12 E JAARGANG NUMMER 2 APRIL 2008 Representatieve waarden voor grondparameters in de Geotechniek Berekening van door grond zijdelings belaste palen, conservatief of niet? Off-shore zinktunnel in het project Busan-Geoje Fixed Link in Zuid-Korea Dossier Ondergronds Bouwen Alternatieve Multi Functionele Ondergrondse Ruimte Amsterdam De stad onder de stad inclusief GEO kunst pag. 51 59
+ ARCHEOLOGIE CULTUURLANDSCHAP MONUMENTENZORG De som is meer dan de delen... Dat geldt zéker voor VITRUVIUS. Het nieuwe kwaliteitsvakblad over archeologie, cultuurlandschap en monumentenzorg. Diepgaand maar onderhoudend; hoog niveau maar toegankelijk. Een keur aan gerenommeerde namen uit de vakgebieden dragen bij aan de fraai verzorgde uitgaven. Vitruvius bereikt iedereen die meetelt op de drie werkterreinen. Vitruvius verschijnt niet in de winkel, maar is uitsluitend via de uitgever verkrijgbaar. Introductie-aanbieding: 4x per jaar 35,- (normaal 45,-) België: 45,- / normaal 55,- Mail voor een (cadeau)abonnement naar: info@uitgeverijeducom.nl
Van de redactieraad Colofon Geotechniek is een informatief/promotioneel onafhankelijk vaktijdschrift dat beoogt kennis en ervaring uit te wisselen, inzicht te bevorderen en belangstelling voor het gehele geotechnische vakgebied te kweken. Geotechniek, jaargang 12 Nummer 2 april 2008 Uitgave Uitgeverij Educom BV Mathenesserlaan 347 3023 GB Rotterdam Tel. 010-425 6544 Fax 010-425 7225 E-mail info@uitgeverijeducom.nl www.uitgeverijeducom.nl Uitgever/bladmanager Robert Diederiks Redactieraad Alboom, ir. G. van Kant, ing. M. de Barends, prof. dr. ir. F.B.J. Kooistra, mw. ir. A. Berg, dr. ir. P. van den Lange, drs. G. de Brinkgreve, dr. ir. R.B.J. Mathijssen, ir. F.A.J.M. Brok, ing. C.A.J.M. Schippers, ing. R.J. Brouwer, ir. J.W.R. Schouten, ir. C.P. Calster, ir. P. van Seters, ir. A.J. van Dalen, ir. J.H. van Smienk, ing. E. Deen, dr. J.K. van Stam, ir. J.L. Diederiks, R.P.H. Thooft, dr. ir. K. Eijgenraam, ir. A.A. Tigchelaar, ir. J. Graaf, ing. H.C. van de Veenstra, ing. R. Heeres, dr. ir. O.M. Vos, mw. ir. M. de Jonker, ing. A. Wibbens, ir. H.G.P. Redactie Berg, dr. ir. P. van den Heeres, dr. ir. O.M. Brouwer, ir. J.W.R. Kant, ing. M. de Diederiks, R.P.H. Thooft, dr. ir. K. Lezersservice Adresmutaties doorgeven via ons e-mailadres: info@uitgeverijeducom.nl Misschien herinnert u zich het volgende reclamespotje dat een paar jaar geleden op de Nederlandse televisie werd uitgezonden. In dit spotje was een jongeman te zien die bij zijn toekomstige schoonvader op de bank zat. De laatste onderwierp de jongeman aan een kruisverhoor om te testen of hij wel de juiste persoon was voor zijn dochter. Na dit kruisverhoor merkte de toekomstige schoonvader het volgende op: Je hebt geen dure auto, je bent geen advocaat, je bent zelfs geen ingenieur. Dit spotje is me altijd bijgebleven omdat pas in de laatste bijzin de ingenieur wordt genoemd, en omdat ik het woordje zelfs veelzeggend vind. Is dit nu de manier waarop technici, en geotechnici worden bekeken door de buitenwereld? Hebben wij echt zo n seksloze uitstraling? Als je dit spotje moet geloven, klaarblijkelijk wel. Natuurlijk, in dit spotje is gebruik gemaakt van de kracht van de overdrijving. Maar toch vind ik het geschetste beeld niet realistisch. Een groot deel van onze activiteiten vindt plaats op, of zelf in, een slappe ondergrond. Zo slap zelfs dat deze in de wandelgangen wel eens wordt gekarakteriseerd met benamingen als pap, of dik water. Ondanks deze randvoorwaarde zijn wij samen met collega s van andere disciplines in staat gebleken om complexe vraagstukken op te lossen. Denk maar aan het aanleggen van nieuwe metroverbindingen of nieuwe parkeergarages in stedelijk gebied. Of het behouden van een veilige en droge leefomgeving terwijl het water blijft stijgen. Hoe kan het nu dan dat er toch een ander beeld schijnt te leven bij veel mensen? Dit is een onderwerp waar je lang over zou kunnen discussiëren. Soms worden technici, en al helemaal geotechnici, gezien als specialisten die je er alleen bij moet halen als het echt nodig is. Specialisten die het uitvoeren van moeilijke beschouwingen als doel hebben. Natuurlijk, in een aantal gevallen zijn moeilijke en dure sommen nodig. Maar dit is niet het doel! Het uiteindelijke doel van ons werk is het ten dienste van de samenleving oplossen van vaak complexe vraagstukken. Hierbij acteren wij in een multidisciplinaire setting, om bijvoorbeeld tot een civieltechnisch ontwerp te komen. Als we dít uitdragen vind ik dat wij prima techniek ambassadeurs zijn. En dit is nodig. Sowieso omdat je risico s natuurlijk veel beter kunt reduceren als je voor een integrale zienswijze kiest. Maar ook vanuit een ander oogpunt. Als wij laten zien dat we een dynamisch, aantrekkelijk en maatschappelijk relevant vakgebied vertegenwoordigen, genereren we automatisch een aanzuigende werking op jong en nieuw talent. En dit laatste is essentieel voor onze toekomst. Ik vind dat dit onze missie is. Ik wens u heel veel leesplezier met deze uitgave. Dr. ir. O.M. Heeres Voorzitter van de redactieraad R.P.H. Diederiks Uitgever Copyrights Uitgeverij Educom BV - april 2008 Niets uit deze uitgave mag worden geproduceerd door middel van boekdruk, foto-offset, fotokopie, microfilm of welke andere methode dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN 1386-2758 GEOtechniek april 2008 1
FRANKI GRONDTECHNIEKEN FRANKI GRONDTECHNIEKEN B.V. is de Nederlandse werkmaatschappij van de internationale funderingsgroep Franki Foundations in België. Franki is sinds vele jaren leidend in specialistische funderingstechnieken, met name op het gebied van diepwanden, boorpalen, groutankers, grondverdringende schroefpalen etc. Vestigingen in België, Nederland, Frankrijk, Engeland, Rusland en Congo. Franki Grondtechnieken B.V. te Oosterhout heeft op korte termijn een vacature voor een: PROJECTINGENIEUR TAAK Voorbereiding en uitvoering (projectleiding) van funderingswerken, met name in diepwanden en aanverwante technieken. Werkzaamheden uit te voeren in klein team met korte lijnen en open verhoudingen. PROFIEL TU of HTS met 3-5 jaar ervaring in Geotechniek. Bij uitstek geschikt voor geotechnicus, die theoretische kennis wil verbreden met kennis van uitvoering en projectleiding. Beheersing van talen Engels, Frans en Duits strekt tot aanbeveling. ARBEIDSVOORWAARDEN Franki Grondtechnieken biedt goede primaire en secundaire voorwaarden. STANDPLAATS Oosterhout N.Br. Bent u geïnteresseerd stuur dan een brief of e-mail voorzien van uw c.v. t.a.v. de heer Ir. P.J.C.M. de Kort / directie@franki-grondtechnieken.nl Voor informatie neem contact op met de heer Ir. P.J.C.M. de Kort, 0162-43 33 34 FRANKI GRONDTECHNIEKEN B.V. Postbus 55 Tel. 0162-43 33 34 4900 AB Oosterhout Fax 0162-46 08 90 www.franki-grondtechnieken.com E-mail:info@franki-grondtechnieken.nl
