Osama Achtergronden Regie: Siddiq Barmak Jaar: 2003 Duur: 83 minuten Filmkeuring: Vanaf zes jaar Website: http://www.osamamovie.com
Osama Inhoud 02 Afghanistan 03 Afghanistan: geschiedenis in het kort 04 De Taliban 05 Al-Qaida en de Taliban 06 Geweld tegen vrouwen 07 Osama en vrouwenrechten 08 Bronnen en links voor verdere informatie 09 De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 10 Verdrag voor de Rechten van het Kind 11 Over Amnesty International en Movies that Matter 12 Colofon 01
Afghanistan Hoofdstad: Kabul Staatshoofd en regeringsleider: Hamid Karzai Bevolking: 28,8 miljoen Religie: Islamitisch (99%) Alfabetisme: 28% (mannen: 43%, vrouwen: 13%) Levensverwachting: 44 jaar Voertaal: Perzisch Doodstraf: wordt gehandhaafd 02
Afghanistan: geschiedenis in het kort Toen in 1996 de Taliban (Arabisch voor religieuze studenten ) in Afghanistan de macht in handen kregen, betekende dat de zoveelste nieuwe regeringsovername in een korte periode. Eigenlijk was het land sinds 1979 continu in staat van oorlog. Door de centrale ligging van het land was Afghanistan al sinds de 19e eeuw verwikkeld in een strijd met de grote machten. Zowel de Britten als de Russen en Perzen (tegenwoordig: Iran) wilden Afghanistan onderdeel maken van hun eigen imperium. Afghanistan raakte hierdoor verwikkeld in een machtsstrijd tussen de verschillende landen en moest verschillende invallen, bezettingen en oorlogen doorstaan. In 1919 werd Afghanistan een onafhankelijke staat. De nieuwe koning, Amanullah, probeerde het land te moderniseren. Hij stelde de allereerste grondwet op en zorgde voor onafhankelijke rechtspraak. Ook nam hij bepaalde vrouwenrechten op in de grondwet en bepaalde hij dat de hoofddoek afgeschaft moest worden en dat de Afghanen westerse kleding moesten dragen. Amanullahs opvolger, Zahir Shah, zette dit beleid voort tijdens zijn vijftigjarig koningschap. De communistische regering in Afghanistan werd bestreden door islamitische rebellen (mujahedeen). Deze rebellen wilden de communistische regering vervangen door een islamitische. Zij kregen voor hun gewapende strijd steun van de Verenigde Staten, die wapens en geld leverden aan de mujahedeen. Uiteindelijk trok de Sovjetunie zich in 1989 terug uit Afghanistan, maar zowel de Sovjetunie als de Verenigde Staten bleven de vechtende partijen de communisten en de islamieten op afstand steunen. Pas in 1991 spraken beide grootmachten af om alle militaire steun aan Afghanistan op te zeggen. Hierop veroverden islamitische rebellen Kabul en dwongen de communisten om zich terug te trekken. De mujahedeen kregen echter het land niet onder controle en op verschillende plekken in Afghanistan kregen lokale krijgsheren de macht in handen. In 1973 werd Shah echter afgezet en brak er een periode van chaos en snel afwisselende regimes aan voor Afghanistan. Met behulp van het leger wist de nieuwe leider, Mohammed Daoud, zijn tegenstanders (de communisten en de islamisten) te onderdrukken en aan de macht te blijven. In 1978 kwamen de Afghaanse communisten tegen hem in opstand en met steun van de Russen lukte het hen om Daoud af te zetten. In 1979 trokken de Russen Afghanistan binnen en installeerden een communistische regering. Door de Russische invasie en de daaropvolgende negenjarige bezetting werd Afghanistan een van de frontlinies in de Koude Oorlog, waarbij de Sovjetunie en de Verenigde Staten met elkaar streden om de wereldmacht. 03
