Ministerie van Verkeer en Waterstaat RIJKSWATERSTAAT. Meetkundige Dienst

Ministerie van Verkeer en Waterstaat RIJKSWATERSTAAT Meetkundige Dienst

Ministerie van Verkeer en Waterstaat RIJKSWATERSTAAT Meetkundige Dienst Trendrapport Open Source Software december 2002 Uitgevoerd door: Hans Fugers & Mike van Vliet, Sogeti Nederland B.V. DEFINITIEF Trendrapport Open Source Software 1

Inhoudsopgave............................................................................................. Samenvatting 3 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 5 1.2 Aanpak 5 1.3 Leeswijzer 6 2 Wat is Open Source Software 7 3 Kosten aspecten 8 3.1 Definitie en historie kostenmodel 8 3.2 Onderdelen van een kostenmodel 9 3.3 Open source software in de kantooromgeving 12 3.4 Open source software in de productieomgeving 13 3.5 Relatie met een andere relevante trend 15 4 Ondersteuning door marktpartijen 16 4.1 Strategie UnitedLinux 16 4.2 Strategie Microsoft 17 4.3 Strategie IBM 17 4.4 Strategie SUN 18 4.5 Strategie Oracle 18 4.6 Strategie HP 18 4.7 Trends bij de commerciële partijen 18 5 Beleid overheidsinstellingen 20 5.1 Gebruik open source omringende landen 20 5.2 Beleid Europese Unie 21 5.3 Nederlands beleid 22 5.4 Beleid andere landen 22 5.5 Trends in beleid 23 6 Toepassen binnen RWS 24 6.1 Raamwerk voor mogelijke toepassingen 26 6.2 Selecteren van open source software 26 6.3 Trend in toepassingen 27 Referenties 29 Bijlage 1 Interviewverslagen 32 Interview met Ardy Siegert 32 Enquête met Hans van Weeren 33 Interview met Martin Belder 35 Interview met Patrick Dersjant 37 Bijlage 2 Verslag Workshop 39 Bijlage 3 Mogelijke onderwerpen rapport 40 Trendrapport Open Source Software 2

Samenvatting Open source software (OSS) is software waarvan broncode vrijelijk aan het publiek beschikbaar wordt gesteld door de makers voor gebruik en modificatie. Open source software en kostenmodel Een interessant aspect van open source software is het feit dat er geen aanschafkosten zijn. Maar niet alleen aanschafkosten spelen een rol in de overweging om open source software in te zetten. Om een goede afweging te maken moet inzicht in het totale kostenmodel zijn. Een kostenmodel bestaat uit alle kosten die nodig zijn voor de aanschaf, installatie, uitbreiding, onderhoud, support, het in productie houden en het gebruik van alle informatiesystemen, die nodig zijn bij het vervullen van de bedrijfsdoelen. Het kostenmodel van Gartner is leidinggevend voor veel organisaties en wordt in deze rapportage gehanteerd. Voor de desktop omgeving en de inzet van open source software moeten, op basis van het kostenmodel van Gartner, andere redenen zijn dan bedieningsgemak of kosten. Open source software biedt vergelijkbare functies als commerciële software maar het leren omgaan met het nieuwe platform brengt een nieuwe reeks van kosten mee. Voor de server omgeving levert consolidatie samen met de inzet van bijvoorbeeld Linux, op basis van het TCO-model, besparingen op voor RWS. Ondersteuning door marktpartijen Van de grote leveranciers neemt IBM het voortouw in de stimulering van het gebruik van, met name, Linux. Partijen als HP en SUN volgen komen vlak daarna. Een initiatief als UnitedLinux speelt een belangrijke rol in de acceptatie van Linux als een steeds meer volwaardig alternatief. Microsoft is de enige die niets van open source software moet hebben. Linux op de server is een serieus alternatief. Ondersteuning door IBM en HP in de vorm van Service Level Agreements is nu al mogelijk en straks zullen de huidige leveranciers van RWS automatisch Linux ondersteuning bieden. Beleid overige overheden Duitsland is koploper qua stimulering in het gebruik van open source software door de overheid. Recentelijk is besloten om Microsoft server software te vervangen door Linux. Ook de Europese Unie is erg actief in het stimuleren van open source software. Er is een concreet actie plan met bijbehorende onderzoeken en faciliteiten ingericht om OSS te stimuleren. Dit is vastgelegd in het e-europe programma. Veel overheden sluiten zich aan bij dit initiatief. Binnen Nederland is recentelijk door een aantal ministeries het initiatief genomen om te inventariseren waar OSS ingezet wordt en of dit breed geïmplementeerd kan worden. Politieke partijen als Groen Links en D66 spelen een actieve rol in stimulering gebruik van open source software. Kortom open source software staat volop in de belangstelling bij overheden en het is van belang om te kiezen voor een duidelijke strategie op dit gebied. De initiatieven vanuit de Europese Unie kunnen hiervoor een goede basis vormen. Mogelijkheden open source binnen RWS Open source software mogelijkheden binnen Rijkswaterstaat liggen voornamelijk aan de server kant. Linux lijkt de meest geschikte kandidaat om te overwegen op basis van huidige ondersteuning door leveranciers en de verwachtingen van de grote onderzoeksbureaus. Forrester Research voorspelt Trendrapport Open Source Software 3

