Slaap en Slaap-waak ritmiek van pubers Gerard A. Kerkhof prof.em. Universiteit van Amsterdam Slaap Centrum MCH, Den Haag Facta, Utrecht 26.1.2016
(Peter van Straaten, 2013)
Item nummer Gemiddelde scores HSDQ,00 1,00 2,00 3,00 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Ik heb overdag last van vermoeidheid ( GA Kerkhof, 2016)
Vermoeidheid: Leeftijd 1 1,5 2 2,5 3 18-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 ( GA Kerkhof, 2016)
Wat is gezonde slaap? Je valt binnen 15-20 minuten in slaap Gewoonlijk slaap je per etmaal 7,5 8,5 uren Je slaap wordt niet onderbroken door lange perioden ongewild wakker liggen Je partner bemerkt geen afwijkend gedrag tijdens je slaap, zoals snurken, ademstops of rusteloosheid Je wordt s morgens verfrist wakker, met een opgeladen gevoel Overdag ben je alert en productief (een kortdurende dip in alertheid is normaal) ( GA Kerkhof, 2016)
Rendement van gezonde slaap Alertheid, oplettendheid, concentratie Mentale en fysieke energie Motorische coördinatie Cognitieve functies: o.a. geheugen, inzicht, inventiviteit Stabiele stemming Evenwichtige risico-afweging Mentale veerkracht Gezondheid ( GA Kerkhof, 2016)
Ontwikkeling van ochtend-/avondmens typering Avond-type Ochtend-type Leeftijd (jr) (T Roenneberg et al, 2004)
( GA Kerkhof, 2014) De Biologische Klok : één groot klokkenspel L/D + - Slaap/Waak Maal-tijden
Interne synchronisatie circadiane ritmen 100 80 % 60 40 20 0 10 12 14 16 18 20 22 24 2 4 6 8 10 u Metabolisme Kerntemperatuur Alertheid Prestatie Lymfocyte Groeihormoon Melatonine Cortisol ( GA Kerkhof, 2014)
- < Slaperigheid > + Slaperigheid wordt beïnvloed door 2 processen Slaapfactor (bv adenosine) Slaperigheidsritme slaap slaap 08 16 24 08 16 24 08 ( GA Kerkhof, 2015) Tijd vd Dag (u)
- < Slaperigheid > + Specifieke kenmerken bij adolescenten Slaapfactor Slaperigheidsritme slaap slaap 08 16 24 08 16 24 08 ( GA Kerkhof, 2015) Tijd vd Dag (u)
Focus Biologische ritme-vertraging ( GA Kerkhof, 2014)
( GA Kerkhof, 2014) A day (and night) in the life of 18-24 yr adolescents: % mobile text traffic over 24 hours
Avond-gebruik lichtgevende ereaders vertraagt ritmiek Melatonine Subj. Alertheid slaap s Avonds s Nachts s Morgens (Chang et al, PNAS 2015)
Nachtelijk smartphone-gebruik en stappen in weekend: vormen van nachtdienst
(Leticia Ruiz, 2014) Vóór en ná een 24-uursdienst
Focus Biologische ritme-vertraging Activiteiten in de (late) avond/nacht ( GA Kerkhof, 2014)
Tijd vd Dag (u) Tijd vd Dag (u) Aanbevolen slaap per nacht: 9 10 u 12 36 Schooldagen 12 36 Weekends 34 10 10 34 08 32 Wakker 08 32 06 30 06 30 9,0u 28 04 26 02 24 9,4u Bed-in 7,5u 28 04 26 02 24 9,9u 22 22 20 20 11 12 13 14 15 16 17 18 Leeftijd (jr) 20 11 12 13 14 15 16 17 18 Leeftijd (jr) (Gradisar et al, 2011)
( GA Kerkhof, 2015) Vigilantie Test 347 Instabiel prestatieniveau 1000 Alert 1000 Erg slaperig 800 800 ms 600 500 ms 500 400 600 400 200 200 0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 Aanbiedingen 0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 Aanbiedingen Gem. Reactietijd: 312 ms # Missers: 1 Gem. Reactietijd: 441 ms # Missers: 17
Slaapschuld: effecten van slaaptekort stapelen zich op in de loop van opeenvolgende dagen # Missers 18 Bedtijd (u): Slaapduur (u): 15 4 3,9 12 9 grafiegk 6 5,5 6 8 6,8 3 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Opeenvolgende dagen (Van Dongen et al, 2003)
(Peter van Straaten) Op een zomerse zondag-namiddag: Mijn belangstelling is zuiver wetenschappelijk: Lig je nòg of àl in bed?
Nachtslaap vs. Dagslaap Wakker 1/REM 2 3 4 Ca. 2 u korter Andere structuur Gevolg: kwaliteit Wakker 1/REM 2 3 4 18 22 02 06 10 14 18 Tijd vd Dag (u) (GA Kerkhof & M Lancel, 1991)
Hersenactiviteit van slechte slapers (ten opzichte van goede slapers) s Nachts Overdag Hyper-actief ( Gedachtenmalen ) Hypo-actief (Slaperig) (Nofzinger et al, Am J Psychiatry 2004, 2005)
Prevalentie van slaapstoornis vs leeftijdsgroep 18 t/m 24 jr 25 t/m 34 jr 35 t/m 44 jr 45 t/m 54 jr 55 t/m 70 jr 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 % Slaapstoornis ( GA Kerkhof, 2014).
Focus Biologische ritme-vertraging Activiteiten in de (late) avond/nacht Verhoogd risico op slaapstoornis ( GA Kerkhof, 2014)
(Stickgold R, Nature 2005) Slaap ná het leren van nieuw materiaal is optimaal voor Geheugenopslag
Insomnia DSM-IV: (Borsboom et al, PLoS One, 2011)
Gezondheidsrisico s door verstoring van slaap en ritme Slaapstoornis Vermoeidheid (chronisch) Verzwakking cognitie: perceptie, concentratie, geheugen, risico-analyse, beslissen, etc. Emotionele ontregeling, prikkelbaarheid, burnout Kans stemmings/angstprobleem Minder veerkracht Verzwakt immuunsysteem Insuline resistentie Obesitas Diabetes type 2 Hart- & vaatziekte Verhoogd cholesterol Hoge bloeddruk Impaired motor coordination and accuracy Korte termijn Lange termijn Verslechterde motorische coördinatie en precisie Other: Growth suppression Risk of Alzheimer s disease Verder: Borstkanker Onderdrukking van groei Ziekte van Alzheimer Maag-darm stoornis ( GA Kerkhof, 2014) Metabool syndroom
To Do (iets) Latere begintijden school s Morgens vroeg veel lichtblootstelling Activerende start lesrooster Bewustmaking