Geloof jij dat je betrokken bent?

Geloof jij dat je betrokken bent?

Geloof jij dat je betrokken bent? Sociale issues in de samenleving Onderzoek door Motivaction in opdracht van het Leger des Heils Amsterdam, oktober 2008

4 Geloof jij dat je betrokken bent?

Inhoudsopgave 1 Introductie 4 2 Hoofdconclusie 5 3 Opvatting over daklozen en andere kwetsbare groepen in de samenleving 6 4 Eenzaamheid/sociale uitsluiting 9 5 Toename problematische schulden en achterstanden in betaling 12 6 Tevredenheid met, zingeving van en veiligheid in het eigen leven 14 Bijlage 1 - Resultaten 17 Bijlage 2 Methodologische verantwoording 23 5 Geloof jij dat je betrokken bent?

1. Introductie In opdracht van het Leger des Heils heeft Motivaction International B.V. een onderzoek uitgevoerd onder Nederlanders naar sociale issues in de samenleving. Het Leger des Heils onderkent twee soorten betrokkenheid. Dit zijn: Actieve betrokkenheid: het raakt je in het hart. Normatieve betrokkenheid: een norm/meetlat voor hoe je vindt dat het hoort. Het gaat hierbij om onderwerpen als vertrouwen hebben in de ander en vertrouwen in de samenleving. Het Leger des Heils wil de betrokkenheid bevorderen. Er is een voedingsbodem voor (actieve) betrokkenheid indien beide vormen van vertrouwen aanwezig zijn. In de volgende hoofdstukken wordt naar beide soorten betrokkenheid verwezen. Het lijkt erop dat momenteel normatieve betrokkenheid de boventoon voert: men wéét in toenemende mate over de problemen in de hedendaagse samenleving. Tegelijkertijd lijken deze problemen de Nederlanders steeds minder in het hart te raken. Zo is bijvoorbeeld driekwart van de Nederlanders (74%) van mening dat steeds meer mensen zich eenzaam voelen door de toenemende individualisering, maar maken minder mensen zich zorgen om eenzamen (2003: 76%, 2008: 69%). Dit duidt op een daling van de actieve betrokkenheid. Deze daling vindt plaats in een periode waarin behoefte aan zingeving juist stijgt van een kwart in 2001 (27%) naar een derde in 2008 (34%). Hoofdstuk 2 geeft een hoofdconclusie over de overkoepelende thema s betrokkenheid en eigen verantwoordelijkheid. In de hoofdstukken 3 tot en met 6 worden achtereenvolgens onderstaande onderwerpen behandeld: Opvatting over daklozen en andere kwetsbare groepen in de samenleving Eenzaamheid/sociale uitsluiting Toename schulden en achterstanden in betaling Tevredenheid met, zingeving van en veiligheid in het eigen leven De opbouw per hoofdstuk is als volgt: in de eerste alinea wordt de hoofdconclusie van het onderwerp uiteengezet. Hierbij is ook aangegeven wat de visie is van het Leger des Heils met betrekking tot dit onderwerp. De daaropvolgende alinea s onderbouwen deze hoofdconclusie met beschrijvingen van het beeld dat de Nederlanders hebben over het betreffende onderwerp in de hedendaagse samenleving. Indien relevant is een vergelijking met het beeld van vijf jaar geleden opgenomen. 6 Geloof jij dat je betrokken bent?

2. Hoofdconclusie Voor wat betreft de wijze waarop mensen met elkaar omgaan, worden geen/weinig respect en individualisme, egoïsme en desinteresse als de belangrijkste problemen ervaren. Net als voorgaande jaren is een meerderheid van de Nederlandse bevolking van mening dat deze problemen de maatschappij geen goed doen en dat ze leiden tot een toenemende mate van eenzaamheid. Deze problemen worden herkend en erkend (waargenomen of zelfs persoonlijk ervaren), de confrontatie gaan de Nederlanders echter vaak uit de weg. Nederlanders lijken hiervoor de ogen te sluiten. Ook weten de Nederlanders beter dan voorheen van de problematiek rondom kwetsbare groepen in de samenleving die risico lopen om buitengesloten te worden. We zien het, we weten het, maar we kijken steeds liever de andere kant op wanneer deze problematiek te dichtbij komt. Dit duidt op normatieve betrokkenheid (volgens de meetlat) en afnemende actieve betrokkenheid (met het hart). Nederland heeft ook te maken met meer mensen die op zoek zijn naar zingeving in hun dagelijks leven en met minder tevreden mensen. Het contact met andere mensen sociale verbondenheid zorgt voor zingeving in het leven. Nederlanders weten dat eenzaamheid een groot probleem is in de huidige maatschappij. Deze eenzaamheid heeft impact op hoe wij in het leven staan. In vergelijking met voorgaande jaren geven meer mensen aan zich eenzaam te voelen en geven minder mensen aan tevreden te zijn met hun huidige leven. Tegelijkertijd maakt de gemiddelde Nederlander zich over het algemeen minder zorgen om diverse kwetsbare groepen zoals eenzamen en mensen die door ouderdom niet meer meedoen in de samenleving. De betrokkenheid is afgenomen. Dit blijkt ook uit het gegeven dat net als voorgaande jaren de overgrote meerderheid van mening is dat mensen in Nederland te veel op zichzelf zijn gericht en te weinig rekening houden met anderen. In vergelijking met eerder onderzoek blijkt ook dat Nederlanders de schuldvraag minder bij de kwetsbare groepen zelf leggen. Dit kan duiden op het erkennen van een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Nederlanders relateren dit echter niet aan het eigen leven en de eigen verantwoordelijkheid. Als het erop aankomt zelf een actieve rol hierin te spelen en de (gedeelde) verantwoordelijkheid hiervoor te dragen, kijken Nederlanders liever weg. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een afname van het aantal Nederlanders dat aangeeft dat we met ons allen de verantwoordelijkheid dragen dat iedereen voldoende geld heeft om rond te komen. Het zijn vooral de Nederlanders van 50 jaar en ouder, die aangeven dat wij met z n allen die verantwoordelijk dragen. We wéten dus als Nederlander meer over deze maatschappelijke problematiek, maar we dóen er minder mee. Dit alles leidt tot de vraag, die aan elke Nederlander gesteld mag worden: Geloof jij dat je betrokken bent? 7 Geloof jij dat je betrokken bent?

