Infobrochure PEG-Sonde Dienst: B2.2 Gastro-enterologie Tel: 011 826 364 mensen zorgen voor mensen
Inleiding In overleg met uw arts wordt er besloten een Percutane Endoscopische Gastrostomie (PEG) te plaatsen bij u of uw familielid op de endoscopieafdeling van ons ziekenhuis. Lees deze folder rustig door. U kunt hier lezen wat een PEG-sonde is en hoe deze geplaatst wordt. Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft, mag u zich steeds wenden tot uw behandelende geneesheer. Wat is een PEG-sonde? De afkorting PEG staat voor Percutane Endoscopische Gastrostomie: het is een techniek om een sondeslang in de maag te leggen direct door de buikwand heen. De sondeslang wordt meestal vervaardigd uit polyurethaan. Indicaties voor een PEG-sonde Een PEG-sonde wordt aangeboden aan mensen waarbij voedsel en vochtinname niet meer mogelijk is via de mond. Zij kunnen zelf niet of niet (meer) genoeg eten of drinken, of verslikken zich erg vaak. Dit kan te wijten zijn aan verschillende oorzaken: kinderen en volwassenen met een hersenbeschadiging na een hersenbloeding bij oncologische problemen ter hoogte van slokdarm en maag bij comapatiënten of bij langdurige beademing als tijdelijke toegangsweg voor voeding (bij ondervoeding) 2 3
De ingreep Voorbereiding Overleg voordien met uw behandelende arts of er medicijnen zijn die voor het onderzoek gestaakt mogen worden. Na de ingreep hoort u wanneer u ze weer mag innemen. Noodzakelijk voor de ingreep is dat u nuchter bent. Dat betekent dat u vanaf middernacht niet meer mag eten, drinken of roken. De ingreep U meldt zich de dag van de ingreep aan via de opnamebalie. Daarna gaat u naar het daghospitaal, waar u een bed toegewezen krijgt. Daar bereidt een verpleegkundige u verder voor op uw ingreep. Een medewerker van de vervoerdienst brengt u in bed naar de endoscopieafdeling. In uitzonderlijke gevallen is het niet mogelijk om een PEG-sonde te plaatsen. In dit geval wordt de plaatsing gestaakt. Plaatsing PEG-sonde De buikwand wordt schoongemaakt met alcohol en de huid wordt plaatselijk verdoofd. Op de plaats van de verdoving prikt de arts met een naald door de buikwand. Door de naald wordt een lange draad in het lichaam gebracht. Met de gastroscoop wordt die draad door de mond mee naar buiten genomen. Aan deze draad wordt de PEGsonde bevestigd en vervolgens door de buikwand heen geplaatst. Een rond plaatje in de maag aan het uiteinde van de PEG-sonde voorkomt dat de sonde naar buiten schiet. Aan de buikzijde (buitenkant) wordt de sonde ook vastgezet met een fixatieplaatje. De ingreep doet geen pijn, wel is het vaak een vervelende gewaarwording. De procedure duurt meestal niet langer dan een half uur. Tijdens de ingreep ligt u op uw rug op de behandeltafel. Een verpleegkundige assisteert de gastro-enteroloog die de sonde plaatst. De verpleegkundige brengt een katheter in de ader aan waarlangs eventueel een slaapmiddel of een kalmeringsmiddel gegeven kan worden om de plaatsing van de sonde te vergemakkelijken en/of het aangenamer te maken voor u. Als de sonde ter plaatse is, wordt u terug naar het daghospitaal gebracht. Heeft u een slaapmiddel gekregen? Dan moet u eerst goed uitgeslapen zijn voor u naar huis kan. Als u opgenomen bent, wordt u weer naar de afdeling gebracht voor verdere nazorg en behandeling. Plaatsing van de PEG-sonde Plaatsing gastroscoop De behandeling begint met een kijkonderzoek van de maag. Via de mond wordt er een gastroscoop ingebracht. Dat is een flexibele slang met aan het uiteinde een camera, waarmee de arts de slokdarm, de maag en de twaalfvingerige darm kan bekijken. Met de gastroscoop beoordeelt de arts waar de PEG-sonde precies geplaatst moet worden. Tijdens het inbrengen van de gastroscoop moet u proberen rustig in te ademen tot de arts u vraagt te slikken. Tijdens de ingreep wordt lucht in de maag geblazen, waardoor het maagslijmvlies beter zichtbaar is. Nazorg Als de verdoving is uitgewerkt, kan de prikplaats pijnlijk zijn. U kunt de behandelende arts of een verpleegkundige om een pijnstiller vragen. Ongeveer zes uur na het inbrengen van de PEG-sonde mag u een beetje water drinken. Als alles goed gaat, wordt daarna gestart met de sondevoeding. Vooral in de eerste week is het erg belangrijk dat de wanden van de maag en buik goed tegen elkaar gehouden worden. Daarom wordt het uitwendige plaatje strak tegen de buikwand gelegd. Dit moet ongeveer een week zo blijven. Daarna wordt het losser gemaakt, zodat er ongeveer twee millimeter tussen de huid en het plaatje blijft. De eerste week na de ingreep mag u niet douchen of baden. 4 5
