De Invloed van Cognitieve Stimulatie in de Vorm van Actief Leren op de Geestelijke Gezondheid van Vijftigplussers The Influence of Cognitive Stimulation in the Form of Active Learning on Mental Health of the Fifty Plus Lianne van Rijsingen 1 e Begeleider: dr. B. Scholtissen 2 e Begeleider: dr. E. Simon September 2013 Faculteit Psychologie Open Universiteit Nederland Afstudeerrichting Klinische Psychologie
Voorwoord Ik weet niet beter dan dat ik altijd actief heb geleerd. Of het me nu een officieel diploma gaf of niet, door het volgen van kortere cursussen en langer durende opleidingen kwam ik in aanraking met nieuwe kennis en boeiende mensen. Het gaf schwung aan mijn leven en mijn grenzen werden telkens weer een stukje verlegd. Ik had er veel plezier in. Tot op de dag van vandaag. Inmiddels ben ik tot de groep van vijftigplussers gaan behoren en merk ik dat het actieve leren me meer tijd kost dan vroeger. Dat dit bij een normale persoonlijke ontwikkeling hoort, is te lezen in de inleiding van mijn onderzoek. Persoonlijk heb ik er erg aan moeten wennen. Desalniettemin ga ik rustig door. Actief leren doet me goed. I count my blessings. Tijdens het schrijven van deze masterthesis had ik een fijne sparring partner. Bart, als ik even niet verder kon, stond jij voor me klaar. Je gaf me altijd weer stof tot nadenken zodat ik daarna een eigen verantwoorde keuze kon maken, en hup, vooruit ging ik weer. Je liet de bal altijd bij mij liggen. Deze manier van samenwerken vond ik heel prettig. Heel hartelijk bedankt voor alle gesprekken die we tijdens deze afstudeerfase hebben gehad. Dank ook aan jou, Ellin, voor de zorgvuldige wijze waarop je de conceptversies van commentaar hebt voorzien. Zo blijf ik leren. 1
Inhoud pagina Voorwoord 1 Samenvatting 4 Summary 5 Inleiding 6 Veroudering en Cognitief Functioneren 6 De Invloed van Cognitieve Stimulatie 9 Theoretische Onderbouwing 11 Mentale Gezondheid en Veroudering 13 Cognitieve stimulatie in de vorm van actief leren en geestelijke gezondheid 16 Doelstelling 17 Centrale Vraagstelling 18 Deelvragen 18 Hypothesen 18 Methode 19 Onderzoeksdesign 19 Onderzoekspopulatie 19 Meetinstrumenten 20 Procedure 23 Analyse 23 Resultaten 25 Onderzoeksgroep 25 Beschrijvende Statistieken 26 2
pagina Analyseresultaten 27 Post-hoc toetsing 28 Discussie 30 Referenties 38 Bijlagen 1. Power analyse 2. Grafieken 3. Histogrammen Normaalverdeling 4. Test of Homogeneity of Variance 5. Analyseresultaten hypothese 1 6. Analyseresultaten hypothese 2 7. Analyseresultaten hypothese 3 8. Analyseresultaten hypothese 4 9. Analyseresultaten post-hoc toetsing 10. Betrouwbaarheidsanalyse 11. Toestemming prof.. J. de Vries 12. Wervingsbrief 13. Vragenlijsten 3
Samenvatting Achtergrond. Meerdere onderzoeken bevestigen dat cognitieve prestaties afnemen bij het ouder worden. Cognitieve stimulatie blijkt een gunstige invloed te hebben op de achteruitgang van cognitieve prestaties. In deze studie wordt de relatie gelegd tussen cognitieve stimulatie en geestelijke gezondheid. Als kader voor de geestelijke gezondheid wordt de definitie gevolgd van de World Health Organization (WHO), waarbij drie deelcomponenten (emotioneel, psychologisch en sociaal welbevinden) de geestelijke gezondheid bepalen. Doel. Onderzocht wordt of vijftigplussers die actief leren als een vorm van cognitieve stimulatie een betere geestelijke gezondheid hebben dan hun leeftijdsgenoten die niet actief leren. Onder actief leren wordt verstaan: het volgen van een opleiding, studie of cursus op het moment van de meting. Ook wordt onderzocht of één van de groepen een afzonderlijk hoger niveau van emotioneel, psychologisch en/of sociaal welbevinden heeft. Vooruitlopend op storende variabelen vindt post-hoc toetsing plaats naar de rol van leeftijd, scholing en geslacht. Methode. Het totaal aantal deelnemers bedraagt 250, verdeeld in twee groepen: Actief Leren (N=129) en Niet Actief Leren (N=121). De meting vindt plaats met behulp van 2 vragenlijsten: de Mental Health Continuum Short Form (MHC-SF) en de World Health Organisation Quality of Life Bref (WHOQOL-Bref). Resultaten. In dit onderzoek kan niet worden aangetoond welke groep vijftigplussers een betere geestelijke gezondheid heeft. Toch geven de resultaten aan dat één van de twee groepen een hoger niveau van geestelijke gezondheid heeft. Beide groepen verschillen niet wat betreft hun emotionele en sociale welbevinden. Er is sprake van een hoger psychologisch welbevinden. Bij welke groep dit voorkomt, kon niet worden vastgesteld. Leeftijd, opleiding en geslacht lijken covariabelen. Suggesties worden gedaan voor verder onderzoek. Keywords: cognitive stimulation, mental health, well-being, active aging. 4
Summary Background. Cognitive performance has been found to decline when getting older. It has been confirmed that this decline is positively influenced by cognitive stimulation. In this study cognitive stimulation was related to mental health. As a framework the mental health definition of the World Health Organization(WHO) was used, which states that mental health consists of three components: emotional, psychological en social well-being. Aim. The present study investigated if fifty-plus men and women who participate in active learning as a form of cognitive stimulation have better mental health than their peers who don t participate in active learning. Active learning was defined as taking part in a (training)course or study when assessment took place. It was also decided which group had a higher level of emotional, psychological or social well-being. Post-hoc the role of age, education and sex was examined. Method. 250 participants were divided into two groups: Active Learning (N=129) No Active Learning (N= 121). Assessmentinstruments were: Mental Health Continuum-Short Form (MHC-SF) and the World Health Organization Quality of Life Bref (WHOQOL-Bref). Results. Although results distinguished the groups significantly, they did not determine which group was more mentally healthy. Both groups did not differ with respect to their emotional and social well-being. Results distinguished the groups significantly concerning their psychological well-being. However, results did not determine which group had a higher level of psychological well-being. In the context of active learning age, education and sex seem covariates. Suggestions are made for further research. Keywords: cognitive stimulation, mental health, well-being, active aging 5