3. Opvatting over daklozen en andere kwetsbare groepen in de samenleving Conclusie Nederlanders hebben in vergelijking met voorgaande jaren een realistischer beeld van daklozen en kwetsbare groepen in de samenleving. De problematiek rond deze groepen wordt erkend. Minder Nederlanders wijten de problemen waarin deze kwetsbare groepen verkeren aan de kwetsbaren zelf. Desondanks maken minder Nederlanders zich zorgen over deze groepen, hetgeen een dalende actieve betrokkenheid impliceert. Als de problemen in de samenleving te dichtbij komen, sluit men liever de ogen. Hiermee lijkt het door het Leger des Heils gesignaleerde NIMBY-effect (Not In My BackYard) in onze maatschappij te groeien en actieve betrokkenheid aan kracht in te boeten. Het aantal daklozen in Nederland daalt. Het door de overheid opgestelde plan van aanpak Maatschappelijk Opvang is effectief. Het dreigt echter afgeremd te worden door een toename van het eerder genoemde NIMBY-effect. Juist nu de opvang van de laatste categorie van zware probleem daklozen aan bod is. Van de Nederlanders geeft 69% aan dat daklozen gewone mensen zijn zoals wij allemaal. Dit beeld is door de jaren heen niet sterk veranderd. Ook geven 7 van 10 Nederlanders te kennen dat daklozen kwetsbare mensen zijn. Toch is het beeld dat de Nederlander heeft bij het begrip daklozen de afgelopen jaren aan verandering onderhevig geweest: het beeld van daklozen lijkt verhard. In hoeverre bent u het eens met de volgende uitspraken over daklozen in Nederland? Daklozen zijn over het algemeen 2008 2003 2002 2001 % mee eens Zonder betaald werk 76 - - - Kwetsbare mensen 70 69 68 73 Gewone mensen zoals wij allemaal 69 71 72 74 Alleenstaand 63 49 - - Alcoholist 56 40 40 34 Drugsverslaafd 50 30 31 26 Zeer goed in staat om voor zichzelf op te komen 40 49 47 45 Een belangrijke oorzaak van overlast op straat 39 43 40 38 Zelf in staat woonruimte te krijgen 25 33 32 32 Crimineel 24 16 15 11 Profiteurs van de samenleving 21 21 20 15 Agressief 18 14 13 10 Illegaal in Nederland 16 15 17 13 Nooit vrouwelijk 13 39 37 38 Allochtoon 12 10 9 9 8 Geloof jij dat je betrokken bent?

Het aantal daklozen is afgenomen en de aandacht voor deze groep is toegenomen. Dit heeft mede geleid tot een realistischer beeld van daklozen bij Nederlanders. In vergelijking met vijf jaar geleden geven meer Nederlanders aan dat daklozen over het algemeen alleenstaand, alcoholist, drugsverslaafd, crimineel en/of agressief zijn. Desondanks worden daklozen minder gezien als een belangrijke oorzaak van overlast op straat. Ook geven minder Nederlanders aan dat daklozen zeer goed in staat zijn om voor zichzelf op te komen en zelf in staat zijn om woonruimte te krijgen. Tevens wordt de gedachte losgelaten dat daklozen altijd mannen zijn. Het percentage Nederlanders dat vindt dat daklozen profiteurs van de samenleving zijn, is met 21% gelijk gebleven. In vergelijking met vijf jaar geleden vinden minder Nederlanders dat daklozen en zwervers buitengesloten worden van de samenleving. In 2003 was 12% van de Nederlanders deze mening toegedaan, nu vindt 5% van de Nederlandse bevolking dat daklozen/zwervers worden buitengesloten. Ook ouderen en verslaafden worden door steeds minder Nederlanders genoemd als groep die van de samenleving wordt buitengesloten. Welke groepen mensen worden volgens u van de samenleving buitengesloten? 2008 2003 2002 2001 % genoemd Etnische minderheden/asielzoekers 40 52 56 47 Gehandicapten (psychisch/fysiek) 15 16 21 18 Ouderen (dementen) 9 12 14 13 Streng/anders gelovigen (christelijk, islamitisch 9 3 6 - of anders)/sekten Mensen met minder geld (minima) 8 10 9 14 Zij die zich niet willen aanpassen (cultuur/ samenleving) 7 8 4 4 Daklozen/zwervers 5 12 14 24 Lagere sociale klasse (laag opgeleiden) 5 7 5 5 Werklozen/arbeidsongeschikten 4 3 5 4 Verslaafden (drugs/alcohol) 3 9 11 22 (Ex)gedetineerden/criminelen 1 4 4 6 Het algemene beeld is dat minder Nederlanders aangeven dat kwetsbare groepen buitengesloten worden van de Nederlandse samenleving. Ondanks dat etnische minderheden/ asielzoekers door veel minder Nederlanders genoemd worden als groep die van de samenleving wordt buitengesloten, is dit met 40% wel de meest genoemde groep. Als gekeken wordt naar wie schuldig wordt gevonden aan de situatie van de kwetsbare groepen, dan is het oordeel van de Nederlander milder geworden in vergelijking met 2003. Er zijn minder Nederlanders die menen dat de kwetsbare groepen hun eigen situatie ook aan zichzelf te wijten hebben. De Nederlanders lijken realistischer geworden: Het kan iedereen overkomen is de algemene opinie. 9 Geloof jij dat je betrokken bent?

