigenschap A als eigenschap B. De eerste generatie na de kruising wordt F1-hybride (Filial generation 1) genoemd. Dit zaad draagt altijd de gewenste eigenschappen van de oorspronkelijke ouders. Die twee ouderlijnen moeten in stand worden gehouden om telkens F1 tjes voort te brengen. De uniformiteit van die F1-hybriden is onmisbaar in de industrie: de beroepskweker kan zo precies input en output berekenen. Ouderwetse zaadvaste spruitenrassen, zoals Roodnerf of Groninger zijn professioneel helemaal weggeveegd, vooral omdat ze niet uniform zijn. Tomaat, paprika, ui, broccoli 99 procent van de beroepsteelt werkt voor deze gewassen met hybriden. Dat leidt tot een verarming van de biodiversiteit, maar daar ligt de professional niet wakker van. De amateurtuinier heeft juist baat bij wat variatie in de groentepopulatie. Klassieke winterprei bijvoorbeeld rijpt over een heel lange periode, en dat hebben wij graag. In een veldje Blauwe van Luik zijn sommige preiplanten beter bestand tegen regen, andere dan weer tegen vorst, of roest. Shelf life bewaarbaarheid is nog zo n belangrijk kenmerk van hybride groenten. Harde tomaten, waarmee je petanque kunt spelen, zijn niet aan mij besteed. Als liefhebber kun je kiezen voor ouderwetse, echte smaken. Kun je zelf zaden nemen van F1-planten? Ja en nee: in principe komen uit die F2- zaden wel planten voort, maar die goede eigenschappen verwateren, of beter gezegd: splitsen uit. In die tweede generatie krijg je dus in principe een hele waaier aan verschillende planten, die kunnen lijken op de oorspronkelijke ouderlijnen, de F1, of iets daartussen. F2-vruchten van kerstomaat Sungold F1 kunnen tot nader order niet tippen aan de smaak en de productiviteit van hun hybride ouder. Toch zijn er nogal wat (Velt-)tuiniers die zaden nemen uit bijv. hybride supermarktpaprika s en tomaten: soms zitten daar prettige verrassingen tussen, soms valt de oogst tegen. De beroepsteler moet dus altijd opnieuw F1-zaden aankopen. Ggo s en zaadbanken Sinds de jaren 1970 en 80 kopen chemische bedrijven meer en meer veredelingsen gentechnologische bedrijven op. De belangenvermenging neemt sindsdien hand over hand toe: de firma wil natuurlijk twee keer verdienen, door zaad én door pesticiden te verkopen. Ggo-gewassen passen vaak perfect in dit plaatje.

Tuin 9 Zoals je begrijpt, zijn zaadveredeling en -handel in de loop van de geschiedenis in almaar minder handen terechtgekomen. Gespecialiseerde, hoogtechnologische handen, dat wel. Daar komt bij dat de bedrijven maar al te graag hun nieuwe rassen willen patenteren. Hun onderzoekswerk en hun (ggo-) technieken moeten immers renderen. De Europese regelgeving in verband met zaadwinning en -handel volgt steeds vaker de belangen van die grote bedrijven. Gelukkig is er ook weerwerk, bijvoorbeeld door consumentenorganisaties als Velt. Het aantal boeren en tuiniers dat zelf aan zaadselectie en -vermeerdering doet, is tijdens heel die tijdslijn drastisch teruggelopen, of soms zelfs tot nul herleid. Meer en meer rassen (niet alleen ggo s) worden wettelijk beschermd: daar mag je zelfs geen zaad meer van winnen! De moderne hybrides en rassen staan constant onder druk: ook ziekten en plagen evolueren voortdurend. Door kruising met ander genetisch materiaal bijv. van wilde verwanten en van zaadvaste rassen kunnen veredelaars nieuwe, (tijdelijk) sterkere rassen creëren. Daarvoor hebben ze, in diverse academische en commerciële zaadbanken, een gekoelde of zelfs diepgevroren zadenvoorraad. Ook in Irak, de wieg van onze landbouw, hadden wetenschappers een indrukwekkende zaadbank aangelegd. De gebouwen in het stadje Abu Ghraib werden tijdens de Golfoorlog echter stuk gebombardeerd: duizenden oerrassen gingen zo verloren. De recent gebouwde Wereldzaadbank op Spitsbergen kan echter alles trotseren. Deze zaadbank bevindt zich diep in een berg, hoog boven zeeniveau, zodat de zaden veilig zijn voor tsunami s, stijgende zeespiegels, terroristen. Het geld van de Noorse overheid en de Bill & Melinda Gates Foundation is dus goed besteed, kun je zeggen. Anderzijds: ook hier zijn de genen weer in handen van een vrij beperkte kring je kunt er als tuinier niet zomaar een pakje Turkse erwten bestellen. Foto s van boven naar onderen: Peterselie maakt veel zaadschermen. Het zaad van kool rijpt na en droogt in een luchtige zak. Selderzaad hangt aan een bonenstaak, terwijl sla uitbundig bloeit.