De Taliban Temidden van deze chaos en de toenemende criminaliteit en geweld kwam een groep van religieuze studenten op. Deze Taliban, zoals ze zichzelf noemden, wisten de macht te grijpen. In eerste instantie leek hun voornaamste doel de vrede en orde te herstellen. Een groot deel van de bevolking verwelkomde hen dan ook met open armen. Toen de Taliban in 1996 uiteindelijk Kabul in handen wisten te krijgen en daarmee min of meer heel Afghanistan onder controle hadden, begonnen ze echter met de invoering van wetten die gebaseerd waren op hun eigen, zeer strenge interpretatie van de islam. Deze nieuwe wetten handhaafden ze door grondige controle en strenge straffen, marteling of doodstraf voor overtreders. Vrouwen mochten niet meer werken of naar school gaan, mannen moesten verplicht hun baard laten staan, televisie en muziek werden verboden. Vrouwen werden verplicht om de burka te dragen in het openbaar, anders liepen ze het risico op arrestatie, stokslagen, en celstraf. Op het moment dat de Taliban aan de macht kwamen, was Afghanistan al zeventien jaar oorlogsgebied. Dit betekende dat het niet goed ging met het land: er zaten twee miljoen vluchtelingen in kampen, er heerste overal armoede, het land was verwoest en er lagen tien miljoen landmijnen verspreid over het land. De strenge wetten van de Taliban maakten het leven van de Afghanen er niet gemakkelijker op. 04
Al-Qaida en de Taliban De Talibanbeweging, die tussen 1996 en 2001 aan de macht was in Afhganistan, onderhield nauwe banden met Al-Qaidaleden. Kopstukken van de terroristische organisatie, onder wie Osama bin Laden, coördineerden hun activiteiten vanuit Tora Bora, een geïsoleerd berggebied op de grens met Pakistan. Na de aanslagen van 11 september 2001 werd dit onherbergzame terrein een belangrijk doelwit van de Amerikanen. In 2001, na de gebeurtenissen van 11 september, besloten de Verenigde Staten om Afghanistan binnen te vallen. De Amerikanen verdachten de Taliban ervan Osama bin Laden, de leider van Al-Qaida en het brein achter 9/11, onderdak te bieden. Onder het motto van president George Bush if you re not with us, you re with the terrorists startten de Verenigde Staten hun war on terror door Afghanistan binnen te vallen. Binnen een paar maanden waren de Taliban verdreven en installeerden de VS een nieuwe regering onder leiding van president Karzai. Sinds eind 2001 is er een veiligheidsmacht in Afghanistan aanwezig, de ISAF. Tot augustus 2003 was de leiding in handen van Nederland en Duitsland, daarna nam, tegen de zin van Afghanistan zelf, de NAVO die taak over. Helaas betekent dit niet dat alles nu goed gaat in Afghanistan. Aanhangers van het voormalige Talibanregime blijven strijden met aanslagen en terreurdaden tegen de aanwezigheid van ongelovigen in Afghanistan, en ook tegen het bewind van Hamid Karzai, die zij als een marionet van het westen beschouwen. Een ander probleem zijn de vluchtelingen. De terugkeer van vluchtelingen naar Afghanistan is de grootste dergelijke actie in dertig jaar. In 2002 keerden 2,3 miljoen vluchtelingen terug naar huis (van wie 1,8 miljoen uit het buitenland), voor 2003 werden 2,5 miljoen terugkerende vluchtelingen verwacht. Door deze vluchtelingenstroom worden de problemen op het gebied van schaarste aan voedsel en drinkwater extra versterkt. In het kader van de wederopbouw na de oorlog werd Afghanistan een groot bedrag aan hulpgelden toegezegd. Deze gelden zijn voornamelijk nodig geweest voor humanitaire noodhulp. Investeringen in infrastructuur, gezondheidszorg en onderwijs zijn hierdoor achtergebleven. 05