Hoe denkt u over verschillende groepen mensen, in hoeverre vindt u dat 2008 2003 2002 2001 % altijd of meestal eigen schuld Mensen, die crimineel gedrag vertonen, 72 80 78 71 zijn daaraan zelf schuldig Ouders waarvan de kinderen de dupe worden van 45 38 37 31 de gezinsproblemen daaraan zelf schuldig zijn Mensen die niet in staat zijn om met geld om 42 55 57 48 te gaan, zijn daaraan zelf schuldig Mensen die niet in staat zijn om hun eigen kinderen 32 38 37 31 op te voeden, zijn daaraan zelf schuldig Mensen, die geen betaald werk hebben, 31 - - - daaraan zelf schuldig zijn* Mensen zonder vaste woon- en verblijfplaats 30 46 52 43 zijn daaraan zelf schuldig Mensen die eenzaam zijn, zijn daaraan zelf schuldig 14 17 17 18 Mensen die door ouderdom niet meer meedoen 5 13 13 12 aan de samenleving zijn daaraan zelf schuldig * = Deze vraag is in 2008 voor het eerst gesteld De actieve betrokkenheid is afgenomen. In vergelijking met 2003 is het percentage Nederlanders dat zich zorgen maakt over de kwetsbare groepen afgenomen. Dit gaat onder andere om de kwetsbare groepen: mensen die eenzaam zijn, mensen die crimineel gedrag vertonen en mensen die door ouderdom niet meer mee kunnen doen aan de maatschappij. Gesteld kan worden dat Nederlanders de problematiek rondom kwetsbare groepen erkennen. Het lijkt erop dat Nederlanders een realistischer beeld hebben van de situatie van daklozen en andere kwetsbare groepen. Ook is de Nederlander milder in zijn oordeel. Echter, als de problematiek te dichtbij komt, dan kijkt men liever de andere kant op en wil men hier eigenlijk niet mee geconfronteerd worden. Een exponent hiervan is dat steeds meer Nederlanders er een probleem van maken als een opvangcentrum voor daklozen in de buurt gevestigd zou worden, het eerder genoemde NIMBY-effect. De ervaringen van het Leger des Heils bevestigen deze houding. 10 Geloof jij dat je betrokken bent?

4. Eenzaamheid/sociale uitsluiting Conclusie De problemen in de hedendaagse maatschappij zoals weinig tot geen res-pect voor de ander, individualisme, egoïsme en desinteresse worden spontaan als belangrijkste problemen genoemd in de manier waarop Nederlanders met elkaar omgaan. Veel Nederlanders zijn van mening dat de maatschappij ten onder gaat aan deze problemen en dat ze leiden tot een toenemende eenzaamheid. Naast het erkennen van een toenemende mate van eenzaamheid, herkennen (ervaren) ook steeds meer Nederlanders deze eenzaamheid: in vergelijking met 2003 geven meer Nederlanders aan zich vaak eenzaam te voelen. De overheid staat een omslag voor van verzorgingsstaat naar een verzorgingssamenleving, de civil society. Er vindt een herijking plaats van verantwoordelijkheden tussen overheid en samenleving waarbij de overheid een beroep doet op de sociale infrastructuur (zoals mantelzorgers, burenhulp en kerkelijke ondersteuning). Het Leger des Heils signaleert dat de civil society niet vanzelf tot stand komt in de huidige samenleving. Een samenleving waar de sociale samenhang afkalvend is, traditionele verbanden zijn weggevallen en mensen minder bij elkaar betrokken zijn geraakt en mensen moeite hebben met het aangaan en onderhouden van sociale relaties. Buurten en haar bewoners hebben een belangrijke plaats om het mogelijk te maken gemeenschapszin te kunnen beleven. Buurtsteunpunten, die het Leger des Heils ontwikkelt, stimuleren het onderling contact, waardoor problemen eerder herkend en erkend worden. Geen/weinig respect (acceptatie) wordt als belangrijkste probleem in de Nederlandse samenleving gezien. Ook worden individualisme, egoïsme en desinteresse spontaan als problemen genoemd. Deze resultaten zijn antwoorden op de vraag wat men als de drie belangrijkste problemen ervaart in de Nederlandse samenleving in de wijze waarop mensen met elkaar omgaan. Onderstaande tabel laat deze spontaan genoemde problemen zien. Vergeleken met 2003 is er sprake van een wisseling van de top twee. Wat is/zijn volgens u het belangrijkste probleem/de belangrijkste problemen wat betreft de wijze waarop mensen met elkaar omgaan? < open vraag> 2008 2003 2002 2001 1. Geen/weinig respect (acceptatie) 16 13 12 10 2. Individualisme, egoïsme en desinteresse 12 17 14 21 3. (On)verdraagzamheid/(in)tolerantie 7 8 8 7 4. Agressiviteit 7 6 6 6 Totaal 1-4 42 44 40 44 5. Gebrek aan waarden en normen 4 6 3 3 6.Geen tijd/te druk 3 5 3 6 7. Integratie van buitenlanders (allochtonen) 3 3 3 2 8. Communicatie (niet luisteren) 2 3 3 4 11 Geloof jij dat je betrokken bent?

