DUURZAAMHEID LOONT! Praktisch handboek voor VvE s om samen aan de slag te gaan met duurzaamheid

DUURZAAMHEID LOONT! Praktisch handboek voor VvE s om samen aan de slag te gaan met duurzaamheid Wijkvereniging Duttendel & Wittebrug Organisatie voor en door bewoners

Inhoudsopgave Voorwoord...1 Inleiding...3 Stappenplan...4 Begrippen...12 Handige links...15 Nawoord...16 Bijlagen Exploitatiemodellen...17

Voorwoord De Commissie Duurzaamheid van wijkvereniging Duttendel & Wittebrug heeft begin 2013 een plan opgesteld met de titel Duurzaamheid loont! om ook in onze eigen wijk aan de duurzaamheidsdoelstelling van de gemeente Den Haag (CO 2 -vrij in 2040) invulling te geven. We zijn heel blij dat op verschillende plaatsen in onze wijk enthousiaste buurtbewoners de handen ineen hebben geslagen en aan de slag zijn gegaan met het thema duurzaamheid. Vier VvE s en het straatinitiatief in de Van Lennepweg hebben afgelopen jaar onderzocht welke mogelijkheden er voor hen zijn om een extra impuls te geven aan energiebesparing en duurzaamheid. Een compliment voor deze buurtbewoners! De gemeente Den Haag heeft het onderzoek en het maken van een handboek ondersteunt. Dit handboek is op 6 februari 2014 aangeboden aan wethouder Baldewsingh (duurzaamheid) van de gemeente Den Haag. We hopen ook in de toekomst op een duurzame en prettige samenwerking met de gemeente Den Haag. Catherine Kamerlingh Onnes voorzitter Commissie Duurzaamheid wijkvereniging Duttendel & Wittebrug We kunnen zeggen dat er inmiddels veel kennis en ervaring aanwezig is in de wijk waar anderen hun voordeel mee kunnen doen! Deze kennis is in een handboek vastgelegd. Het kan andere VvE s en straatinitiatieven helpen om duurzaamheid mee te nemen in nieuwe investeringsplannen. De ervaring leert dat investeren in duurzame energieopwekking en isoleren het meeste rendement heeft. We hopen van harte dat we met de duurzame initiatieven in onze wijk anderen inspireren en bijdragen aan het doel voor 2040: Den Haag CO 2 -vrij. Voor onszelf, onze kinderen en kleinkinderen. Het handboek is ook beschikbaar in digitale vorm en te downloaden van de website van de wijkvereniging (www.duttendelwittebrug.nl). 1

VvE Van Lennepweg, Van Lennepweg 55-59 Hoe ga je als oudere om met investeringen die je pas op langere termijn terugverdient? We hebben veel gehad aan de informatie van de VvE-balie van de gemeente Den Haag. Onze ambitie is om ons gebouw bij de tijd te houden. Daar hoort duurzaamheid ook bij. 6 appartementen Prioriteiten Isolatie spouwmuren, dak, vloer en dubbele beglazing Energie besparen Energie opwekken Aandachtspunten Weerstand tegen isolatie vanwege angst voor vochtoptrek Aangeboden Expert op gebied van isolatie Mogelijkheden Meerjarig Onderhoudsplan voor energie besparende maatregelen door middel van isolatie, dubbele beglazing, LED verlichting en nieuwe energiezuinige apparatuur Zonnestroom project / energie opwekking: Optie 1: VvE, zeer goed rendement, het gebruik is < 10.000 kwh Optie 2: Bewoners via coöperatie met model Herman of model post - coderoos Contact : de heer P. van Loon Mail : pvloonprive@gmail.com Paul van Loon 2

Inleiding Er zijn verschillende redenen om met uw VvE zonne-energie op te wekken. Veel mensen vinden het belangrijk om op die manier bij te dragen aan een lagere CO 2 uitstoot. Maar minstens zo belangrijk of wellicht wel belangrijker is dat u en uw VvE op de kosten voor energie kunt besparen. Werken aan gezamenlijke doelen verhoogt de saamhorigheid en sociale cohesie in de wijk. Dat is de gedachte achter het project Duurzaamheid loont! van wijkvereniging Duttendel & Wittebrug in Den Haag om met een aantal VvE s de mogelijkheden van zonne-energie op de daken van VvE s in de wijk te onderzoeken. Een aantal VvE s heeft de eerste stappen gezet om een besluit te nemen over het al dan niet plaatsen van een zonnepaneleninstallatie op hun dak. De ervaringen die daarmee zijn opgedaan vindt u terug in dit handboek. Dit handboek kan u helpen om met uw VvE een goede afweging te maken of panelen op het dak een interessante investering zijn. Het plaatsen van zonnepanelen is één van de manieren om duurzamer met energie om te gaan. Besparen en isoleren zijn andere goede mogelijkheden om in uw afweging te betrekken. Ook kunt u onderzoeken of warmtepompen of zonneboilers een optie zijn voor uw VvE. De ervaring leert dat investeren in besparen en isoleren het meeste rendement oplevert. Bekijk daarom alle opties en neem de relevante mogelijkheden mee in het meerjarenonderhoudsplan van uw VvE. De stappen die zijn beschreven voor het maken van een plan voor een zonnepaneleninstallatie zijn in grote lijnen ook bruikbaar voor andere duurzaamheidsmaatregelen. Bij beschrijving van de stappen in dit handboek is gebruik gemaakt van het stappenplan van VvE-Belang, zie www.vvebelang.nl 3

