Herziening van de Europese zaadwetgeving

Transcriptie

1 Herziening van de Europese zaadwetgeving standpunt BioForum Vlaanderen, Voedselteams, VELT, Wervel, Greenpeace België, Oxfam België, Netwerk Zelf Zaden Telen, Landwijzer, Bond Beter Leefmilieu De Europese zaadwetgeving is onder herziening. Deze regelgeving schept het legale kader waarbinnen zaadpraktijken kunnen opereren: ze bepaalt wie welk type zaad onder welke omstandigheden op de markt kan brengen. Om te vermijden dat de wetgever de huidige machtsconcentratie in de zaadproductie en handel bestendigt, verdedigen verschillende Vlaamse organisaties onderstaande voorstellen voor wetswijziging. Duurzame landbouw, en de biosector in het bijzonder, heeft behoefte aan een zo divers mogelijk aanbod aan rassen. Er zijn verschillende rassen nodig voor de verschillende grondtypen, jaargetijden en klimatologische omstandigheden. Dit productiesysteem heeft behoefte aan rassen die behalve voldoende productief en uniform ook weerbaar zijn tegen diverse ziekten en plagen en die goed om kunnen met natuurlijke bemesting. Diversiteit aan zaden is ook van belang om te kunnen voldoen aan de verwachtingen van de diverse afzetmarkten (industrie, vers) en aan de wensen van consumenten. Tuinders die zich specialiseren in een breed aanbod en hun producten direct leveren aan consumenten, bijvoorbeeld via groentepakketten, stellen andere eisen aan kwaliteit en smaak dan telers die produceren voor de supermarkt en wereldhandel. Deze diversiteit aan rassen vraagt om een diversiteit aan aanbieders van teeltmateriaal. Naast kleine en grote zaadbedrijven spelen ook boeren een belangrijke rol in het behoud en de ontwikkeling van de biodiversiteit in de landbouw. Ook de amateurtuinier is niet gebaat bij de gestandaardiseerde criteria op maat zijn van de industrie, maar wel bij diversiteit, kwaliteit en veerkracht, dus oogst- en risicospreiding, opbrengst en smaak. Burgerinitiatieven qua conservatie, vermeerdering, uitwisseling en eventuele selectie worden nu gedoogd in de schemerzone van de wet. Terwijl ze vanuit Europa juist steun zouden moeten krijgen. Op dit moment is het overgrote deel van de zaadproductie en handel echter geconcentreerd bij slechts enkele spelers. Het is cruciaal dat de zadenwetgeving geen bevestiging wordt van deze machtsconcentratie, die zich langzaam vertaalt in de controle van deze spelers op elk facet van de zaadmarkt. De agro-ecologische beweging in Europa formuleerde scherpe kritiek op de regelgeving. Het voorstel heeft al heel wat stof doen opwaaien in een aantal (sociale) media en op petitiesites. De zaadwetgeving leeft bij veel burgers. Het is van belang dat deze wet de mogelijkheid biedt om een diversiteit aan rassen op de markt te brengen en het toetreden van nieuwe aanbieders op de markt stimuleert. Daarom verdedigen verschillende Vlaamse organisaties onderstaande voorstellen. (gebaseerd op standpunt IFOAM EU en Bionext) 1/

2 2/ Het standpunt 1 Het uitwisselen van zaden (van rassen zonder kweekbescherming) tussen tuinders, boeren en conservatienetwerken moet vrij blijven. Deze uitwisseling moet buiten het toepassingsgebied van deze wetgeving vallen. 2 De lokale verkoop van zaden (van rassen zonder kweekbescherming) door boeren en tuinders aan eindgebruikers, moet vrij blijven. Deze lokale verkoop moet buiten het toepassingsgebied van deze wetgeving vallen. 3 Het moet mogelijk zijn om oude en nieuwe nichevariëteiten en populaties op de markt te brengen op basis van een officieel erkende beschrijving. Deze registratie moet mogelijk zijn met beperkte administratieve last en minimale kost. 4 De registratie van soorten en de controle op de kwaliteit van de zaden moet een publieke dienst blijven die toegankelijk is voor alle zaadproducenten. 5 De zaadwetgeving moet ruimte laten om diverse groenterassen op de markt te brengen. Hiertoe moet de beoordeling van de uniformiteit aangepast worden aan elk soorttype. De identificatiecriteria moeten beperkt worden tot kenmerken die agronomisch relevant zijn. 7 De testen op cultuur en gebruikswaarde (CGO) moeten optioneel zijn. 8 Voor nichevariëteiten met een beperkt marktaandeel moet het aantal testlocaties beperkt blijven. 9 Er moeten aangepaste testen op cultuur en gebruikswaarde onderzoek (CGO) mogelijk zijn voor soorten die gericht zijn op de biologische landbouw of die bestemd zijn voor specifieke lokale omstandigheden. 10 De registratie van nieuw ontwikkelde populatierassen moet mogelijk zijn op basis van een officieel erkende beschrijving. 11 Een label moet verplichte informatie bevatten over: soort en naam van de variëteit, herkomst (regio of land), plaats waar het zaad werd gekweekt en productiejaar. 12 Er is transparantie vereist over de gebruikte productiemethode voor het zaad. 13. Ggo-vrij zaad moet beschikbaar blijven.