De thema s van de belangrijkste problemen zijn nauw met elkaar verbonden. In tabel 1 van de bijlage is te zien welke redenen Nederlanders aangeven voor de belangrijkste problemen. Bijvoorbeeld: het feit dat mensen alleen aan zichzelf denken, wordt zowel als reden genoemd voor het probleem individualisme, egoïsme, desinteresse, als bij het probleem van geen/weinig respect (acceptatie). Andere redenen die gegeven worden voor genoemde problemen, zijn geen respect meer voor elkaar en veel onbegrip en onverdraagzaamheid. Driekwart van de Nederlanders (74%) is van mening dat steeds meer mensen zich eenzaam voelen door de toenemende individualisering. Bijna hetzelfde aantal mensen (69%) stelt dat de individualisering de Nederlandse maatschappij niet ten goede komt. Hieruit blijkt dat eenzaamheid - net als vijf jaar terug - als een probleem wordt gezien. Ouderen geven vaker aan dat steeds meer mensen zich eenzaam voelen door de toenemende individualisering en dat dit nadelig is voor de samenleving. Naast het feit dat Nederlanders het probleem van eenzaamheid erkennen, geven ook steeds meer Nederlanders aan zichzelf vaak eenzaam te voelen. Echter, in vergelijking met 2003 maken steeds minder Nederlanders zich zorgen om eenzame mensen. Ook hier lijkt sprake te zijn van een daling van de actieve betrokkenheid van de Nederlanders. In vergelijking met vijf jaar geleden oordeelt men milder: de schuld voor de situatie van eenzame mensen wordt minder bij deze mensen zelf gelegd. Ditzelfde beeld is te zien voor andere groepen binnen de samenleving die risico lopen op eenzaamheid door buitensluiting. Nederlanders maken zich bijvoorbeeld minder zorgen om mensen die door ouderdom niet meer meedoen in de samenleving en om kinderen die de dupe zijn van de problemen van hun ouders. Uit de resultaten blijkt dat mensen die zich eenzaam voelen, vaker aangeven zich vaak buitengesloten te voelen, zich ongelukkig te voelen en zich weinig verbonden te voelen met mensen in de omgeving. Eenzaamheid 2008 2003 2002 2001 % mee eens Ik voel me weinig verbonden met de 26 21 21 21 mensen in mijn omgeving Ik voel me vaak buitengesloten in de 14 10 10 8 Nederlandse samenleving Ik heb geen vrienden 12 9 9 - Ik voel mij vaak ongelukkig 11 5 4 - Ik voel mij vaak eenzaam 10 5 4 5 Er is een stijging van het aantal Nederlanders dat aangeeft geen vrienden te hebben van 9% in 2003 naar 12% in 2008. Tevens is een stijging te zien van het aantal Nederlanders dat aangeeft vijanden te hebben, van 3% in 2003 naar 5% in 2008. Tot slot is een stijging te zien van het aantal Nederlanders dat aangeeft soms zodanig in de war te zijn dat deelname aan het sociale leven onmogelijk is (2% in 2003, 4% in 2008). De kenmerken geen vrienden hebben en vijanden hebben zijn factoren die het ervaren van eenzaamheid in de hand werken. 12 Geloof jij dat je betrokken bent?

Dat eenzaamheid een groot probleem is binnen de Nederlandse samenleving is te zien aan een forse stijging van het aantal Nederlanders dat aangeeft zich eenzaam te voelen. Uit onderstaande tabel blijkt dat momenteel 10% van de Nederlandse bevolking meer dan 1.100.000 Nederlanders te kennen geeft zich vaak eenzaam te voelen (2003: 5%). De resultaten wijzen uit dat naarmate men minder verdient en lager opgeleid is, men vaker aangeeft zich eenzaam te voelen. Eenzaamheid treft niet alleen ouderen: 12% van de 18 24 jarigen geeft aan zich vaak eenzaam te voelen. 13 Geloof jij dat je betrokken bent?

5. Toename problematische schulden en achterstanden in betaling Conclusie In vergelijking met vijf jaar geleden is het aantal Nederlanders dat financiële zorgen en problematische schulden heeft, gestegen. Nederlanders maken zich ook meer zorgen om deze groep, maar leggen in mindere mate de schuld van de situatie bij deze mensen zelf. Nederlanders zijn hierin milder geworden; het lijkt erop dat zo n situatie je overkomt; je bent er zelf minder schuldig aan. Mensen met problematische schulden, voelen zich vaker buitengesloten en minder vaak verbonden met de omgeving. Daarnaast zijn mensen met deze schulden minder tevreden en hebben behoefte aan iets wat zin geeft aan het dagelijks leven. Deze mensen lopen het risico door hun financiële situatie in de vicieuze cirkel terecht te komen: schuld en armoede kunnen mogelijkerwijs leiden tot ontevredenheid en eenzaamheid. Het Leger des Heils ziet dagelijks hoe het hebben van problematische schulden leidt tot huisuitzettingen en tot persoonlijke verergering van de problematiek. Op initiatief van onder andere het Leger des Heils wordt in 2008 het Landelijk Informatie Schuldenregistratie opgezet. Dit moet naast het Bureau Krediet Registratie meer informatie aan kredietverschaffers geven zodat voorkomen kan worden dat mensen zich te ver in de schulden kunnen steken. Van de Nederlanders geeft 14% aan zich zorgen te maken of zij deze maand financieel rond kunnen komen. En 6% van de Nederlanders geeft aan daadwerkelijk financiële schulden te hebben en deze niet op eigen kracht te kunnen aflossen. Indien dit wordt gerelateerd aan het uitgangspunt dat binnen één huishouden één respondent is ondervraagd, kan gesteld worden dat 6% van de huishoudens in Nederland financiële problemen heeft. Van deze groep geeft 13% aan momenteel hulp te hebben van een instantie voor schuldhulpverlening. In 2003 was dit 6%. Uitgaande van de ondervraging van één persoon per huishouden kan gesteld worden dat 13% van de huishoudens met financiële problemen momenteel hulp heeft van een instantie voor schuldhulpverlening. Financiële problemen Ik maak mij zorgen of ik deze maand wel financieel kan rondkomen Ik heb financiële schulden die ik niet op eigen kracht kan aflossen Ik heb op dit moment een betalingsachterstand als het gaat om huisvestingskosten 2008 2003 2002 2001 % Ja 14 15 7 9 6 5 3 - % Mee eens 4 2 - - 14 Geloof jij dat je betrokken bent?