Verzorging thuis Drie dagen na de ingreep mag u de prikplaats op een speciale wijze verzorgen. Hiervoor heeft u nodig: schaar, ontsmettingsmiddel (chloorhexidine 0.5 % in alcohol 80%), splitkompres, plakband en steriele gaasjes. Bij de verzorging gaat u als volgt te werk: zet alle spullen klaar open het pakje gaasjes en giet er desinfectiemiddel overheen verwijder het oude verband neem de PEG-sonde in de hand en til het plaatje iets op reinig de prikplaats en de onderkant van het plaatje met het gaasje met ontsmettingsmiddel, laat daarna de huid drogen leg het splitkompres rond de voedingssonde tussen de prikplaats en het plaatje. Plak het af met plakband. Zorg dat de sonde goed vast zit zodat u er bij het bewegen geen last van heeft. Na de eerste week mag u weer douchen en baden. Het plaatje mag wat losser gemaakt worden. U reinigt de huid en de onderkant van het plaatje met water en zeep. Laat de huid en het plaatje goed drogen. U hoeft de PEG-sonde niet meer vast te plakken met pleisters en gaasjes. Duw de sonde drie keer per week naar binnen om vastgroeien te voorkomen (dompelen). Zet het plaatje van de sonde ongeveer drie centimeter losser en duw de sonde tot aan het plaatje naar binnen. Draai de sonde éénmaal rond (360 ) en trek hem weer terug. Zet daarna het plaatje weer terug in de uitgangspositie, ongeveer twee millimeter van de huid (zodat er een euromuntstuk tussen het plaatje en de huid zou passen). Spoel dagelijks de PEG-sonde door met 20 tot 30 ml water. Doe dit ook voor en na elke toediening van medicatie en/of voeding. Gebruik iedere dag een nieuwe spuit. Mogelijke problemen Er kunnen enkele complicaties optreden tijdens of na de plaatsing van de PEG-sonde. Tijdens de plaatsing Er is geen geschikte plaats om de sonde te plaatsen. De plaatsing wordt dan gestaakt. Ademhalingsproblemen door verslikken tijdens het onderzoek. Bloeding van de insteekopening Tijdelijk stilliggen van de darm Perforatie: er ontstaat een gaatje in de voorliggende dunne darm ten gevolge van het aanprikken Na de plaatsing De PEG-sonde kan eruit vallen. Dit is niet gevaarlijk. U kunt het wondje afdekken met een gaasje. Neem contact op met uw behandelende arts als de sonde eruit valt. De prikplaats van de PEG-sonde groeit namelijk dicht binnen 24 uur. Indien er een roodverkleuring of verdikking is van de huid of het wondje pijnlijk wordt, kan u enkele punten controleren. Dit kan te wijten zijn aan overgevoeligheid van materiaal, infectie van de huid of lekkage. Houd de huid steeds droog. Plaats daarom steeds een steriel splitgaasje tussen het fixatieschijfje en de huid. Bij infectie moet u uw arts raadplegen. De PEG-sonde is moeilijk te spoelen of zit verstopt. Dit kan verschillende oorzaken hebben: onjuiste toediening van medicatie, niet-herhaaldelijk doorspoelen van de sonde of slijtage/veroudering van de sonde. U kunt zachtjes de sonde kneden en doorspoelen met natriumbicarbonaat of koolzuurhoudende drank. Spoel met lauw water. Als het mogelijk is, neem dan uw medicijnen via de mond. Indien dit niet mogelijk is, kunt u zetpillen of vloeibare medicijnen gebruiken. Bij slijtage van de sonde moet uw arts deze vervangen. Lekkage via de opening. Het externe fixatieschijfje kan te los of te strak zitten. Tussen de huid en het fixatieschijfje moet een halve centimeter ruimte zijn. De huid rondom de sonde is geïrriteerd. Dit kan te wijten zijn aan lekkage, overgevoeligheid aan pleisters/materialen of huidinfectie. Houd de huid steeds droog. U kunt een splitgaasje tussen de huid en het fixatieschijfje aanbrengen. Bij infectie raadpleegt u best een arts. 6 7
