Een vergelijking op financiële en bedrijfseconomische aspecten van de verschillende afvalwaterzuiveringsinstallaties Dit rapport heeft 73 pagina s.docx 2013 KPMG N.V., een Nederlandse naamloze vennootschap, is een dochtermaatschappij van KPMG Europe LLP en lid van het KPMG-netwerk van zelfstandige ondernemingen die verbonden zijn aan KPMG International Cooperative ( KPMG International ), een Zwitserse entiteit. Alle rechten voorbehouden.
Voorwoord Geachte leden van de Verenigde Vergadering, Hoogheemraadschap Delfland bekleedt op het gebied van afvalwaterzuiveringsbeheer een bijzondere positie ten opzichte van de andere waterschappen. Het is het eerste en enige waterschap dat zijn zuiveringsbeheer (deels) heeft uitbesteed aan een private partij in een langjarig samenwerkingsverband. Daarnaast verkeert Delfland in de ongelukkige omstandigheid dat zij haar burgers de hoogste zuiveringsheffing van Nederland moet opleggen vanwege hogere kosten voor zuiveringsbeheer dan enig ander waterschap, aldus blijkend uit de Bedrijfsvergelijking Zuiveringsbeheer 2012 van de Unie van Waterschappen. Daaruit blijkt voorts dat de afvalwaterzuiveringsinstallaties die onder gebracht zijn in het samenwerkingsverband hogere totale kosten kennen dan de awzi s in eigen beheer. Deze feiten op zichzelf en dikwijls gecombineerd roepen (logischerwijs) vragen op bij u en anderen die om welke reden dan ook geïnteresseerd zijn in deze materie. De voor de hand liggende vraag is: waarom zijn de kosten voor Delfland en in het bijzonder de uitbestede awzi s, hoger dan voor de rest? Het heeft KPMG Corporate Finance ( KPMG ) gevraagd invulling te geven aan de aanbeveling 4.2 uit het rapport: Eindrapportage onderzoek toekomstbestendigheid DBFO-contract van de onderzoekscommissie PPS/AHR. In deze aanbeveling beveelt de commissie aan om een businesscase op te stellen, waarin regio Noord op exploitatieniveau wordt vergeleken met regio Zuid (de zuivering in eigen beheer). Dit om verdere mogelijkheden voor bedrijfsmatige optimalisaties in beeld te brengen tussen de regio s Zuid en Noord. Daarnaast heeft het KPMG gevraagd invulling te geven aan een aanvullend verzoek uit de Verenigde Vergadering om een vergelijkende businesscase op te stellen tussen de regio Noord en de awzi Amsterdam-West. KPMG biedt u hierbij haar eindrapportage aan, die invulling geeft aan beide vragen. Het uitgangspunt bij de uitwerking van de aanbeveling en het aanvullende verzoek van de Verenigde Vergadering was voor KPMG om een zo feitelijk en objectief mogelijk beeld te schetsen van de huidige kosten en bedrijfseconomische prestaties van de verschillende awzi s. U dient zich er bewust van te zijn dat onze bevindingen, geen aanbevelingen inhouden ten aanzien van mogelijke bedrijfsoptimalisaties tussen de regio Noord en de regio Zuid. KPMG spreekt haar dank uit voor de medewerking die is verleend en de openheid die is gegeven door de verschillende partijen betrokken bij dit onderzoek, waaronder het, Delfluent B.V. en Delfluent Services B.V. Speciale dank gaat uit naar het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht voor hun bereidwilligheid om hun volledige medewerking te verlenen aan dit onderzoek. Hoogachtend, KPMG Advisory NV Frank Roeters van Lennep Partner i
Inhoudsopgave 1 Samenvatting 4 1.1 Financiële kenmerken 5 1.2 Cijfermatige conclusies 8 1.3 Algemene verklaringen 9 2 Inleiding 13 2.1 Opdracht 13 2.2 Leeswijzer 14 3 Onderzoeksopzet 15 3.1 Reikwijdte onderzoek 15 3.1.1 Methode van vergelijken 15 3.1.2 Beperkingen van het onderzoek 17 3.2 Dataverzameling 17 3.2.1 Wijze van dataverzameling 17 3.2.2 Structuur data en opmerkingen vooraf 18 3.3 Verantwoording 19 4 Totale kosten afvalwaterzuiveringsinstallaties 20 4.1 Introductie afvalwaterzuiveringsinstallaties 20 4.1.1 Algemene karakteristieken awzi s regio Noord 20 4.1.2 Algemene karakteristieken awzi s regio Zuid 21 4.1.3 Algemene karakteristieken awzi Amsterdam-West 21 4.1.4 Verdeling van