Ongeveer 1 op de 2 Nederlanders geeft te kennen zich zorgen te maken om mensen die niet met geld om kunnen gaan. In vergelijking met 2003 (41%) maken nu meer mensen zich hier zorgen over. Het percentage Nederlanders dat aangeeft dat deze mensen hier zelf schuld aan hebben, is fors afgenomen. In 2003 was dit 55%, momenteel is dit 42%. Het aantal Nederlanders dat het eens is met de stelling dat in Nederland geen echte armoede bestaat, vermindert. In 2003 waren 4 op de 10 Nederlanders (41%) deze mening toegedaan, in 2008 zijn dit 3 op de 10 (27%). Met deze verandering lijkt het erop dat armoede meer wordt erkend dan voorgaande jaren. De financiële situatie van mensen heeft grote impact op hoe men naar het (eigen) leven kijkt. Mensen die financiële zorgen hebben, geven vaker aan zich buitengesloten te voelen en zich weinig verbonden te voelen met de omgeving. Hierin schuilt een gevaar: het hebben van financiële problemen kan ertoe leiden dat men zich buitengesloten voelt. Dit werkt het risico van eenzaamheid in de hand. Mensen die financiële problemen hebben, zijn vaker van mening dat anderen een beter leven hebben, ze zijn vaker minder tevreden over het eigen leven, en hebben vaker behoefte aan iets wat het dagelijks leven zinvoller maakt. Uit de resultaten blijkt dat naarmate men minder verdient en lager opgeleid is, men vaker financiële schulden heeft die men niet op eigen kracht kan aflossen. Mensen in de leeftijd van 35 t/m 49 geven vaker aan financiële schulden te hebben die men niet op eigen kracht kan aflossen dan 18 t/m 34 jarigen en 50-plussers. 15 Geloof jij dat je betrokken bent?

6. Tevredenheid met, zingeving van en veiligheid in het eigen leven Conclusie Mensen die een actieve rol hebben in het sociale leven zijn vaker tevreden met hun huidige leven. Vergeleken met vijf jaar terug zijn minder Nederlanders tevreden met hun huidige leven. Mensen die ontevreden zijn, zijn vaker die mensen die zich buitengesloten voelen alsmede zich niet verbonden voelen met de omgeving. Deze groep geeft vaker aan zich niet veilig te voelen in Nederland. Als gekeken wordt naar de sociale kring van de mensen die ontevreden zijn, blijkt dat zij vaker geen vrienden hebben of nooit vrienden hebben gehad of zelfs vijanden hebben. Daarnaast geven ontevreden mensen vaker aan op zoek te zijn naar iets wat het dagelijks leven nog zinvoller maakt. Hieruit kan worden afgeleid dat een sociale kring en sociale verbondenheid zorgen voor meer tevredenheid met en zingeving van het leven. Het Leger des Heils signaleert dat een zinvol leven onder meer te maken heeft met het gevoel iets voor een ander te kunnen betekenen en het hebben van een toekomstperspectief. Het Leger des Heils signaleert dat dit niet gebonden is aan leeftijd en sociale status: het betreft rijk en arm, jong en oud. Voor mensen met een lager inkomen is het moeilijker om het dagelijks leven zinvoller te maken. Buurtsteunpunten van het Leger des Heils gaan ook plaats en gelegenheid bieden aan buurtbewoners om met elkaar gedachten te delen over de zin van het leven. In onderstaand tabel is te zien hoe de Nederlander het eigen leven ziet. Het eigen leven 2008 2003 2002 2001 % Mee eens Ik ben tevreden met mijn huidige leven 83 92 93 91 Ik heb echt behoefte aan iets wat mijn dagelijks 34 30 30 27 leven nog zinvoller maakt Ik vind dat anderen in mijn omgeving 16 11 9 10 een beter leven hebben dan ik Ik vind het leven geen zin hebben 8 3 3 3 Een daling is te zien bij het aantal Nederlanders dat aangeeft tevreden te zijn met het eigen leven: ongeveer 8 op de 10 Nederlanders geven in 2008 aan tevreden te zijn, in 2003 was dit 9 op de 10. Daarnaast hebben meer Nederlanders behoefte aan iets wat het dagelijks leven nog zinvoller maakt. In de meting van zeven jaar geleden (2001) gaf 27% aan het eens te zijn met de stelling ik heb echt behoefte aan iets wat mijn dagelijks leven nog zinvoller maakt, nu is dat 34%. Naarmate men lager opgeleid is en men minder verdient, is men het vaker eens met deze stelling. Ook blijkt dat er een verband bestaat tussen de mate van tevredenheid, de mate van zich buitengesloten voelen en verbondenheid met de omgeving. Mensen die zich buitengesloten voelen en zich weinig verbonden voelen met de omgeving zijn minder tevreden. Ook zijn deze mensen vaker van mening dat anderen een beter leven hebben en zijn vaker op zoek naar zingeving. 16 Geloof jij dat je betrokken bent?

