Vooruligtonzevruchtvan2,5jaarnatuurlijksamenwerkenindetuinvandeRudolfSteinerschool. Ditboekwerkjeisontstaanuitdebehoefteomonzerijkeervaringeninwoordenbeeldvastteleggen alsnaslagwerkvooranderen,vooroudersdiestraksonzetaakovernemenenvooronszelf. Daarnaasthopenwedatditboekjeeenbronvaninspiratiezalzijnvoorderden. Voorjaar2014 AnnekeenJeannet Watdoenwij? AnnekeKonijnenJeannetAppelzijndeinitiatorsvan Natuurlijkbij,eenbedrijfinontwikkeling datmensenennatuurverbindt.denkhierbijaanhetcoachenvannatuurprojecten,ontwerpen aanlegvanspeelnatuurennatuurlijketuinen.ditallesinsamenwerkingenoverlegmetdediverse doelgroependiewehierbijontmoetenwaarbijdenatuurdeverbindendefactoris.hetdoelvande tuinistelkensonzeinspiratiebron,gaathetomspelen,revalidatie,groenbeleving,voeding,genezing, educatieofeensamengaanvanvoornoemdethema s.terinformatievindjehieronderonze contactgegevens. JeannetAppelemail:inkontakt@hotmail.com AnnekeKonijnemail:konijn33@ziggo.nl 1
SchooltuinRudolfSteinerschool Tuinwerkgroepstaatop RondomhetgebouwvandeRudolfSteinerschoolinAlkmaarligteenprachtiggrootgroenspeelplein. Enwelzogroendatwijhetdeschooltuinnoemen.Deschooltuinisinmiddelsvolwassengeworden, datbewijzendehooggroeiendebomendiehuntakkenbreedlatenuithangenoverdepleinen.zij zorgenvooreenschaduwrijkplekjetijdenseenwarmezomerdag.indeherfststrooiendefruitbomen rijkelijkhetrijpefruitinhetrond.dezoetegeurvanbloeiendewilderozenkomtjetegemoetalsin delentedezonnestralendeschooltuinverwarmen Metbeidenbenenterugopdegrond;dezegroeneoaseheeftnatuurlijkverzorgingnodig.De tuinwerkgroepwordtinhetlevengeroepeninnovember2011.voorheenwarendetakenverdeeld overdegemeente,leerkrachten,waarnodigdeoudersendeconciërge.laatstgenoemdeverdwijnt uitbeelddoorbezuinigingenenhetcontractmetdegemeenteisinmiddelsopgezegd. Daarstaanwedan,tweemoeders,tuinvrouwenmetpassievoornatuurlijktuinieren,Jeanneten Anneke,deinitiatiefnemersvandetuinwerkgroep.Overzichtopdesituatie,datiswatwenunodig hebben. Stap1Inventariseren Westartenmetdetuinklusseninkaarttebrengendoorteinformerennaardewerkzaamhedendie telkensterugkomengedurendehetjaarenwiedeedeigenlijkwat?hetmakenvaneenlijstmetalle klussenopeenrijblijktheelhandig,gedateerdophetseizoenswerkenwieverantwoordelijkisvoor deuitvoering.naastdebestaandeklussenontstaanaanvullendeideeënvoordetuinvanuitonszelf endeleerkrachten.ditalleskrijgtookeenplekjeindejaarplanning. Onderhetkopjeplanningenorganisatievindjedeverdelingvandetuinklussenperonderwerp. 2
Stap2Extrahandenzijnnodig Nuwehetwerkkunnenoverzienwordthettijdomextraledenvoordetuinwerkgroeptewerven.Dit luktviaeenoproepindenieuwsbriefenhetpersoonlijkbenaderenvandeouders.detuinwerkgroep werktmeteenzekereregelmaatsameneenochtendindetuin. Onderhetkopjeplanningenorganisatie/tuinwerkochtendenvindjehierovernadereuitleg. Stap3Budget,subsidiesenanderegeldstromen Onderhoudvandetuinkostgeld,projectenenideeënnogmeer.Gelukkigzijnermeerdere mogelijkhedenomhiergeldvoorteverzamelen.voordeschooltuinisperkalenderjaareenvast bedragvastgesteldopdebegrotingvandeschoolomgereedschapenandermateriaalaante schaffen.alsditbudgetniettoereikendisvooraldieleukeprojectenishetmogelijkomgebruikte makenvansubsidie(zienuttigeadressen).materialenzoalstegels,stenen,palenensomsook beplantingzijnverkrijgbaarviaeenoproepnaardeoudersofviadewebsitewww.gratisaftehalen.nl Natuurlijkkanjealstuingroepzelfactieondernemenomgeldbinnentehalendoorbijvoorbeeldeen marktteorganiseren,oliebollentebakkenvoordeverkoopofeenandereludiekeactiebedenken. YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY 3