Uitgeverij Educom Bladen met inhoud EDUCOM COMMUNICATIE T 010-425 65 44 E info@uitgeverijeducom.nl www.uitgeverijeducom.nl
Geotechniek is een uitgave van Uitgeverij Educom BV Mathenesserlaan 347 3023 GB Rotterdam Tel. 010-425 65 44 Postbus 25296 3001 HG Rotterdam E-mail: info@uitgeverijeducom.nl www.uitgeverijeducom.nl Hoofdsponsor----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Stieltjesweg 2 2628 CK Delft Tel. 015-269 35 00 www.deltares.nl Sub-sponsors------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Veurse Achterweg 10 2264 SG Leidschendam Tel. 070-311 13 33 www.fugro.com Kleidijk 35 3161 EK Rhoon Tel. 010-503 02 00 www.mosgeo.com Galvanistraat 15 3029 AD Rotterdam Tel. 010-489 69 22 www.gw.rotterdam.nl Rijksstraatweg 22F 2171 AL Sassenheim Tel. 071-301 92 51 www.geo-explorer.nl Son: 0499-47 17 92 Sliedrecht: 0184-61 80 10 Hoofddorp: 023-565 58 78 www.inpijn-blokpoel.com Klipperweg 14 6222 PC Maastricht Tel. 043-352 76 09 www.huesker.com Gemeenschappenlaan 100 B-1200 Brussel Tel. 0032 2 402 62 11 www.besix.be Vlasweg 9 4782 PW Moerdijk Tel. 0168-38 58 85 www.arcelorprojects.com IJzerweg 4 8445 PK Heerenveen Tel. 0513-63 13 55 www.apvdberg.nl De Holle Bilt 22 3732 HM De Bilt Tel. 030-220 78 02 Fax 030-220 50 84 www.grontmij.nl INFRA Consult + Engineering ingenieursbureau van Ballast Nedam Postbus 1555 3430 BN Nieuwegein Tel. 030-285 40 00 www.icpluse.nl Korenmolenlaan 2 3447 GG Woerden Tel. 0348-43 52 54 www.vwsgeotechniek.nl Zuidoostbeemster Tel. 0299-433 316 Almelo: 0546-532 074 Oirschot: 0499-578 520 www.lankelma.nl Dywidag Systems International Industrieweg 25 B-3190 Boortmeerbeek Tel. +32 16 60 77 60 Veilingweg 2 NL-5301 KM Zaltbommel Tel. +31 418 578922 www.dywidag-systems.com Röntgenweg 22 2408 AB Alphen a/d Rijn Tel. 0172-427 800 Fax 0172-427 801 www.geomil.nl Postbus 1025 3600 BA Maarssen Tel. 030-248 6233 Fax 030-248 6666 E-mail info@teconsult.nl www.teconsult.nl Mede-ondersteuners-------------------------- Plaxis BV Postbus 572, 2600 AN Delft Tel. 015-251 77 20 Fax 015-257 31 07 www.plaxis.nl Geomet BV Postbus 670, 2400 AR Alphen aan den Rijn Tel. 0172-44 98 22 Fax 0172-44 98 23 www.geomet.nl Arcadis Infra BV Postbus 220, 3800 AE Amersfoort Tel. 033-477 10 00 Fax 033-477 20 00 www.arcadis.nl IFCO Funderingsexpertise BV Limaweg 17, 2743 CB Waddinxveen Tel. 0182-646 646 E-mail: info@ifco.nl Witte Vlinderweg 11, 1521 PS Wormerveer Tel. 075-6476300 www.ifco.nl Jetmix BV Oudsas 11, 4251 AW Werkendam Postbus 25, 4250 DA Werkendam Tel. 0183-50 56 66 Fax 0183-50 05 25 www.jetmix.nl Vroom Funderingstechnieken B.V. Postbus 7, 1474 ZG Oosthuizen Tel. 0299-40 95 00 Fax 0299-40 95 55 www.vroom.nl Arthe Civil & Structure BV Postbus 291, 3400 AG IJsselstein Tel. 030-638 45 54 Fax 030-638 04 52 www.arthecs.nl Boskalis bv Natte en droge infrastructuur s-gravenweg 399-405, 3065 SB Rotterdam Postbus 4234, 3006 AE Rotterdam Tel. 010-28 88 777 Fax 010-28 88 766 www. boskalis.nl SBR Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam Kruisplein 25Q, 3014 DB Rotterdam Tel. 010-206 59 59 Fax 010-413 01 75 www.sbr.nl 6 GEOtechniek april 2008
inhoud Geotechniek 1 Van de Redactieraad / Colofon 8 Actueel 13 Agenda 14 The Magic of Geotechnics 17 SBR Info 18 KIVI NIRIA rubriek 20 Afstudeerders 24 Representatieve waarden voor grondparameters in de Geotechniek Ed Calle / Ton Vrouwenvelder / Jaap Lindenberg / Geerhard Hannink / Edward Bruijn 30 Berekening van door grond zijdelings belaste palen, conservatief of niet? ir. M.G.J.M. Peters / ing. R. Steenbrink 38 De off-shore zinktunnel in het project Busan-Geoje Fixed Link in Zuid-Korea ir. G. Meinhardt / ir. R.M.W.G. Heijmans 46 Dossier Ondergronds Bouwen Alternatieve Multi Functionele Ondergrondse Ruimte Amsterdam De stad onder de stad Ir. H. Stefess / ir. A.F. Kooij 51 Geokunst 53 Van de redactie 54 De betekenis van klassieke matrassen in de wegenbouw voor de paalmatras van vandaag Ir. Jan Heemstra 58 Markant: ir. Gert den Hoedt Distributie van Geotechniek in België wordt mede mogelijk gemaakt door: ABEF vzw Belgische Vereniging Aannemers Funderingswerken Priester Cuypersstraat 3, 1040 Brussel Secretariaat: erwin.dupont@telenet.be GEOtechniek april 2008 7
actueel Onder redactie van R.P.H. Diederiks / O. Heeres SBR-evenement over actuele ontwikkelingen rond funderingen SBR organiseert 8 april a.s. het evenement SBR Funderingen 2008. Een middag vol discussie over de nieuwste ontwikkelingen in de funderingsbranche. Dagvoorzitter prof. ir. Louis de Quelerij: Natuurlijk gaan we in op de laatste stand van zaken rond onder andere de Eurocodes, nieuwe technieken zoals paalplaatfundering en nieuwe digitale hulpmiddelen. Plaats van handeling is het Bouwhuis te Zoetermeer (foto). de redactiecommissie. De rest van de middag staat in het teken van een aantal boeiende presentaties over de praktijk. Een unieke constructie op het grensvlak van bouwkunde en civiele techniek is gerealiseerd bij de uitbreiding van jeneverstokerij Nolet in Schiedam. Een letterlijk hoogtepunt wordt de Maastoren, die na realisatie het hoogste woongebouw van Nederland zal zijn. De fundering is al even bijzonder. De Quelerij: We willen hier hét jaarlijks terugkerende evenement voor funderingsexperts van maken. Hebt u te maken met funderingen, dan mag u dit evenement niet missen! Deze bijeenkomst is bedoeld voor iedereen die te maken heeft met funderingen: leveranciers, bouwbedrijven, advies- en ingenieursbureaus en gemeenten. Kosten: 195,- (leden afdeling Geotechniek van KIVI NIRIA 150,-). Het programma van deze middag is te vinden via de agenda op www.sbr.nl Risico s overstromingen in kaart gebracht risico s waaraan Nederland blootstaat, bijvoorbeeld door bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen of door kansen op ongevallen op wegen, spoor, water en in de lucht. Ook is af te lezen welke gebieden een verhoogd risico hebben op natuurbranden en aardbevingen. De provincies, de ministeries van Verkeer en Waterstaat, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en VROM, de Unie van Waterschappen, Veiligheidsregio s en anderen hebben de zogenoemde overstromingsdieptekaart ontwikkeld. Voor elke dijkring is per gebied van 50 bij 50 meter uitgerekend wat de maximale