verantwoordelijkheden en kosten Delfland 22 4.2 Financiële kenmerken afvalwaterzuiveringsinstallaties 22 5 Transporteren afvalwater 27 5.1 Bouw en verwerving (kapitaallasten) transporteren 29 5.2 Operationele beheerskosten transporteren 30 5.3 Operationele onderhoudskosten transporteren 32 5.4 Deelconclusies transporteren afvalwater 33 6 Zuiveren afvalwater 35 6.1 Bouw en verwerving (kapitaallasten) zuiveren 35 6.1.1 Kapitaallasten regio Noord 36 6.1.2 Vergelijking kapitaallasten Harnaschpolder en Amsterdam-West 39 6.2 Operationele beheerskosten zuiveren 42 6.2.1 Vergelijking regio Noord en regio Zuid en Amsterdam-West 43 6.2.2 Vergelijking beheerskosten Harnaschpolder en Amsterdam-West 45 6.3 Operationele onderhoudskosten zuiveren 46 6.3.1 Regio Noord en regio Zuid 46 6.3.2 Amsterdam-West 47 ii
6.3.3 Vergelijking onderhoudskosten Harnaschpolder - Amsterdam-West 48 6.4 Deelconclusies zuiveren afvalwater 48 7 Verwerken en afzetten van slib 51 7.1 Operationele beheerskosten slibverwerking 52 7.1.1 Regio Noord en regio Zuid 53 7.1.2 Amsterdam-West 54 7.2 Operationele onderhoudskosten slibverwerking 54 7.3 Kosten eindverwerking slib 55 7.3.1 Regio Noord en regio Zuid 56 7.3.2 Amsterdam-West 57 7.4 Deelconclusies verwerken en afzetten van slib 57 8 Overige kosten en overhead 59 8.1 Overige kosten 59 8.2 Overheadkosten 59 8.3 Deelconclusies overige kosten en overhead 62 9 Bedrijfseconomische prestaties 63 9.1 Zuiveringsprestatie en watersoort 63 9.1.1 Zuiveringsprestatie 63 9.1.2 Watersoort 63 9.2 Capaciteit en belasting installaties 64 9.2.1 Vuillast 64 9.2.2 Hydraulische capaciteit 65 9.3 Deelconclusies bedrijfseconomische prestaties 65 10 Conclusies 67 10.1 Cijfermatige conclusies 67 10.2 Algemene verklaringen 68 A Bijlage - Overzichten activa Delfland 69 B Bijlage - Bronvermelding 71 Belangrijke opmerkingen 72 iii
1 Samenvatting Het ( Delfland ) heeft KPMG Corporate Finance ( KPMG ) gevraagd invulling te geven aan de volgende aanbeveling van de onderzoekscommissie en het aanvullende verzoek uit de Verenigde Vergadering: Aanbeveling 4.2: De commissie beveelt aan om een businesscase, waarin regio Noord op exploitatieniveau wordt vergeleken met regio Zuid (de zuivering in eigen beheer), op te stellen. Dit om verdere mogelijkheden voor bedrijfsmatige optimalisaties in beeld te brengen tussen de regio s Zuid en Noord. Het aanvullende verzoek van de VV is: Een vergelijkende businesscase op te stellen tussen de regio Noord en de awzi Amsterdam-West. Het onderzoek baseert zich op de beschikbare financiële en bedrijfseconomische gegevens over het jaar 2012 en geeft geen weergave van alle kosten over de gehele levensduur van de awzi s. Dit rapport is een momentopname en de kosten zijn onderhevig aan veranderingen gedurende de levensduur van de awzi s. Het onderzoek is opgebouwd uit twee vergelijkingen van de kosten voor zuiveringsbeheer: 1 De vergelijking tussen regio Noord en regio Zuid van ; en 2 De vergelijking tussen de awzi Harnaschpolder (onderdeel van regio Noord) en de awzi Amsterdam-West. In regio Zuid worden de waterzuiveringstaken uitgevoerd door het Hoogheemraadschap van Delfland. In regio Noord worden de waterzuiveringstaken onder het DBFO-contract uitgevoerd door Delfluent B.V. ( Delfluent ) en Delfluent Services B.V. ( Delfuent Services ). Amsterdam-West is een awzi in beheer en onderhoud van Waternet, de stichting die in opdracht van het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht ( AGV ) de waterschapstaken uitvoert en in opdracht van de gemeente Amsterdam onder andere de rioleringstaak, de drinkwatertaak en het brug- en sluisbeheer uitvoert. Binnen deze vergelijking worden de deelonderwerpen onderscheiden (conform de BBPproductenstructuur): transporteren afvalwater, zuivering afvalwater, afzetten en verwerken van slib, overige- en overheadkosten en bedrijfseconomische prestaties. Op het deelonderwerp zuiveren is naast de vergelijking tussen regio Noord en Amsterdam-West ook een nadere