10 Tuin Boven: slazaad rijpt met mooie pluisjes. In eigen handen Een levende genenbank vind je bij amateurtuiniers die oude rassen telen. Overal ter wereld houden tuiniers, boeren en zaadtelers rassen in stand: op het veld, niet ergens in een diepvries. Niet zomaar uit nostalgie: een bedrijf als De Bolster, werkt met goede zaadvaste wortelen (Nantes2, bijv.) en verbetert dit ras nog elk jaar. Gangbare zaadhuizen (die vooral hybriden verkopen) daarentegen investeren niet meer in het verder selecteren van die oude Nantes. Geen wonder dat hun zaadvaste rassen dan minder goed presteren dan hun hybriden. Mijn advies: koop zaadvaste rassen bij zaadhuizen die hierin gespecialiseerd zijn. Meer nog: De Bolster, Bingenheimer Saatgut en nog enkele biozaadtelers ontwikkelen nieuwe zaadvaste rassen die helemaal geschikt zijn voor de ecologische teelt. Robuust, productief en lekker! Verder zijn er gelukkig nog boeren die zelf zaad winnen en zich verenigen. De Werkgroep Eigen Zaadteelt en Stichting Zaadgoed maken werk van veredeling en ook van het wettelijk kader daarrond. Ik citeer graag Greet Lambrecht van de Akelei: Genetische diversiteit in onze voedingsgewassen behouden is een taak van de sector zelf. Met eigen zaadteelt bezig zijn opent een diepere kijk op de vraagstelling: Wat voedt de mens? Als tuinier kun je van veel teelten zelf zaad winnen. Het Handboek Ecologisch Tuinieren geeft voor elk gewas de nodige instructies. Een minimale selectie hieruit voor beginners: De meeste tomaten: de rijpe zaadjes eruit halen en drogen. Boon, erwt, melde, sla, kervel, tuinkers, rucola: de beste planten laten staan en steun geven. De zaadjes op tijd oogsten (niet te onrijp, niet te laat) is een kwestie van ervaring opdoen. Bij echt serieuze zaadteelt komt eigenlijk nog veel meer kijken: probeer bovenstaande eenvoudige soorten om mee te beginnen; daarna heb je wellicht zin in meer. Amateurzaaddurvers Er zijn hier en over de hele wereld tuiniers die oude groenterassen verzamelen, of die met veel passie en geduld werken aan nieuwe rassen. Een lokale greep: Guy Dirix uit Meise (www.belleepoquemeise.be) verzamelt, vermeerdert en verspreidt al dertig jaar lang rassen van de vorige eeuwwisseling: een levenswerk! Jos Pauwels kreeg in 1978 van Paul Van Oosterwijck enkele zaden van staakprinsessenbonen. Jos selecteerde ze op peullengte, door zaad te nemen uit de peulen met de meeste boontjes. Oorspronkelijk had hij 7 of 8 boontjes per peul, nu al 10 of 11. Wil de Vooght uit Geldrop houdt al 20 jaar een onbekend Spaans tomatenras, dat buiten twee op twee meter groot wordt en weinig last heeft van ziektes. Roger Goethuys uit Rillaar zaaide in 2001 de pitjes van Zespri Gold, een gepatenteerde kiwi. Zes jaar later plukte hij er al heerlijke vruchten van. Onmogelijk! zei de Zespri -marketingdirecteur. Roger mag de vruchten of planten zeker niet verkopen, maar over weggeven staat er wellicht niets in het patent. Frank Van Keirsbilck uit Scheldewindeke (www.thevegetablegarden.be) schrijft over o.a. zaden en bijzondere groenten. Ruilen! Van oudsher zijn zaden een ruilmiddel en relatiegeschenk. In sommige Andes-streken sturen aanstaande trouwers pakjes zaad rond bij wijze van uitnodiging. Vele jaren later weet de familie nog van wie welk zaad kwam. Dankzij het internet vinden tuiniers met zaden elkaar, wereldwijd en lokaal. Zet je vragen en je aanbod eens op www. ecozoekertjes.be en www.denationaleproeftuin. nl. Of google eens op seed swap. Je vindt ongetwijfeld meer dan je zoekt; dit zijn boeiende tijden voor wie zaden wil ruilen! Op 17 april 2011 organiseerde www.seedsovereignty.org een druk bijgewoonde ruilbeurs in Molenbeek. Ik had nooit eerder zoveel zaadmaten bij elkaar gezien en ik kijk al uit naar volgende edities. Op lokale schaal houden nogal wat Velt-afdelingen een jaarlijks ruilmoment. Ook regionaal of nationaal kunnen alle zaaddurvers weleens gezellig bijeenkomen en ruilen: gewoon een kwestie van even organiseren. Mag je, wettelijk gezien, als amateur eigenlijk wel zelf zaadjes kweken en ruilen? Het Ministerieel Besluit van 02 december 2010, afgeleid van Europese richtlijn 2009/145/EG is daarin formeel: raszuiverheid, toelating