dat rond 2004 ongeveer 20% van de server software in bedrijven bestaat uit open source software. ButlerGroup voorspelt zelfs dat Linux in 2009 samen met Microsoft software dominant op de server zullen zijn. Binnen RWS wordt voor een aantal specifieke functionaliteiten al open source software ingezet. Op dit moment hebben veel bedrijven en instellingen een Microsoft standaard voor de desktop. Microsoft heeft met zijn huidige kantoorsuite een marktaandeel van zo n 95% (http://www.webwereld.nl/nav/nb?12912 ). Ook voor het gehele Ministerie van Verkeer en Waterstaat is Microsoft de standaard. Door deze standaard gebeurt uitwisseling op basis van Microsoft producten. Overgang van alleen RWS naar een open source software variant maakt uitwisseling minder eenvoudig. Migratie van de bestaande Microsoft desktop naar open source software alternatieven brengt migratiekosten en leerkosten met zich mee. Door deze twee aspecten lijkt op de korte termijn open source software voor de desktop geen haalbaar alternatief. Aanvullend is het voor RWS lonend om open source software mee te nemen in software selecties voor specifieke ICT functionaliteit.. De lagere aanschafkosten kunnen hier een gunstig effect op de TCO hebben. Huidige inzet open source software Binnen de Meetkundige dienst en de Bouwdienst wordt open source software nog beperkt ingezet. Met name de Microsoft standaard vanuit het Ministerie speelt hierbij een beperkende factor. Open source software wordt op dit moment nog niet meegenomen in reguliere software selecties. Om beslissers in dit traject te overtuigen van de toegevoegde waarde die OSS kan hebben helpen de volgende stappen: Tijdens software selectie op basis van gewenste en geboden functionaliteiten ook open source software meenemen; Op basis van referenties en demonstraties laten zien hoe open source software succesvol is ingezet bij soortgelijke instellingen. Trendrapport Open Source Software 4

1 Inleiding 1.1 Aanleiding Binnen de Meetkundige Dienst loopt het project Innovatieve aspecten van ICT in het kader van het programma Anticiperend Onderzoek. Doelstelling van dit programma is het onderzoeken van ontwikkelingen die op de lange termijn van belang kunnen zijn voor Rijkswaterstaat. Binnen het genoemde project zijn door IBS een aantal verkenningen van ICT-thema s opgestart. Steeds vaker staat het onderwerp open standaarden en open source software op de agenda van overheden. De Meetkundige Dienst wil graag een trendrapportage met als onderwerp open source software. Deze trendrapportage moet voornamelijk de relevante trends rondom open source software weergeven. Daarnaast moet de rapportage inzicht geven in de relevantie van open source software voor Rijkswaterstaat. 1.2 Aanpak Als eerste zijn er interviews gehouden met vertegenwoordigers van diverse onderdelen van Rijkswaterstaat. Doel van deze interviews is het verkrijgen van een lijst van onderwerpen rondom open source software die verder uitgewerkt kunnen worden in de trendrapportage. De tweede stap is het selecteren van de onderwerpen die nader uitgewerkt worden in de trendrapportage. Op basis van gemeenschappelijkheid in de onderwerpen vanuit de interviews zijn de volgende vier onderwerpen gekozen voor de trendrapportage. Een volledig overzicht van mogelijke onderwerpen is opgenomen in bijlage 3. 1. Total Cost of Ownership 2. Strategie en ondersteuning door marktpartijen 3. Beschikbare applicaties 4. Beleid van diverse overheden Als derde stap is er een workshop gehouden waar de relevante trends en bevindingen gepresenteerd zijn. Tevens is er interactief bekeken welke trends en bevindingen relevant voor Rijkswaterstaat zijn en zijn er eventuele aanvullingen voor het rapport geïnventariseerd. Als laatste stap is op basis van de aanvullingen uit de workshop het definitieve rapport opgesteld. Gedurende deze stappen is gebruik gemaakt van een elektronische projectruimte. In deze projectruimte op het internet zijn tussenresultaten en bevindingen gecommuniceerd. Tevens is hier een aantal discussies gestart. Ook het concept rapport en de presentatie uit de workshop zijn via de projectruimte beschikbaar gesteld. Deze projectruimte bevat inmiddels 20 personen binnen Rijkswaterstaat die verder over het gebruik van open source software nadenken en dit willen stimuleren. De projectruimte is de virtuele ontmoetingsplaats voor de aangesloten betrokkenen. Trendrapport Open Source Software 5