verbijzondering gemaakt door het toevoegen van een vergelijking van Harnaschpolder met Amsterdam-West. Om de regio s vergelijkbaar te maken moeten absolute kosten relatief worden gemaakt door de kosten te delen door een eenheid van vergelijking. Hier is zo veel mogelijk aansluiting gezocht bij conventies in de zuiveringssector: Vervuilingseenheden ( v.e. s ) per jaar. Dit is de belangrijkste eenheid van vergelijking en deze maatstaf wordt toegepast op alle kosten. Debiet influent (1000 m 3 per jaar). Deze maatstaf wordt gehanteerd voor het blok transporteren van afvalwater. Waarbij voor de onderhouds- en beheerskosten van het transportsysteem is gekozen om daarnaast ook de kosten op basis van 1000 EUR / m 3 x km weer te geven. 1 Samenvatting 4
Tonnen droge stof (tonnen per jaar). Deze maatstaf wordt gehanteerd voor het blok slibverwerking. Het uitgangspunt bij de uitwerking van de aanbeveling en het aanvullende verzoek van de VV is om een zo feitelijk en objectief mogelijk beeld te schetsen van de huidige kosten en bedrijfseconomische prestaties van de verschillende awzi s. Daarom is bij de uitwerking van de vergelijking gekozen om niet te normaliseren voor geconstateerde verschillen, aangezien voor normalisatie gebruik gemaakt moet worden van veronderstellingen. Dit betekent dat de financiële en bedrijfseconomische gegevens van de awzi s worden gebruikt en worden vergeleken. De verschillen die vervolgens zichtbaar worden, worden in perspectief geplaatst door een kwalitatieve toelichting en / of verklaring. Het onderzoek heeft als doel de verschillen in kosten tussen de regio s inzichtelijk te maken en hiervoor een verklaring te geven. De geconstateerde verschillen en verklaringen kunnen voor Delfland aanleiding geven voor verder onderzoek om bedrijfseconomische optimalisaties te realiseren. Alleen uit de gepresenteerde cijfers en of (deel)conclusies in dit rapport kunnen geen conclusies getrokken worden over mogelijke bedrijfseconomische optimalisaties voor de sector Zuiveren. 1.1 Financiële kenmerken Alvorens nader in te gaan op de conclusies wordt eerst een overzicht gegeven van de belangrijkste financiële kenmerken. De totale kosten voor zuiveringsbeheer van Delfland (EUR 115 miljoen in 2012) zijn in Figuur 1 onderverdeeld naar kapitaallasten, kosten voor beheer en onderhoud en overige kosten & overhead (alle getallen zijn EUR, tenzij anders vermeld). Overige en overhead, 6.77 6% 4,94 2,04 2,06 0,68 Direct personeel Kosten derden 0,39 Energie Bouw en verwerving (kapitaallasten), 78.40 68% Beheer en onderhoud, 29.97 26% 6,88 6,88 Chemicaliën Winst/verlies Vennootschapsbelasting beheer en onderhoud Overig 6,10 Eindverwerking slib Figuur 1 - Verdeling totale kosten Delfland 1 Samenvatting 5
Uit bovenstaand figuur blijkt dat ruim tweederde van de totale kosten voor Delfland in 2012 voortkomen uit bouw en verwerving van transportstelsels en awzi s. Deze kosten zijn in beginsel onbeïnvloedbaar los van keuzes omtrent boekhoudkundige verwerking in enig jaar. De kosten voor beheer en onderhoud bestaan voor het grootste deel uit personeelskosten, kosten derden en kosten voor eindverwerking van slib, ieder voor een ongeveer gelijk totaalbedrag. In Figuur 2 worden de totale kosten per v.e. (EUR 75,93 per v.e.) uitgesplitst naar kostensoort en naar regio. Ook in deze figuur is te zien dat de kosten voor het grootste deel bestaan uit kapitaallasten regio Noord. 90,00 80,00 Σ 75,93 70,00 6,39 4,84 Totale kosten slibverwerking regio Noord en Zuid 60,00 Overige kosten en overhead regio Noord 50,00 Kapitaallasten regio Noord EUR per v.e. 40,00 30,00 45,64 Operationele kosten beheer en onderhoud Transport en Zuiveren regio Noord Overige kosten en overhead regio Zuid Kapitaallasten regio Zuid 20,00 11,08 Operationele kosten beheer en onderhoud Transport en Zuiveren regio Zuid 10,00 0,00 0,68 6,06 3,05 (1,81) Niet toegerekende kosten -10,00 Totaal Delfland Figuur 2 Totale kosten Delfland per v.e. uitgesplitst naar regio en kostensoort In Figuur 3 wordt de verdeling van de totale kosten per v.e. voor de regio Noord, regio Zuid en Amsterdam-West weergegeven. De weergegeven kosten voor regio Noord bevatten zowel de kosten voor de PPS/AHR als de kosten die Delfland maakt voor haar taken in regio Noord. 1 Samenvatting 6