op de rassenlijst, professionele verpakking zijn strikte vereisten voor elke (betaalde of gratis) zaadhandel. Burgerlijke ongehoorzaamheid schuilt dus ook in een envelop met zaadjes, door de ene tuinier aan de andere overhandigd. De Indiase Vandana Shiva is nog duidelijker: zelf zaden winnen en uitwisselen is een mensenrecht. Daarom stichtte zij in 1991 Navdanya, een organisatie die dorpsbewoners aanmoedigt zelf zaadbanken aan te leggen. Zaad is het voedsel van de toekomst. Er is al veel verloren, maar het is niet hopeloos. Zaad moet weer gemeenschappelijk goed worden. Boeken over dit thema Carol Deppe: Breed your own vegetable varieties Suzanne Ashworth: Seed to Seed Dominique Guillet: Les Semences de Kokopelli Sue Stickland: Back garden seed saving Caroll B Turner: Zaad winnen uit bloemen, kruiden en groenten (1998) Paul Van Oosterwijck: Zelf biologisch zaden kweken (1982) Symposium Op 13 december organiseert Bioforum in Brussel het symposium Investeren in zaad voor een duurzame landbouw. Met Edith Lammerts van Bueren en Michel Haring. Programma en info: www.bioforum.be

Column/Verbeeld 11 Column Invasie Tekst Laurence Machiels Illustratie Leen De Pelseneer Ik vind van mezelf dat ik een vredelievend mens ben. Maar soms, heel soms, word ik echt boos. Op slechte communicatie, bijvoorbeeld. Op lijstjes die iemand ooit heeft bedacht en vervolgens klakkeloos opdringt aan tuinierend Vlaanderen. Zonder deftige uitleg. Daar gaat mijn haar recht van overeind staan. Ooit interviewde ik een oude man. Hoofd van een indrukwekkend kwekersgeslacht. Meer dan vijftig jaar al stond hij tussen de bomen. Om te enten, te snoeien, te planten en te rooien. Miljoenen bomen passeerden langs zijn hand; honderden kende hij bij naam. Hij mocht mij over zijn lievelingsboom vertellen. Het krentenboompje, antwoordde hij zonder aarzelen. IJzersterk en altijd mooi. In de lente heb je de vroege witte bloesems, in de zomer de rode vruchtjes, in de herfst het kleurrijke blad en in de winter het mooie silhouet. Het past in elke tuin, hoe klein ook. Zelfs in pot. Sindsdien kijk ik met warme gevoelens naar de rijen Amelanchier lamarckii langs de autosnelweg, de krentenboombosjes in het park, dat ene boompje in de straat. Als eerbetoon aan hem plant ik er straks tientallen in mijn gemengde haag. Ook al mag het niet. Het is verboden. Het krentenboompje is in de ban. Net als de vlinderstruik, de rimpelroos, asters en aardperen. Ik vind het niet uit: deze zwarte lijst bestaat. De Lijst der Invasieve Planten. Ter Bestrijding der Exoten. Natuurlijk kennen we allemaal het verhaal van de Japanse duizendknoop en de Amerikaanse vogelkers. En uiteraard haalt niemand het nog in zijn hoofd om parelvederkruid, waterpest of grote waternavel in z n vijver te houden. Dat je geen reuzenberenklauw of bepaalde guldenroedes moet planten, weet het gros van de tuiniers ondertussen ook wel. Maar tuinasters? De mahoniestruik? Vlakke dwergmispel? Op de zwarte lijst. Die wilde wingerd, kamperfoelie (Lonicera japonica) en Akebia quinata tegen de muur? Eruit. Paplaurier? Fluweelboom? Schijnaardbeien? Rooien. Als ik de regels wil volgen tenminste. Maar ik ben boos, en volg ze niet. In mijn tuin blijven Aster novi-belgii en Aster lanceolatus lekker staan. Net als de rimpelroos (Rosa rugosa), het veld aardperen (Helianthus tuberosus) en de vlinderstruik (Buddleja davidii). Meer nog, ik plant er snel nog wat bij. Want straks zijn ze misschien helemaal niet meer te koop. Dat mag niet meer. Voor de biodiversiteit. Het plantenras dient beschermd, zegt de plantenpolitie. Een bedreiging voor de natuur. Alleen wie de kleine lettertjes leest, begrijpt het. Dat in bepaalde regio s, op bepaalde bodems, deze planten zich invasief kunnen gedragen. Maar dat een waarschuwing alvast geen kwaad kan. Voor het hele land dan maar meteen. Wat zeg ik? Voor Europa. En of de kwekers misschien toch alvast kunnen stoppen met het vermeerderen ervan. Of de groendienst ze voortaan niet meer zou willen aanplanten alstublieft? Gelukkig komt er een lijst met alternatieven. Anderhalf jaar wachten we er al op. Maar hij komt er aan. Het is beloofd. Hopelijk krijgen we deze keer wel duidelijkheid.