Geweld tegen vrouwen Mensenrechten zijn universeel. Ze zijn altijd, overal en voor iedereen geldig. In veel landen worden mensenrechten echter aan vrouwen onthouden. Wereldwijd zijn er tal van schendingen waar met name vrouwen het slachtoffer van zijn. Ze worden achtergesteld waar het gaat om bijvoorbeeld het recht op onderwijs of op gelijke bescherming door de wet. Vaak worden vrouwen getroffen door geweld dat specifiek tegen hen is gericht. Verkrachting van vrouwen maakt geregeld deel uit van een oorlogsstrategie. Iedere dag worden vrouwen gestraft wegens het overtreden van kledingvoorschriften, ongehoorzaamheid aan de vader of echtgenoot of het (vermeend) plegen van overspel. Vrouwen en meisjes die ervan beschuldigd worden de eer van de familie te hebben aangetast, zijn in verschillende landen het slachtoffer van eremoorden of verminking. Vrouwenhandel is, na handel in drugs en wapens, de belangrijkste inkomstenbron van de internationale georganiseerde misdaad. Ongeveer twee miljoen meisjes worden jaarlijks besneden. Bovendien lijden vrouwen van elke klasse, huidskleur en godsdienst onder huiselijk geweld. Huiselijk geweld en geweld binnen de gemeenschap worden maar al te vaak als privézaak van de man of familie beschouwd. In veel landen worden huiselijk geweld en verkrachting binnen het huwelijk nog nauwelijks bestraft. 06
Osama en vrouwenrechten In de film Osama speelt de voor vrouwen verplichte burka een grote rol. In zowel Arabische als westerse landen lopen de meningen over het dragen van bedekkende kleding (hoofddoek, sluier, burka) sterk uiteen. Sommige moslims geloven dat het door de Koran verplicht wordt dat vrouwen hun haar bedekken in het openbaar. Anderen geloven dat vrouwen zich in het openbaar helemaal niet mogen laten zien aan andere mannen dan hun echtgenoot of familieleden. Weer anderen geloven dat het dragen van een burka niet verplicht is of dat elke vrouw dat voor zichzelf moet uitmaken. In Osama wordt de burka vooral op negatieve manier gepresenteerd. Het dragen van de burka werd door de Taliban voor alle vrouwen verplicht gesteld. Als een vrouw zich er niet aan hield, werd ze gestraft. Het dragen van de burka werd zo een vorm van onderdrukking; het was geen kwestie van eigen keuze meer. In de film wordt de burka dan ook vooral geportretteerd als een vorm van onderdrukking, een soort gevangenis. Door de burka werden vrouwen in Afghanistan onzichtbaar; ze mochten niet meer te zien zijn in openbare ruimtes of op straat. In de film zien we daar een aantal indringende voorbeelden van. Bijvoorbeeld wanneer de moeder van Osama zich snel onder haar burka moet verstoppen als de Taliban het ziekenhuis binnenkomen waar ze werkt als arts. Van het ene op het andere moment zien we haar veranderen van een deskundige arts in een onbeweeglijk, onherkenbaar object dat in een hoekje staat en niet mag praten. Het effect van de verplichte burka was dat vrouwen geen individuen meer waren, maar onherkenbaar gevangen zaten in hun allesbedekkende sluier. Hoewel de burka een vrouw dus onherkenbaar maakte, werden vrouwen tegelijkertijd juist ook makkelijker te herkennen: iedereen met een burka aan moest wel vrouw zijn. Op straat kon de religieuze politie van de Taliban gemakkelijk controleren of ze zich wel aan de Talibanwetten hielden. Als er vanonder een burka een stukje huid te zien was (een blote enkel, pols of voet), dan kon dat ernstige gevolgen hebben voor de vrouw in kwestie. In de film komt de moeder van Osama er met een waarschuwing vanaf, maar in het echt kwam het vaak voor dat vrouwen in het openbaar geslagen werden of dat ze gearresteerd werden voor het niet goed genoeg bedekken van hun enkels en voeten. De burka staat in feite symbool voor alle regels van de Taliban met betrekking tot vrouwen: vrouwen mochten geen zelfstandige individuen zijn en mochten niet meedoen aan de wereld buiten het huis. Ze hadden geen bewegingsvrijheid en konden niet zelf bepalen wat er met hen gebeurde. Zo zien we bijvoorbeeld in de film dat vrouwen niet zonder begeleiding van een echtgenoot of mannelijk familielid op straat mochten komen, dat ze niet mochten werken, dat ze niet zelf mochten kiezen met wie ze trouwden, dat ze niet met onbekende mannen mochten spreken, dat ze niet naar school mochten, dat ze niet mochten opkomen voor hun rechten en dat ze zomaar gestraft konden voor overtredingen van al deze onderdrukkende wetten. 07