80,00 90,00 80,00 70,00 Σ 82,93 4,23 1,78 6,55 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 Σ 67,63 Exclusief Transport Σ 42,18 Σ 35,91 60,00 50,00 Σ 56,19 2,24 1,25 5,74 10,00 0,00 Noord Zuid A'dam-West EUR per v.e. 40,00 30,00 55,08 32,95 Σ 35,91 1,83 7,34 0,49 V. Overhead IV. Overig 20,00 10,00 15,30 14,00 26,25 III. Slib II. Zuiveren I. Transport 0,00 Noord Zuid Amsterdam-West Figuur 3 - Totale kosten per v.e. De belangrijkste verschillen in kosten per v.e. zijn: Amsterdam-West heeft geen kosten voor transporteren afvalwater (I) en daarom zijn de kosten EUR 14 à 15 lager dan in de beide regio s van Delfland; Kosten voor zuiveren afvalwater (II) in regio Noord zijn ca. EUR 22 hoger dan in regio Zuid. Het verschil met Amsterdam-West is ca. EUR 29; De kosten voor slibverwerking (III) verschillen minder dan EUR 2 tussen regio Noord, regio Zuid en Amsterdam-West. 1 In Figuur 1 is besproken dat de kapitaallasten tweederde van de totale kosten vormen. De kapitaallasten zijn verdeeld over transport en zuiveren. Het verschil in kosten tussen regio Noord, regio Zuid en Amsterdam-West wordt voornamelijk zichtbaar bij het blok zuiveren. De grootste verschillen in kosten worden veroorzaakt door verschillen in kapitaallasten (zie ook Tabel 1 van de volgende paragraaf). 1 In Amsterdam-West zijn de totale kosten voor slibverwerking niet gedeeld door het direct aantal v.e. s van Amsterdam-West, maar door het aantal toerekenbare v.e. s van alle 10 awzi s waarvan Amsterdam-West het slib verwerkt. 1 Samenvatting 7
1.2 Cijfermatige conclusies In de tabel hieronder zijn de totalen van de hoofdkostensoorten weergegeven. De kosten voor Transporteren afvalwater zijn weergegeven in 1000 euro per m 3 x km, Zuiveren afvalwater in euro per v.e. en Verwerken en afzetten van slib in euro per ton droge stof. Dit zijn verschillende eenheden die niet opgeteld kunnen worden Tevens zijn de maatstaven zuiveringsprestatie en benutting van de biologische capaciteit weergegeven. Overzicht kostenverschillen per onderdeel EUR per Verschil Noord en Zuid Regio met laagste kosten Verschil HNP Awzi met laagste en A-West kosten I. Transporteren afvalw ater 1000 * m3 * km 7,05 Zuid N.v.t N.v.t 1. Bouw en verw erving (kapitaallasten) 8,25 Zuid N.v.t N.v.t 2. Operationele beheerskosten (2,11) Noord N.v.t N.v.t 3. Operationele onderhoudskosten 0,91 Zuid N.v.t N.v.t II. Zuiveren afvalwater v.e. 22,13 Zuid 21,66 A-West 1. Bouw en verw erving (kapitaallasten) 22,72 Zuid 19,55 A-West 2. Operationele beheerskosten (0,40) Noord (0,03) Harnaschpolder 3. Operationele onderhoudskosten (0,19) Noord 2,14 A-West III. Verwerken en afzetten van slib ton droge stof 65,31 Zuid (120,21) Harnaschpolder 2. Operationele beheerskosten 32,54 Zuid (112,25) Harnaschpolder 3. Operationele onderhoudskosten 4,71 Zuid 18,36 A-West 4. Netto directe kosten eindverw erking slib 28,06 Zuid (26,32) Harnaschpolder Bedrijfseconomische prestaties Zuiveringsprestatie n.v.t. 86% t.o.v. 68% 88% t.o.v. 90% Benutting capaciteit vuillast (%) n.v.t. 78% t.o.v. 82% 78% t.o.v. 97% Tabel 1 - Samenvatting kosten en prestaties Uit Tabel 1 zijn enkele conclusies te trekken: De regio Noord heeft hogere kapitaallasten ten opzichte van regio Zuid en Harnaschpolder hogere kapitaallasten dan Amsterdam-West. De operationele beheerskosten voor transport en zuiveren zijn iets lager bij regio Noord dan regio Zuid, ondanks de hogere zuiveringsprestaties in regio Noord. De operationele beheerskosten voor zuiveren voor Harnaschpolder en Amsterdam-West zijn nagenoeg gelijk. De verschillen in kostensoorten die niet uit deze tabel blijken zoals energie en chemicaliënkosten komen voort uit de specifieke omstandigheden van de awzi s en worden hierna besproken. De onderhoudskosten zijn bij alle blokken het hoogst voor regio Noord cq. Harnaschpolder. De eerder in dit hoofdstuk aangehaalde beperking dat het onderzoek zich richt op één jaar in plaats van de gehele levenscyclus van de awzi s moet bij deze analyse in acht worden genomen. Paragraaf 1.3 hieronder bespreekt op hoofdlijnen de verklaring voor de gevonden verschillen. 1 Samenvatting 8
