1. Algemene informatie over Hands On Inleiding Hands On is het leermiddel van het Ontwikkelcentrum voor het Examenprogramma Landbouw-breed vmbo. In deze docentenhandleiding vindt u informatie over de achtergronden en het gebruik van Hands On. Het leermiddel is ontwikkeld voor de praktijkvakken in het vmbo-groen van de basisberoepsgerichte leerweg, de kaderberoepsgerichte leerweg en de gemengde leerweg. De aanleiding voor de ontwikkeling van Hands On is divers: de invoering van nieuwe examenprogramma s, de vraag naar een goede voorbereiding op het beroepsgerichte mbo met aandacht voor competenties, de eisen die het ministerie stelt aan taal en rekenen, de aandacht voor opbrengstgericht onderwijs en de roep om kwaliteitsverbetering. Deze docentenhandleiding sluit aan bij Hands On voor de bovenbouw van de basis- en kaderberoepsgerichte leerweg. De handleiding bestaat uit twee delen: een algemeen deel en een specifiek deel per module. In het algemene deel worden de achtergronden en de opzet van het leermiddel beschreven. Zo leest u uit welke onderdelen het leermiddel bestaat, welke modules er zijn, wat de globale inhoud van de modules is, hoe een module is opgebouwd en wat daarbij de didactische afwegingen zijn geweest. Het specifieke deel geeft per module praktische ondersteuning bij het gebruik van het lesmateriaal. U vindt hierin een verantwoording van de eindtermen die in de module aan de orde komen en informatie over het voorbereiden van de lessen en het begeleiden van leerlingen. Alle betrokkenen bij de ontwikkeling van Hands On wensen u veel succes en plezier met het werken met Hands On. Doelgroep en eindtermen van Hands On Hands On bereidt de leerlingen voor op het doen van het CSPE en (praktische) schoolexamens. De modules dekken samen een deel van het Examenprogramma Landbouw-breed voor de praktijkvakken af (2012/2013). Deze eindtermen zijn te vinden in het Examenprogramma Landbouw-breed voor GL op www.examenblad.nl. Samenstelling van Hands On Hands On is een mixed media leermiddel dat zowel digitaal als op papier wordt uitgegeven. U kunt ervoor kiezen volledig digitaal, volledig op papier of met een mix van digitaal en papier te werken. Video s kunnen online bekeken worden en opdrachten zijn ook op papier beschikbaar, bijvoorbeeld om mee te nemen naar het praktijklokaal. De toetsen zijn alleen digitaal beschikbaar, zodat het toetsresultaat direct zichtbaar kan worden gemaakt. 5
Hands On heeft vier modules voor de basisberoepsgerichte leerweg en vier modules voor de kaderberoepsgerichte leerweg (in totaal acht) die elk weer bestaan uit een aantal onderwerpen. De modules dekken niet het volledige Examenprogramma Landbouw-breed af. Per module wordt inzichtelijk gemaakt welke eindtermen de module afdekt. In schooljaar 2014/2015 worden nieuwe modules ontwikkeld voor de overige eindtermen. Verderop in deze handleiding vindt u meer informatie over de inhoud van de modules. De digitale versie van Hands On is beschikbaar via het onderwijsportaal van Groenkennisnet. De vier modules zijn flexibel inzetbaar: u kunt zelf bepalen welke module u wanneer wilt inzetten. De volgorde waarin u de onderwerpen van een module doorwerkt, kunt u zelf bepalen. Ditzelfde geldt voor de kennis- en oefenobjecten waaruit een onderwerp bestaat. U kunt echter ook de volgorde aanhouden waarin deze onderdelen in de module worden aangeboden. Dit is ons inziens een logische volgorde. De papieren versie van Hands On bestaat ook uit tweemaal vier losse modules (BB en KB). De papieren module is grotendeels gelijk aan de digitale versie. Er zijn echter ook belangrijke verschillen: In de papieren versie is geen planningsoverzicht opgenomen. Deze kunt u printen vanuit de digitale variant van Hands On (vrij beschikbaar met een ECC-abonnement). De papieren versie bevat geen kennistoets. Er is voor gekozen de kennistoetsen alleen digitaal aan te bieden. De meerwaarde hiervan is dat de leerlingen direct hun resultaat en feedback te zien krijgen. In de papieren versie kunt u geen video s bekijken