overstromingsdiepte kan zijn als er ergens een gat in een dijk (de primaire waterkering) ontstaat en water binnenstroomt. De berekeningen zijn uitgevoerd volgens een uniform rekenmodel en gebaseerd op overstromingsgegevens die beschikbaar zijn bij de provincies. Het werk is nog niet klaar, een aantal dijkringen moet nog worden doorgerekend. Op de website www.crisis.nl is informatie beschikbaar over wat de overheid doet, wat burgers zelf kunnen doen als voorbereiding op een overstroming en wat er tijdens een concrete dreiging kan worden ondernomen. Funderingen 2008 biedt een dwarsdoorsnede van de nieuwste ontwikkelingen in deze branche, van regelgeving tot en met handige digitale toepassingen. De middag start met de Eurocodes: de Eurocode 7 vervangt binnen twee jaar de huidige rekenregels voor geotechniek. Wat zijn de belangrijkste wijzigingen? Daarna is er aandacht voor de techniek: paalplaatfunderingen zijn in opkomst. Welke voordelen biedt deze techniek en wat zijn de ervaringen tot nu toe? Vervolgens krijgen de deelnemers een demonstratie van de mogelijkheden van GeoBrain. Dit is een database van ervaringen op funderingsgebied, die een beter inzicht biedt in de uitvoeringsrisico s van een project. Boeiende praktijkverhalen Tijdens een korte presentatie direct na de pauze maken de deelnemers kennis met de digitale versie van het SBR Handboek Funderingen. Nieuwe praktijkprojecten en volledig herziene hoofdstukken maken dit handboek onmisbaar voor de praktijk, aldus Wie wil weten of hij in de eigen woon- of werkomgeving risico loopt op overstromingen, kan vanaf nu terecht op de speciale website www.risicokaart.nl. Per postcodegebied is te zien hoe hoog het water maximaal komt te staan na een mogelijke dijkdoorbraak. Met het tonen van de waterdiepten op de risicokaart is Nederland op weg te voldoen aan de Europese Richtlijn Overstromingsrisico s. Op de risicokaart worden de waterdiepten in een aantal klassen aangegeven. Op elke locatie in het gebied met een overstromingsrisico is de berekende waterdiepte opvraagbaar. Het fenomeen risicokaart is niet nieuw, maar vanaf eind maart voor de provincies een wettelijke plicht. Bezoekers kunnen inzoomen op een plattegrond die informatie toont over mogelijke Ook de eigen gemeente verstrekt gerichte informatie. De Europese richtlijn Overstromingsrisico s verplicht alle lidstaten, en dus ook Nederland, om goede informatie over overstromingsrisico s te verstrekken aan burgers en bedrijven. Dat moet gebeuren in de vorm van kaarten. De gelanceerde overstromings-dieptekaart is een eerste stap om te voldoen aan die richtlijn. Volgende stappen zullen worden gezet als resultaten bekend zijn uit het interbestuurlijke, meerjarige studieproject Veiligheid Nederland in Kaart (VNK). Deze uitkomsten worden verwacht in 2009. 8 GEOtechniek april 2008
actueel Nederlandse onderzoekers ontvangen onderscheiding Op dinsdag 8 januari jl. heeft Michael Sharp, technisch directeur van het Engineering Research en Development Center (ERDC) van de Amerikaanse Rijkswaterstaat onderscheidingen uitgereikt aan drie onderzoekers van het instituut Deltares. In 2006 hebben de onderzoekers een bijzondere bijdrage geleverd aan een onderzoek dat de oorzaken van de schade na de hurricane Katrina in beeld heeft gebracht. De overstroming in New Orleans was mede het gevolg van dijkdoorbraken en onvoldoende hoge dijken. De onderscheidingen werden uitgereikt aan: Prof. Frans Barends, Adam Bezuijen en Paul Schaminée. Nieuwe directeur CURNET wil spilfunctie Per 1 februari jl. heeft het kennisnetwerk CURNET haar nieuwe algemeen directeur: mr. Henry Meijdam. Het CURNET-bestuur is verheugd dat Meijdam deze functie op zich neemt. De positionering en verankering van de organisatie is daarbij één van zijn voornaamste taken. Hij neemt deze functie over van prof.ir. Jan Stuip, die met pensioen gaat. Tijdens de feestelijke opening van de nieuwe CURNEThuisvesting op 7 februari jl. droeg Stuip officieel het stokje over aan Meijdam. Meijdam: De verdere ontwikkeling van het CURNET tot een koepelorganisatie van kennisintermediaire instellingen tot de plaats waar kennisvragen en kennisaanbod elkaar ontmoeten, dat is de uitdaging waar ik voor sta. Een plek waar gezamenlijk waardevolle en breed geaccepteerde kennis wordt ontwikkeld, die zijn doorwerking vindt in de praktijk. Het zou mooi zijn als ik nog meer deuren kan openen en de basis kan verbreden voor het verwezenlijken van die spilfunctie van CURNET voor de vele spelers in het werkveld van de ruimtelijke inrichting en bouw. Zo betrekken we overheid, bedrijfsleven, kennisinstituten en maatschappelijke organisaties bij kennisvragen op het gebied van ruimte, bouw, infrastructuur, bodem, land en water. Meijdam heeft een zeer ruime bestuurlijke ervaring en is betrokken bij vele activiteiten in relatie tot de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Zo is Meijdam voorzitter van de VROM-Raad, Regieraad Bouw Randstad en SEV Realisatie. Prof.ir. Jan Stuip, werkte sinds 1 april 1991 als directeur van de toenmalige CUR, tegenwoordig CURNET. Dankzij zijn vermogen tot verbinden zijn de technisch georiënteerde activiteiten van CUR gekoppeld aan belangrijke maatschappelijke thema s, zoals duurzame ruimtelijke inrichting en ondergronds bouwen. Vliegende start KOAC-NPC in België Ir. Tony De Jonghe. KOAC-NPC, het Nederlandse wegbouwkundig onderzoeksbedrijf, maakt met haar nieuwe vestiging in het Belgische Duffel een vliegende start. Voor de Belgische Fietsersbond en het Nederlandse Fietsberaad gaat zij onderzoek doen naar het vaststellen van vlakheideisen aan fietsverhardingen. België gaat in de komende jaren namelijk veel meer fietsverhardingen aanleggen en om de vlakheid hiervan te kunnen controleren wil de Fietsersbond de eisen hieraan in de bestekken op laten nemen. Voor de per 1 januari 2008 gestarte KOAC-NPC bvba vormt dit eerste project een goede opstap naar meer bekendheid in België. Op wegbouwkundig gebied wil zij een rol van betekenis gaan spelen. De nadruk legt KOAC-NPC bvba daarbij op kwaliteitszorg in de wegenbouw, wegbouwkundige advisering, wegbeheer, wegmetingen en materiaalonderzoek. De vestiging in Duffel wordt geleid door ir. Tony De Jonghe, tot voor kort als directeur verbonden was aan BeNeLux Bitume en tevens als docent aan de Hogeschool Antwerpen. Communiceren over geotechnische risico s In z n algemeenheid geldt voor de ontwerp- en uitvoeringspraktijk in de GWW en B&U-sector dat communicatie slecht is ontwikkeld. Dat is in diverse publicaties