1.3 Algemene verklaringen De verschillen in kosten per v.e. kunnen op hoofdlijnen verklaard worden door de volgende algemene observaties: Locatie van de awzi s Harnaschpolder en Amsterdam-West; De benutting van de biologische capaciteit van de awzi s; De integratie in de waterketen die in Amsterdam verder gevorderd is dan elders; en De verschillen in kapitaallasten die het grootste deel van de verschillen in kosten verklaren. Deze elementen worden hieronder verder besproken en komen in meer detail terug in deze rapportage. Locatie De locatiekeuze voor een nieuw te realiseren awzi is sterk bepalend voor de (stichtings)kosten die gemaakt moeten worden voor de afvalwaterzuivering. De keuze voor de locatie waar de Harnaschpolder is gerealiseerd heeft een aantal negatieve effecten gehad op de (stichtings)kosten en de huidige kapitaallasten van Delfland. De locatie waar Amsterdam-West is gerealiseerd (het Amsterdams Westelijk Havengebied) heeft een aantal positieve effecten op de (stichtings)kosten voor zuiveren en slibverwerking. Onderstaand een opsomming op hoofdpunten van deze effecten: De kapitaallasten voor het blok transport worden beïnvloed door een grote investering (ca. EUR 200 miljoen) in het leidingenstelsel van regio Noord ten tijde van de bouw van de awzi Harnaschpolder. Deze investering was nodig om de Harnaschpolder aan te sluiten op het transportstelsel. Het effluent van Harnaschpolder moet over 10 kilometer verpompt worden naar Houtrust. Delfluent heeft hiervoor investeringen in een effluentgemaal gedaan op de locatie Harnaschpolder. Daarnaast zijn de energiekosten voor regio Noord relatief hoog door de grote afstand die het effluent moet afleggen van Harnaschpolder naar het effluentpompstation Houtrust. Houtrust pompt vervolgens het water twee kilometer uit de kust. In de elektriciteitskosten voor Houtrust zitten de kosten van het effluent van zowel Harnaschpolder als Houtrust. Amsterdam-West is daarentegen gelegen aan een haven aangesloten op het Noordzeekanaal waar rechtstreeks (onder vrijverval) op afgevoerd mag worden. De geureis voor de Harnaschpolder (gelegen in een woonwijk) is strenger dan voor Amsterdam-West (gelegen op een industrieterrein). Delfluent heeft geïnvesteerd in een installatie voor geurbehandeling met actief koolfilter en schoorsteen. Amsterdam-West heeft door de locatiekeuze naast het Afval Energie Bedrijf Amsterdam ( AEB ) een optimale synergie op het gebied van energie en slibverwerking. Het biogas en slib van Amsterdam-West wordt in de naastgelegen afvalbranding verwerkt. Hierdoor hoefde er op Amsterdam-West niet te worden geïnvesteerd in een energieopwekkingsysteem (gasgeneratoren) inclusief noodstroominstallatie en op Harnaschpolder wel. 1 Samenvatting 9
Voor het verwerven van de grond van locatie Harnaschpolder is EUR 54 miljoen betaald, terwijl door AGV de grond voor Amsterdam-West in erfpacht is genomen voor EUR 21 miljoen. Ook dit heeft in de vergelijking een negatief effect op de kapitaallasten van regio Noord van Delfland. Benutting awzi s De mate van de benutting van de awzi s werkt door in alle onderdelen die worden gedreven door vaste kosten. In de capaciteit van awzi s wordt onderscheid gemaakt tussen de vuillast (in v.e. s) en de hydraulische capaciteit (m 3 /uur). Een awzi wordt ontworpen op een maximale capaciteit van deze beide grootheden. Harnaschpolder wordt ten opzichte van de ontwerpcapaciteit (v.e.) voor 78% benut en Amsterdam-West voor 97%. Tegelijkertijd is het influent van Harnaschpolder