of afbeeldingen vergroten. Wel zijn er per video meerdere afbeeldingen opgenomen. De inhoud van de digitale en papieren versie is (op de toets na) gelijk. Zo bieden de digitale en de papieren editie van Hands On u alle mogelijkheden om zelf keuzes te maken. Keuzes die passen bij uw visie en de faciliteiten die u ter beschikking staan. Overzicht van de modulen Het leermiddel Hands On bestaat voor zowel de basisberoepsgerichte leerweg als de kaderberoepsgerichte leerweg uit vier modules. Deze spelen zich inhoudelijk af rond vier beroepen. Medewerker kwekerij BB Medewerker tuincentrum BB Dierverzorger BB Medewerker voeding BB Medewerker kwekerij KB Medewerker tuincentrum KB Dierverzorger KB Medewerker voeding KB Nieuwe modules worden in schooljaar 2014/2015 ontwikkeld. Er is gekozen om modules in de context van beroepsbeoefenaars te plaatsen omdat dit voor leerlingen concrete en tot de verbeelding sprekende voorbeelden zijn. Leerlingen in de basis- en kaderberoepsgerichte leerweg moeten vakkennis en -vaardigheden onder de knie krijgen en een goed beeld van de groene sector. Door verschillende voorbeelden te tonen krijgen leerlingen een beeld van wat er allemaal in de groene sector speelt (LB/K/1). 6
3 bedrijven en 6 modules Hieronder volgt per module een korte beschrijving van de inhoud. Elke module is er in een KB-versie en BB-versie. Medewerker kwekerij In deze module maakt een leerling kennis met het werk op een kwekerij. Denk aan vermeerderen, grond bewerken, planten, verzorgen, oogsten en afval opruimen. De kennis, vaardigheden en attitudes die nodig zijn om dit goed te kunnen doen, staan centraal in deze module. Rekenen komt in deze module o.a. terug in de dosering van meststof. Medewerker tuincentrum De leerling maakt kennis met de winkel,de bedrijfsvoering en de doelgroep van de winkel. Welke bedrijfsvormen zijn er, hoe gaan goederenstromen en hoe werkt inkoop? De leerling leert trends te signaleren en kan omgaan met voorraadbeheer (alleen bij KB) en een verkooppresentatie te maken. De leerling wordt bewust van de steeds groener wordende consument. Dierverzorger De leerling verkrijgt kennis van verschillende diersoorten, komt te weten hoeveel en welk voer een dier nodig heeft, raakt bekend met de verzorging van vacht, nagels, hoeven en klauwen en met de 7
huisvesting van een dier, en leert over hygiëne en de beoordeling van welzijn en gezondheid. Daarnaast is er aandacht voor arbeidsomstandigheden en leert de leerling hoe hij mensen moet ontvangen en rondleiden op een bedrijf. Verweven door de modules zijn de thema s duurzaamheid en dierenwelzijn. Daarnaast komt het oefenen van de rekenvaardigheid o.a. terug in het berekenen van het rantsoen biks per dag voor een konijn en de mestproductie van een veebedrijf. Medewerker voeding In deze module gaat het over de activiteiten van de medewerker voeding in een eetgelegenheid. De nadruk ligt op het leren werken in de keuken, het bereiden van een gerecht en dit serveren aan de gast. Hygiënisch en veilig werken, kwaliteit borgen, keukenapparatuur bedienen, voedselbederf voorkomen en de maaltijd klantvriendelijk presenteren horen daar bij. De kennis, vaardigheden en attitudes die nodig zijn om dit goed te kunnen doen, staan centraal in deze module. In de lesstof zijn maatschappelijke thema s zoals duurzaamheid, voedselveiligheid en voedselverspilling verwerkt. Daarnaast komt het oefenen van de rekenvaardigheid o.a. terug in het berekenen van de kostprijs van een portie friet.. Onderdelen van een module Elke module kent dezelfde opbouw en bestaat uit dezelfde onderdelen (NB de papieren versie bevat niet de onderdelen Planning, Toets en video s). De onderdelen worden hierna kort toegelicht. 8
