OVERDRACHTSNOTITIE Raadswerkgroep Toekomst van de Bibliotheek Maart 2018 Toekomstvisie bibliotheek De Bilt in 2025
1. Inleiding Begin 2015 heeft de rekenkamer van gemeente Soest een rapportage opgeleverd over de subsidierelatie tussen gemeente Soest en Idea. De rekenkamer concludeerde hierin dat de gemeenteraad onvoldoende visie had om haar kaderstellende rol richting Stichting Idea uit te voeren en de effectiviteit van de gemeentelijke subsidie te controleren 1. Naar aanleiding van dit rapport heeft D66 De Bilt het initiatief genomen voor agendering van het rekenkamerrapport in de commissie Burger en Bestuur. De vraag die aan de commissie werd gesteld is: Geldt de kritiek van de rekenkamer Soest ook voor de Biltse gemeenteraad? En welke visie heeft de gemeenteraad van de Bilt op de bibliotheek in 2025? Naar aanleiding van de bespreking in de commissie is een raadswerkgroep gestart met deelnemers vanuit de SP, Beter de Bilt, Bilts Belang, GroenLinks en D66. De raadswerkgroep heeft zich in het onderwerp verdiept en tevens voor de raad: - Een raadsinformatieavond georganiseerd met als externe sprekers Theo Bijvoet (Koninklijke Bibliotheek), Rob Bruijnzeels (bruijnzeels.nl), Jacques Malschaert (Bibliotheekservice Fryslan) en Theo Doreleijers (Karmak). Bedoeling was vanuit een open blik elkaar inspireren. - Twee werkbezoeken georganiseerd: aan De Pluk in Geldermalsen en Karmak te Lienden 2. Met deze notitie wil de werkgroep de inmiddels opgedane inzichten borgen en doorgeven aan de nieuwe raad. Zo kan het denkwerk input zijn voor het verder ontwikkelen van een duidelijke kaderstelling voor de toekomstige bibliotheek in de Bilt. De notitie gaat achtereenvolgens in op: - Landelijke kaders: Wsob; - Lokale context; - Kernfuncties van de bibliotheek in de Wsob; - Vooruitblik: de bibliotheek van de toekomst, vier scenario s, maatschappelijke opgaven; - Aandachtspunten voor verdere kaderstelling door de raad. 2. Landelijke kaders: Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) Sinds 2015 is de nieuwe bibliotheekwet van start. Nieuw in deze wet is dat zowel het rijk als de provincie en gemeenten gezamenlijk 1 bibliotheeknetwerk vormen en hiervoor verantwoordelijk zijn. De wet geeft aanleiding tot en richting aan het herdefiniëren van het lokaal bibliotheekbeleid, onder meer door de maatschappelijke functies van de bibliotheek vast te leggen. De wet biedt een kader, maar laat de gemeenten alle ruimte om daarbinnen hun eigen bibliotheekbeleid in te vullen 3. De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) geeft gemeenten de plicht om een aantal essentiële maatschappelijke functies te faciliteren. Het gaat om de kernfuncties: lezen, leren, informeren, kunst & cultuur (cultuureducatie) en ontmoeting & debat. Bibliotheken zijn van origine een logische partner voor het realiseren van deze kernfuncties, maar gemeenten kunnen hier een eigen invulling aan geven, passend bij de lokale prioriteiten, context en mogelijkheden. De Wsob definieert de kernfuncties en ook de samenhang in het stelsel. Het rijk is verantwoordelijk voor het stelsel als geheel en voor de digitale bibliotheek. De gemeente is 1 Bron: Eindrapportage Rekenkamercommissie Soest: Stichting Idea, Subsidie Idea, een open boek? Rekenkameronderzoek naar de subsidierelatie tussen de gemeente Soest en Idea, 4 maart 2015. 2 De verslagen van deze raadsinformatieavond en werkbezoeken zijn te vinden in het raadsinformatiesysteem of op te vragen bij de griffie. 3 Handreiking Lokaal bibliotheekbeleid 2015, Eveline Vos, Alwien Boogart en Rento Zoutman, met medewerking van Dide van Berkel (DSP-Groep) in opdracht van VNG (april 2015), pg. 5
verantwoordelijk voor het eigen lokale bibliotheekwerk, de provincie voor de ondersteuning hiervan 4. 3. Lokale context In gemeente de Bilt is Stichting Idea de huidige gesprekspartner voor het realiseren van de genoemde kernfuncties. Stichting Idea bestaat uit zes bibliotheken, een kunstencentrum, een theater, een cultuurpunt, een kunstuitleen en een volksuniversiteit in de gemeenten Bunnik, De Bilt, Soest en Zeist 5. Voor een verdere verdieping in het onderwerp is het belangrijk om zicht te hebben in de concrete financieringsstromen voor de Bilt. De jaarrekening van Idea geeft een beeld over de organisatie, niet per gemeente of locatie. Een voortdurende uitdaging in de bespreking van dit onderwerp is de blik echt op de toekomst te richten en op de kernfuncties an sich en niet te snel verstrikt te raken in hoe e.e.a. nu is georganiseerd en belegd, en welke mogelijkheden of onmogelijkheden Het Lichtruim bijvoorbeeld biedt. Het gesprek over hoe in gemeente de Bilt optimaal invulling te geven aan de kernfuncties in de Wsob, vereist een open verre blik en een creatief inhoudelijk gesprek. 