De PEG-sonde kan niet meer gedraaid of gedompeld worden. De sonde zit vastgegroeid. Probeer toch voorzichtig te draaien. Indien dit niet lukt, neem dan contact op met uw arts. Sondevoeding Wat is sondevoeding? Sondevoeding is een vloeibare voeding die via een sonde toegediend wordt. Meestal vervangt ze de normale voeding en wordt ze als enige voedingsbron gebruikt. Sondevoeding kan ook een aanvulling op de normale voeding zijn. Binnen het gamma van sondevoeding bestaat er een uitgebreide waaier aan keuzemogelijkheden; zo kan met de specifieke behoefte van elke patiënt rekening gehouden worden. Uw arts of diëtiste bepaalt welke voeding voor u geschikt is. Sondevoeding kan in twee groepen worden ingedeeld: polymeren- en monomerenvoeding. Beide voedingen bevatten, mits er voldoende wordt toegediend, de gemiddelde dagelijkse behoefte aan voedingstoffen en energie. De voedingen bevatten ook alle nodige vitamines, mineralen en sporenelementen. Dat de voeding in twee groepen verdeeld kan worden, polymeer en monomeer, heeft te maken met de vorm waarin eiwitten, vetten en koolhydraten in de voeding voorkomen. Monomerensondevoeding Bij monomerensondevoeding zijn de eiwitten, vetten en koolhydraten al verteerd. Dat wil zeggen dat de moleculen heel erg verkleind zijn. Dit maakt dat de voeding makkelijker door het lichaam opgenomen en verteerd wordt. Monomerensondevoeding is geschikt voor patiënten met verterings- en/of opnamestoornissen. Er is nog een speciale groep van de monomerenvoedingen, namelijk de oligomere voedingen. Deze voeding bestaat net als de monomerenvoeding uit eiwitten, koolhydraten en vetten die al voorverteerd zijn, maar bij oligomere voedingen zijn de moleculen minder klein. Polymerensondevoeding de eiwitten, vetten en koolhydraten in polymerensondevoeding zijn nog geheel intact, de moleculen zijn dus nog van ware grootte. Polymerenvoeding wordt voorgeschreven aan mensen, bij wie een normale vertering en opname (resorptie) aanwezig is, dus mensen waarvan het verteringstelsel nog goed functioneert. In deze twee categorieën zijn er ook weer allerlei verschillende voedingen met andere samenstelling en voor verschillende doelgroepen. Belangrijk voor ons in het ziekenhuis Voeding met een hoog eiwitgehalte: deze voeding wordt voorgeschreven bij mensen met metabole stress, dat wil in het kort zeggen dat je lichaam een tekort aan eiwitten heeft. Mensen die ziek zijn, breken meer eiwitten af dan gezonde mensen. Je lichaam heeft dan extra eiwitten nodig om herstel te versnellen en het tekort aan eiwitten aan te vullen. Voeding met een erg verhoogd eiwitgehalte wordt vaak voorgeschreven aan mensen bij wie eiwitinname onvoldoende is, bij wie eiwitbehoefte groter is, door ziekte of operatie of waarbij er sprake is van afname van de spiekracht. Sondevoeding is verkrijgbaar in: 1. Vloeibare kant en klare sondevoeding 2. Industrieel bereide sondevoeding in poedervorm De voorkeur gaat uit naar de laatste vorm, omdat deze onder gecontroleerde omstandigheden is bereid. Vloeibare kant en klare sondevoeding daarentegen wordt steriel geleverd en heeft een uiterste houdbaarheidsdatum. Manieren van toedienen Sondevoeding kan op drie manieren toegediend worden: intermittent, continu of per portie. Uw arts of diëtiste bepaalt, samen met u, wat het beste bij u past. 8 9
Intermitterend: Bij intermitterend voeden, krijgt u druppelsgewijs gedurende een dagdeel sondevoeding. Dit kan bijvoorbeeld ook s nachts gebeuren als u sondevoeding als aanvulling nodig heeft. De rest van de dag wordt het systeem afgekoppeld en de sonde afgesloten. U kunt dan zelf gewoon eten en drinken als dat is toegestaan. Continu: Bij continu voeden loopt de sondevoeding druppel voor druppel naar binnen. Dat kan 24 uur lang, maar vaak wordt bv. 20 uur voeding toegediend waarna 4 uur rust wordt ingelast. Dit hangt o.a. af van de hoeveelheid sondevoeding die u nodig heeft. Per portie: Bij toediending per portie (ook wel per bolus ) genoemd, krijgt u verschillende momenten per dag een bepaalde hoeveelheid sondevoeding. Bijvoorbeeld 6 tot 8 keer per dag een portie van 250 tot 300 ml. Portietoediening kan met een spuit of met een voedingspomp. Hierdoor kunnen we bijvoorbeeld een normale maaltijdcyclus nabootsen. Met of zonder pomp U kunt de sondevoeding zowel met als zonder pomp toedienen. Als de sondevoeding zonder pomp wordt toegediend, komt de sondevoeding rechtstreeks uit een pack of fles die boven of naast u hangt. De voeding druppelt dan naar beneden. Een pomp begeleidt de voeding door de sonde heen. De pomp verdient de voorkeur, omdat die de benodigde hoeveelheid voeding nauwkeuriger kan toedienen. Bewaartips Sondevoeding bewaart u best op een donkere koele plaats Bewaar indien geopend in de koelkast en niet langer dan 24 uur. Dien sondevoeding toe op kamertemperatuur. Sondevoeding kan u bestellen via uw huisapotheek of de thuiszorgwinkel in uw buurt. 10 11
Versie: 10 juni 2014 Mariaziekenhuis vzw Maesensveld 1 3900 Overpelt Tel. +32 11 826 000 Fax +32 11 826 001 info@mariaziekenhuis.be www.mariaziekenhuis.be