bevestigd, o.m. die van de RegieRaad Bouw. Tegen die achtergrond was het Kennisnetwerk Risicomanagement RISNET al eerder bezig om een praktisch hulpmiddel te ontwikkelen om de communicatie over risico s te bevorderen. We zijn gewend om geotechnische risicoanalyses op een behoorlijk niveau te maken en vervolgens zenden we de resultaten daarvan naar de betrokken personen. Vervolgens zeggen we Ik heb het gecommuniceerd, terwijl we in werkelijkheid veelal alleen maar iets hebben gestuurd. RISNET heeft een communicatiehulpmiddel ontwikkeld om simpel, maar doeltreffend te leren communiceren; hoe doe je dat en vooral, hoe doe je dat dan gezamenlijk. Deze methodiek wordt met succes toegepast in projectorganisaties, maar ook om de interne organisatie binnen bedrijven te verbeteren. Een hulpmiddel dat zeker ook kan worden ingezet om geotechnische risico s echt met elkaar te kunnen delen. Geïnteresseerd? Mail naar fred.jonker@ curbouweninfra.nl of kijk op www.risnet.nl GEOtechniek april 2008 9
actueel Leren van geotechnische schades Al eerder maakten we melding van het starten van een proces om te leren van geotechnische fouten. Een proces, niet gericht op de schuldvraag en het uitdelen van de bekende zwarte piet, maar een proces dat tot doel heeft te leren. Daarbij wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de systematiek die al is ontwikkeld binnen de CUR-commissie Leren van instortingen. Een kleine koplopergroep is bezig om aan de hand van een geotechnisch schadegeval de eerste lijnen uit te werken. Geïnteresseerd? Mail naar fred.jonker@ curbouweninfra.nl Verslag 3e Nationale Heipalendag Op 22 januari 2008 heeft de 3e Nationale Heipalendag plaatsgevonden. Dit jaar was de dag georganiseerd door Fugro Ingenieursbureau B.V. in Leidschendam. Meer dan 80 betrokkenen bij de houten palen problematiek hebben gebruik gemaakt van de uitnodiging om een aantal interessante presentaties bij te wonen. Dit waren niet alleen personen uit het vakgebied, maar ook vertegenwoordigers van de overheid, waterschappen en van belangen verenigingen. Na een korte introductie door de dagvoorzitter, Piet van Goudoever, gaf Peter Nelemans van Fugro een korte terugblik op het afgelopen jaar over; de houten heipaal in het nieuws. Opvallend is dat de houten palen problematiek zich niet alleen in de probleem Gemeenten voordoet (vooral Dordrecht is veel in het nieuws geweest), maar dat er ook in Echten (Friesland), Weesp, Amstelveen, Rotterdam, Bunschoten, enzovoort. De impact van een slechte fundering is voor de betrokkenen altijd erg groot. Peter Nelemans sloot zijn presentatie af met de stelling; de problematiek van slechte funderingen is een groeiend maatschappelijk probleem dat veelal gerelateerd is aan het grondwaterbeheer. Daarbij zitten de Gemeenten in een lastige positie doordat aansprakelijkheid / zorgplicht erkennen kan resulteren in hoge kosten. René Klaassen van SHR Hout Research gaf vervolgens een presentatie over aantasting van houten palen onder water. Er is altijd waterdynamiek nodig om het proces in gang te houden. Uit de database van SHR zijn gegevens herleid over de bacteriële aantastingsnelheid voor grenen- en vurenhouten palen. Tot verrassing van velen worden ook vurenhouten palen bacterieel aangetast. De aantastingsnelheid is weliswaar lager, maar zeker niet verwaarloosbaar. Ook bij vurenhout blijkt het spinthout gevoeliger te zijn voor aantasting dan het kernhout. In de loop van het jaar zal hierover meer bekend worden gemaakt. Dordrecht. 10 GEOtechniek april 2008
actueel Ook de volgende spreker, Peter den Nijs van Wareco, ging in op de effecten die grondwaterstandfluctuaties op de kwaliteit van houten palen kunnen hebben. Allereerst werd uitgelegd wat de nieuwe Waterwet, die in 2008 is ingegaan, voor mogelijkheden heeft in geval van waterover- en wateronderlast. Daarnaast schetste hij in een interessante hypothese, wat de effecten kunnen zijn indien door klimaatsverandering palen langer droog staan gedurende de zomer. Volgens De Nijs leidt dit tot een aanzienlijk kortere levensduur van de houten palen en versneld optredende schade aan funderingen. Hierdoor zal funderingsherstel veel eerder moeten worden uitgevoerd. Dit kan worden voorkomen door voldoende aandacht aan grondwaterbeheer te geven en daar kan de nieuwe Grondwaterwet een belangrijke rol bij spelen. Na de pauze heeft André Opstal van het Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam een boeiende voordracht gegeven over een proefbelasting van houten palen onder het Stadhuis van Rotterdam. Door een constructieve aanpassing zullen een aantal palen in de toekomst aanzienlijk meer belast worden. Onderzocht is wat het bezwijkdraagvermogen is van deze bestaande palen en wat de effecten in vervormingsgedrag zullen zijn. In een heldere presentatie is verslag gedaan van het onderzoeksprogramma, het krachten- en verplaatsingsspel van deze palen in de grond en hoe de palen weer onder spanning zijn gezet. De laatste presentatie van de middag was een duo presentatie. Eerst presenteerde Han-Peter Boers van Fugro een overzicht welke maatregelen genomen kunnen worden om wateronderlast (droogstand) te voorkomen. Kort samengevat zijn er 2 mogelijkheden: het actief verhogen van de grondwaterstand d.m.v. een pompsysteem en het passief verhogen d.m.v. een waterkerend scherm. Vervolgens zette Bert van Pelt op zeer enthousiaste wijze een pilot project uiteen, waarbij door middel van een injectie scherm op passieve wijze het grondwater is opgehoogd zonder dat dit leidt tot een te hoog niveau. Met de toegepaste methode wordt voorkomen dat de houten palen aan de zijde van de openbare weg een paar weken per jaar droog komen te staan en hierdoor wordt de levensduur van de palen verlengd. Een innovatieve methode waarvan de uitvoering mogelijk was door samenwerking met de Gemeente Dordrecht. Stadhuis Rotterdam. Als afsluiting van de dag was een levendige discussie die zich onder andere richtte op de kennis die bewoners geacht worden te hebben omtrent het grondwaterniveau nabij hun pand. De grondwaterwet stelt dat de gemeente slechts een zorgplicht heeft voor het openbaar gebied. Is het realistisch om van de bewoners/ eigenaren te verlangen dat zij kunnen inschatten wat een bepaalde grondwaterstand ten gevolge heeft op de fundering van hun pand? Een andere interessante discussie ging over de levensduur van een houten paal in de situatie dat deze normaal onder water staat. De discussies toonden aan dat het laatste woord nog niet over deze onderwerpen is gezegd. Om die reden is de volgende Nationale Heipalendag alweer gepland: 20 januari 2009 in Rotterdam. Funderingsherstel noodzakelijk i.v.m. schade door gedaald grondwater. GEOtechniek april 2008 11