4. Kernfuncties van de bibliotheek in de Wsob In de bibliotheekwet zijn als maatschappelijke kernfuncties vastgelegd: - Lezen - Leren - Informeren - Kunst & cultuur (cultuureducatie) - Ontmoeting & debat De gemeente heeft de opdracht deze functies in de samenleving te organiseren. In de Wsob wordt een aantal eisen gesteld aan de lokale invulling van de kernfunctie van de bibliotheek: - de bibliotheek dient te functioneren vanuit de publieke waarden, te weten: betrouwbaarheid, onafhankelijkheid, pluriformiteit, authenticiteit en toegankelijkheid; - de vijf maatschappelijke kernfuncties worden vervuld; - er moet invulling worden gegeven aan verschillende activiteiten 6. Zoals gezegd zijn bibliotheken vanuit hun jarenlange ervaring en expertise hierbij een logische partner. De kracht van de bibliotheek ligt, naast de rol van expert, in de vrije toegang, nietcommercieel en a-politiek. Een open vrije ruimte voor elke inwoner toegankelijk. 5. Vooruitblik: De bibliotheek van de toekomst De klassieke rol van de bibliotheek als uitlener van boeken neemt door de veranderende samenleving in snel tempo af (digitalisering, e-boeken, collecties worden kleiner, er wordt minder uitgeleend, er zijn minder leden). Om haar bijdrage in de samenleving te blijven realiseren wordt het takenpakket van bibliotheken verbreed (zoals ondersteuning van scholen en stimuleren van geletterdheid). Landelijk is het vraagstuk naar de bibliotheek van de toekomst uitgewerkt door de commissie Gerritsen. In hun rapport Van boekenbewaarplaats naar vitale schakel (2016) beschrijft de commissie de vijf kerntaken uit de bibliotheekwet met als focus: het bijdragen aan persoonlijke ontwikkeling en bevordering van maatschappelijke kansen. 4 Handreiking Lokaal bibliotheekbeleid 2015, Eveline Vos, Alwien Boogart en Rento Zoutman, met medewerking van Dide van Berkel (DSP-Groep) in opdracht van VNG (april 2015), pg. 8. 5 Bron: https://www.ideacultuur.nl/over-idea/algemeen/organisatie, d.d. 29 januari 2018. 6 Lokaal bibliotheekwerk, een handboek voor gemeenten, zie noot 1.
Als algemene landelijke trends worden door de commissie Gerritsen gezien: - Toenemend belang van digitalisering, informatie en kennis - Flexibilisering van de arbeidsmarkt, forse groei in ZZP-ers - Bibliotheekbeleid is gedecentraliseerd: gemeenten aan het roer in een landelijk netwerk - Demografische ontwikkelingen in gemeenten (ontgroening, vergrijzing, krimp) - Toenemende invloed van inwoners, deeleconomie, netwerksamenleving Aanvullend hierop benoemd het SCP in haar rapport Nederland in 2050 twee maatschappelijke uitdagingen: - Het ontwikkelen van een nieuwe solidariteit (je eigen bubble overstijgend) - Het vitaal houden van de democratie (meepraten, meedoen, legitimering van besluiten) Vanuit deze ontwikkelingen zijn door de commissie Gerritsen vier scenario s uitgewerkt als handvat voor gemeenten om inzicht te krijgen in hun lokale situatie en prioriteiten. Niet als blauwdruk voor ontwikkeling, maar als denkraam en inspiratie. De scenario s zijn gebaseerd op twee indicatoren: de rol van de overheid en de betrokkenheid van burgers. Hoge betrokkenheid burgers Lage betrokkenheid burgers SCENARIO 2 Centraal met vrijwilligers, zowel digitaal als fysiek, ondersteuning van burgerinitiatieven, benutten regionale centra SCENARIO 1 Goede toegankelijkheid waarborgen, efficient aanbod met weinig financiele middelen, regionale ondersteuning en landelijke programma s actieve overheid SCENARIO 3 Publiek private samenwerking, sociale ondernemingen, veel vrijheid SCENARIO 4 Inzet op hoogst noodzakelijke, beperkte financiele middelen, benutten regionale netwerken en landelijke programma s Terughoudende overheid De scenario s zullen parallel en door elkaar bestaan: afhankelijk van specifieke situaties in gemeenten of buurten en afgestemd op behoeften van specifieke doelgroepen. 6. Maatschappelijke opgaven en de kernfuncties van de Wsob De kernfuncties in de Wsob beogen bij te dragen aan de aanpak van specifieke maatschappelijke opgaven. Voor gemeenten is het van belang om goed inzicht te hebben in de eigen lokale situatie: Wat zijn de maatschappelijke opgaven waar de kernfuncties van de bibliotheek een bijdrage aan moeten leveren? Algemeen kan gesteld worden dat de functies bijdragen aan: het tegengaan van een tweedeling in de samenleving; het bevorderen van geletterdheid als basisvaardigheid; integratie nieuwe Nederlanders; bijdragen positief innovatieklimaat: bevorderen van leervermogen; digitale innovatieklimaat: vergroten digitale vaardigheden van bewoners; goed onderwijs: kwaliteit en toegankelijkheid; kunst & cultuur: cultuureducatie, talentontwikkeling; gemeenschapszin: vergroten actief burgerschap door ontmoeting en debat. Doordenkend op bovenstaande maatschappelijke opgaven, is het van belang om inzicht te krijgen in de eigen lokale situatie in de Bilt. Wat zijn de lokale opgaven en welke professionele netwerken op het gebied van participatie, zelfredzaamheid, geletterdheid en jeugd kunnen hierin een bijdrage leveren? Wat is de kracht van de samenleving op deze thema s?
