Leergang Nederlandse Geschiedenis, deel 3 De Republiek (1477-1795) 1
NL 3 Programma 1. Inleiding: het Wilhelmus, overzicht 2. Erasmus, Luther, de wederdopers en Calvijn 3. Van Groot Privilege (1477) tot Unie van Utrecht (1579) 4. Ban (1580) tot Twaalfjarig Bestand (1609-21) 5. Het conflict tussen Van Oldenbarnevelt en Maurits 6. De internationale omgeving van de Republiek in de 17e eeuw 7. Expansie en economische bloei van de Republiek 8. Stedelijke cultuur in de Republiek, wetenschap, Verlichting 9. Het rampjaar 1672, de stadhouderloze tijdperken 10. Patriotten, Oranje, politieke en staatkundige denkbeelden 2
titeldia het Duitse Rijk Het Duitse Rijk 3
lage landen en het HRR Lage Landen en het Heilig Roomse Rijk Ca. 1156 Frederik Barbarossa grijpt als laatste keizer in bij problemen in de Nederlanden Willem II (ca. 1228-1256) 1234 Graaf van Holland 1248 Koning van het Heilig Roomse Rijk 1256 Gesneuveld in West-Friesland Aartsbisschop Siegfried III van Mainz kroont Hendrik Raspe (Thüringen) en Willem II 4
Karel de stoute Karel de Stoute (1433-1477) Titels van graafschappen en hertogdommen naar Bourgondiërs Het Bourgondische middenrijk in wording 5
Bourgondië 1477 Hertogdom Bourgondië naar Lodewijk XI, begin vorming Bourgondische Nederlanden 1512 Onder Maximiliaan I vorming Eerste Bourgondische Kreits: Habsburgse Nederlanden + Franche-Comté 6
Karel V Pragmatieke Sanctie 1548 Transactie van Augsburg Gelre, Neder- en Oversticht en Groningen bij Bourgondische Kreits gevoegd Karel V 1500-1558 Bourgondische Kreits los van wetgeving Heilig Roomse Rijk - niet onderhorig aan Duitse landdag - eigen staten-generaal - alleen jaargeld aan Karel V als heer 1549 Pragmatieke Sanctie (Vlaanderen definitief uit Frans leenverband) Habsburgse Nederlanden Tot 1581/1648 Noord- en Zuid-Nederland (formeel) Na 1648 Zuidelijke Nederlanden 7
vrede van Munster 1648 Vrede van Münster Willem Ripperda Adriaen Pauw Jan van Mathenesse Barthold van Gent Frans van Donia Adriaen Clant tot Stedum De eedaflegging van de Vrede van Munster in 1648. Gerard ter Borch (II) (1617 1681) 8
vrede van Westfalen 1648 Vrede van Westfalen Duitse Rijk Frankrijk Zweden Zwitserland 1648 Vrede van Münster Spanje Nederlanden 9
vrede van Munster kistje 1648 Vrede van Münster Pagina met de ratificatie door de koning van Spanje van de Vrede van Munster en het kistje waarin het tractaat geborgen is. www.nationaalarchief.nl 10
vrede van Munster-artikel 1 1648 Vrede van Münster Artikel 1:.. dat de Heren Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden, en de respectieve Provinciën van dezelve, met alle haar geassocieerde Landschappen, Steden en aanhorige Landen, zijn vrije ende soevereine Staten, Provinciën en Landen, op de welke, noch op haar geassocieerde Landschappen, Steden en Landen voorszeid, hij Heer Konink niet (niets) en pretendeert, noch nu ofte namaals voor hemzelven, zijn successeurs en nakomelingen immermeer iets zal pretenderen. 11
vrede van Munster-samenvatting 1648 Vrede van Münster Officiële erkenning dat de Republiek geen deel uitmaakt van de Bourgondische Kreits Schelde blijft gesloten Republiek behoudt koloniën, VOC en WIC houden privileges Recht tolheffing op Rijn en Maas 12
Pruisen 1618 1618 Pruisen (oost) Brandenburg (west) 13