agenda 2008 = Organisatie Studiedagen Workshop Horizontale vervormingen door ophogingen April Delft Geoacademy Funderingsdag 9 oktober (voorlopige datum) Betonvereniging i.s.m. KIVI/NIRIA, afdeling voor geotechniek en CUR 2e Geotechniek Lezingenavond 08 13 november in Utrecht Afd. voor Geotechniek van KIVI NIRIA Beurzen / Congressen Development of urban areas and geotechnical engineering 16-19 juni / St. Petersburg, Rusland http://content.geoinstitute.org/ files/pdf/bulletinstpetersburg2008.pdf 5th International Geotechnical Seminar on Deep Foundations on Bored and Auger Piles 8-10 september / Gent, België www.terzaghi.ugent.be 11th Baltic Sea Geotechnical Conference: Geotechnics in Maritime Engineering 15-18 september / Gdańsk, Polen www.11bc.pg.gda.pl 17th International Conference on Soil Mechanics and Geotechnical Engineering 5-9 oktober / Alexandrië, Egypte www.2009icsmge-egypt.org Cursussen Application of soil improvements for infrastructure on soft soils (international course) 8-9 april Delft Geoacademy Paalfunderingen ontwerpen en toetsen volgens NEN en CUR 8 april en 6 juni Delft Geoacademy Cursus Beter bouw- en woonrijp maken 9, 10 april PAO Cursus Bouwen met klei 17 en 24 april Delft Geoacademy Cursus Folieconstructies in infrastructuur 22 april PAO Cursus Ingenieursgeologie in het buitenland 15, 16, 22 en 29 mei PAO Cursus Geotechniek in het toetsen van dijken voor dijkbeheerders 19 en 20 mei Delft Geoacademy Cursus Isotachen zettingsberekeningen 21, 28 mei en 4 juni, drie middagen Delft Geoacademy Cursus Modelleren van moderne consolidatietechnieken bij ophogingen 27 mei Delft Geoacademy Setting up a geotechnical soil investigation program (international course) 10-12 juni Delft Geoacademy Cursus Modelleren van bronbemalingen 23 september Delft Geoacademy Cursus Basiscursus damwanden ontwerpen met MSheet volgens CUR-166 30 september Delft Geoacademy Cursus Basiscursus ontwerpen van grondlichamen 7 oktober Delft Geoacademy Cursus Risicobeheersing van gemeentelijke bouwprojecten 7 oktober Delft Geoacademy Cursus Grondonderzoek en parameterkeuze 30 oktober PAO Gevorderdencursus Damwanden ontwerpen met MSheet volgens CUR 166 18 november Delft Geoacademy Cursus Geotechniek in het toetsen van dijken voor dijkbeheerders 20 en 21 november PAO Cursus Paalfunderingen ontwerpen en toetsen volgens NEN en CUR 25 november Delft Geoacademy Cursus Grondonderzoek en parameterkeuze 28 november 2008 PAO Informatie en aanmelding Betonvereniging www.betonvereniging.nl +31-(0)182-539233 COB www.cob.nl +31-(0)182-540660 CROW www.crow.nl +31-(0)318-695300 CUR www.cur.nl +31-(0)182-540600 Delft GeoAcademy www.delftgeoacademy.nl +31-(0)15-2693752 Elsevier Opleidingen www.elsevieropleidingen.nl +31-(0)78-6253888 GeoDelft www.geodelft.nl +31-(0)15-2693500 KIVI NIRIA www.kiviniria.nl +31-(0)70-3919890 KOAC-NPC www.koac-npc.nl +31-(0)55-5433100 NGO www.ngo.nl +31-(0)30-6056399 NSTT www.nstt.nl +31-(0)182-567380 PAO www.pao.tudelft.nl +31-(0)15-2784618 PLAXIS www.plaxis.nl +31-(0)15-2517720 TI-KVIV www.ti.kviv.be +32-(0)3-2600840 GEOtechniek april 2008 13
The Magic of Geotechnics Onze Delta: feiten, mythen en mogelijkheden Op de Deltatop op 11 maart presenteerde Deltares een eerste aanzet van wat over enkele jaren de Staat en Toekomst van de Delta moet worden: Onze Delta: feiten, mythen en mogelijkheden een eerste stap. Wat is de Staat en Toekomst van de Delta en wat voor functie moet deze kennisbasis vervullen? Discussie over keuzes in plaats van over feiten Nederland is volledig ingericht, maar niet af. Regelmatig komen nieuwe plannen in beeld om delen van Nederland aan te passen: opgespoten Figuur 1 Zandmotor (Variant). eilanden voor de kust, bouwen in diepe polders, meer ruimte voor het water van de rivieren, en nog veel meer. Centraal staat de behoefte aan ruimte: meer ruimte voor woningen en bedrijven, voor energiewinning en transport, voor het water en voor de natuur. Klimaatverandering maakt de roep om ruimte voor het water nog meer manifest. Al die plannen zijn onderdeel van de discussie over de toekomst, waar we in dit land naar toe willen en hoe we dat kunnen bereiken. Die discussie zou bij voorkeur over keuzes moeten gaan, en niet, zoals nu nog te vaak, over de feiten. De Staat en Toekomst van de Delta beoogt aan de hand van feiten, mythen en mogelijkheden een kennisbasis op te bouwen en toegankelijk te maken voor een breed publiek zodat er over de feiten consensus kan zijn vóór de discussie over de keuzes begint. Het systeem delta Basis van het document is om de delta te beschrijven als een systeem met processen. Het systeem van de delta bestaat niet alleen uit fysiek-ruimtelijke en ecologische componenten maar heeft ook economische en sociaal-maatschappelijke aspecten. In deze eerste uitgave van Onze Delta is een selectie gemaakt van 12 onderwerpen, deelsystemen van het grotere systeem van de delta. Er wordt uitgelegd hoe het systeem in elkaar steekt en er worden mogelijkheden aangegeven voor de toekomst. Steeds wordt gestart met het formuleren van een gangbare opinie, die verderop een mythe blijkt te zijn. Voorbeelden van mythen zijn We moeten ons erbij neerleggen dat Nederland zakt, Op de Noordzee is ruimte genoeg om te doen waar op het land geen plaats meer voor is, Als de dijk maar hoog genoeg is zijn we veilig en Door maatregelen in Duitsland kunnen overstromingen van de Rijn in Nederland worden voorkomen. Scenario s De toekomst van de delta wordt in het perspectief gezet van de ontwikkelingen die door de planbureaus worden voorzien. Omdat deze altijd met grote onzekerheden zijn worden omgeven worden toekomstverwachtingen vaak gegeven als scenario s, om te benadrukken dat er niet één voorspelling is en om meerdere plausibele ontwikkelrichtingen uit te werken in het besef dat het ook heel anders kan gaan. De samenwerkende Nederlandse planbureaus hebben in 2006 de studie Welvaart en leefomgeving (WLO) uitgebracht. Deze studie geeft getallen en bandbreedtes voor het jaar 2040 op basis van verschillende sociaal-economische scenario s. De scenario s bouwen voort op de in 2004 uitgebrachte CPB-studie Vier vergezichten voor Nederland. Zij zijn geordend rond twee sleutelonzekerheden: de mate waarin landen bereid en in staat zijn internationaal samen te werken, en de verdeling tussen publieke en private verantwoordelijkheden (meer of minder sturing door de overheid). Drie spelers Uit de 12 artikelen die dit jaar de Staat en Toekomst van de Delta vormen, komt een beeld naar voren van een veranderend perspectief. Sinds de middeleeuwen werd er vooral gehandeld vanuit een dominant waterperspectief. Door het verplaatsen van water werd de ruimte geschikt gemaakt voor allerlei doelen. Een deel van de oplossing zal daar ook blijven liggen, maar die strategie heeft zijn grenzen. Met Ruimte voor de Rivier hebben we ervoor gekozen de rivier meer ruimte te geven; een Figuur 2 Stedelijk landschap als superbrede dijk. 14 GEOtechniek april 2008