Als gekeken wordt naar welke Nederlanders ontevreden zijn over hun eigen leven, kan het volgende worden gezegd. Het blijkt dat naarmate men jonger is en minder verdient, men ook minder tevreden is. Het percentage mensen dat aangeeft zich weinig verbonden te voelen met hun omgeving is gestegen van 21% in 2003 naar 26%. Het blijkt dat naarmate men minder verdient en jonger is, men zich ook minder verbonden voelt met de omgeving. Ook mensen die geen vrienden hebben, voelen zich minder verbonden met de omgeving dan mensen die wel vrienden hebben. De mate van tevredenheid houdt ook verband met het feit of mensen deel uitmaken van een sociale kring. Zowel mensen die geen contact meer hebben met vrienden als mensen die nooit vrienden hebben gehad of zelfs aangeven vijanden te hebben, zijn vaker ontevreden. Nederlanders die geen betaald werk hebben, geven vaker aan ontevreden te zijn dan Nederlanders die wel betaald werk hebben. Ook geven deze mensen vaker aan dat anderen een beter leven hebben dan zij en ze zijn vaker op zoek naar zingeving. Ook kan worden opgemerkt dat eenzame mensen vaker ontevreden zijn. Deze mensen geven aan dat anderen een beter leven hebben en zijn vaker op zoek naar zingeving in het leven. Het bovenstaande duidt erop dat een sociale kring zorgt voor zingeving in het leven. Hiermee hebben mensen die een sociaal leven hebben en zich verbonden voelen met de omgeving en in de maatschappij staan een voorsprong in het leven. 17 Geloof jij dat je betrokken bent?

18 Geloof jij dat je betrokken bent?

Bijlage 1 - Resultaten Maatschappelijke vraagstukken Tabel 1 Waarom ziet u <eerder genoemd probleem > als belangrijkste probleem? Genoemde belangrijkste problemen wat Top 3 genoemde redenen per issue betreft de wijze waarop mensen met elkaar omgaan Geen/weinig respect/acceptatie (n=341) 1 Geen respect meer voor elkaar (onbeleefd) (36%) 2 Mensen denken alleen aan zichzelf (21%) 3 Veel onbegrip, onverdraagzaamheid (17%) Individualisme, egoïsme, desinteresse (n=218) 1 Mensen denken alleen aan zichzelf (45%) 2 Geen interesse voor elkaar: staan niet voor je open (33%) 3 Niets voor elkaar over hebben (18%) Onverdraagzaamheid/intolerantie (n=161) 1 Veel onbegrip, onverdraagzaamheid (39%) 2 Meer agressie/geweld/criminaliteit (22%) 3 Geen respect meer voor elkaar (onbeleefd) (20%) Agressie (n=107) 1 Meer agressie/geweld/criminaliteit (51%) 2 Veel onbegrip, onverdraagzaamheid (11%) 3 Normen en waarden vervagen (7%) Integratie van buitenlanders (n=56) 1 Problemen met allochtonen/buitenlanders (23%) 2 Veel onbegrip, onverdraagzaamheid (18%) 3 Meer agressie/geweld/criminaliteit (18%) Basis: 2008: n=1181 Standpunt maatschappelijke problemen Tabel 2 Kunt u bij elk van de uitspraken aangeven in hoeverre u het ermee eens bent? 2008 2003 2002 2001 % mee eens Het is in Nederland zeer gemakkelijk om jarenlang 64 73 78 67 ten onrechte een uitkering te ontvangen Iedereen die dat wil en nodig heeft, 62 69 74 74 kan in Nederland hulp krijgen In Nederland zijn duizenden zwerfjongeren 49 55 54 59 Drugsverslaafden worden nauwelijks serieus genomen 40 43 44 47 In Nederland hoef je geen schulden te hebben 38 40 47 43 In Nederland daalt het aantal tienermeisjes 37 38 39 47 dat zwanger raakt of een kind heeft In Nederland bestaat geen echte armoede 27 41 44 38 Lichamelijk gehandicapten hebben in Nederland precies 11 12 10 12 dezelfde kansen op de arbeidsmarkt als niet-gehandicapten 19 Geloof jij dat je betrokken bent?