1.3 Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt de definitie van open source software beschreven zoals die in de trendrapportage gebruikt wordt. In het derde hoofdstuk komen de kostenaspecten van open source software aan bod. Er wordt een overzicht gegeven van verschillende kosten componenten en er wordt inzicht gegeven waar de voornaamste kosten gemaakt worden. In het vierde hoofdstuk wordt aandacht geschonken aan de ondersteuning van open source software door bestaande marktpartijen. In hoofdstuk vijf wordt de kern van het overheidsbeleid van de ons omringende landen weergegeven. Tevens wordt geschetst waar open source software op dit moment binnen de overheden voor wordt ingezet. In het laatste hoofdstuk wordt bekeken welke mogelijke open source software ingezet kan worden binnen Rijkswaterstaat. Nadruk in dit hoofdstuk wordt gelegd op hoe diverse applicaties gepositioneerd kunnen worden en welke selectie criteria gehanteerd kunnen worden. Bij deze trendrapportage hoort de presentatie van de workshop op 20 november 2002. In deze presentatie zijn vanuit de trendrapportage conclusies en aanbevelingen voor Rijkswaterstaat opgenomen. Trendrapport Open Source Software 6

2 Wat is Open Source Software Volgens de Nederlandse vereniging van Open Source Software (OSS) zijn Open Source producten die producten waarvan de broncode vrij beschikbaar is voor bestudering, doorgave, modificatie en gebruik. De vereniging houdt de definitie van Bruce Perens en Eric Raymond aan. De organisatie achter linux.nl gebruikt de volgende definitie. Open source, als software zijnde, geeft qua naam eigenlijk aan waar het om draait. Source staat voor bron, daarbij verwijzend naar de broncode van het programma (ook wel programmacode of sourcecode genaamd). Het woord 'open' geeft de bereikbaarheid van de broncode aan en duidt hier op een vrij verkrijgbare versie. Dit betekent dus dat deze software, OSS (Open Source Software), volledig verstrekt wordt aan een gebruiker. De basis van de software, de broncode, wordt bijgeleverd en mag door de gebruiker benut worden zoals vermeld staat in de licentiebepalingen bij de code. De trendrapportage is gericht op software en daarmee is de gehanteerde definitie: Open Source Software (OSS) is software waarvan de broncode vrijelijk aan het publiek beschikbaar wordt gesteld door de makers voor gebruik en modificatie Het feit dat de broncode voor iedereen toegankelijk is, brengt ook een potentieel probleem met zich mee: de software die je zo maakt zou zomaar door een of ander bedrijf gebruikt kunnen worden. Om je rechten te beschermen zijn er op dit moment ongeveer dertig open source licenties. Een veelgebruikte licentie in de open source wereld is de GNU General Public License (GPL). Kort samengevat zegt deze licentie dat je de software mag gebruiken hoe je zelf wilt, inclusief in commerciële toepassingen. Je mag de software ook aanpassen, maar op de aangepaste versie moet dan ook een GPL komen en de nieuwe sourcecode moet voor iedereen toegankelijk zijn. Ook moet aangegeven worden dat er wijzigingen gemaakt werden zodat gebruikers weten dat ze niet de originele versie hebben. Dit geldt niet voor andere open source licenties zoals de X-licentie, de BSD licentie, de Apache-licentie of de Mozilla Public License. Bij deze licenties kan open source software wel deel uitmaken van software in eigen bezit of omgezet worden in wat door sommigen ook wel closed source software genoemd. (Perens, 1999) Trendrapport Open Source Software 7