Door beantwoording van onderstaande vragen kan inzicht verkregen worden op de specifieke maatschappelijke opgaven in onze gemeenten, en eventuele verschillen per buurt/ kern. Inzicht in maatschappelijke opgaven: - In hoeverre is er in de gemeente sprake van een tweedeling? In welke wijken/ buurten speelt dit het meest? - In hoeverre is er sprake van laaggeletterdheid? Bij welke doelgroepen? Welk aanbod is hier nu voor, welke partners bieden die aan, wat is het huidige bereik? - Hoeveel Nieuwe Nederlanders zijn er per jaar in onze gemeenten en hoe is hun integratietraject georganiseerd? Welke partners spelen hierin een rol? - Wat is de ondersteuningsbehoeften vanuit de scholen op het terrein van lezen, taalvaardigheid, digitale vaardigheden, cultuureducatie? - Wat is de demografische ontwikkeling in onze gemeente en wat zegt dit over de verwachtte leesbehoefte? - Welke maatschappelijke partners dragen op dit moment bij in de realisatie van de kernfuncties en welke verschillen zijn hierin per buurt/ kern? - Etc. Inzicht in het huidige aanbod: - Wat is het huidige bereik? - Op welke manier is het maatschappelijk rendement van de bibliotheek zichtbaar? - Hoe wordt samengewerkt tussen verschillende partners en op welke manier zijn de gemeentelijke subsidies complementair? 7. Wat betekent dit alles voor de kaderstelling door de gemeenteraad? De centrale vraag voor de raad is ons inziens: Hoe vult gemeente De Bilt de kernfuncties in? Hoe zien we daarbij de samenwerking met stakeholders? Wat levert deze visie voor handvatten om de opgedane kennis te effectueren, bij te schaven en te controleren? Op basis van inzicht in de lokale maatschappelijke opgaven (en de mogelijke verschillende behoeften van buurten/kernen hierin) kan in het politieke debat de strategie worden bepaald. Aanbevelingen voor vervolg: Als aanbevelingen voor het vervolg willen we aan de nieuwe raad graag meegeven: a. Vraag het college om een eerste beantwoording van de vragen onder punt 4; b. Bespreek de antwoorden in een open ronde tafel gesprek met alle relevante maatschappelijke partners; c. Bedenk of het waardevol is om per kern een open verdiepend gesprek met burgers te voeren om zo ook burgerinitiatief en burgerkracht te benutten bij het ontwikkelen van de toekomstvisie (en zo ja: benut het); d. Breng de discipline met elkaar op om het gesprek te voeren in stappen: 1. Wat is de lokale Maatschappelijke opgave? 2. Wat zijn onze politieke waarden en uitgangspunten voor de oplossing? 3. Wat betekent dit voor de kaderstelling voor de bibliotheekfuncties? 4. Wat zijn hiervan de implicaties en hoe willen we daarmee omgaan? NB: pas hier gaat het dus over de huidige partners en de locatie het Lichtruim!
BIJLAGE: Verkorte weergave van de aanbevelingen eindrapportage Subsidie Idea, een open boek? 7 - Zorg dat het inhoudelijke beleid meer centraal komt te staan bij subsidieverlening. Een adequaat subsidiebeleid kent duidelijke uitgangspunten in beleid (beleidsdoelen), regels (subsidieverordening) en proces (beleidsgestuurde contractfinanciering). - Investeer vooral in het opstellen van beleid om subsidie meer als inhoudelijk sturingsinstrument in te zetten zoals wordt beoogd met beleidsgestuurde contractfinanciering. Deze stap is niet van vandaag op morgen gerealiseerd. Dit vraagt vanaf nu continue aandacht van vooral de raad en het college die de raad daarbij ondersteunt. - Neem regie door de gewenste informatiepositie expliciet te maken. Borg zo de eigen mogelijkheden om invulling te geven aan politieke sturing en controle. 7 Bron: Eindrapportage Rekenkamercommissie Soest: Stichting Idea, Subsidie Idea, een open boek? Rekenkameronderzoek naar de subsidierelatie tussen de gemeente Soest en Idea, 4 maart 2015. p. 5, e.v.