Bronnen en links voor verdere informatie http://www.amnesty.nl/landen_dossier/5693#artikel13493 http://nl.wikipedia.org/wiki/afghanistan http://geschiedenis.vpro.nl/dossiers/26696286 http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/2157310/aardrijkskunde/item/2544029/afghanistan http://www.kennislink.nl/publicaties/de-sluier http://www.rug.nl/scholieren/profielwerkstukken/alfasteunpunt/onderwerpen/godsdienst/hoofddoek http://www.amnesty.nl/thema/thema_vrouwen#artikel7963 http://retro.nrc.nl/w2/lab/profiel/islam/hoofddoek.html http://retro.nrc.nl/w2/lab/profiel/islam/vrouwen.html http://www.arthurvriens.nl/beoscoop/beo%20site/menu1/lesbrieven.htm 08
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is een verklaring die is aangenomen door de Algemene vergadering van de Verenigde Naties om de basisrechten van de mens te omschrijven. De verklaring regelt de rechten van ieder mens. De volledige tekst is te lezen op www.amnesty.nl/uvrm 1. Iedereen wordt vrij en met gelijke rechten geboren. 2. De mensenrechten gelden voor iedereen, waar ook ter wereld. 3. Je hebt recht op leven, op vrijheid en op veiligheid. 4. Slavernij is verboden. 5. Martelen is verboden. 6. Je hebt het recht om erkend te worden voor de wet. 7. De wet is voor iedereen gelijk en moet iedereen gelijke bescherming bieden. 8. Als je onrecht wordt aangedaan,; heb je recht op bescherming. 9. Je mag niet zomaar worden opgesloten, of het land uitgezet. 10. Als je terecht moet staan, heb je recht op een eerlijke en openbare rechtszaak met een onafhankelijke rechter. 11. Je bent onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Je daden kunnen niet achteraf strafbaar worden gesteld. 12. Je hebt recht op privacy en op bescherming van je goede naam. 13. Je mag je vrij verplaatsen in je eigen land. Je mag ieder land (ook je eigen) verlaten. 14. Je mag vluchten naar een ander land, als je mensenrechten worden bedreigd. 15. Je hebt recht op een nationaliteit. 16. Je mag trouwen met wie je wilt en een gezin stichten. 17. Je hebt recht op bezit, dat mag niemand zomaar van je afnemen. 18. Je mag je eigen godsdienst kiezen en daarnaar leven. 19. Je hebt het recht om uit te komen voor je eigen mening. 20. Je mag lid worden van een vereniging en een vereniging oprichten. Niemand mag je dwingen om bij een vereniging te horen. 21. Iedereen mag meedoen aan de verkiezingen voor het landsbestuur en zichzelf daarvoor verkiesbaar stellen. Het volk kiest de regering in democratische verkiezingen. 22. Je hebt recht op de economische, culturele en sociale voorzieningen in je land. Arme landen hebben recht op internationale hulp. 23. Je hebt recht op werk naar keuze, met een eerlijk loon. Je mag lid worden van een vakbond. 24. Je hebt recht op rust en vrije tijd. 25. Je hebt recht op genoeg inkomen om van te leven. Als je niet voor jezelf kunt zorgen, moet de overheid dat doen. 26. Je hebt recht op onderwijs. 27. Je hebt het recht om te genieten van kunst en cultuur. 28. Landen moeten ervoor zorgen dat de mensenrechten kunnen worden nageleefd. 29. Je hebt plichten om ervoor te zorgen dat de rechten van andere mensen kunnen worden nageleefd. De wetten in je land mogen niet in strijd zijn met de mensenrechten. 30. Geen van deze rechten mag worden misbruikt om de mensenrechten te vernietigen. 09