Onzevisieendekunstvanhetwaarnemen Doorvoortdurendwaakzaamtezijn,tekijkennaarwaternuallemaalpreciesgebeurtinde schooltuinkristalliseertonzevisiezichalsvanzelfuit.wezijntijdensonswerkindeschooltuinflink aanhetoefeneninhetwaarnemenendatlevertopeensubtiele,vaakindirectewijze,informatieop diewijgebruikenalsinspiratiebronvoordevormgevingenprojectenindetuin. Waarnemenspeelgedrag Doorhetspeelgedragvandekinderentevolgenwordtduidelijkwelkeaanpassingenof aanvullingenkunnenbijdragenaannogmeerspeelplezier.bestaandepaadjesinhetgroen,diezijn ontstaandoorhetspelvandekinderen,wordengeaccentueerd;eenkaleplekonderdebomen wordtomgebouwdtotavonturenpad.wetuinierenmetdebewegingvandekinderenmee. Groenalsverbinding Weziendatgroeneenverbindingis.Voordekinderentijdenshetspelalszijbijvoorbeeldbouwen aandespeelhut.dekleutersvindenelkaarinhetkleineafgebakendekookhuisje.deleerkrachten werkenmetdekinderenaanhetperiodeonderwijsindetuin.oudersenleerlingenhelpensamen meetijdenseentuinwerkdagenhetperiodeonderwijs.deoudersvandetuinwerkgroepoverleggen, werkenenpauzerenmetelkaarindeschooltuin.oudersenleerkrachtengaandetuininomte bekijkenhoehetlaatsteprojectverloopt.aldezeverbindingenwillenwijverstevigenenuitbreiden. 4
Tuinisbronvaninspiratie Doordeseizoenenvanhetjaarheenisdetuineengrotebronvaninspiratieophetgebiedvan educatiezoalskunst,bouwen,eetbareplanten,kruiden,dierkunde,verzamelen,speelnatuur, verbouwen,oogstenenverwerken.eenscalavanmogelijkhedenbiedtzichaan,wijmakeneen wensenlijstenbrengendieonderindewerklijstzodatnuendaneenwenswerkelijkheidwordt.de schooltuinalsbuitenlokaal,eenmooiegedachte. Zichtbaarheid,waargenomenworden Webeseffendathetwerkendedaaruitvoorkomenderesultatenindetuinzichtbaarzijnvooreen grotegroepmensen.nietalleenvoordeleerkrachtenendeleerlingenvandeschool.deoudersdie hunkinderenwegbrengenenophalenzijnhierookonderdeelvan.debuurtbewonersen voorbijgangersvandeschoolzijnminofmeeronzetoeschouwers,slechtsgescheidendooreen hekwerk.hetisbelangrijkomtebeseffendatonzetakenzichtbaarzijnwantzowordtwerkeninde tuineenverlengstukvandeprvandeschool.zichtbaarzowelinderesultatendieonswerkoplevert alsdemanierwaaropwijalstuinwerkgroepmetdenatuuromgaan. 5
WaarnemenenBiologischDynamischwerken JeannetenAnneke,allebeizijnweopgeleidinbovenstaandewijzevantuinierendoorGuurtjeKieft. LogischdatwijookdeschooltuinBiologischDynamischonderhouden.Hetwaarnemenvande natuurdoorhetjaarheen,minofmeereenbewustwordingsproces,speeltbijhetbiologisch Tuiniereneengroterol.Wijlopenvoorhetoogvaakeven zomaar eenrondjedoorschooltuin.dat zijnondermeerdemomentenwaaropwewaarnemenhoedebegroeiingerbijstaatenonsafvragen watheeftdetuinnodig? Verderbetekentbiologischdynamischtuinierendatdewerkzaamhedenindetuinzijnafgestemdop dekosmischeritmes.destandenvandeplanetenspelenduseenrol,dezestaanvermeldinde agendavanguurtjekieft:hetjuistemoment.eenpraktijkvoorbeeldisdatwijsnoeientijdens dalendemaanbaan.tijdensdezeperiode,dieiederemaandtweewekenaaneengeslotenvoorkomt, zijndesapstromenvandeheestersenbomengerichtophetwortelstelsel.dekostbaresappenmet voedingsstoffendieindeplantaanwezigzijngaanzonietverloren.uiteindelijkzaldebeplanting sterkerworden,eenbetereuitstralingkrijgen,meervolumeopbouweninhaarbladerdek;er ontstaatevenwichtindebeplantingenindeschooltuin. ================================================================== 6