Planning Doel van dit onderdeel is de leerling meer inzicht te geven in de module. De leerling wordt bij het maken van een planning gestimuleerd vooruit te kijken en inzicht te tonen in de tijd die hij denkt nodig te hebben. Met het maken van planningen wordt een eerste aanzet gegeven tot de competentie plannen en organiseren (LN/K/2/13). Dit onderdeel is niet in de papieren versie van Hands On opgenomen. U kunt echter gemakkelijk een afdruk van de planning maken en deze eventueel bewerken vanuit de digitale versie. Oriëntatie De oriëntatie geeft een korte toelichting op de inhoud van de module. Doel van de oriëntatie is de leerlingen te motiveren. In de oriëntatie wordt beschreven wat het belang is van de stof die de leerling gaat leren. Daarnaast bevat de oriëntatie een vraag of opdracht die de leerling stimuleert om na te denken over de mate waarin hij de leerdoelen al beheerst. Onderwerpen Een onderwerp is een clustering van de onderdelen Kennis en Oefenen rondom eenzelfde onderwerp. In de onderwerpen wordt inhoudelijke kennis aangeboden en worden vaardigheden en houdingsaspecten geoefend. Kennis De onderdelen Kennis bieden vakinhoudelijke kennis aan en stellen, samen met Oefenen, de leerling in staat om de opdracht van Laten zien goed uit te voeren. De kennisonderdelen bereiden de leerling bovendien voor op de diagnostische kennistoets. Oefenen In Oefenen worden vaardigheden en attituden geoefend die de leerling moet beheersen om te kunnen slagen voor zijn examen. De onderdelen Oefenen stellen, samen met de onderdelen Kennis, de leerling in staat om de opdracht van Laten zien goed uit te voeren. Door de oefenopdrachten leren leerlingen hun kennis toe te passen in veilige praktijksituaties waar ruimte is voor het maken van fouten om van te leren. Toets In dit onderdeel wordt de theoretische kennis van leerlingen getoetst die in de objecten Kennis is aangeboden. De toets is diagnostisch van aard en bedoeld om leerlingen inzicht te geven in de mate waarin ze de kennis uit de module beheersen. De leerling krijgt direct na de toets feedback op zijn resultaten te zien. De toets bestaat uit twee delen: Vragen over de lesstof van de afzonderlijke onderdelen Kennis. Inzichtvragen over meerdere onderdelen Kennis. 9
Laten zien Laten zien is de kern van de module. Het is een diagnostische praktijktoets waarin de leerlingen laten zien dat zij de kennis, vaardigheden en attituden die ze hebben opgedaan in de module integraal kunnen toepassen in een (nieuwe) realistische praktijksituatie. Er wordt in de praktijktoets een probleem of dilemma geïntroduceerd waarop leerlingen adequaat moeten reageren. Laten zien heeft tot doel de leerling inzicht te verschaffen in zijn eigen competentie. Daarnaast bereidt deze toets voor op het doen van Groen Proeve PvB s. Het is de bedoeling dat u de opdracht zo authentiek mogelijk brengt. Ook is het belangrijk dat u voldoende ruimte en tijd reserveert voor de uitvoering en beoordeling van de toets. Daarom vereist de opdracht in de toets een goede voorbereiding en organisatie door de docent. Leerlingen voeren de praktijktoets in principe individueel uit. Omdat deze toets extra organisatie vergt, krijgt u bij elke module specifieke informatie over de opdracht in de toets en de benodigde voorbereiding en materialen. Reflectie Dit onderdeel is bedoeld om het inzicht van leerlingen in hun eigen (leer)gedrag te vergroten. Als leerlingen begrijpen waarom ze op een bepaalde manier gehandeld hebben, bevordert dit hun leren. De reflectie gaat over de gehele module. Het onderdeel bevat enkele vragen over wat de leerling heeft geleerd op het gebied van kennis, vaardigheden, attituden en competenties, zonder toetsend te zijn. Door deze vragen worden leerlingen zich bewust van hun eigen gedrag en wat ze wel en niet beheersen. Ze realiseren zich wat ze nog moeten leren of wat ze een volgende keer anders kunnen aanpakken. Een gesprek van de leerling met u als docent stimuleert het bewustwordingsproces van de leerling enorm. Begrippenlijst Per module is er een begrippenlijst beschikbaar. In elk onderdeel Kennis kunnen begrippen staan die met een definitie worden uitgelegd. Al deze definities zijn te vinden in de begrippenlijst. Leerlingen kunnen deze lijst gebruiken als naslag en hun vakjargon ermee uitbreiden. Dit draagt bij aan een gemeenschappelijke taal. Docenteninformatie Dit onderdeel biedt informatie voor de docent bij de module (deel 2 van deze docenteninformatie). Dit modulespecifieke deel valt uiteen in twee delen: Informatie, aanwijzingen en tips voor het doorlopen van de module. Hierin staan onder andere de eindtermen en leerdoelen die in deze module aan bod komen. Een overzicht van de docenteninformatie bij de afzonderlijke onderdelen van Kennis en Oefenen. De opdracht in Laten zien vereist extra voorbereiding van de docent. Daarvoor is in de docenteninformatie een aparte paragraaf opgenomen. 10