Verdrag voor de Rechten van het Kind Ieder mens heeft rechten. Kinderen ook. Als aanvulling op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, is in 1989 door de Verenigde Naties het Verdrag voor de Rechten van het Kind gemaakt. Daarin staat onder meer dat alle kinderen recht hebben op zorg, bescherming, gezondheidszorg en onderwijs. Alle landen in de wereld hebben hun handtekening onder het verdrag gezet met uitzondering van de Verenigde Staten en Somalië. Als een land zich niet houdt aan de verdragsregels dan kunnen ze daarop worden aangesproken. Hieronder zie je enkele rechten die in het verdrag worden genoemd: - Recht op een naam en nationaliteit. - Recht om op te groeien bij de eigen ouders tenzij dit niet in het belang van het kind is. - Recht op een goede verzorging en opvoeding; ook bij het wegvallen van familie. - Recht op bescherming tegen alle vormen van discriminatie, mishandeling, foltering, uitbuiting en exploitatie. - Recht op onderwijs. - Recht op vrijheid van meningsuiting. - Recht op een zo groot mogelijke mate van gezondheid en voorzieningen voor sociale zekerheid. - Recht op toegang tot informatie die gericht is op bevordering van het algemeen welzijn van het kind. 10
Amnesty International Movies that Matter Amnesty International is een internationale organisatie die zich inzet voor de mensenrechten. Over de hele wereld heeft Amnesty meer dan 2,8 miljoen leden en aanhangers. Het hoofdkantoor is in Londen. Daar worden gegevens van over de hele wereld verzameld en bereiden de medewerkers de internationale acties van Amnesty voor. In bijna honderd landen zijn er afdelingen van Amnesty International, ook in Nederland. Amnesty International is onafhankelijk. Acties en onderzoek worden betaald door leden en mensen die geld geven. Amnesty wil geen subsidie van de overheid, want als je geld krijgt van de overheid is het minder makkelijk om die overheid te bekritiseren als dat nodig mocht zijn. Amnesty International is onpartijdig. Dat wil zeggen dat het voor Amnesty niet uitmaakt in welk land de mensenrechten geschonden worden. Mensenrechten gelden voor iedereen. Als die rechten geschonden worden, door welke regering dan ook, dan voert Amnesty daar actie tegen. Het zou tenslotte erg ongeloofwaardig zijn wanneer je van het ene land wel wat zegt en in het andere geval doet of je neus bloedt. Movies that Matter is een internationaal expertisecentrum op het gebied van film en mensenrechten. Het organiseert het jaarlijkse Movies that Matter Festival en een maandelijks film- en debatprogramma in tien Nederlandse filmtheaters en speciale internationale vertoningen. Movies that Matter is er ook voor scholen! Wij helpen docenten films uit te zoeken wanneer u specifieke onderwerpen op school wilt behandelen. Wij geven filmadvies voor verschillende niveaus en leeftijden, en helpen u de vertoning mogelijk te maken. Indien gewenst kunnen we u ook aan interessante gastsprekers of workshops helpen of zelfs een compleet School Film Festival organiseren. Movies that Matter @ school richt zich in eerste instantie op (alle niveaus van) het voortgezet onderwijs. Voor het primair onderwijs zijn enkele titels beschikbaar. 11
Colofon Redactie Imke Vunderink Eindredactie Sabrine Pouwels, Marcus Eshuis en Amnesty International Vormgeving SAZZA DTP Peter Manhoudt Movies that Matter Educatie Margreet Cornelisse (productie), Marcus Eshuis (didactiek), Dennis Lahey (projectleider). Movies that Matter Postbus 1968 1000 BZ Amsterdam www.moviesthatmatter.nl/educatie tel. (020) 77 33 624 educatie@moviesthatmatter.nl Stichting Movies that Matter wordt ondersteund door Amnesty International, Stichting DOEN en Hivos-NCDO Cultuurfonds. 12