Pruisen 1763 1763 Pruisen en Brandenburg na de Zevenjarige Oorlog 14
Pruisen de Grote Keurvorst r. 1640 1688 Frederik Willem van Brandenburg, de Grote Keurvorst Kerk: protestants 1658 Edict von Potsdam Staand leger Marine Koloniën (Ghana, Slavenhandel) Economische hervormingen Absolutisme Steun van Johan Maurits van Nassau-Siegen ( de Braziliaan, 1604-1679) - komst Hugenoten - Joden 15
1665 eerste Munsterse Oorlog 1665-66 Eerste Münsterse Oorlog Invasie prins-bisschop Bernard von Galen (Bommen Berend) Bezettingen en plunderingen Noordoost- Nederland Frankrijk en De Grote Keurvorst komen te hulp Strijd tot in West-Brabant 1666 Vrede van Kleef 16
1672 Tweede Munsterse Oorlog 1672-74 Tweede Münsterse Oorlog Prins-bisschop Bernhard von Galen bezet Oost-Nederland tot aan de IJssel Bombardement van Groningen Verdediging: Carl von Rabenhaupt 28 augustus 1672: Gronings Ontzet Aanvallen op o.m. Heerenveen April 1674 Vrede van Keulen 17
Pruisen vorsten Frederik Willem I 1688 1740 August Willem I 1722-1758 Frederik II de Grote 1712 1786 Frederik Willem II 1744 1797 Wilhelmina 1751-1820 Frederik Willem II r. 1786 1797 18
1787 Goejanverwellesluis 28 juni 1787 De internering van prinses Wilhelmina 19
Willem V en Wilhelmina Willem V 1748-1806 Wilhelmina van Pruisen 1751-1820 1787 13 september 20.000 man Pruisische troepen trekken Republiek binnen 17 september Intocht prins in Utrecht 20 september Intocht prins in Den Haag Vlucht van duizenden patriotten 20
titeldia Frankrijk Frankrijk 21
hugenoten oorlogen 1562-1598 8 Hugenotenoorlogen (guerres de religion ) 1572 Bartholomeusnacht 1598 Edict van Nantes 1627 Beleg La Rochelle 1685 Herroeping Edict v. Nantes 22 François Dubois (1790-1871)
Frankrijk koningen 1589 1792 Koningen van Frankrijk ten tijde van de Republiek Naam Regering Bijzonderheid Hendrik IV 1589-1610 ( Paris vaut bien une messe ) Lodewijk XIII 1610-1643 (bijnaam: le Juste, Richelieu) Lodewijk XIV 1643-1715 ( le Roi-Soleil ) Lodewijk XV 1715-1774 ("le Bien-Aimé `) Lodewijk XVI 1774-1792 ("Citoyen Louis Capet ) 23
Frankrijk gebiedsuitbreidingen 16 17 eeuw Franse gebiedsuitbreidingen 16e en 17e eeuw Frans-Vlaanderen - 1668 (Devolutieoorlog) Franche-Comté 1678 24
Frankrijk Lodewijk 14 1660 Huwelijk Maria-Theresia van Spanje 1667-1668 Devolutieoorlog 1672-1678 Hollandse Oorlog Vrede van Nijmegen 1688-1697 Negenjarige Oorlog Vrede van Rijswijk 1701-1713 Spaanse Successieoorlog Vrede van Utrecht Lodewijk XIV 1643-1715 26
Versailles Versailles in de 18e eeuw Chateau de Versailles, 1722, P.D. Martin 25
1688 Negenjarige oorlog 1688-1697 Negenjarige oorlog 8 Barrièresteden 27
1713 vrede van Utrecht 1713 Vrede van Utrecht Spaanse Nederlanden worden de Oostenrijkse Nederlanden 28
tweede stadhouderloze tijdperk 1747 1702-1747 Tweede Stadhouderloze Tijdperk (beh. Friesland) 1740-1748 Oostenrijkse Successieoorlog 1747 24 april Inname Sluis en Sas van Gent door Franse troepen. 2 mei Willem Karel Hendrik Friso stadhouder (Willem IV) na onrust in Zeeland. 10 mei Heel Staats-Vlaanderen in Franse handen. 16 sept. Bergen op Zoom in Franse handen, plunderingen november Willem IV van Oranje-Nassau erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden. 29
titeldia Engeland Engeland 30
Elisabeth I 1571-1572 Geuzen in Engelse havens Uitgewezen 1585 Verdrag van Nonsuch Leicester in de Republiek tot 1587 1596 Triple Alliantie (de facto erkenning Republiek) Elisabeth I r 1558-1603 31