Onderwijskundige verantwoording Hands On biedt lesstof waarin alle kennis, vaardigheden en attitudes aan de orde komen die nodig zijn om leerlingen een optimale voorbereiding te bieden op het (praktisch) examen GL Landbouw-breed. Hierdoor sluit Hands On goed aan op het competentiegericht onderwijs en het doen van Groen Proeve PvB s ( www.groenproeven.nl). Het didactisch concept van Hands On is gebaseerd op de theorie van Miller die beroepsbekwaamheid in vier lagen opbouwt. De leermiddelen van Hands On komen op drie niveaus terug in de piramide van Miller. Op het niveau van weten wordt er kennis aangeboden in de vorm van Kennisonderdelen. Op het niveau van toepassen worden oefeningen aangeboden (onderdelen Oefenen) waarin de leerling vaardigheden oefent en kennis toepast die hij aangeboden heeft gekregen in de kennisobjecten. Daar waar houding/attitude een rol speelt, komt dit naar voren in Kennis en Oefenen. Ten slotte worden op het niveau van laten zien kennis, vaardigheden en attitude integraal getoetst in de praktijktoets Laten zien.. Piramide van Miller Referentieniveaus taal en rekenen Hands On voor de basisberoeps- en kaderberoepsgerichte leerweg is geschreven op het referentieniveau 2F. Daar waar taal en rekenen een rol spelen in de beroepspraktijk, zijn er opdrachten ontwikkeld waarin rekenen en/of taal geïntegreerd zijn. Leerlingen oefenen taal en rekenen op die manier in een betekenisvolle groene context. Er wordt geen aparte kennis aangeboden over taal of rekenen (bijvoorbeeld over het berekenen van een percentage of over grammaticaregels). De aanname wordt gedaan dat dit voldoende aan bod komt in lessen Nederlands en rekenen. In de docenteninformatie wordt een koppeling gemaakt tussen Rekengroen (www.rekengroen.nl) en oefeningen waarin rekenen naar voren komt. Speciaal voor leerlingen met leesproblemen is er de mogelijkheid om tekst voor te laten lezen: de digitale variant van de module bevat een voorleesfunctie.. Economie De eindtermen waarin economie verwerkt zit, zijn in Hands On geïntegreerd door een economiedocent. Zo komen er onder andere verschillende rechtsvormen aan bod. Ook leert de leerling hoe hij een globale prijsberekening en offerte moet maken en wat er komt kijken bij goed voorraadbeheer. 11
Maatschappelijke thema s in Hands On In Hands On zijn verschillende maatschappelijke thema s verwerkt, zoals duurzaamheid, voedselverspilling, voedselveiligheid, dierenwelzijn en circulaire economie. Deze maatschappelijke thema s zijn altijd gerelateerd aan kennis en vaardigheden die worden gevraagd in de context en omgeving van het betreffende beroep. Planning van de module Kunnen plannen is één van de competenties die leerlingen onder de knie moeten krijgen. Daarom zit er in elke module een planningsformulier. De planningsformulieren zijn standaard leeg en advies is om deze gezamenlijk met de leerlingen in te vullen zodat er rekening gehouden wordt met moment van toetsing en de beschikbaarheid van pc s en praktijklokalen. Toetsing Hands On kent twee diagnostische toetsen: een kennistoets over alle theorie die wordt aangeboden in de module en een competentiegerichte praktijktoets (Laten zien). Samen geven deze toetsen de leerlingen inzicht in de mate waarin ze kennis, vaardigheden en de benodigde houding beheersen. Er wordt expliciet van leerlingen gevraagd om het geleerde in een nieuwe situatie of met een ander type producten uit te voeren, zodat transfer bij leerlingen wordt bewerkstelligd. 12