12 Tuin Kinderen ontdekken tuingeheimen Heemtuin Hertog Karel in Winksele Tekst Ludo en Pierre Zanders Foto s archief Hertog Karel Met hoog gespannen verwachtingen trekken we naar de schooltuin Hertog Karel. Dit zou immers een uniek project zijn. We zijn beiden al jarenlang actief betrokken bij allerlei milieuvriendelijke acties en we verwachten niet dat we nog snel overdonderd zullen worden, maar na een bezoek aan deze tuin, zetten we onze vooroordelen meteen opzij de begeleider uit. We leren de kinderen met respect omgaan met alles wat leeft, zowel met de bodem, de planten, de dieren als met elkaar. En dit kan in de klas, maar ook daarbuiten en zeker in deze educatieve tuin. Omdat we beiden zelf in het onderwijs werken, zijn we bewust van het feit dat respect voor alles en iedereen niet enkel in het klaslokaal geldt. De beheerder van de tuin licht enkele werkvormen voor klassen toe: wat de kinderen mogen doen, welke werkjes er eventueel voor de beheerder overblijven en welke klussen de sympathisanten uitvoeren. Er is een heel team actief om dit project te ondersteunen, en dat is nodig, want anders evolueert zo n project algauw tot een kortstondige bevlieging. Gelukkig is er in deze tuin geen sprake van een bevlieging. In het tuingedeelte kun je kennismaken met soms vergeten planten die veel betekenen in onze dagelijks voedselpatroon. Winterrogge bijv. of gerst, zomertarwe, vlas en boekweit. De projectleiders vinden het belangrijk dat kinderen vandaag nog de mogelijkheid hebben om een aantal voedingsgewassen te leren kennen in vol ornaat, en niet louter uit een pakje van de winkel. De tuin is een project van basisschool Hertog Karel. Een ploeg enthousiaste medewerkers staat in voor het beheer. Er is een tuingedeelte en een stuk dat haast een natuurreservaat is. De beide delen zijn toegankelijk voor de kinderen. Vergeten planten, bijzondere kruiden Met het bord Zonder is gezonder is de toon onmiddellijk gezet. De planten worden met organische materialen bemest, via compost. De composthoop is dan ook prominent aanwezig. In de moestuin vinden we naast de klassiekers ui, broccoli, koolrabi, kropsla, aardappelen en wortelen, ook minder bekende groentegewassen zoals pastinaak, aardpeer, kardoen en zeekool. De lijst van kruiden is indrukwekkend. Enkele merkwaardige planten zijn bijv. kruiprozemarijn, anijshysop, Chinese bieslook, scharlei, ananassalie, polei, bronsvenkel, etc. Nu het vakantie is, straalt de tuin een enorme rust uit. Ook al zijn de leerlingen van de lagere school erg voorzichtig, legt Kennis en kunde In het verlengde van de groentetuin ligt een bijna natuurreservaatje. Zelfs op zo n kleinere schaal is dat gewoon prachtig om te zien. Onze natuurexploratie gaat beginnen, we voelen het aan onze kleinste teen. Een hooiland, een ruigte, een boshoek, een poel, een (speel) houtkant, knotbomen, fruitbomen het is er allemaal en dat op een niet al te groot terrein. Hier is ernstig over nagedacht, verduidelijkt onze gids. Enkele personen hebben hiervoor de hoofden bij elkaar gestoken en hun kennis van tuinieren, natuurbe-

Tuin 13 heer, pedagogie en andere noodzakelijke kwaliteiten gebruikt om tot dit resultaat te kunnen komen. En dat zie en voel je, zonder enige twijfel. Plaggen (de bovenste grondlaag ondiep afgraven om verschraling te bevorderen), een poel graven, een houtkant aanplanten, bomen knotten, verschillende biotopen met diverse grondsoorten aanleggen om diversiteit in de hand te werken: er is geen moeite gespaard gebleven om tot het resultaat te komen dat er nu is. Maar het gaat verder dan de aanleg alleen. Het beheer moet de vooropgestelde doelen ondersteunen. Maaien, houtkantbeheer en vijveronderhoud zijn dan aan de orde. Na een periode van negen jaar zijn de resultaten zeer goed. Het aantal planten, insecten, amfibieën, spinnen, vogels en kleine zoogdieren is werkelijk prachtig. De verschillende lijsten vind je ook op de website. Veel respect voor wie energie stak in dit enorme inventariswerk! wilde planten erop, enkele verwilderde hoeken en kanten de kinderen zijn er blijkbaar tevreden mee. We mengen ons zonder schroom in het gepeupel van de kinderen en begeleiders, maken enkele foto s en moeten ons bedwingen om niet aan een of ander spelletje deel te nemen. Het kind in ons is weer gewekt. Verwondering Op de terugweg praten we nog een hele tijd over deze ervaring die ons doet terugdenken aan onze eerste kennismaking zo n dertig jaar geleden met de natuur als onuitputtelijke bron van verwondering. Natuur leek voor ons