3 Kosten aspecten A cynic is a man who knows the price of everything and the value of nothing. -- Oscar Wilde, "Lady Windemere's Fan" Vanuit de markt ontstaat de laatste jaren steeds meer behoefte in inzicht in de kosten en baten van informatie systemen. Deze vraag is ontstaan uit de behoefte de informatievoorziening als een normale productiefactor te beschouwen met duidelijke en calculeerbare kosten, baten en risico's. In allerlei segmenten is deze methode al decennia lang gebruikelijk (leasen van wagenpark, huren van gebouwen en aanschaf en onderhoud van kapitaal intensieve machines) Omdat "Open Source" gratis te verkrijgen is via het WWW geeft het de indruk van lagere kosten. De andere kant van deze gratis verspreiding is onder andere het minder makkelijk terugvallen op een leverancier, garanties etc. Daarom is het van belang een model te hanteren die kosten en baten in kaart brengt. Zonder twijfel is het TCO (Total Cost of Ownership) van de Gartner Group het toonaangevende model in de ICT-wereld, wanneer het gaat om het doorrekenen van kosten. Dit TCO-model is niet overal toepasbaar. Als we op basis van de TCO de plaatsing van een koffieautomaat in een kantoor willen overwegen, dan worden ze acuut uit heel Nederland verwijderd. Het kost geld, levert niets op en mensen verprutsen er maar hun tijd. Zoals Oscar Wilde in de quote al aangaf moeten naast TCO we ook iets als de TBO (Total Benefits of Ownership) in beschouwing nemen voor een afgewogen besluit. 3.1 Definitie en historie kostenmodel Een werkbare definitie van TCO zou kunnen zijn: Alle kosten die nodig zijn voor de aanschaf, installatie, uitbreiding, onderhoud, support, het in productie houden en het gebruik van alle informatiesystemen (HW en SW), die nodig zijn bij het vervullen van de bedrijfsdoelen. Het feit dat er in globale termen wordt gesproken illustreert dat een duidelijke en eenduidige definitie van de cost of ownership moeilijk is te geven en voor elk bedrijf verschillend zal zijn. Om vergelijk met andere bedrijfstakken mogelijk te maken worden de cost of ownership vaak gerelateerd aan een voor het desbetreffende bedrijf gebruikelijke en snel te bepalen parameter zoals gemiddelde kosten per medewerker/uur. In de automatisering wordt cost of ownership vaak gerelateerd aan het aantal werkplekken (PC's, werkstations en terminals). Meestal worden deze kosten per jaar berekend. Vanaf eind jaren 80 duiken regelmatig publicaties op m.b.t. TCO in de ICT omgeving. Vanaf 1995 worden deze veelvuldig en zijn er uitgebreide onderzoeksresultaten beschikbaar. Een van de meest uitgebreide onderzoeken is uitgevoerd door Gartner Group. Op basis van dit onderzoek is een TCO Trendrapport Open Source Software 8

model ontwikkeld dat in de periode 1996 tot 1998 uitgebreid is getest bij diverse bedrijven in de USA. Medio 1999 wordt dit geteste en bijgestelde model in gebruik genomen als referentiemodel en momenteel biedt Gartner onderzoeken aan op basis van dit model. In de literatuur wordt het Gartner TCO-model algemeen gezien als het beste wat er momenteel op TCO-gebied beschikbaar is. KPMG en Forrester Research hebben ook uitgebreid onderzoek gedaan naar TCO maar zijn nog niet zover dat ze een compleet en commercieel model beschikbaar hebben. De Butler Group heeft onlangs een onderzoek gedaan naar True Costs van (centrale) servers en hebben een vergelijkbaar model op dat specifieke onderdeel. Het is een zinvolle aanvulling daar er een scheiding kan worden TCO (Gartner) True Costs (Butler) gemaakt tussen de desktop en de productiesystemen. De bewegingsruimte voor veranderingen ligt voor deze twee gebieden vaak totaal anders. 3.2 Onderdelen van een kostenmodel Bij alle kostenmodellen is het de vraag wat je wel dan niet tot de relevante kosten of opbrengsten rekent.. Een eerste opdeling is directe en indirecte kosten. 1. Directe kosten zijn die zaken die hard en via budgetten aan de IT zijn verbonden. Hierbij gaat het over zaken als Hardware, software IT-personele kosten, communicatiekosten, etc. 2. Indirecte kosten, gaat over de niet gebudgetteerde en vaak onzichtbare kosten, zoals productieverlies door down-tijd, zelf-service (macro's), vragen aan collega's, zoeken en proberen, etc.. De directe kosten zijn vaak goed en snel te achterhalen uit de budgetten van de IT-afdelingen of uit de financiële administratie. De indirecte kosten worden veelal niet of nauwelijks gemeten door een IT-afdeling. Het verschijnt ook niet op budgetten. Vaak is het niet duidelijk of IT de oorzaak van deze kosten ks of dat men die in alternatieve gevallen (handmatig/formulieren) ook dezelfde kosten zou hebben. Onderzoek van Gartner laat zien dat voor een gemiddelde grote organisatie 50% van de kosten indirect zijn. ( The total cost of ownership index: defining the database, oktober 2002, Gartner Group). Een adequate helpdeskregistratie en bestede uren vormt vaak de basis voor de inschatting van deze kosten. Trendrapport Open Source Software 9