Groepen mensen Tabel 3 Hoe denkt u over verschillende groepen mensen, in hoeverre vindt u dat 2008 2003 2002 2001 % altijd of meestal eigen schuld Mensen, die crimineel gedrag vertonen, 72 80 78 71 zijn daaraan zelf schuldig Ouders waarvan de kinderen de dupe worden van 45 38 37 31 de gezinsproblemen daaraan zelf schuldig zijn Mensen die niet in staat zijn om met geld 42 55 57 48 om te gaan, zijn daaraan zelf schuldig Mensen die niet in staat zijn om hun eigen kinderen 32 38 37 31 op te voeden, zijn daaraan zelf schuldig Mensen, die geen betaald werk hebben, 31 - - - daaraan zelf schuldig zijn* Mensen zonder vaste woon- en verblijfplaats 30 46 52 43 zijn daaraan zelf schuldig Mensen die eenzaam zijn, zijn daaraan zelf schuldig 14 17 17 18 Mensen die door ouderdom niet meer meedoen 5 13 13 12 aan de samenleving zijn daaraan zelf schuldig * = Deze vraag is in 2008 voor het eerst gesteld Tabel 4 In hoeverre zijn de volgende uitspraken op u van toepassing: ik maak mij veel zorgen om 2008 2003 2002 2001 % veel zorgen Kinderen die de dupe zijn van de problemen van hun ouders 83 91 90 85 Mensen die seksueel misbruikt zijn 77 84 - - Mensen die niet in staat zijn om hun eigen 72 71 77 69 kinderen op te voeden Mensen die door ouderdom niet meer meedoen 70 74 76 74 aan de samenleving Mensen die eenzaam zijn 69 76 72 72 Mensen die crimineel gedrag vertonen 62 66 81 71 Mensen die niet in staat zijn om met geld om te gaan 48 41 43 40 Mensen die verslaafd zijn aan drugs 46 43 - - Mensen die geen betaald werk hebben * 42 - - - Mensen zonder een vaste woon- of verblijfplaats 40 39 41 42 * = Deze vraag is in 2008 voor het eerst gesteld in het onderzoek 20 Geloof jij dat je betrokken bent?

Tabel 5 In hoeverre bent u het eens met de volgende uitspraken over daklozen in Nederland? Daklozen zijn over het algemeen 2008 2003 2002 2001 % mee eens Zonder betaald werk 76 - - - Kwetsbare mensen 70 69 68 73 Gewone mensen zoals wij allemaal 69 71 72 74 Alleenstaand 63 49 - - Alcoholist 56 40 40 34 Te vinden in de vier grootste steden van Nederland (2008) 53 - - - Drugsverslaafd 50 30 31 26 Zeer goed in staat om voor zichzelf op te komen 40 49 47 45 Een belangrijke oorzaak van overlast op straat 39 43 40 38 Zelf in staat woonruimte te krijgen 25 33 32 32 Crimineel 24 16 15 11 Profiteurs van de samenleving 21 21 20 15 Agressief 18 14 13 10 Illegaal in Nederland 16 15 17 13 Nooit vrouwelijk 13 39 37 38 Allochtoon 12 10 9 9 21 Geloof jij dat je betrokken bent?

Visie op het (eigen) leven Tabel 6 Kunt u aangeven in hoeverre u het eens of oneens bent met onderstaande uitspraken? 2008 2003 2002 2001 % mee eens Iedereen in Nederland heeft recht op hulpverlening 90 96 96 97 Mensen in Nederland zijn te veel op zichzelf gericht 84 89 91 90 en houden te weinig rekening met anderen Er is in de hedendaagse samenleving een duidelijke 83 93 92 91 vervlakking van waarden en normen Steeds meer mensen voelen zich eenzaam in Nederland 74 79 80 81 door toenemende individualisering Ondanks voldoende mogelijkheden voor sociale 71 72 76 76 contacten gaan steeds meer men- sen zich eenzaam voelen in Nederland De Nederlandse samenleving gaat ten onder 69 72 72 67 aan de toenemende individualisering Als je in Nederland als tiener ongewenst zwanger 63 69 77 71 raakt, dan is dat je eigen schuld We dragen met z n allen de verantwoordelijkheid dat 56 62 63 67 iedereen voldoende geld heeft om rond te komen Tabel 7 Kunt u aangeven in hoeverre u het eens of oneens bent met onderstaande uitspraken? 2008 2003 2002 2001 % mee eens Ik vind het vervelend als er bij mij in de buurt een opvangcentrum 42 42 38 36 wordt gevestigd voor psychiatrische patiënten Ik vind het geen enkel probleem als er een opvangcentrum 39 43 45 52 voor daklozen en thuislozen in mijn buurt wordt gevestigd Ik voel me weinig verbonden met de mensen 26 21 21 21 in mijn omgeving Ik voel me vaak buitengesloten in de Nederlandse 14 10 10 8 samenleving Ik heb op dit moment een betalingsachterstand 4 2 - - als het gaat om huisvestingskosten 22 Geloof jij dat je betrokken bent?

Tabel 8 In hoeverre bent u het eens of oneens met de volgende uitspraken over het leven? 2008 2003 2002 2001 % mee eens Ik ben tevreden met mijn huidige leven 83 92 93 91 Ik heb echt behoefte aan iets wat mijn dagelijks 34 30 30 27 leven nog zinvoller maakt Zinvol leven vind ik een moeilijke opdracht 29 40 39 42 Ik vind dat anderen in mijn omgeving 16 11 9 10 een beter leven hebben dan ik Ik vind het leven geen zin hebben 8 3 3 3 Tabel 9 Bent u in uw leven slachtoffer geweest van één of meer van onderstaande zaken? % 2008 2003 2002 2008 Aantallen Ik ben slachtoffer geweest van diefstal/inbraak 41 46 50 4.600.000 Ik ben slachtoffer geweest van 34 33 34 3.800.000 een verkeersongeval Ik ben slachtoffer geweest van seksueel misbruik 12 5 5 1.350.000 Ik ben slachtoffer geweest van beroving 4 3 4 450.000 met geweld Tabel 10 Kenmerken eenzaam voelen 2008 Ik voel me vaak eenzaam Ik voel me vaak buitengesloten in de Nederlandse samenleving 47% Ik heb geen vrienden 39% Ik voel mij vaak ongelukkig 60% Ik voel mij weinig verbonden met de mensen in mijn omgeving 50% Basis:wel eenzaam: n=118, niet eenzaam: n=1063 Tabel 11 Welke van onderstaande uitspraken is/zijn van toepassing? % 2008 2003 2002 2001 2008 Aantallen Ik heb door omstandigheden geen 29 20 22-3.250.000 contact meer met bepaalde vrienden Ik heb geen vrienden* 12 9 9-1.350.000 Ik heb vijanden 5 3 3-560.000 Ik heb nooit vrienden gehad 3 onbekenkenkend onbe- onbe- 340.000 * De stelling in het onderzoek luidt: ik heb vrienden. Vervolgens heeft omrekening plaatsgevonden naar het percentage van respondenten dat aangeeft geen vrienden te hebben. Tabel 12 Heeft u op dit moment financiële schulden die u niet op eigen kracht kunt aflossen? 23 Geloof jij dat je betrokken bent?