vanzelfsprekend altijd aanwezig en zou er ook altijd zijn. Helaas bleek de realiteit later enigszins anders te zijn. Hierdoor kijken we met zeer veel respect terug ophet tuinproject van Hertog Karel. Vele kiemen voor natuurvriendelijk tuinieren zijn hier gezaaid. Volgens ons hebben Velt en andere natuurverenigingen in deze regio een bloeiende toekomst in het vooruitzicht! www.heemtuinhertogkarel.blogspot.com http://users.skynet.be/heemtuinhertogkarel Kringlooptuinieren ten top In de tuin worden de groenresten uiteraard volledig verwerkt via de composthopen, takkenwallen en vlechtwerkjes. Er gaan geen groenresten verloren, omdat ze te waardevol zijn om niet te hergebruiken. Hier zie je het kringlooptuinieren ten top. Geen groene container voor ons, legt een fiere tuinbegeleider uit. De paden zijn vervaardigd uit gerecupereerd materiaal en/of tweedehandsmateriaal. Ze geven de tuin een rustiek karakter en passen perfect in het plaatje. Bij het tuinhuis krijgen we uitleg over een insectenhotel, een must voor een milieuvriendelijke tuin. De insecten hebben zo een geschikte plek om hun kroost in te verstoppen en op talrijke bloeiende planten vinden ze voedsel in overvloed. De insectentoren is dan ook massaal bevolkt door allerlei bewoners. Op een andere plek maken konijnen, kalkoenen, kippen en schapen het plaatje compleet. De leerlingen krijgen hierdoor meteen de kans om aan dierenzorg te doen. Kiemen Rond de speelplaats worden kinderen tijdens een zomerkamp verwend door hun begeleiders. De speelplaats ademt een natuurlijke sfeer uit. Klimplantenrekken met wijnranken, een speelheuvel met

14 Tuin Ecovillage Een nieuwe kijk op verkavelingen Tekst Maite Grugeon Foto s Bostoen Verkavelingen waarin men eerst bos aanplant en dan pas een plekje geeft aan de woningen: in ecovillages staat een groene woonomgeving centraal. Mens en milieu varen er wel bij. Een kleine privétuin met veel zicht op het openbaar groen. Eerst het bos, dan de huizen In Waarschoot (tussen Gent en Eeklo) ging men in maart 2011 van start met de bosaanplantingen van het bos van morgen. Op dit terrein zal bouwfirma Bostoen een Ecovillage-project realiseren. De komende jaren, en in verschillende fases, verrijzen de woningen in de nieuwe verkaveling. Maar de start zal pas ten vroegste over drie jaar worden gegeven. Ook al wordt er nu nog niet begonnen met de bouw van de woningen zelf, toch worden de groenzones al een hele tijd vóór de woningen gerealiseerd. Dit heeft als voordeel dat het groen al flink kan groeien tegen dat de verkaveling is afgewerkt. De groenzones zullen voor een aangename omgeving zorgen en speelgelegenheid bieden aan alle kinderen (ook de kinderen uit de buurt). Méér groen, minder wegen Ecovillage staat voor een ecologisch geheel van woningen, waarbij een groene omgeving en milieubewust, veilig en kindvriendelijk samenwonen centraal staan. Alle woningen binnen het Ecovillage project zijn energiebesparende passiefhuizen. De bouwfirma mikt met een woning in een Ecovillage niet op de veelverdiener, maar op het budget van een modale Belg. Zorgvuldig omspringen met de resterende open ruimte is een van de hoofddoelstellingen van een Ecovillage. Groene ruimte is belangrijk in dit soort verkaveling. Men tracht de open ruimte zo veel mogelijk te behouden en kwalitatief in te vullen. Groene zones zullen als een rode draad doorheen de verkaveling lopen; er zijn bosjes, natuurrijke speelplekken voor kinderen, groenlaantjes etc. Dit in tegenstelling tot traditionele verkavelingen, waarbij men de open ruimte tot een minimum herleidt, door eerst de woningen en de wegen aan te leggen, en tot slot de resterende oppervlakte met groen in te vullen. In een Ecovillage-project gaat minder oppervlakte naar wegen en bestratingen. De oppervlakte aan privétuintjes wordt eerder beperkt gehouden, waardoor een Ecovillage uit méér groen en toch uit evenveel woningen bestaat als de klassieke verkavelingen. Geen tabula rasa De manier van werken is helemaal anders dan bij traditionele verkavelingsprojecten. Men gaat uit van de bestaande toestand van het terrein, en niet van een tabula rasa. De eerste stap is een inventarisatie van het waardevolle aanwezige groen. Dit kan een mooie houtkant zijn, een poel, een oud bosje met voorjaarsbloeiers etc. De ruimere omgeving wordt in kaart gebracht en men onderzoekt mogelijke verbindingen met nabijgelegen groenzones of landschapselementen. Deze terreinstudie resulteert in de opmaak van een groenplan, gekenmerkt door een afwisseling van open ruimten en bosjes, die met elkaar worden verbonden door het groen in de woondreefjes. De groene zones vormen natuurlijke en avontuurlijke speelplekken om in te ravotten. Er is veel aandacht voor de waterhuishouding. Waar mogelijk zorgen wadi s voor de infiltratie en buffering van het hemelwater, waardoor men op een natuurlijke