Planningenorganisatie Hetmooievaneenschooltuinisdathetonderhoudseizoensgebondenis,datisdebasisendaarnaast krijgendeprojectenenideeëneenplekjeopdeagenda.opeenrijtjegezetisdevolgendeindelingte zien: Tuinwerkochtenden Ordeenregelmaat DoeDagen Tuinenperiodeonderwijs Spoedklussen Genoegideeën NatuurTalentenMarkt NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Tuinwerkochtenden Ditzijndeochtendendatdevastetuinwerkgroepmetzekereregelmaatindeschooltuinwerkt.Op ditmomentwerkenwijmeteenteamvangemiddeldvijfoudersvanhalfnegentottwaalfuur.de klussenzijnvantevorenbekendgemaakteniederkanafhankelijkvanzijncapaciteitenaandeslag. Weverzettenaltijdenormveelwerkendatnietalleen.Desaamhorigheidisgroot,wewerkenmet plezierentussenhetsnoeiendoorzijnersomsdiepgaandegesprekkenmetelkaar. Het schoolplein is de entree van de school. Hier doe je je eerste indruk op van school. Een schoolplein kan uitnodigend zijn om te gaan spelen. Het kan er gezellig uitzien met bloemen, struiken en bomen, grasvelden en zithoekjes. Waar je de natuur en de seizoenen tijdens het buitenspelen beleeft. Een schoolplein dat saai betegeld of onverzorgd is, is geen fijne omgeving voor kinderen, leerkrachten en ouders. Gelukkig heeft deze school een prachtige tuin rondom het gebouw en ik vind het onwijs leuk om dat te onderhouden met een stel gelijkgestemde ouders. Saskia, ouder en lid tuinwerkgroep 7
Eenkleineopsommingvanonzewerkzaamheden:wilgentunnelsvlechten,snoeien,takkenrillen vullen,bolletjesplanten,grenzenlangsdepadenaanscherpen,houtsnippersrijden,bloemenen struikenplanten,onkruidenuitdebloementuintjesverwijderen,hopenmetbladerenverzamelen, randenschoonmakenlangsdeparkeerplaats,compostbaktimmeren,takkenrilmaken, boomstronkeningraven. Ik kan erg genieten van het feit dat de tuin iedere keer weer zo lekker opknapt na een werkochtend met elkaar. En ik zie dat de anderen er ook weer van genieten, zoals de kinderen en de leerkrachten. Dit is onder andere de drive voor mij om iedere keer weer aan slag te gaan. Erna, ouder en lid tuinwerkgroep Tipsorganisatietuinwerkochtenden Persoonlijkledenwervenwerkthetbeste.Aansprekenophetschoolpleindusenvoordecontinuïteit ishethandigomoudersuitdelaagsteklassentewerven. Zorgdathetgezellig,leukenleerzaamis.Drinksamenkoffieentheemetwatlekkerserbij,laat blijkendatjehunaanwezigheidwaardeert. 8
Maakhetaantalwerkurenniettelang,beginnenomhalfnegen,afrondenrondhalftwaalf,eerder stoppenmagaltijd. Zorgdathetgereedschapendematerialeninordezijn,datergenoeggereedschapisvooriedereen ofvraagaandeoudersomzelfgereedschapmeetenemen. Afgebakendeklussen,ditbetekentdatbepaaldeklussenookechtafgerondkunnenwordendie ochtend,bijvoorbeeld:snoeien,afvalverwijderenenoptakkenrilleggenofopdecompostplaats brengen.ditgeefteenvoldaangevoel. Ik kom s morgens aan en kan gewoon instromen in de werkzaamheden, even alle beslommeringen achter mij laten en puur aan het werk samen. Schors scheppen, wat dan heerlijk ruikt, of snoeien op mijn eigen wijze maar wel in overleg met de