In meer detail kunnen de kosten als volgt worden onderverdeeld: Directe kosten (gebudgetteerd) a. Hardware & Software kapitaal beslag, afschrijvingen & leasekosten voor nieuwe installaties, upgrades & updates; b. Beheerskosten netwerk-, system- & storage administration kosten (werk/uren) & kosten van inhuur, reactive & proactive management acties; c. Support/administratie helpdesk, training, inkoop, reizen, onderhoud- & supportcontracten, overhead kosten (Management, P&O, etc.) d. Ontwikkeling applicatie- en contentontwikkeling, testen en documentatie (nieuwe ontwikkelingen, aanpassingen en onderhoud) e. Communicatie kosten huur van verbindingen en gebruik van servers (e-mail, internet, etc.) Indirecte kosten (niet gebudgetteerd) f. Eindgebruikskosten (EUC = end user computing) onderlinge ondersteuning en zelf doen (macro's, sjablonen), zoeken en rondneuzen en gerommel (als bv screen savers, doelloos rondsurfen : "futz factor") g. Down-tijd verlies aan productieve uren als gevolg van geplande en ongeplande down-tijd. In onderstaande grafiek is een kostenverdelingen opgenomen op basis van het TCO-model van Gartner waarin de TCO index de belangrijkste component is. De TCO index heeft als basis een database met daarin opgenomen: Gedetailleerde resultaten van benchmarks gedurende de afgelopen 18 maanden, Gartner TCO assessment gedaan voor Fortune 2000 klanten. Deze resultaten zijn genormaliseerd en zijn gemiddeld om een generiek profiel te verkrijgen. Inbreng van diverse Gartner Research experts die huidige en geprojecteerde prijzen, praktijkervaringen, kosten en strategie van leveranciers op basis van dagelijkse interactie met klanten, leveranciers en industrie nieuws inbrengen. Andere bronnen zowel binnen als buiten Gartner zoals onderzoeken en industrie statistieken. Trendrapport Open Source Software 10

Figuur 1 Verdeling ICT kosten 60% Variatie t.g.v. complexiteit 50% 40% 30% 20% 10% Variatie minimaal 0% EUC Support Admin. Kapitaal Opmerkelijk is het om te zien dat EUC (end user computing) een belangrijke positie inneemt in het TCO-model. In het volgende figuur wordt deze categorie nog eens verder uitgesplitst. Hierbij valt op dat gegevensbeheer, leren (zelfsupport) en integratie de belangrijke kostenbijdrage leveren in een TCO-model. Deze plaatjes laten de complexiteit zien van het TCO-model. De voornaamste kostencomponenten zijn lastig meetbaar en kunnen op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. In het algemeen kan gesteld worden dat een groot deel van de kosten niet direct gerelateerd kan worden aan specifieke applicaties zoals een besturingssysteem, mailserver, printserver, etc. Trendrapport Open Source Software 11