minder vervuild dan Amsterdam-West. Dit heeft een direct effect op de relatieve kapitaallasten per v.e. Indien de stichtingskosten van de awzi s Harnaschpolder en Amsterdam-West worden gerelateerd aan de ontwerpcapaciteit (v.e. s), dan zijn deze kosten voor de Harnaschpolder 5% hoger, wat een relatief beperkt verschil is. Gegeven de in het huidige stelsel aanwezige pieken in aanlevering van influent veroorzaakt door regenval wordt Harnaschpolder wel maximaal benut ten opzichte van zijn hydraulische capaciteit. Ook de operationele beheers- en onderhoudskosten zijn niet geheel variabel (deels vast). Hogere benutting van de biologische capaciteit leidt bijvoorbeeld niet direct tot hogere personeelslasten. Indien een awzi hoger benut zou kunnen worden, leidt dit tot lagere operationele kosten per v.e. Een hogere benutting van regio Noord en/of Zuid zou dus leiden tot lagere kosten per v.e. Belangrijk is hierbij op te merken dat noch regio Noord, noch regio Zuid op dit moment beter benut kunnen worden zonder structurele aanpassingen in het transportstelsel, zoals het aanleggen van buffers en/of het gedeeltelijk afkoppelen dan wel aanleggen van een gescheiden systeem. Tot slot dient nog opgemerkt te worden dat een fictief hogere benutting van de capaciteit van de awzi s in regio Noord leidt tot een wijziging in de service fee die HHD aan Delfluent betaalt. Een analyse van de kosteneffecten van een hogere belasting is daarom incompleet zonder doorrekening van het effect op de service fee. Integratie in de waterketen Waternet - de stichting die in opdracht van AGV de waterschapstaken uitvoert en in opdracht van de gemeente Amsterdam onder andere de rioleringstaak, de drinkwatertaak en het brugsluisbeheer uitvoert - is een voorbeeld van integratie in de waterketen tussen de gemeentelijke taken en de waterschapstaken. Alhoewel een integraal onderzoek zou moeten plaatsvinden naar het effect op de totale kosten van deze taken om een sterkere conclusie te trekken, is het mogelijk dat hierdoor een goede optimalisatie en afstemming bestaat tussen het transportstelsel 1 Samenvatting 10
en de afvalwaterzuivering. De integratie in Amsterdam heeft voor zuiveringsbeheer in ieder geval de volgende positieve effecten: Het gedeeltelijk gescheiden stelsel (ruim 60%) voor regenwater en afvalwater zorgt voor dikker water waardoor de awzi Amsterdam-West een hoge benuttingsgraad kan halen. Daarnaast is er een buffersysteem aangelegd in het stelsel dat bij regenval pieken in influent afvlakt. Hierdoor kon de awzi gedimensioneerd worden op een lagere hydraulische capaciteit en is de benutting van de hydraulische capaciteit optimaler. De kosten voor het transportstelsel van de awzi Amsterdam-West komen tot het hek van de zuiveringsinstallatie voor rekening van de Gemeente Amsterdam. Waternet is echter wel systeemverantwoordelijk voor het transportstelsel, waardoor zij de hoeveelheid water dat naar de zuiveringen gaat kan beïnvloeden en optimaliseren op de werking van de betreffende awzi. Om bovenstaande voordelen ook toe te passen in het Delflandse gebied verdient het aanbeveling om in de onlangs afgesloten samenwerkingsovereenkomst met de in het gebied liggende gemeenten deze integratie in de afvalwaterketen voortvarend op te pakken. Kapitaallasten Behalve de stichtingskosten zijn er nog een aantal belangrijke drijvers voor de verschillen in kapitaallasten per v.e. tussen de onderzochte awzi s. Op hoofdlijnen zijn deze verschillen als volgt: Er zitten verschillen in het rentepercentage per organisatie. Delfluent heeft een gemiddeld rentepercentage van 6,9% op haar financiering. Bij regio Zuid is de rekenrente 4,0% en AGV heeft voor de bouw van de awzi leningen afgesloten met een gemiddelde rente van 5,6%. Voor de verschillen in rentepercentage is een aantal verklaringen te geven: Op het moment van afsluiten van de leningen van Delfluent en AGV was de marktrente veel hoger dan in de huidige markt; Delfluent heeft bij het