3 Motivatie van het standpunt 3/ 1 Het uitwisselen van zaden (van rassen zonder kweekbescherming) tussen tuinders, boeren en conservatienetwerken moet vrij blijven. Deze uitwisseling moet buiten het toepassingsgebied van deze wetgeving vallen. De vrijheid van de boeren staat op het spel. Eeuwenlang hebben boeren zaden uitgewisseld; precies die uitwisseling leidde tot de rijke diversiteit van rassen en soorten die we vandaag kennen. De vrije uitwisseling van zaden tussen boeren kan de genetische diversiteit op de velden verder doen groeien. Als deze praktijk verboden wordt, zullen enkel soorten ontwikkeld worden met een commercieel belang voor zaadhuizen. Zij oordelen in de eerste plaats op korte termijn of in het beste geval op middellange termijn. 2 De lokale verkoop van zaden (van rassen zonder kweekbescherming) door boeren en tuinders aan eindgebruikers, moet vrij blijven. Deze lokale verkoop moet buiten het toepassingsgebied van deze wetgeving vallen. Het is van belang dat boeren en (amateur)tuinders die kleine hoeveelheden van hun zaai- of pootgoed verkopen op een lokale markt, niet aan dezelfde eisen voor registratie, tracering en controle moeten voldoen als professionele zaadbedrijven. Er moet een ondergrens worden gehanteerd door niet alleen vrije uitwisseling (zie punt 1) maar ook directe verkoop van zaden (van rassen zonder kweekbescherming) door boeren en (amateur)tuinder aan eindgebruikers, buiten de verordening te houden. 3 Het moet mogelijk zijn om oude en nieuwe nichevariëteiten en populaties op de markt te brengen op basis van een officieel erkende beschrijving. Deze registratie moet mogelijk zijn met beperkte administratieve last en minimale kost. Het moet mogelijk zijn om oude en nieuwe variëteiten en populaties (zoals instandhoudingsrassen, amateurrassen, landrassen, boerenrassen, traditionele fruitbomen, soorten en populaties die gekweekt zijn voor specifieke geografische, klimatologische, of gespecialiseerde voedselmarkten) op de markt te brengen op basis van een officieel erkende beschrijving, zonder bijkomende verplichte officiële registratie en certificatie. Dit is erg belangrijk voor nieuwe groenterassen en boerenselecties met een kleine afzetmarkt. De mogelijkheid om rassen toe te laten die alleen voldoen aan een officieel erkende beschrijving wordt in de voorstellen beperkt tot oude, traditionele rassen. Dit is een achteruitgang ten opzichte van de huidige wetgeving. Nu kunnen voor amateurrassen immers ook nieuwe groenterassen aangemeld worden die voldoen aan een dergelijke beschrijving. Er zouden geen beperkingen mogen gelden op geografisch vlak of op basis van hoeveelheden. De beperkende voorwaarden over herkomst en

4 4/ hoeveelheden die nu gelden voor de landrassen (2008/2EC), moeten worden afgeschaft. De nichevariëteiten en de populaties moeten op een publiek toegankelijke lijst terechtkomen om elke verwarring met andere soorten te vermijden. Ook de amateurtuinier is niet zozeer gebaat bij de gestandaardiseerde criteria, die op maat zijn van de industrie, maar veeleer bij diversiteit, kwaliteit en veerkracht, dus oogst- en risicospreiding, opbrengst en smaak. Bovendien kunnen ook deze amateurtuinders een belangrijke rol spelen bij de bewaring van oude rassen. 4 De registratie van soorten en de controle op de kwaliteit van de zaden moet een publieke dienst blijven die toegankelijk is voor alle zaadproducenten. 5 De zaadwetgeving moet ruimte laten om diverse rassen op de markt te brengen. Hiertoe moet de beoordeling van uniformiteit aangepast worden aan elk soorttype. Alle nieuwe commerciële rassen moeten volgens de huidige wetgeving 'Onderscheidbaar, Uniform en Stabiel' zijn. Rassen die speciaal ontwikkeld worden voor de professionele biologische teelt, voldoen niet altijd aan de strikte uniformiteitcriteria. Bij gewassen waar hybriden de norm zijn, worden zaadvaste rassen soms als onvoldoende homogeen beoordeeld. Zaadvaste rassen zijn echter niet van inferieure kwaliteit. Het zijn rassen die door de wijze van voortplanting (kruisbestuiving) van nature minder homogeen zijn en/of meer genetische diversiteit bevatten. De mogelijkheid die in de nieuwe verordening geboden wordt voor de toelating van heterogeen materiaal, is enkel bedoeld voor populaties van landbouwgewassen zoals graan. Voor groenterassen biedt dit artikel geen oplossing. De vereisten op vlak van morfologische uniformiteit vormen een belangrijke obstakel voor de goedkeuring van vele gewassen die tot stand komen door kruisbestuiving of composite cross varieties. Klonen en hybridevaranten zijn per definitie veel homogener dan variëteiten veredeld door kruisbestuiving. De genetische diversiteit binnen de kruisbestuiving ( open pollination ) is juist noodzakelijk om de gewassen robuust te maken en inbreeding depression te verhinderen. De uniformiteitbeoordeling moet daarom aangepast worden aan elke soort: bij rassen met kruisbestuiving of zelfbestuiving, moet de beschrijving gebaseerd zijn op reproduceerbare frequenties in de eigenschappen in plaats van op de aanwezigheid van uniformiteit in elke plant. Populatiegewassen worden geteeld op basis van populaties die continu evolueren en moeten geïdentificeerd worden op basis van transparante verslagen over herkomst en geschiedenis van de populatie. De identificatiecriteria moeten beperkt worden tot kenmerken die agronomisch relevant zijn. De beschrijving van de karakteristieken zou enkel verplicht moeten zijn als ze agronomisch relevant zijn of als ze relevant zijn voor de klant.