Vijf hoofdlijnen Verkennen van veiligheid waarin de mogelijkheden voor de beperking van risico s van overstromen worden beschreven door de overstromingskans van en/of de waarde achter de dijk te beperken; Keuzes voor de kust waarin de dynamiek van onze kust, de mogelijkheden van zandsuppletie, de druk op de kust en de Noordzee, en de mogelijkheden om met die druk om te gaan, worden beschreven; Rek in het rivierengebied waarin wordt beschreven hoe de piekafvoeren van de rivieren afhankelijk zijn van onze bovenstroomse buren en hoe we met stijgende piekafvoeren om zouden kunnen gaan; Stellingen over steden waarin de waterhuishouding van de stad wordt beschreven en hoe we daar slimmer mee om kunnen gaan, en wat de mogelijkheden zijn van ondergronds bouwen en van warmte-koudeopslag in de ondergrond; Beschouwingen over de bodem waarin wordt aangegeven hoe het zit met de bodemdaling en wat de consequenties en mogelijkheden zijn van het bouwen op slappe grond. Waarin bovendien wordt beschreven wat de gevolgen zijn van grondwaterdruk. trendbreuk, zij het een kleine. Ook bij het grondwaterbeheer is recent een trendbreuk te zien nu het beleid peil volgt functie langzaam wordt ingeruild voor functie volgt peil. Nu de goede grond langzamerhand is volgebouwd, wijken we voor nieuwbouwwijken uit naar gebieden met slappe grond. Verder gaan we wonen op de diepste plekken waar de gevolgen bij een overstroming groot zijn. Een deel van de oplossing ligt dan ook in het verplaatsen van mensen. Niet in de zin van verhuizen naar Amersfoort aan Zee, wel in de zin van het beperken van de gevolgen van overstromingen door een verstandige ruimtelijke inrichting. En door gedragsverandering, meer eigen verantwoordelijkheid en risicobewustzijn. Bekijken we tenslotte dit land vanuit de invalshoek van de grond dan is het land te laag en de grond te slap. Het verplaatsen van grond krijgt inmiddels meer aandacht als mogelijke oplos- Voorbeeld van een artikel (bekort) Verkennen van veiligheid: Hoe sterk is mijn dijk Mythe: Als de dijk maar hoog genoeg is, zijn we veilig. Beschrijven en begrijpen Een dijk voldoet niet als er (veel) water overheen stroomt. Dat is duidelijk. Minder bekend is dat de dijk door tal van andere mechanismen kan bezwijken ook al staat het water nog niet tot de kruin. Zo kan het talud van de dijk aan de landzijde (het binnentalud) afschuiven wanneer bij hoog water tegen de dijk het water die dijk binnendringt. De grond wordt daardoor minder sterk en zwaarder, en dan kan een hele schol van het dijklichaam afschuiven. De krant zegt dan dat de dijken verweken. Een ander mechanisme is piping. Door het drukverschil tussen de rivier en de sloot achter de dijk stroomt er kwelwater onder de dijk door. Dat wordt ernstig wanneer de kwelstroom zand mee gaat voeren waardoor de dijk wordt ondermijnd. Als het water in de rivier snel zakt, kan ook de rivierzijde van de dijk instabiel worden omdat de druk van het water wegvalt. Omdat het water dan zakt is er niet direct gevaar voor overstroming maar een tweede hoogwater kort daarna ontmoet een ernstig verzwakte dijk. Waarom is het zo moeilijk om de weerstand van de dijken tegen bezwijken door één van deze bezwijkmechanismen vast te stellen? Dat heeft te maken met het feit dat al deze mechanismen afhangen van de samenstelling van de ondergrond en de samenstelling van de dijk zelf. Die ondergrond en het inwendige van de dijk zijn onzichtbaar. Omdat de rivieren in het verleden vrij waren om steeds een andere singsrichting. Zandsuppleties om het zandtekort voor de kust te compenseren. Zo herstelt de mens het natuurlijke proces van sedimentaanvoer. Denkend aan de rivieren zouden we superbrede dijken kunnen aanleggen, geschikt voor multifunctioneel gebruik. Het is de menselijke variant van de natuurlijke oeverwallen. loop te kiezen (te meanderen) kunnen er op korte afstand veel en grote verschillen in de samenstelling van de ondergrond optreden. Ook in de opbouw van het dijklichaam is sprake van een grote mate van variatie die ontstaan is in de soms wel 1000 jaar die de dijk oud is. Een belangrijk punt is dat de dijk overal goed moet zijn: als honderden kilometers dijk voldoen, maar er is ergens 50 meter dijk met een ongunstige combinatie van ondergrond, dijkopbouw en afmetingen dan weet een hoogwater die plek te vinden. Mogelijkheid: Een bredere dijk is een sterkere dijk Het aantal faalmechanismen waardoor een dijk kan bezwijken, is te verminderen door de dijk te verbreden. En als we de dijk zo breed maken dat er op kan worden gebouwd, hoeft de verbreding geen verlies aan te benutten ruimte te betekenen. Het wordt dan een hoge en brede dijk die als (stads)landschap is vormgegeven. Het is de menselijke variant van de natuurlijke oeverwallen langs de rivieren waar we sinds mensenheugenis op wonen. Een voorbeeld zijn de superbrede dijken in Japan, die zijn gebouwd om onder alle omstandigheden (tsunami s, aardbevingen, stroming van water over de dijk) overeind te blijven. Verbreding van de dijken kan (en moet) worden uitgevoerd over een lange termijn, stap voor stap. De strategie legt beslag op veel ruimte en is over grote gebieden pas te realiseren als bestaande bebouwing aan vervanging toe. Anders zal er geen maatschappelijk draagvlak voor zijn. In de ruimtelijke ordening moet daarvoor wel de reservering gemaakt worden zodat er niet op dezelfde plek teruggebouwd wordt. Ook moet bewaakt worden dat niet wordt gebouwd op delen van de dijk die later moeten kunnen worden aangepast of waar delen (toelaatbaar) kunnen afschuiven. Superdijken vragen dus niet alleen fysiek, maar vooral ook bestuurlijk een langetermijnvisie. Ook is het land lokaal of zelfs op grote schaal op te hogen en kan de derde dimensie onder de grond bijdragen aan het lenigen van de ruimtedruk. Bestellen of downloaden: www.staatvandedelta.nl GEOtechniek april 2008 15
16 GEOtechniek april 2008