Tuin 15 manier wateroverlast vermijdt. Een slimme beplantingsmethode, die rekening houdt met de standplaatskenmerken, maakt dat het onderhoud van het groen tot een minimum beperkt blijft. Extensief beheer en het gebruik van hoofdzakelijk inheemse struiken en bomen komt de biodiversiteit van fauna en flora ten goede. Het vernieuwende is dat een groenplan de basis vormt voor de architecten bij de opmaak van de verkavelingsplannen. Bebossingssubsidie De bouwfirma kiest met de groene aanplant voor meer bos en meer natuur, en dat brengt hen ook iets op. Voor de aanplanting van een nieuw bos geeft het Agentschap voor Natuur en Bos bebossingssubsidies aan particulieren en landbouwers. Het moet dan wel gaan om een terrein van minstens 0,5 ha groot, te beplanten, bezaaien of spontaan te verbossen met inheemse soorten. Met de subsidie van ANB wordt het bos officieel bos, waardoor het niet zomaar mag verdwijnen. Na de bouw van de ecovillage en na de officiële waarborgperiode, wordt het bos overgedragen aan de gemeente, en wordt het dus eigendom van de gemeenschap. Boven: verkavelingsplan van Waarschoot. Onder: een wadi in ecovillage Freiburg. Meer info Ecovillage: Nikè Verfaille (Alert-Eco); n.verfaille@alert-eco.be Griet Vanhaverbeke (Plantgoed); griet@plant-goed.be Ecologische en sociale ruimtelijke planning: www.ecopolisvlaanderen.be Bebossingssubsidie: www.natuurenbos.be

16 Sorbet Invasieve planten en alternatieven Tekst Maite Grugeon Foto s Visie op Sierteelt Amerikaanse vogelkers, Japanse duizendknoop, reuzenbalsemien en reuzenberenklauw zijn bekende woekersoorten. Maar wist je dat ook bekende tuinplanten zoals Spiraea douglasii, Rhododendron ponticum, Cotoneaster horizontalis, Buddleja davidii en Amelanchier lamarckii op de lijst van invasieve planten voorkomen? vormen voor het milieu. Ze wil dat deze soorten zo veel mogelijk worden geweerd uit tuinen en openbaar groen. AlterIAS lanceerde midden september de Gedragscode invasieve planten in België. De gedragscode is een vrijwillig engagement voor iedereen die zijn steentje wil bijdragen aan het behoud van de biodiversiteit. De code bevat een aantal richtlijnen om de introductie en verspreiding van invasieve planten tegen te gaan. Er bestaat een gedragscode voor de professionele groenvoorziener en voor de tuinliefhebber. De code bestaat uit 5 richtlijnen. Iedereen die planten teelt, verkoopt of aanplant, kan de gedragscode ondertekenen. Velt heeft de gedragscode al ondertekend. Meer info: www.alterias.be. Lijst invasieve planten In België staan momenteel 57 soorten op de lijst van invasieve planten. Die lijst is ingedeeld in een zwarte lijst en een bewakingslijst. De meeste van deze invasieve planten zijn sierplanten die nog altijd beschikbaar zijn op de markt. Ze worden in tuinen en in openbaar groen aangeplant. Terwijl ze een gevaar voor het milieu vormen Een invasieve plant is een soort, een subsoort of een variëteit die door de mens buiten zijn natuurlijk verspreidingsge- bied werd geïntroduceerd, in staat is te overleven, zich voort te planten en zich te verspreiden in zijn nieuwe omgeving. Van zodra deze plant geïnstalleerd is, kan hij gevolgen hebben op ecologisch, economisch en sociaal-cultureel vlak en/of voor de volksgezondheid. AlterIAS (Alternatieven voor invasieven) wil hier iets aan doen. Een belangrijke taak van AlterIAS is de professionele groensector en de tuinliefhebbers erop wijzen dat invasieve planten een gevaar Niet-invasieve vlinderstruik Onlangs werden de Buddleja ARGUS White en Velvet op de markt gebracht. Deze vlinderstruiken onderscheiden zich vooral omdat ze niet-invasief zijn. Het is een steriele vlinderstruiksoort die zich niet uitzaait, en dus niet gaat woekeren. De Buddleja ARGUS White is een compacte plant, van ca. 1 à 1,25 m hoog, met rechte bloempluimen. De Velvet -variant is een iets hogere struik, met doorbuigende paarse bloemen. De nieuwe niet-invasieve buddleja kwam er door een samenwerking tussen Argus (het milieupunt van de KBC en CERA), BEST-select (een coöperatie die vernieuwing wil brengen in het boomkwekerij-assortiment en deze onder gemeenschappelijk label op de markt brengt) en het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek.