struik. Grenzen trekken langs het grote plein zodat het duidelijk is voor de schooltuin tot hier en niet verder. Fijn om te doen Babette, ouder en lid tuinwerkgroep NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Ordeenregelmaat Dezeklussenwordenondergebrachtbijdewerkochtendenofwordendooronszelfgedaan. Voorbeeldenhiervanzijnhetmaaienvandegrasmat,klimbomencontrolerenopveiligheidof zwerfafvalverwijderen. NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN DoeDagen Doedagenzijndagendatgroteaantallenouderswordenopgeroepenomsameneengrootprojectuit tevoeren.dezedagenzijneigenlijklangeochtenden,vannegentottweeuur.oprijwarendatde eerstegrotetuinwerkdagmetsnoeiwerkenhekwerkplaatsen,eenprojectdagherinrichting kleuterpleinenvervolgensdenldoetdag21maart2014. De#eerste#grote#tuinwerkdag,#regen,#regen,#en#nog#eens#regen# Deeerstetuinwerkdagdientzichaan,gewapendmetkoffieenkoekstaanwijklaaromdeeerste aangemeldevrijwilligersteontvangen.hetregentpijpenstelendiezaterdaginhetvroegevoorjaar, hetwaterslaatonsomdeoren.eenpaardappereouderskomentochopdagen,gekleedin waterdichteregenkledingenvoorzienvaneengoedhumeurgaanwesamenaandeslag.vooralveel snoeienishetmottoomdewoestewildernisondercontroletekrijgen.en deeersteinitiatieven dienenzichaan,hekjestimmerenomkleinebloementuintjestecreëren.eengraanperkjeaanleggen voordetweedeklaszodatzijiederjaarhuneigengraankunnentelenvoordebakperiode. Langzamerhandwordenderesultatenvandeeerstetuinklussenzichtbaarvoordekinderen, leerkrachtenenouders. # # 9
Doe#dag#Herinrichting#Kleuterplein# Opverzoekvandekleuterjufwordeneenaantalwijzigingenaangevraagdvoorhetbestaandeplein endebomenrondomhetpleinhebbeneenflinkesnoeibeurtnodig.dekleuterjuflaatonsvante voren,terinspiratie,dia szienvaneenschooltuinwaarduidelijktezienisdatdoorhetaanbrengen vanbeschutte,afgebakendegedeeltesophetplein,dekinderenzichtijdenshetbuitenspelenbeter kunnenverbindenmethunspel.desituatievanhetklaslokaalwordtalshetwaremeegenomennaar buiten. Tijdensdedoedagwerkendetuinwerkgroep,deoudersvandekleutersenhunkinderensamenaan hetrealiserenvaneenspeelhuisje,afdakje,zandtafel,bouwhoekenwordtderoutingophetplein verlegdmetalsgevolgdathetroekelozerennenzalafnemen.hetresultaatisverbluffend,tijdenshet eerstespeelkwartierverzamelendekleuterszichrondenindenieuwespeelhoekjes.het speelgedragvanbinnenwordtmeegenomennaarbuiten,debewegingenophetpleinzijnrustiger. Als het tijd is om buiten te spelen ontstaat er bij de meeste kinderen een hoera stemming. Buiten spelen betekent vrij zijn, een eigen spel mogen spelen op je eigen manier en met wie je wilt en met wat je maar wilt Als de kinderen dan buiten komen en er is een uitnodigende omgeving dan kan er naast dit gevoel van hoera we zijn buiten, ook een gezond makend spel ontstaan. Een spel dat tegemoet komt aan de volop in ontwikkeling zijnde zintuigen en aan de fantasie, die op de kleuterleeftijd hoogtij viert. Ons plein is nu verrijkt met heerlijke natuurlijke speelplekken w.o. een overdekt houten speelhuisje.de zijkanten zijn open en er wordt gespeeld met aanvullend materiaal, zoals planken, banden en boomstronken. De met wilgentenen gevlochten omheining rondom de stenen oven geeft beschutting en spelconcentratie en inspiratie. De aangeplante struiken rondom de klimrekken geven sfeer, groen en begrenzing. Al met al is ons plein nu minder een plein en meer een tuin aan het worden. Daar zijn de kinderen en hun leidsters heel blij mee Kleuterjuf Ria # 10