afsluiten van de leningen de rentepercentages vastgelegd en daarmee het renterisico afgedekt voor de gehele looptijd van de leningen (25 jaar) en is hiermee vrij van renterisico; De private partijen in de PPS hebben vele risico s overgenomen die traditioneel, zoals bij regio Zuid en AGV, worden gedragen door de publieke sector. Delfluent betaalt als private partij een hogere risico-opslag dan een waterschap. Daarnaast is, zoals gebruikelijk, de PPS deels gefinancierd met eigen vermogen, dat door het hogere risicoprofiel een hogere vergoeding kent. Delfland heeft de bouwkosten voor de Harnaschpolder en Houtrust geactiveerd voor EUR 307 miljoen en voor hetzelfde bedrag een leaseverplichting aan Delfluent als passief opgenomen op de balans. De afschrijving op de awzi s is een (boekhoudkundige) last voor Delfland. De amortisatie van de leaseverplichting leidt er boekhoudkundig toe dat een deel van de leasebetaling aan Delfluent niet als kosten wordt geboekt, maar als vermindering van leaseverplichting. Tot en met 2012 is de leaseverplichting geamortiseerd op annuïtaire wijze en is de afschrijving van de awzi s lineair geweest. In 2012 was de afschrijving van de 1 Samenvatting 11
awzi s daardoor hoger dan de amortisatie van de leaseverplichting. Dit leidde tot een netto kostenpost (afschrijving minus amortisatie) van EUR 2,9 miljoen (EUR 2,45 per v.e.). 1 Samenvatting 12
2 Inleiding Op 23 mei 2013 heeft de Verenigde Vergadering ( VV ) van het Hoogheemraadschap van Delfland ( HHD, of Delfland ) het college van Dijkgraaf en Hoogheemraden gevraagd opvolging te geven aan de aanbevelingen van de onderzoekscommissie PPS/AHR hoogheemraadschap Delfland zoals verwoord in haar rapport Eindrapportage onderzoek toekomstbestendigheid DBFO-contract. HHD heeft KPMG Corporate Finance gevraagd invulling te geven aan de volgende aanbeveling van de onderzoekscommissie en het aanvullende verzoek uit de VV: Aanbeveling 4.2: De commissie beveelt aan om een businesscase, waarin regio Noord op exploitatieniveau wordt vergeleken met regio Zuid (de zuivering in eigen beheer), op te stellen. Dit om verdere mogelijkheden voor bedrijfsmatige optimalisaties in beeld te brengen tussen de regio s Zuid en Noord. Het aanvullende verzoek van de VV is: Een vergelijkende businesscase op te stellen tussen de regio Noord en de awzi Amsterdam-West. Om invulling te geven aan het verzoek van HHD heeft KPMG een vergelijkende businesscase opgesteld. Deze vergelijkende businesscase heeft enerzijds tot doel meer inzicht te verschaffen in de bedrijfseconomische prestaties op het niveau van de exploitatie van de afvalwaterzuiveringsinstallaties ( awzi s ) in regio Noord ten opzichte van de prestaties van de awzi s in regio Zuid (de installaties in eigen beheer). Anderzijds heeft de vergelijkende businesscase tot doel de bedrijfseconomische prestaties van de Harnaschpolder van HHD te vergelijken met de awzi in Amstersterdam-West van het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht ( AGV ). 2.1 Opdracht HHD heeft de volgende opdracht aan KPMG geformuleerd: De vergelijkende businesscase richt zich op twee aspecten. Ten eerste moet er een bedrijfsvergelijking ontwikkeld en opgezet worden waarbij de financiële en bedrijfseconomische prestaties van de Noord-regio (DBFO) vergeleken worden met die van de Zuid-regio (in eigen beheer). Bij het opzetten van de vergelijking dient de opdrachtnemer rekening te houden met de verschillende (financiële) uitgangspunten tussen beide regio s. De vergelijking dient om verdere mogelijkheden voor bedrijfsmatige optimalisaties in beeld te brengen tussen de regio s Zuid en Noord. Daarnaast en op verzoek van de Verenigde Vergadering dient als tweede deel van de vergelijkende businesscase opgesteld te worden tussen de Noord-regio (HHD DBFO) en de rioolwaterzuiveringsinstallatie Amsterdam-West (in eigendom van waterschap AGV (Amstel Gooi en Vecht)). Dit is qua capaciteit een vergelijkbare installatie. Het is bij deze vergelijking met name van belang eventuele verschillen toe te lichten en mogelijk te verklaren. 2 Inleiding 13