Culinair 17 Chocoladeproeverij Bio en fair smaken naar meer Tekst Luk Naets Foto s Swamibu, Yannou, Magic Madzik, François Schnell, EverJean, Original Nomad De professionele chocoladedame vindt het idee van een proefpanel geweldig en wil ons begeleiden bij het ontdekken van de complexe smaken en ons voorzien van tabellen en statistieken. Tot we te horen krijgen dat zo n proefpanel moet bestaan uit maar liefst 150 deelnemers. Dan maar terug op de eigen vertrouwde minischaal rond de tafel met potjes bruine brokjes genummerd van 1 tot 11. Deze keer proeven Nadia, Maite, Annemie, Dorien, Katelijne, Jan en Luk. Omdat de chocoladedame ons had voorgehouden dat je maximaal acht soorten degelijk kunt proeven, beperken we ons tot drie groepen: melk, fondant en buitenbeentjes. Het weer zit niet mee: buiten is het onverwacht hoogzomers warm, maar we zullen weten of de biologische en fairtradelekkernijen het eerlijkste genot verschaffen. Hoofdingrediënten cacao en suiker zijn immers bij uitstek producten uit derdewereldlanden en de boeren daar verdienen een faire vergoeding voor hun harde gezwoeg. Mmmelk Bij de melkchocoladebrokjes kunnen de snoepers van het panel hun hart ophalen. Toch is iedereen het er over eens dat overdreven zoeteffecten het genot van een mooie mengeling van cacaotoetsen en geurige melk- of roomwolkjes verpesten: daar valt de klassieke Big Nuts van Côte d Or met zijn nutella-allures al door de mand. Green & Black s heeft stukjes butterscotch in zijn melkversie gestopt: deze karamelbrokjes gemaakt van boter en suiker laten het zoete wel overheersen, maar voor de meesten is het melk-cacaoevenwicht toch doorslaggevend en beter dan bij Vivani waar een ondefinieerbaar bijsmaakje aan zit. Topper bij de melkgroep blijkt bij allen de biomelkchocolade van Oxfam te zijn, al geurt hij weinig. Puur genot Voor de fondants of pure chocolade gaat iedereen op het puntje van zijn stoel zitten: hier komt het echte werk! Bij de Green & Black s-versie met 85 procent cacao overweldigt de sterke, droge cacaosmaak en het intense gebrande aroma. Deze chocolade smelt moeilijk en verzadigt snel. Maar wat een contrast met de pure van Côte d Or: te zoet en een onaangenaam, verbrand aroma. Een panellid merkt op: Hoe heb ik dit in mijn jeugd lekker kunnen vinden? Met 70 procent cacao zorgt de Oxfambiofondant voor een evenwichtige chocolade die subtiel geurt en redelijk goed smelt. Bij de Rapunzel-variëteit Espresso overheerst de koffiesmaak, maar wordt het contrast tussen het zoete en de knapperige koffiestukjes toch gesmaakt. In de eindsprint haalt Oxfam het nipt van Rapunzel en Green & Black s. De buitenbeentjes Op nummer negen, de eerste van de drie buitenbeentjes, herkennen enkele panelleden in het potje de driehoekige brokken uit hun jeugd: de Zwitserse Toblerone! Die moet het hier wel opnemen tegen eerlijke en biologische klasbakken. De krokante brokjes nougat en de honing worden nog wel geapprecieerd, maar je proeft amper

18 Culinair cacao en er wordt gezeurd over gekleef aan de tanden. De Vivani witte chocolade met vanille zit in het pakket om hem eens te vergelijken met een nieuwe witte versie van Oxfam, maar deze laatste ligt op het testmoment nog niet in de bezochte wereldwinkels: jammer. Deze Vivani kan het panel niet overtuigen omdat de witte chocolade langzaam smelt met een duf, wat zurig aroma. Tijd dan voor het grootste buitenbeentje. De proevers bijten hoopvol in de bruine brokken: ze verwachten een cacaovariant maar trekken snel een ontgoocheld, niet-begrijpend gezicht. Na toelichting dat het hier een namaakchocolade betreft waarbij de cacao is vervangen door carob de gedroogde, gemalen peul De smaaktest van de johannesbroodboom groeit het begrip en wordt het zoete snoepje gedoogd. Al duwt de korrelige structuur de Carobella toch definitief naar hors catégorie. Een panellid relativeert: Eigenlijk mag je zo n alternatief niet vergelijken met het origineel; dat doe je evenmin met granenkoffie of soja-ijs. Bio en fair De ingrediënten van de biologische en gangbare chocolades vergelijken, levert minder spectaculaire verschillen op dan bij de ijsjesproef uit een vorige Seizoenen. Het kwaliteitsverschil schuilt vooral in het biologisch en fair zijn van de ingrediënten. Bij Oxfam, Green & Black s en Rapunzel zijn die zowel biologisch als fairtrade. Vivani houdt het bij bio, maar stipuleert wel op de verpakking dat de