NL#doet#dag:#samen#bouwen#aan#speelnatuur# OnzeeersteNLdoetdag.Samenmetvrijwilligersbouwenaanspeelnatuur.Wegaanrondomde waterspeelplaatseendrainagegeulaanleggenenwemakenvaneenmodderigveldjeeenprachtig speelparcours.ditparcoursisgeïnspireerdopontwerpengemaaktdoorleerlingenvandevierde klas.hetmodderveldverandertineengrotezandbakwaarspringhekkenwordengemaakt.de uitgegravenaarde#wordtbenutomeenaardenwaltemakenrondomhetparcours.dewalwordt beplantmetbosplantsoenenopeenpaarplekkenontstaansfeervollewilgenpoortjes. OndanksderegenwordterhardgewerktendoordeleerlingenvanhetClusiuscollegebergenzand verzet.wewordendoordecateringploegheerlijkverzorgdenditzorgtermedevoordatiedereen warmenenergiekblijft. 11
TipsvoorDoeDagen# Hetaanlooptrajectvraagtdemeestetijd.Takenzijnonderandere:Overlegmetdeleerkrachten, goedkeuringvandedirectie,budgetbepaling,makenvaneentuintekening,inventariserenvan materialen,oproepplaatsenvoorhulp. Geefdedatumruimvantevorenaan,zorgvoorgrotebekendheidhierovernaardeouders, vrienden,opa senoma s. Bedenkklussenwaarbijkinderenookmeekunnenhelpen.Legweldeverantwoordingbijdeouders omzelfophunkindtelettendiedag. Maakdeactiviteitenvantevorenbekendbijdeouders,vraagomextragereedschapindiennodig. Materialenengereedschapuitzettenindetuinvoordatdehulpkrachtenkomen. Beginbijvoorbeeldmeteeninloopvankoffieenthee,gebruikdezetijdvooreenwerkbesprekingmet dehulpkrachten. Zetopiedereactiviteitvantevoreneencoördinatordiedeklusbegeleidt,dankomthetzekergoed. Steleencoördinatoraandieaanspreekbaarisvooriedereenendusnietverbondenismeteenklus. Regelookhetrandgebeuren,naafloopmoeteropgeruimdworden,wiedraagterzorgvoordekoffie enthee,isereengoedgevuldeehbokistenwieregelteenbedankjevoorallevrijwilligers. Geefdedageenduidelijkeinde,bijvoorbeeldnadelunchisernogeenuurtjeomafterondenenop teruimen. Maakmetdeleerkrachtenenleerlingenduidelijkeafsprakenwatwelennietkanopdenieuwe speelplekjes. NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Tuinenperiodeonderwijs 12
Opdevrijeschoolwerkendeleerlingeniederschooljaaraanvasteperiodesinhetonderwijs.Zoiser bijvoorbeeldeenbouwperiode,dierkundeofmetenenwegen.dezeonderdelenvanhetonderwijs zijnprimatekoppelenaanprojectenvoordeschooltuin.detuinwerkgroepheefteenlijstmet wensenenideeënvoordeschooltuinenleggendezenaasthetperiodeonderwijs.zokomende overeenkomstennaarvorenengaanwij,insamenwerkingmetdeleerkrachten,leerlingenende oudersvandebetreffendeklas,aandeslagmethetproject. Hetinsectenhotel HetinsectenhotelistijdensdeperiodedierkundegemaaktonderdebezielendeleidingvanJeannet. Zoweldekinderenvandeklasalsdeoudershebbenallemaalmeegewerktaanhettotstandkomen vanditprachtigestaaltjebouwkunstdatresulteerdeineenheusinsectenhotelen.toeganggratis Fleurigebloembak Debloembakmakenpastweeruitstekendbijdebouwperiode.Materialenverzamelenenbouwen maarmetelkaar.kleurengeurindeschooltuinwaarbijkleureenextradimensiekrijgtdoorde toevoegingvaneenmooiesierrandmetmozaïek. Ontwerpspeelnatuur Eennieuwspeelelementindeschooltuinwordtindeeersteinstantiebedachtenontworpendoorde leerlingenvandevierdeklastijdensdeperiodevanmetenenwegen. Voordelenvansamenwerkenmetdeleerlingenaaneenprojectindeschooltuinisdatzijnaderhand zorgzaamomgaanmetheteindresultaat. NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Spoedklussen Spoedklussenwordenindienmogelijkbijeenwerkochtendingevoegd,somsdoenweeenoproepals extraspierkrachtwordtvereist,zoalsbijzandverrijden.voorbeeldenvanspoedklussenzijnde 13