sbr-info Column Jack de Leeuw Trillingen. Ze kunnen prettig zijn: fysiotherapeuten en masseurs maken er dankbaar gebruik van. Natuurgenezers zweren bij de heilzame werking. Trillingen strelen ons gehoor in de vorm van muziek. Alhoewel dat soms verandert in pijnigen, afhankelijk van het volume dat je om je oren krijgt. Gratis als u al een abonnement hebt op het digitale SBR Handboek Funderingen! Richtlijnen voor trillingen nu ook online Trillingen kunnen dus ook heel hinderlijk zijn. Daar weten wij bij SBR inmiddels alles van. Nog maar net verhuisd naar het Groot Handelsgebouw werden we getrakteerd op veel lawaai en enige resonantie. Oorzaak: de werkzaamheden in de enorme bouwput voor onze deur, in verband met de bouw van het nieuwe Rotterdam CS. Trillingen kunnen veel schade aanrichten. Bouwwerken kunnen door verschillende omstandigheden in trilling raken. Niet alleen door hei- of bouwwerkzaamheden, maar ook door passerend verkeer. Bij het ontwerp van veel gebouwen is destijds niet of nauwelijks rekening gehouden met de vraag in hoeverre ze bestand zijn tegen trillingen. De kans op schade is dus aanwezig. Dit is uiteraard afhankelijk van de aard en constructiewijze van het bouwwerk en de sterkte en frequentie van de trillingen. Meten is dus weten. Ook in het geval Rotterdam CS. De meetapparatuur kun je dan ook op diverse plaatsen in het Groot Handelsgebouw terugvinden. Belangrijk is dat ontwerpers, constructeurs en andere betrokkenen zowel bij het maken van de plannen als tijdens de uitvoering de vinger aan de pols houden. En u raadt het al: ook daar weten wij veel van. Onze Meet- en beoordelingsrichtlijnen zijn al jaren een begrip. Ze bevatten een schat aan kennis. U leest in onze richtlijnen hoe u trillingsmetingen aan bouwwerken kunt uitvoeren. Bovendien laat deze driedelige publicatie u zien hoe u de resultaten van uw berekeningen en metingen kunt beoordelen. Belangrijk! Niet alleen omdat u zo schade kunt voorkomen, maar ook omdat de omgeving hier zeer bij gebaat is. En zo dragen we bij aan een ander thema dat ons na aan het hart ligt: een prettig gebouwde omgeving. ir. Jack de Leeuw Algemeen directeur SBR De laatste jaren ontstaat er, naast geluid als hoorbare trillingen, steeds meer aandacht voor voelbare trillingen die hinder of schade kunnen veroorzaken. De SBR-Meet- en beoordelingsrichtlijnen voor trillingen helpen om risico s inzichtelijk te maken. De richtlijnen van SBR zijn enig in hun soort: in het Bouwbesluit staat niets over trillingen en ook de overige wetgeving verwijst er niet of in zeer geringe mate naar. Dit verklaart waarschijnlijk mede de populariteit van deze publicatie in de afgelopen jaren. Het is een soort bijbel voor de branche. Een rechter of raad van arbitrage, de jurisprudentie, verwijst er eigenlijk altijd naar. Je moet als het ware je huiswerk overdoen als je de SBR-richtlijnen niet hebt gebruikt, aldus Jan Keijzer, adviseur bij SIGHT adviseurs voor milieu en landschap. Wat staat erin? De SBR-Meet- en beoordelingsrichtlijnen voor trillingen bestaan uit drie delen. Deel A gaat over schade aan gebouwen, deel B over hinder voor personen en deel C over storing aan apparatuur door trillingen. De richtlijnen geven objectieve criteria om meetresultaten te interpreteren. Dat gebeurt aan de hand van onderzoek, praktijkvoorbeelden en metingen. Deze drie publicaties zijn gedrukt verkrijgbaar, maar ook online te raadplegen, via SBR-info.nl. Gratis online toegang Wie al een abonnement heeft op de online uitgave van het SBR Handboek Funderingen, krijgt gratis toegang tot de digitale versie van de richtlijnen voor Trillingen. Een handige aanvulling voor diegenen die te maken hebben met funderingen! Nog geen abonnement? Kijk op www.sbr.nl/funderingen voor informatie of aanmelden. Kom naar SBR Funderingen 2008 SBR organiseert 8 april SBR Funderingen 2008. Dit evenement biedt een dwarsdoorsnede van de actuele ontwikkelingen in de funderingsbranche, van regelgeving tot interessante projecten. Naast diverse interessante praktijkcases worden onder andere het SBR-Handboek Funderingen en de database voor funderingstechniek van GeoBrain gedemonstreerd. Meer weten over de publicaties en genoemde zaken? www.sbr.nl of neem contact op met de Verkoopafdeling van SBR, verkoop@sbr.nl. Samenwerking met GeoBrain Op korte termijn is het mogelijk om vanuit het digitale SBR Handboek Funderingen door te klikken naar informatie van GeoBrain Funderingstechniek. Dit is een initiatief van het Platform Funderingstechniek (Ballast Nedam Funderingstechnieken, BAM Civiel Grondtechniek, Geka Bouw, Terracon, Volker Staal en Funderingen, Voorbij Funderingstechnieken, Ingenieursbureau MUC en Deltares in samenwerking met de NVAF en haar leden). Met toepassing van GeoBrain Funderingstechniek vindt een check plaats op de uitvoerbaarheid van een ontwerp met een reductie van faalkosten als resultaat. GeoBrain is een ontwikkeling van Deltares waarin het toepasbaar maken van verschillende kennisbronnen in de geotechniek centraal staat. Meer informatie op www.geobrain.nl. GEOtechniek april 2008 17
Afdeling Geotechniek KIVI NIRIA Benoeming ir. G. Hannink Op voordracht van de Afdeling voor Geotechniek heeft het Hoofdbestuur van KIVI NIRIA ir.g Hannink benoemd tot Lid van Verdienste van de Afdeling voor Geotechniek voor zijn bijzondere verdiensten voor KIVI NIRIA. Geerhard Hannink heeft een lange staat van verdienste voor het KIVI NIRIA in het algemeen en voor de Afdeling voor Geotechniek in het bijzonder. Gestart vanuit het bestuur van de afdeling heeft Geerhard als hoofdredacteur vorm en inhoud gegeven aan het vakblad Geotechniek. In de afgelopen 10 jaar is onder zijn leiding het blad uitgegroeid tot een toonaangevend vakblad met een grote oplage, dat zeer gewaardeerd wordt door leden van de afdeling en daarbuiten. Vanwege het belang van deze inspanning voor de professionalisering van de geotechnische beroepsgroep en zijn grote betrokkenheid bij de afdeling voor Geotechniek zijn wij Geerhard Hannink zeer erkentelijk. Activiteiten De geotechniekdag en de funderingsdag worden jaarlijks afgewisseld. In 2008 verzorgt KIVI/NIRIA samen met de Betonvereniging en CUR de Funderingsdag. Vorig jaar is gestart met de organisatie van lezingenavonden. De avonden blijken in een behoefte te voorzien en zullen dit jaar worden gecontinueerd. Onderstaand overzicht geeft de activiteiten vanaf het verschijnen van dit blad. 1e Geotechniek lezingenavond 2008 14 mei / VWS Woerden Delft Cluster lezingenmiddag 11 september / Locatie n.t.b. Funderingsdag 