edele Arriba-cacaobonen zijn aangekocht bij coöperaties van boeren in Ecuador. Ietwat verrassend laat het Engelse Green & Black s zijn chocolade fabriceren en controleren in Polen. De gangbare chocoladefabrikanten maken wel duchtig gebruik van aroma s en vanillin, de synthetische vanillesmaak, om hun producten herkenbaar te kruiden. Côte d Or vervangt in zijn Big Nutsreep zelfs een deel van de cacaoboter door ondefinieerbare geharde plantaardige vetten. Melkchocolade Positieve punten Minpunten Big Nuts Côte d Or smeuïg notenaroma, smelt snel te zoet, nutella -effect Oxfam bio melk romig cacaoaroma, evenwichtig zoet weinig geurend Green & Black s evenwicht melk-cacao, aangename geur zoet overheerst Vivani Edel Vollmilch veel melk, voldoende zoet traag smeltend, bijsmaakje Fondantchocolade Green & Black s 85% Côte d Or puur Oxfam bio fondant sterke, droge cacaosmaak, amper zoet, intens gebrand aroma, verzadigt snel evenwicht cacao-bitter, weinig zoet, subtiele geur, smelt redelijk vlot smelt moeilijk droog brokkelig, te zoet onaangenaam aroma Rapunzel Espresso knapperige koffiestukjes, lekker zoet te weinig cacao Buitenbeentjes Toblerone smeuïg melkaroma, krokante stukjes amper cacao, kleverig Vivani Weisse vanille vette vanillesmaak, weinig zoet duf, wat zurig aroma Molenaartje Carobella vrij zoet snoepje korrelige structuur

Culinair 19 De gegevens Merk en soort Bio Fairtrade Controle Gewicht (g) Prijs ( ) Prijs/kg ( ) Côte d Or Big Nuts - - - 75 1,39 18,53 Oxfam bio melk + + Tüv-Nord-Integra (B) 100 1,75 17,50 Green & Black s milk + + BIO-EKSPERT (PL) 100 2,65 26,50 Vivani Edel Vollmilch + - DE-ÖKO-013 100 1,99 19,90 Green & Black s Dark + (1) BIO-EKSPERT (PL) 100 2,69 26,90 Côte d Or puur - - - 50 0,79 15,80 Oxfam bio fondant + + Tüv-Nord-Integra (B) 100 1,75 17,50 (2) Rapunzel Espresso + + IMO-SCES (CH) 80 2,15 26,87 Toblerone - - - 100 1,79 17,90 Vivani Weisse vanilla + - DE-ÖKO-013 100 1,99 19,90 Molenaartje Carobella + - SKAL (NL) 100 2,29 22,90 Noten: (1) Geen fairtrade lastenboek, wel vermelding van de boerencoöperaties in Ecuador. (2) De biofondantchocolade van Oxfam krijgt nu een nieuwe verpakking en weegt dan nog 85 g. Daardoor wordt de prijs per kilo 20,59. (3) De repen zijn aangekocht in natuurvoedingswinkels, wereldwinkels en supermarkten.

20 Culinair Chocoladeweetjes In Nederland pakt Fair Trade Original uit met een aparte chocoladeletter: de & of ampersand. De & is ooit aanzien als de 27ste letter van het Latijnse alfabet en staat hier symbool voor de vergeten boeren in de derdewereld. De &-letter van 135 g is gemaakt van eerlijke melkchocolade en wordt verkocht voor 2,49 of 18,44/kg. Een fair Sinterklaasgeschenk. Bij een vergelijkende smaaktest tussen gewone chocoladen Sinterklaasfiguren en enkele suikerarme versies bleken die laatste bij de experts helemaal niet in de smaak te vallen. Suikerarme snoepjes zijn volgens diëtiste Eef van Nunen sowieso nonsens: Ze bevatten o.a. nog veel verzadigde vetten en de zoetstoffen werken laxerend. Het gevaar is niet denkbeeldig dat je er te veel van eet, omdat je denkt dat ze veilig zijn. Er zijn al heel wat studies gewijd aan het geluksgevoel dat het eten van chocolade teweegbrengt. De oorzaak is niet zo eenvoudig te achterhalen omdat er zo n 300 stoffen in cacao aanwezig zijn. Sommige van deze stoffen zouden op dezelfde receptoren van het lichaam inwerken die ook gevoelig zijn voor de werkzame stof THC uit marihuana, andere zijn dan weer verwant aan dopamine en adrenaline waarvan we het opwekkend effect in ons lichaam kennen. Om de cacaovruchten niet constant met pesticiden te moeten beschermen, worden cacaobomen in de biologische teelt opgenomen in een mengcultuur met papaja, bananen en kokosnoten. Zo blijft ook de vruchtbaarheid van de bodem intact. De cacaomarkt blijft gebukt gaan onder de dumpingprijzen die de grote multinationale spelers hanteren: de cacaoboeren van bijv. Ivoorkust kunnen amper overleven en doen een beroep op goedkope kinderarbeid om de kostprijs te kunnen drukken. Het kopen van chocolade uit eerlijke handel staat garant voor genot zonder bittere bijsmaak. 10 of 20 g pure chocolade per dag zou een goede bescherming bieden tegen hart- en vaatziekten volgens Frédéric Depypere van de Universiteit van Gent. Cacao bevat immers veel gunstige antioxidanten zoals polyfenolen. Bronnen: De Betere Wereld, De Morgen, De Standaard, Schrot&Korn