zandbakrepareren,boomtakkendiedoorstormschadegescheurdzijnafzagenofparkeerplaatsendie overwoekerdwordendoordeoptrekkendeschooltuinweerevenschoonmaken. NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Genoegideeën Wemakenruimteomnaastdevastgelegdeklussenteblijvenfantaseren.Hoeleukzouhetzijnom nestkastentemakenvoordevogels?bijhetavonturenpadmagbestnogeengrootslingertouw komen.watdachtjevaneenstormbaangemaaktvanpalenentouw?watzoueenorganisch gevormdebankleukstaanonderdezeboom. Hetisgoedomteplannentehebben,eennieuwdoelomnaartoetewerkenzekeralshetluktom fantasieomtezetteninwerkelijkheid. NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN NatuurTalentenMarkt DezevoorjaarsmarktopdeRudolfSteinerschoolmetalsthemadeNatuurTalentenMarkt,gehouden op8juni2013,iseenverlengstukvanonzevisieopdeschooltuin.eenverbindingmakentussende natuur,detalentenvandekinderenendeouders.denatuuralsinspiratiebronvooreenkunst expositie,werkenmetnatuurlijkematerialentijdensdeveleworkshopsennatuurtalentendekans geventelatenzienwatzekunnen.demarktlevertonderanderegenoeggeldopomeenstevige picknicktafelaanteschaffen. In2014ishetthemawederomingezetvoordevoorjaarsmarkt.DathetthemaNatuurenTalenten onuitputtelijkisblijktuitdeveleinitiatievendievoordezedagingangzijngezet.eenclubmensen heefthetwildbreivirusverspreid.heleklassenzittentijdensdepauzemeteenbreiwerkopschoot omindeschooltuindebomenaantekledenmeteenfleurigzelfgebreidjasje.eenextrauitdagingis breienmetbezemstelen.enerontstaateengedichtenlint.alleleerlingenmakeneengedichtover hunfavorietespeelplekjeendezegedichtenvormensameneenlintlangsalleactiviteitenopde markt. 14
In diverse publicaties en onderzoeken (u kunt ze vinden op onze website) is aangetoond dat een groene, uitdagende schoolomgeving of schooltuin stimulerend werkt op de ontwikkeling van kinderen. Niet alleen is het fijner om in een groene, speelse en afwisselende schoolomgeving het speelkwartier door te brengen, maar spelen in een dergelijke omgeving bevordert de sociale vaardigheden van de kinderen, het stimuleert hun fantasie en vergroot zelfs de leerprestaties. Reden te meer om veel aandacht te besteden aan de ontwikkeling van een dergelijk schoolplein en speelplaats. Gelukkig heeft onze school een heel enthousiaste tuingroep, bestaande uit ouders, die met tomeloze energie voortdurend bezig is om aan dit ideaal te werken. Een dankbare taak, als je bedenkt met hoeveel plezier kinderen genieten van datgene wat zij tot stand brengen in de schooltuin. Een woord van dank is in een boekwerkje als deze dan ook zeer op zijn plaats. Hans Haverkamp, directeur Rudolf Steinerschool 15
Nuttigeadressenvoorgroeneschoolpleinen www.springzaad.nl;www.speelnatuur.nl;ivn.nl/projecten/groendichtbij; www.greenmanprojects.com;nldoet.nl;www.natuurwerkdag.nl;www.jantjebeton.nl; www.gezondeschool.nl;www.bijenlint.nl;buurtgerichtsamenwerkenviawww.alkmaar.nl; Boekentips VrijspelvoorNatuurenKinderen/M.vanLierenW.LeufgenISBN978.90.6224.4706 16