De Modererende Invloed van Sociale Steun op de Relatie tussen Pesten op het Werk en Lichamelijke Gezondheidsklachten The Moderating Influence of Social Support on the Relationship between Mobbing at Work and Physical Health Complaints Tessa Haesevoets Eerste begeleider: Mw. Dr. F. Dehue Tweede begeleider: Mw. Dr. M. Pouwelse November 2011 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting: Arbeids- en organisatiepsychologie Open Universiteit Nederland
Inhoudsopgave Samenvatting 4 Summary 5 1. Inleiding 6 1.1. Prevalentie van pesterijen op het werk 7 1.2. Gevolgen van pesterijen op het werk voor slachtoffer en organisatie 8 1.3 Theoretisch kader van huidig onderzoek 9 1.4. Eerder onderzoek naar pesterijen op het werk en de invloed van sociale steun 10 1.5. Doelstelling van huidig onderzoek 12 1.6. Definitie van pesterijen op het werk, lichamelijke gezondheidsklachten en sociale steun 13 1.7. Conceptueel model, onderzoeksvragen en hypothesen van huidig onderzoek 14 2. Methode 16 2.1. Procedure 16 2.2. Onderzoeksgroep 16 2.3. Meetinstrumenten 18 2.3.1. Achtergrondvariabelen 19 2.3.2. Pesten op het werk 19 2.3.3. Lichamelijke gezondheidsklachten 20 2.3.4. Hoeveelheid sociale steun 21 2.3.5. Tevredenheid met hoeveelheid sociale steun 21 2.4. Analyses 22 3. Resultaten 23 3.1. Omvang van pesterijen op het werk 23 3.2. Schaalkenmerken 24 2
3.3. Samenhang 25 3.3.1. Verband tussen hoofdvariabelen 25 3.3.2. Verband tussen achtergrondvariabelen en lichamelijke gezondheidsklachten 25 3.4. Toetsing der hypothesen 27 3.4.1. Regressie-analyse voor hoeveelheid sociale steun 27 3.4.2. Regressie-analyse voor tevredenheid met hoeveelheid sociale steun 29 4. Discussie 31 4.1. Interpretatie en evaluatie van de resultaten 31 4.2. Verbinding van resultaten van huidig onderzoek met resultaten van eerder onderzoek 32 4.3. Terugkoppeling naar het theoretisch kader 35 4.4. Beperkingen van huidig onderzoek en aanbevelingen voor vervolgonderzoek 37 4.5. Praktijkgerichte aanbevelingen 40 4.6. Conclusie 41 Literatuur 42 Bijlagen 51 Bijlage A. Begeleidende mail met link naar vragenlijst: Sneeuwbalsteekproef. 51 Bijlage B. Uitnodigingsmail bedrijven. 52 Bijlage C. Begeleidende mail met link naar vragenlijst: Bedrijven. 53 Bijlage D. Overzicht van deelnemende bedrijven. 54 Bijlage E. Vragenlijst onderzoek pesten op het werk. 55 3
De Modererende Invloed van Sociale Steun op de Relatie tussen Pesten op het Werk en Lichamelijke Gezondheidsklachten Tessa Haesevoets Samenvatting De centrale vraag van het huidige onderzoek luidt: In hoeverre wordt de relatie tussen gepest worden op het werk en lichamelijke gezondheidsklachten gemodereerd door hoeveelheid ervaren sociale steun en tevredenheid met hoeveelheid ervaren sociale steun? Verwacht wordt dat gepest worden op het werk positief samenhangt met lichamelijke gezondheidsklachten en dat sociale steun op het werk als buffer optreedt, in die zin dat veel ervaren steun en een grote tevredenheid met de hoeveelheid ervaren steun het veronderstelde negatieve effect van pesten op de gezondheid vermindert. De onderzoekspopulatie bestaat uit 18 tot 65 jarige Nederlandstalige werknemers, die minimaal één collega en één leidinggevende hebben. Van de 1098 online ingevulde vragenlijsten zijn er 828 bruikbaar voor huidig onderzoek (75.4%). Persoonsgerichte en werkgerelateerde pesterijen zijn gemeten met de Negative Acts Questionnaire (NAQ, Einarsen & Raknes, 1997), lichamelijke gezondheidsklachten met de Vragenlijst Onderzoek Ervaren Gezondheid (VOEG 21, Joosten & Drop, 1987) en hoeveelheid en tevredenheid met hoeveelheid sociale steun met de Sociale Steun Lijst (SSL, van Sonderen, 1993). Hypothese 1a wordt door de resultaten bevestigd: Er is een positief verband tussen gepest worden op het werk en lichamelijke gezondheidsklachten. Naarmate de pesterijen toenemen, neemt het aantal gezondheidsklachten van gepesten toe. Hypothese 1b wordt niet bevestigd: Hoeveelheid steun van collega s en leidinggevenden heeft geen modererende invloed op de relatie tussen persoonsgericht en werkgerelateerd pesten en gezondheidsklachten. Hypothese 1c wordt slechts gedeeltelijk bevestigd: Tevredenheid met hoeveelheid steun van collega s en leidinggevenden modereert enkel het verband tussen werkgerelateerd pesten en gezondheidsklachten en niet het verband tussen persoonsgericht pesten en gezondheidsklachten. De relatie tussen werkgerelateerd pesten en gezondheidsklachten is zoals voorspeld sterker voor mensen die een tekort aan steun van collega s ervaren, maar de relatie tussen werkgerelateerd pesten en gezondheidsklachten is zwakker, en niet zoals voorspeld sterker, voor mensen die een tekort aan steun van leidinggevenden ervaren. Keywords: pesten op het werk; sociale steun; lichamelijke gezondheidsklachten 4
Summary The central question of the current study is: To what extent is the relationship between being mobbed at work and physical health complaints moderated by the experienced amount and satisfaction with the experienced amount of social support? It is expected that mobbing at work is positively related to physical health complaints and that social support at work acts as a buffer, in the sense that a lot of experienced support and much satisfaction with the experienced amount of support reduces the negative effect of mobbing on health. The study population consists of 18 to 65 year old Dutch speaking workers, who at least have one colleague and one supervisor. Of the 1.098 questionnaires that were completed online, 828 are usable for the current research (75.4%). Person-oriented and work-related mobbing are measured with the Negative Acts Questionnaire (NAQ, Einarsen & Raknes, 1997), physical health complaints with the Questionnaire Research Experienced Health (Vragenlijst Onderzoek Ervaren Gezondheid, VOEG 21, Joosten & Drop, 1987) and the amount and satisfaction with the amount of social support with the Social Support List (SSL, van Sonderen, 1993). Hypothesis 1a is confirmed by the results: There is a positive relationship between being mobbed at work and physical health complaints. As the mobbing increases, the number of health complaints from victims increase. Hypothesis 1b is not confirmed: The amount of support from colleagues and supervisors has no moderating effect on the relationship between person-oriented and work-related mobbing and health complaints. Hypothesis 1c is only partially confirmed: Satisfaction with the amount of support from colleagues and supervisors moderates only the relationship between work-related mobbing and health complaints and not the relationship between person-oriented mobbing and health complaints. The relationship between work-related mobbing and health complaints is as predicted stronger for people who experience a shortage of support from colleagues, but the relationship between work-related mobbing and health complaints is weaker, and not stronger as predicted, for people who experience a shortage of support from supervisors. Keywords: mobbing at work; social support; physical health complain 5