8 oktober / Locatie n.t.b. SBR Bijeenkomst Funderingen 8 april / Bouwhuis Zoetermeer 2e Geotechniek lezingenavond 2008 13 november / Grontmij De Bilt De presentatie over de afdeling werd gehouden door Egbert Teunissen. Een aantal punten uit zijn presentatie worden hier kort belicht. Na een minimum in het jaar 2005 is het aantal afdelingsleden de afgelopen jaren licht gestegen. Ook in 2007 heeft deze trend zich doorgezet. Het aantal leden bedraagt nu circa 730. In 2008 zullen 5 bestuursleden afscheid nemen. Voor alle leden zijn inmiddels vervangers gevonden. (zie tabel). Het aantal CGF cursisten is in 2007 weer toegenomen. De afdeling heeft in 2007 aanzienlijke spanningen verricht in het updaten van CGF-1 en CGF-2. In 2008 zal de afdeling een financiële bijdragen leveren aan: Organiseren van activiteiten; Blad Geotechniek; Ontwikkelingen website Geonet; Introduceren van het EC-7 rapport (achtergronddocument Eurocode) en het ter beschikking stellen aan alle leden; Ontwikkeling en introductie van geotechnische normen (NNI); project namens de betrokken aannemers (VolkerWessels ondernemingen) toegelicht op hoofdlijnen. Vermeldenswaardig is dat op deze locatie in de Flevopolders zowel het hoogste, de top van de 120 m hoge Carlton toren (circa NAP +117 m), als het laagste punt (de onderzijde van de 4-laags parkeergarage bevindt zich op circa NAP -16 m) wordt bereikt. Dat het realiseren van deze constructies een bijzondere fundering vraagt wordt duidelijk in de presentatie van Niki Loonen van ABT. ABT is als hoofdconstructeur betrokken bij de hoogbouw. Voor de fundatie van Carlton is daarbij in overleg met de gemeente deels afgeweken van de Almeerse rekenregels. Uit de haalbaarheidsstudie van ABT is ook gebleken dat voor het realiseren van parkeerplaatsen voor 1500 auto s de optie van een 4- laags parkeergarage naast de hoogbouw de meest ideale optie is, ondanks de bijkomende interactie uitdagingen. De parkeergarages zijn als D&C uitgewerkt door Visser en Smit Bouw, waarbij VWS Geotechniek de geotechnische Namens het hoofdbestuur heeft Dhr. Rob Gremmee de oorkonde en het daaraan verbonden cadeau uitgereikt op de geotechniekdag in Breda. Algemene ledenraad vergadering februari 2008 De algemene ledenraadvergadering werd dit jaar gecombineerd met een excursie naar het project l Hermitage naast het centraal station van Almere. Uitwisselen van kennis met de internationale society (ISSMFE) en de YGCE (jonge ingenieurs); Geoforum. Als eerste spreker van het niet officiële gedeelte van de middag heeft Bart van Eijk het l Hermitage advisering heeft verzorgd. Als derde spreker introduceert Franklin Feleus (Fundex-Verstraeten) de Tubex-groutinjectiepaal en dan met name de bijzonderheid dat in dit project de palen circa 12 m onder maaiveld verdiept worden weggezet en de aansluiting met de onderwaterbetonvloer. Voorzitter William van Niekerk BAM woningbouw Secretaris Erwin de Jong VWS geotechniek vervangt Henkjan Beukema Penningmeester Egbert Teunissen Witteveen + Bos Programmacommissie Rene Beurze BAM DMC Lid Ronald Brinkgreve Plaxis B.V. Lid Paul Cools Rijkswaterstaat Lid Sander Jonker KB Ingenieurs vervangt Henk Nelissen Lid Martin de Kant Grontmij Lid Sonja Karstens Deltares vervangt Roelof Schiphouwer Lid Ivo van Kempen TUD Ondergrondse Lid Mandy Korff Deltares vervangt Peter van den Berg Lid Mark Phelig Fugro vervangt Daan de Clippelaar Tijdens de excursie op het werk was één van de drie ingezette machines voor de Tubex palen nog actief en kon het installatieproces worden aanschouwd. Deze werkzaamheden vonden plaats in de grote parkeergarage, waar ook zichtbaar was dat met het installeren van de strengankers voor de verankering van de stalen damwanden was aangevangen. 18 GEOtechniek april 2008
KIVI NIRIA is dé Nederlandse beroepsvereniging van en voor ingenieurs, opgeleid aan universiteiten en hogescholen, en vormt een hoogwaardig technisch kennis- en kennissennetwerk. Hiermee maakt KIVI NIRIA, het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs, het belang van techniek zichtbaar in onze samenleving en ondersteunt ingenieurs bij het uitoefenen van hun belangrijke taak. Ingenieurs staan aan de basis van innovatie, doordat zij hun technische kennis weten toe te passen ten behoeve van ontwikkeling in de maatschappij. atschappij. Waarom een Afdeling Geotechniek? Geotechniek volgens Van Dale: de toegepaste wetenschap, die zich bezighoudt met het gedrag van grond en rots, ten behoeve van het ontwerpen en uitvoeren van grond- en kunstwerken Dit klinkt erg abstract, maar in de praktijk zijn er maar weinig ingenieurs die niet met geotechniek te maken krijgen. Denk maar eens aan de fundering van een weg of gebouw, het aanbrengen van waterdichte schermen bij een bodemsanering of het verplaatsen van grond bij het baggeren of boren van een tunnel. Daarom dus een Afdeling Geotechniek. Aanmelden of meer informatie over KIVI NIRIA Geotechniek? Meer informatie over de Afdeling Geotechniek kunt u vinden op www.kiviniria.nl/geo of bij Marty Herrmann, KIVI NIRIA Kamer TU Eindhoven, Tel. 040-247 29 49 (ma t/m vrij 10-14 uur), E-mail kiviniria@tue.nl Meer informatie over KIVI NIRIA: www.kiviniria.nl Netwerk en Communicatie De Afdeling Geotechniek vormt een netwerk van mensen werkzaam op het vakgebied, mensen die het vak studeren en andere geïnteresseerden. Dit netwerk strekt zich uit over de grenzen van ons land en uit zich in nauwe samenwerking met soortgelijke verenigingen binnen Europa. Jaarlijks organiseert de afdeling tal van activiteiten, waarvan een aantal op Europees niveau in samenwerking met anderen. KIVI NIRIA Geotechniek is tevens founding partner van Geonet, het onafhankelijk platform voor interactief geotechnisch Nederland (www.geonet.nl). Alle leden van KIVI NIRIA Geotechniek kunnen zich gratis abonneren op het vakblad Geotechniek. Geotechniek is een informatief/promotioneel onafhankelijk vakblad dat beoogt kennis en ervaring uit te wisselen, inzicht te bevorderen en belangstelling voor het gehele geotechnisch vakgebied te kweken. Het vakblad verschijnt vier maal per jaar (excl. specials). Activiteiten De Afdeling Geotechiek geeft steun aan wetenschappelijk onderzoek en helpt mee aan de ontwikkeling van diverse cursussen op het vakgebied. Daarnaast organiseert de afdeling de Funderingsdag en de Geotechniekdag en vele excursies, lezingen en symposia. Ook voor jonge leden is de afdeling actief. Zo levert zij een bijdrage aan de Young Geotechnical Engineers Conference en er is een speciale afstudeerdersmiddag.