2.2 Leeswijzer In deze rapportage wordt in hoofdstuk 3 een toelichting gegeven op de reikwijdte van het onderzoek en de wijze van dataverzameling. Verder wordt een introductie gegeven van de awzi s in regio Noord (Harnaschpolder en Houtrust), de awzi s in regio Zuid (Groote Lucht en Nieuwe Waterweg) en de awzi Amsterdam-West. In hoofdstuk 4 worden de totale kosten voor regio Noord, regio Zuid en Amsterdam-West weergegeven en worden de belangrijkste verschillen toegelicht. Om in detail de verschillen te bespreken maakt het rapport vervolgens onderscheid in de belangrijkste kostenplaatsen voor de kosten voor zuiveringstechnische werken: Transporteren afvalwater (hoofdstuk 5); Zuivering afvalwater (hoofdstuk 6); en Afzetten en verwerken van slib (hoofdstuk 7). Per blok worden de kosten verder onderverdeeld volgens de relevante beleids- en beheersproducten (BBP-productenstructuur van de Unie van Waterschappen). In hoofdstuk 8 worden de kostenpost overig en de post overhead vergeleken. In hoofdstuk 9 is aandacht besteed aan de bedrijfseconomische verschillen. Per hoofdstuk worden deelconclusies gepresenteerd. 2 Inleiding 14
3 Onderzoeksopzet Het uitgangspunt bij de uitwerking van de aanbeveling en het aanvullende verzoek van de VV is om een zo feitelijk en objectief mogelijk beeld te schetsen van de huidige kosten en bedrijfseconomische prestaties van de verschillende awzi s. Dit uitgangspunt is bepalend voor de onderzoeksopzet, de wijze van dataverzameling en de uiteindelijke uitwerking in dit rapport. 3.1 Reikwijdte onderzoek Het onderzoek is opgebouwd uit twee vergelijkingen van de cijfers over boekjaar 2012: 1 De vergelijking tussen regio Noord en regio Zuid die invulling dient te geven aan aanbeveling 4.2 uit het rapport Eindrapportage onderzoek toekomstbestendigheid DBFOcontract ; en 2 De vergelijking tussen de awzi Harnaschpolder en de awzi Amsterdam-West die de vraag vanuit de VV dient te beantwoorden. De opzet van het onderzoek leent zich om de vergelijking tussen regio Noord en regio Zuid en Amsterdam-West in één overzicht te maken. In de kostenvergelijkingen komt dit derhalve tegelijkertijd aan bod. Als startpunt voor de vergelijking tussen regio Noord en regio Zuid zijn de totale kosten van HHD voor zuiveringstechnische werken gehanteerd. Volgens de jaarrekening bedroegen deze kosten in 2012 EUR 115,1 miljoen. Deze kosten zijn vervolgens voor beide regio s toebedeeld aan de beleids- en beheersproducten: transport, zuiveren, verwerking slib, overig en overhead. Het onderzoek vergelijkt regio Noord en regio Zuid niet alleen op exploitatieniveau, maar ook op kapitaallasten voor het transport en de zuivering. 2 Voor de vergelijking tussen de awzi Harnaschpolder en de awzi Amsterdam-West zijn de kosten verbijzonderd die specifiek zijn toe te rekenen aan de Harnaschpolder en voortvloeien uit het DBFO-contract met Delfluent B.V. (Delfluent). Harnaschpolder wordt op kapitaallastenniveau en op exploitatieniveau vergeleken met Amsterdam-West op het gebied van zuiveren, slibverwerking 2 en de aan deze awzi toe te rekenen overhead. 3.1.1 Methode van vergelijken De regio s zijn onderling vergeleken op kosten over boekjaar 2012. De kosten zijn opgebouwd volgens de BBP-productenstructuur. De kostenplaatsen in de analyse (I) getransporteerd afvalwater, (II) gezuiverd afvalwater en (III) verwerkt slib zijn voor de analyse aangevuld met (IV) overig en (V) overhead. Deze kostenplaatsen zijn onderverdeeld in de volgende BBP s, conform de primaire beheersproducten: 1 Bouw en verwerving (kapitaallasten); 3 2 Operationele beheerskosten; 2 De kapitaallasten voor slibverwerking zijn zowel bij regio Noord, regio Zuid, als Amsterdam-West onderdeel van de kapitaallasten voor zuiveren. 3 In deze rapportage worden kosten voor bouw en verwerving en kapitaallasten als synoniemen gebruikt. 3 Onderzoeksopzet 15