Maar het TCO-model is het minst slechte wat er is en zeker bruikbaar om een goed idee van de impact van ontwikkelingen in open source software in te schatten. Open source software wordt momenteel vaak ingezet voor de minder complexe specifieke functies zoals opslag, printen, cache, proxy, FTP, Domein Naam Server, web applicaties, etc. Met name met betrekking tot deze specifieke minder complexe functies kan het TCO-model voor open source software een gunstig beeld laten zien. 3.3 Open source software in de kantooromgeving Allereerst moet worden opgemerkt dat dit een papieren exercitie is daar er vanuit het ministerie een besluit is genomen om de komende jaren het Intel / Microsoft platform te hanteren in de kantooromgeving. In de kantoorautomatisering kunnen we de volgende componenten beschouwen: servers, desktops, Office applicaties, overige applicaties. De servers zijn voor de gebruiker nagenoeg onzichtbaar en hebben dus ook geen effect in het EUC-aspect van het TCO-model. De geboden diensten zoals fileopslag, database, security, mail, schedule, intra- & internet-diensten ervaren de gebruikers wel. Deze lijken qua effect ook meer op de productiesystemen. Er bestaat voor de meeste diensten een open source alternatief, waarbij de oorspronkelijke Intel gebaseerde en Unix-systemen ook een Linux of BSDoperating system hanteren. De verschillen worden in het beheer zichtbaar. De vraag is dan in welke mate beheerders moeten overschakelen op Unix/Linuxkennis en in welke mate men de gewenste diensten kan/wil opzetten met OSoplossingen. Specifiek voor de KA desktop en officeapplicaties is een inschatting gemaakt van verschillen op onderstaande aspecten. Daarbij is uitgegaan van de bestaande situatie binnen RWS; het WinTel platform voor de KA desktop en officeapplicaties. Aspecten Open Source WinTel platform Kosten (gebudgetteerd) ++ -- TCO (migratiekosten) - O Waarde + ++ Gebruikersvriendelijkheid + + Beveiliging ++ O Betrouwbaarheid O O Uitwisselbaarheid onderling RWS O O Uitwisselbaarheid tussen overheden en andere partijen -- ++ Integratie / andere applicaties O + Gebudgetteerde kosten nemen af bij gebruik van Open Source Software oplossingen. De invloed van de overige kosten valt negatief uit daar gebruikers van OSS opnieuw ervaring moeten opbouwen om maar niet te spreken van leren gebruiken bij introductie. De beveiliging van BSD en Linux platformen is vooralsnog ronduit beter dan die van het WinTel platform. Het was voor een politiedistrict in Engeland de beslissende factor om over te gaan. Trendrapport Open Source Software 12

Bij uitwisselbaarheid van gegevens moet open source software onderling natuurlijk geen problemen opleveren. Echter uitwisselen met het WinTelplatform vereist extra werk. Het aanbieden van applicaties en de manier van integreren op basis van webtechnologie leveren minder problemen op. Zijn er echter Client/Server of Windows-based applicaties gemaakt dan moeten aanpassingen gedaan worden. Een Windows-emulator kan vaak uitkomst bieden. De desktop heeft een sterke relatie met het EUC-aspect van het TCO-model. De voordelen van OSS voor de gebruiker zijn er niet of nauwelijks. Het is slechts een andere set programmatuur, die vergelijkbare taken mogelijk maakt. Het leren omgaan en het leren omgaan met het nieuwe platform brengt een enorme reeks kosten met zich mee. Voor een overgang moeten dus andere redenen zijn dan bedieningsgemak of kosten. Microsoft stelt dat op basis van TCO-onderzoek licenties 5% van de totale kosten uitmaken. Daar ca. 50% van de kosten "verborgen" zijn verschijnt er dus 10% kostenreductie op het IT-budget. De servers kunnen een eerste kandidaat zijn om kostenreductie te realiseren, daar de meeste server-diensten niet afhankelijk zijn van het platform. Kennis van Unix is reeds aanwezig en maakt de overstap naar bijvoorbeeld BSD of Linux eenvoudiger. 3.4 Open source software in de productieomgeving Open source software is veel breder dan het veel gerefereerde Linux Operating System. Toch ligt voor servers hier veel nadruk op. Vaak omdat dit de basis is waarom allerhande andere open source software wordt ontwikkeld. Ook grote marktpartijen focussen eerst op deze basisvoorziening als vehikel voor uniformiteit. Net als het serverpark voor de KA is de productieomgeving kandidaat voor een OSS benadering. Tot voor kort werden er geen tot weinig besluiten genomen over het Operating System. Functionaliteit was leidend voor de aanschaf en installatie van ICT-oplossingen. Dit heeft er bij veel organisaties toe geleid dat er een grote hoeveelheid verschillende systemen bijeen staan, wat weer geleid heeft tot hoge integratiekosten. De huidige behoefte aan integratie, rationalisatie, effectiviteit en beveiliging leidt ertoe dat steeds meer organisaties server-parken gaan centraliseren en consolideren. Hiermee worden qua beheer en integratie aanzienlijke besparingen gerealiseerd. Er worden getallen van 30 40 % gerapporteerd. Serverkosten hebben volgens de Butler Group een ijsbergkarakter qua opbouw.( Server operating systems, november 2002, Butler Group). De meeste kosten zijn (onder water) verborgen. Dit komt overeen met het TCOmodel van Gartner. Trendrapport Open Source Software 13