stamboom Willem III Frederik Hendrik 1584-1647 Willem II van Oranje 1626-1650 Karel I van Engeland 1600-1649 Maria Henriëtte Stuart 1631-1661 Willem III van Oranje 1650-1702 Karel II van Engeland 1630-1685 Sir James Thornhill Jacobus II van Engeland 1633-1701 Maria II van Engeland 1662-1694 32
1667 Medway De Nederlandse aanval op de Medway in juni 1667, door Pieter Cornelisz van Soest, c. 1667. De Royal Charles rechts met rode vlag. 35
Engels-Nederlandse Oorlogen Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652-1654) Tweede Engels-Nederlandse Oorlog (1665-1667) Derde Engels-Nederlandse Oorlog (1672-1674) Vierde Engels-Nederlandse Oorlog (1780-1784) 34
1651 Akte van Navigatie 1651 Akte van Navigatie (Navigation Act) Ter bevordering van de handel en het stimuleren van de scheepvaart van deze natie wordt bepaald dat geen goederen of grondstoffen die waar dan ook zijn geteeld, geproduceerd of vervaardigd in Azië, Afrika en Amerika geïmporteerd of het Gemenebest binnengebracht mogen worden in andere schepen dan die welke waarachtig en zonder misleiding toebehoren aan het volk van het Gemenebest. Oliver Cromwell 1599-1658 1661 Bekrachtiging door koning Karel II
Engels-Nederlandse oorlogen tijdbalk eenvoudig 1648 I (1652-1654) Vrede van Westminster (1) II (1665-1667) III (1672-1674) Vrede van Breda Vrede van Westminster (2) IV (1780-1784) Vrede van Parijs 1700 1795 36
Engels-Nederlandse oorlogen tijdbalken uitgewerkt 1648 I (1652-1654) II (1665-1667) III (1672-1674) Willem II (1647-1650) 1e Stadhouderloze tijdperk (1650-1672) Rampjaar 1672 Willem III (1672-1702) 1700 2e Stadhouderloze tijdperk (1702-1747) Willem IV (1747-1751) Anna van Hannover regentes (1751-1759) Willem V (1766-1795) IV (1780-1784) 1795 Patriottentijd (1783-1787) 37
1672 Slag bij Solebay kaart De Slag bij Solebay (7 juni 1672) 38
1672 Slag bij Solebay doel De Slag bij Solebay (7 juni 1672) Eerste zeeslag van de Derde Engels-Nederlandse Oorlog Doel: Engelse blokkade voorkomen (gelukt) 39
1672 Slag bij Solebay vloten De Slag bij Solebay (7 juni 1672) Eerste zeeslag van de Derde Engels-Nederlandse Oorlog Doel: Engelse blokkade voorkomen (gelukt) Nederlandse vloot: Engels-Franse vloot: 75 oorlogsschepen 4.500 kanonnen 93 oorlogsschepen 6.158 kanonnen 32 branders 20.700 opvarenden 24 branders 40.000 opvarenden 40
1672 Slag bij Solebay afbeelding Royal James Groot-Hollandia (Van Brakel) Brander Bemanning brander 41
1672 Slag bij Solebay verliezen De Slag bij Solebay (7 juni 1672) Eerste zeeslag van de Derde Engels-Nederlandse Oorlog Doel: Engelse blokkade voorkomen (gelukt) Nederlandse verliezen: Engelse verliezen: ca. 300 man 4 schepen 2.500 man 1 schip ( Royal James ) 42
Nederlandse koloniën West-Indische Compagnie (WIC) Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) Nederlandse koloniën 43
Brits koloniaal rijk Het Britse koloniale rijk 44
Britten en Nederlanders verdeling koloniën Hoe de Britten en Nederlanders de wereld verdelen 45
verliezen koloniën aan Engelsen New York - 1664 Nagapattinam 1784 Ceylon 1796 Zuid-Afrika 1795-1806 Verlies van Nederlandse koloniën aan de Engelsen: voor de Tweede Nederlands-Engelse Oorlog en de Vierde Nederlands-Engelse Oorlog 46