% 2008 2003 2002 2001 2008 Aantallen Ja 6 5 3-670.000 Tabel 13 Heeft u op dit moment hulp van een instantie voor schuldhulpverlening? Basis: Mensen die op dit moment financiële schulden hebben die niet op eigen kracht afgelost kunnen worden (2008: n= 71) % 2008 2003 2002 2001 2008 Aantallen Ja 13* 6 8-87.000 * Dit is 0.8 % van het totaal. Tabel 14 Wilt u aangeven welke uitspraken op u betrekking hebben? % 2008 2003 2002 2001 2008 Aantallen Ik maak mij zorgen of ik deze maand 14 15 7 9 1.560.000 wel financieel kan rondkomen Ik voel mij niet veilig in Nederland 14 15 16-1.560.000 Ik heb geen betaald werk* 13 - - - 1.450.000 Ik voel mij vaak ongelukkig 11 5 4-1.230.000 Ik voel mij vaak eenzaam 10 5 4 5 1.120.000 Ik heb een lichamelijke handicap waardoor 6 4 4 4 670.000 ik niet kan deelnemen aan het sociale leven Ik ben weleens zodanig in de war dat ik 4 2 1 2 450.000 niet kan deelnemen aan het sociale leven Ik ben niet in staat om zelf mijn 3 3 3 2 330.000 maaltijden te bereiden Opmerking tabel 13 * In dit percentage zijn enkel respondenten meegenomen die ouder zijn dan 24 jaar en jonger zijn dan 65 jaar. 24 Geloof jij dat je betrokken bent?

Bijlage 2 Methodologische verantwoording Achtergrond In 2001, 2002 en 2003 heeft het Leger des Heils onderzoek laten uitvoeren naar de aard, omvang en beleving van maatschappelijke problemen door de Nederlandse bevolking. Van 2004 tot en met 2007 waren er andere zaken die de aandacht van het Leger des Heils verdienden en zijn er geen metingen uitgevoerd. Nu, in 2008, heeft het Leger des Heils dit onderzoek wederom uit laten voeren. Doelstelling van het onderzoek Het Leger des Heils inzicht geven in de aard en omvang van maatschappelijke problemen in Nederland en de houding van de Nederlandse bevolking ten opzichte van deze problemen. Een onderzoek om het Leger des Heils te helpen bij het bepalen van haar actieve beleid en draagvlak te bieden om sociale issues op de maatschappelijke agenda te zetten. Onderzoeksmethode Om de resultaten van deze meting te kunnen vergelijken met de voorgaande metingen is het noodzakelijk om de methode gelijk te houden aan die van de vorige metingen. Dat betekent dat het kwantitatieve onderzoek uitgevoerd is via online onderzoek onder het internetpanel van Motivaction (Stempunt.nu). De steekproef (n=1.181) is herwogen, zodat een representatieve afspiegeling van de Nederlandse bevolking verkregen is. Het veldwerk heeft plaatsgevonden van 7 juli t/m 22 juli 2008. Een representatieve afspiegeling van de Nederlandse bevolking is gerealiseerd door propensityweging toe te passen. Dit kan als volgt worden uitgelegd. Bij een internetpanel waar mensen zichzelf voor kunnen aanmelden, zijn bepaalde groepen mensen oververtegenwoordigd, en andere groepen ondervertegenwoordigd. De geavanceerde techniek van propensityweging maakt het mogelijk om steekproeven te herwegen die op belangrijke demografische én psychografische variabelen een optimale afspiegeling vormen van de populatie. Mensen die niet over een computer met een internetverbinding beschikken, zijn niet in de steekproef vertegenwoordigd. Te denken valt daarbij aan daklozen, mensen die door hun verslaving zijn opgenomen in een kliniek, gedetineerden en mensen in een verzorgings- of verpleeghuis. Doelgroep Doelgroep in het onderzoek is de Nederlandse bevolking van 18 t/m 70 jaar. In voorgaande metingen is dezelfde doelgroep gehanteerd: Nederlandse bevolking vanaf 18 jaar; hier is echter geen bovengrens gehanteerd. De resultaten zijn wel vergelijkbaar gezien het feit dat Nederlanders in de leeftijd van 71 en ouder een relatief klein percentage van de Nederlandse bevolking uitmaken en de internetpenetratie onder deze groep relatief laag is. Vragenlijst Voor de vergelijkbaarheid met voorgaande metingen is het grootste deel van de vragenlijst gehandhaafd. 25 Geloof jij dat je betrokken bent?

Motivaction International B.V. Amsterdam, oktober 2008 Projectnummer: M1606 drs. Tessa de Ronde drs. Corien van der Linden drs. Yvonne Schoordijk 26 Geloof jij dat je betrokken bent?

Wij geloven