De procentuele opbouw is als volgt vastgesteld.( Server operating systems, november 2002, Butler Group). Management & Support omvatten 46% van de "True Costs of Server Management". Dus ook bij server-kosten zit het grootste aandeel van de kosten in de menselijke omgeving. Consolidatie levert belangrijke besparingen op bij het management en support van systemen. Kennisbehoud, kennisopbouw en verspreiding is bij een verminderd aantal platforms beter te organiseren. Trendrapport Open Source Software 14

3.5 Relatie met een andere relevante trend Het is goed het begrip TCO in het perspectief van een andere trend te beschouwen. Forrester Research signaleert een trend die zij aanduiden met Organic IT ( Organic IT, april 2002, Forrester Research). Hierbij laten zij een aantal ontwikkelingen zien in de richting waarbij IT steeds meer een nutsvoorziening wordt, zoals water, telefoon en elektriciteit. Het grote idee is dat wij computerkracht, (per tik/mip/..) gegarandeerde opslagcapaciteit en bijbehorende diensten op basis van breedbandverbinding uit de muuraansluiting geleverd krijgen. Organisaties kunnen dan ieder individueel op het internet aansluiten en via deze verbindingen onderlinge netwerken realiseren. Dit doen we al lang voor water en elektriciteit, maar nog lang niet voor ICT-infrastructuur. Standaardisering en betrouwbaarheid is hierbij cruciaal en hierbij speelt het ontstaan van Linux dominantie als OSS cluster aansturing, een belangrijke rol. Op dit moment zijn een groot aantal partijen bezig een Linux Standard Base (LSB) vast te stellen en te realiseren. Trendrapport Open Source Software 15

4 Ondersteuning door marktpartijen Rondom Open Source is een grote veelheid van organisaties en individuen actief betrokken. In het kader van deze rapportage is gekeken naar de commerciële spelers die op lange termijn zorgen voor draagvlak en ondersteuning. Allerhande commerciële producten al gebruik van open source producten die via een commerciële organisatie tot specifieke producten zijn verbouwd en vermarkt. OS-X van Apple is gebouwd op de kernel van het open source BSD operating system (Darwin). WebSphere van IBM bevat in de kern open source onderdelen zoals Tomcat en Apache-server. Grote motor in al deze ontwikkelingen is het operating system waarop dit soort software wordt ontwikkeld en operationeel is. Zoals het er nu naar uitziet is Linux hierbij de grote winnaar. De commerciële partijen hebben de kaarten op Linux gezet. In dit hoofdstuk worden een aantal grote commerciële spelers beschouwd op hun visie en houding t.a.v. open source oplossingen. 4.1 Strategie UnitedLinux Het UnitedLinux consortium is opgezet met daarin o.a. SuSE, SCO TurboLinux en Conective. Doel is om een gestandaardiseerde Linux, gericht op de zakelijke gebruiker, uit te brengen. Hierbij wordt een certificering in leven geroepen rondom Linux Standard Base (LSB) en SuSE Enterprise Server 8. Zakelijke gebruikers en andere leveranciers hebben hiermee een gestandaardiseerde basis om hun eigen producten op te ontwikkelen of naar toe te porten. Het doel is om alle varianten van Linux uit te brengen met het label "Powered by UnitedLinux". Verder zal het combineren van de krachten ook intern bij de diverse partijen voordeel opleveren in betere dan wel snellere ontwikkelingen. De concurrent van het initiatief is Red Hat met zijn enterprise server. De figuur hieronder geeft een inzicht in de spelers rondom het UnitedLinux consortium. Trendrapport Open Source Software 16