5 5/ 7 De testen op cultuur en gebruikswaarde (CGO) moeten optioneel zijn. De verplichte 'cultuur en gebruikswaarde onderzoek' (CGO)-testen vormen niet noodzakelijk een toegevoegde waarde voor de zadensector of voor alle gebruikers van het zaad. De kosten voor CGO-testen zijn een belangrijke knelpunt voor veel biologische veredelaars. 8 Voor nichevariëteiten met een beperkt marktaandeel moet het aantal testlocaties beperkt blijven. In de huidige regelgeving zijn de regels voor het testen van een lokale variëteit met een beperkt marktaandeel, dezelfde als voor een variëteit die globaal vermarkt wordt. 9 Er moeten aangepaste testen op 'cultuur en gebruikswaarde onderzoek' (CGO) mogelijk zijn voor soorten die gericht zijn op de biologische landbouw of die bestemd zijn voor specifieke lokale omstandigheden. Een knelpunt waar biologische veredelaars mee te maken krijgen, is het feit dat het cultuur en gebruikswaarde onderzoek (CG0) altijd onder gangbare omstandigheden plaats moet vinden. Het testen van rassen onder biologische omstandigheden, wat uiteraard veel zinvoller is voor biologische rassen, is nu alleen mogelijk in aanvulling op het gangbare CGO. Hierdoor worden biologische veredelaars onnodig op kosten gejaagd. 10 De registratie van nieuw ontwikkelde populatierassen moet mogelijk zijn op basis van een officieel erkende beschrijving. Een populatieras is een genetisch diverse groep van planten, die geteeld zijn uit ouderlijnen die geselecteerd werden op basis van specifieke eigenschappen. De genetische diversiteit in de populatie maakt een flexibele aanpassing mogelijk aan de selectiedruk in de omgeving. De planten die resistent zijn tegen de druk vanuit het milieu (bv. plagen of een specifieke mineralenbalans in de bodem) overleven en produceren meer zaad. De planten die slecht reageren tegen de omgevingsstress produceren minder zaad voor de volgende generatie. Op deze manier kan een populatie zich aanpassen aan een specifieke omgeving. In bepaalde gevallen worden sommige individuele planten weg geselecteerd. Toch blijft het gros van de diversiteit tussen de generaties behouden, waardoor de populatie onvoorspelbare ziektes en klimatologische omstandigheden kan overleven. Bij een voldoende grote diversiteit in de populatie, zal steeds een aantal planten overblijven met de noodzakelijke kenmerken om te overleven. Een populatieras kan al na 2 à 3 jaar gedeeltelijk aangepast zijn aan zijn omgeving. Daarom is het belangrijk dat de geschiedenis van de teelt bekend is wanneer deze populaties voor zaaigoed worden gebruikt.

6 / 11 Een label moet verplichte informatie bevatten over: soort en naam van de variëteit, herkomst (regio of land), plaats waar het zaad werd gekweekt en productiejaar. 12 Er is transparantie vereist over de gebruikte productiemethode voor het zaad. Sommige veredelingstechnieken, zoals protoplasttransformatie, zijn bijzonder controversieel omdat ze het genoom ingrijpend wijzigen of omdat ze het natuurlijke voortplantingsvermogen van de plant aantasten. Daarom moet de informatie over de gebruikte veredelingstechniek publiek beschikbaar zijn in een zadendatabank. 13 Ggo-vrij zaad moet beschikbaar blijven. Er moeten efficiënte maatregelen genomen worden om te vermijden dat niet-gelabelde genetisch gemodificeerde organismen aanwezig zijn in conventionele en biologische rassen. Het is belangrijk dat de niet-ggo-landbouw kan blijven bestaan. Duidelijke aansprakelijkheidsregels zijn noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de kost voor de preventie van ggo-besmetting, het testen, de analyse en mogelijke schadeclaims volledig ten laste vallen van de bedrijven die ggo s op de markt brengen. BioForum Vlaanderen Voedselteams VELT Wervel Greenpeace België Oxfam België Netwerk Zelf Zaden Telen Landwijzer Bond Beter Leefmilieu