Opmerkelijke spelers voor RWS aan de oplossingen kant zijn SAP en Oracle. Juist support van spelers als IBM, SAP en Oracle geeft dit initiatief momentum en dit moet zeker in de gaten worden gehouden. De Butler Group voorspelt in een onlangs verschenen rapport ( Server operating systems winners and losers in the open/proprietary os market:,november 2002, Butler Group) over Servers en Operating Systems dat er voor zakelijk gebruik 3 Linux leveranciers zullen overblijven, te weten: Red Hat UnitedLinux Red Flag (Asia/Pacific) Op dit moment is er gratis e-mail support die bemenst wordt door vrijwilligers. Deze is georganiseerd via de website http://www.linux-support.net. Hierbij is het afsluiten van een SLA niet mogelijk. 4.2 Strategie Microsoft Microsoft heeft zich altijd tot doel gesteld om Windows op elke machine te krijgen van de desktop, kleine servers tot enterprise systemen. Tot voor kort was MS afwijzend of stilzwijgend over open source. Met ommezwaai naar de laatste licentiemodellen is de roep om alternatieven harder geworden. Bedrijven als MS moeten groeien in omzet en winst en bij de huidige positie kan dit eigenlijk alleen maar door meer of andere producten op te nemen en te assimileren in het assortiment. MS werkt hard om de huidige positie te behouden of uit te bouwen. Het Windows-2000 platform levert een stabiel en functioneel rijk platform op, maar op het gebied van grote enterprise systemen worstelen zij om acceptatie. Concurrenten zoals IBM, HP en SUN zitten niet stil en hebben een goede positie in de high-end-server markt. Het is aardig op te merken dat in de 2000-versie's van Windows vele Posixentry-points zijn verwerkt om op termijn ook op Unix gebaseerde software te kunnen laten werken op basis van een Win2000-kernel. 4.3 Strategie IBM CEO Lou Gerstner beweerde in december 2000 dat IBM 1 miljard US$ zou gaan uitgeven aan Linux ontwikkelingen. IBM heeft Linux inmiddels volledig omarmd. Linux draait op alle platforms van IBM en duizenden applicaties zijn geport naar de Linux omgeving. Applicaties zoals de @server voor het clusteren van meerder Linux gebaseerde servers. IBM is actief deelnemer in diverse Open Source werkgroepen, waaronder bijv. "Open Source Development Laboratory" IBM heeft Secure mailer en de Eclipse Development Repository in open source uitgebracht. Een voorbeeld is een IBMklant Telia (telecom en internetservices) in Scandinavië heeft 70 bestaande Webhosting Unix-servers vervangen door één IBM enterprise server, die simultaan meer dan 1500 virtuele Linux servers kan leveren. Trendrapport Open Source Software 17

Deze dienst wordt ook via het internet aangeboden door IBM. Men kan een virtuele Linux server gebruiken voor een klein bedrag per maand. Dit is geheel in lijn met Organic IT van Forrester. 4.4 Strategie SUN Sun is naast leverancier van Hardware en bijbehorende software ook een niet aflatende tegenstander van Microsoft. Naast Java en J2EE heeft SUN StarOffice als tegenhanger van MS-Office uitgebracht. Op dit moment gaat het initiatief door onder de vlag OpenOffice op basis van de StarOffice code. Ook Sun levert inmiddels Intel gebaseerde systemen met Linux naast de eigen UltraSPARC/Solaris systemen. SUN stelt regelmatig belangrijke onderdelen van software ter beschikking aan de open source community. 4.5 Strategie Oracle Oracle is primair gericht op de databasemarkt en heeft een eigen ontwikkelomgeving. In het verleden heeft Oracle geprobeerd om via het Raw-Ironproject de Operating System laag volledig te elimineren voor het Oracle product. Dit is gestopt en Oracle had zijn gewicht achter Red Hat advanced server gezet, maar verschijnt nu ook op de UnitedLinux charts. Support is hoofdzakelijk ingegeven als tegenwicht tegen de MS-dominantie. De Oracle-producten zijn oorspronkelijk ook op unix-platforms ontwikkeld en MS- SQL-server is nadrukkelijk een concurrent als het gaat om de (grote) onderkant van de markt. 4.6 Strategie HP HP zet een uitgebreide Linux en open source strategie in de markt die systemen, software, diensten en randapparatuur beslaat. Om HP's wereldwijde Linux strategie te leiden heeft HP de Linux Systems Operation (LSO) in het leven geroepen. HP is ook lid van de Vereniging Open-Source Nederland (VOSN). De Vereniging Open Source Nederland streeft ernaar open-source bekend te maken in Nederland en het gebruik ervan te vergroten. HP haalt een belangrijk deel van hun omzet uit HP-UX en de ontwikkeling van HP-UX vormt een belangrijk onderdeel van de R&D activiteiten van HP. Vooralsnog ziet HP zich als een leverancier van het operating system HP-UX onafhankelijk van de hardwareplatforms. Met de overname van Compaq is er een ander platform met bijbehorende technologie bij gekomen: Tru64 & TruClusters. De strategie voor Linux is veelomvattend en richt zich hoofdzakelijk op de HP- Proliant servers markt. Je kunt daarbij een supportcontract bij HP afsluiten. 4.7 Trends bij de commerciële partijen Commerciële spelers zijn er om winst te maken. Dit staat in contrast met (gratis beschikbare) open source. De commerciële spelers realiseren zich dat het steeds moeilijker wordt om zich te onderscheiden op de platte infrastructuur. Alleen de grote spelers verdienen nog geld aan het verkopen en ontwikkelen van PC s. Trendrapport Open Source Software 18