STAPPENPLAN 1 Oriënteren Ga na of er binnen uw VvE meer mensen zijn die zich in willen zetten voor energiebesparing en duurzaamheid. Informeer bij uw buren, bij het bestuur van de VvE of breng het onderwerp in bij een Algemene Leden Vergadering. Meldt in ieder geval het bestuur dat u onderzoekt welke duurzaamheidsmaatregelen voor de VvE relevant zijn. Het is verstandig niet alleen naar de mogelijkheden van zonne-energie te kijken. Met isoleren en besparen is meer per geïnvesteerde euro te verdienen dan met zonne-energie. Als u voldoende medestanders vindt, organiseer dan een werkgroep zodat u er niet alleen voor staat. Acties Zoek anderen binnen de VvE die zich voor energie besparing en duurzaamheid willen inzetten. Handig is wanneer er ook mensen met een (elektro-)technische, juridische, financiële en communicatieve achtergrond meedoen. Organiseer een werkgroep. Meld het bestuur dat u duurzaamheidsmaatregelen (of specifiek mogelijkheden voor zonnepanelen) voor de VvE wilt onderzoeken. Oriënteer u breed op de verschillende duurzaamheidsmogelijkheden. Informeer u over mogelijke subsidies (zie handige links ). Ga na of er andere/vergelijkbare initiatieven of ervaringen in de wijk aanwezig zijn. Bijvoorbeeld via de wijkvereniging. Ga na of er draagvlak is voor duurzaamheidsmaat regelen of specifiek een panelenproject. Dat kan b.v. door individuele leden te vragen naar motieven (CO 2 - reductie, financieel rendement) en onder welke condities ze positief zijn over maatregelen (inventariseer niet wat men niet wil, maar waar men mogelijkheden ziet). 2 Informatie verzamelen Onderzoek of er wellicht in het verleden al mogelijkheden zijn bekeken voor uw VvE. Ga na of er een meer jarenonderhoudsplan (MJOP) is. Mogelijk kunt u met duurzaamheidsmaatregelen aansluiten bij dit MJOP. Verzamel informatie over het energiegebruik van uw VvE. Ga na of er bouwtekeningen beschikbaar zijn. Als dat niet het geval is, kunt u een bouwkundige vragen om een indicatie van de bouwkundige staat van met name het dak. In een latere fase kunt u zo nodig een bouwtekening laten maken. Ga na of er vergunningen nodig zijn voor een pv-installatie (= photovoltaische installatie = zonnepanelen installatie): beschermd dorps- of stadsgezicht, monumentenstatus. En zo ja, wat zijn de (on)- mo gelijkheden. Het bestuur kan u informeren over het noodzakelijke besluitvormingstraject. Acties Korte beschrijving van aantal appartementen, gemeenschappelijke voorzieningen, type dak, zon ligging Ga na hoe de splitsingsakte er uit ziet, waarmee moet u rekening houden? Is er een (meerjaren)onderhoudsplan? Staan daar duurzaamheidsmaatregelen in? Wat is de onderhoudssituatie van het lees verder op pag. 6 4

Résidence Wittebrug, Nieuwe Parklaan 2-42a Goede communicatie en informatie zijn heel belangrijk voor een VvE. 52 appartementen Prioriteiten Energie besparen Isolatie spouwmuren, dak, vloer en dubbele beglazing Energie opwekken Aandachtspunten Dakrenovatie noodzakelijk in 2017 Aangeboden Programma van Eisen Leveranciers Zonneboilers t.b.v. inpandige zwembad Offerte traject met 3 leveranciers Het uitgangspunt is maximaal energie te besparen zonder dat dit te veel vraagt van bewoners. We hebben actieve leden en een actief bestuur. Bijna iedereen komt naar onze vergaderingen. Mogelijkheden Meerjarig Onderhoudsplan voor energie besparende maatregelen door middel van isolatie, dubbele beglazing, LED verlichting en nieuwe energiezuinige apparatuur Zonnestroom project / energie opwekking: Optie 1: VvE schaft panelen aan en saldeert de opgewekte energie met de collectieve elektrarekening Optie 2: Bewoners via coöperatie met model Herman of model postcoderoos Contact : mevrouw J. de Vries Mail : joke.de.vries@kpnmail.nl Joke de Vries 5

gebouw (isolatie van gevels, vloeren, dak, dubbel glas, duurzame verlichting, etc.) Onderhoud dak, wanneer is groot onderhoud gepland? Constructie van het dak (dragend vermogen), zijn er bouwtekeningen? Laat zo nodig een bouwkundige een indicatie afgeven. Hoeveel dakoppervlak is geschikt voor panelen? Voldoende zonbestraling? Een flink aantal gemeenten doet mee aan www.zonatlas.nl, daar kunt u zien of uw dak geschikt is (in Den Haag nu nog alleen beschikbaar voor de wijk Archipel Willemspark). Via Google Earth kunt u uw dak bekijken en opmeten. Wat voor elektra-aansluiting is er? (groter dan 3x 80A dan is saldering niet mogelijk). Hoe is de elektra-installatie (in aparte schachten, goten?, makkelijk verbindingen te maken?, bijvoorbeeld van dak naar individuele appartementen?) Welke voorzieningen op elektra zijn er? (centrale verlichting, lift, hydrofoor, zwembad, garagedeuren, buitenverlichting) Ga na of er een vergunningsplicht is (alleen bij beschermd dorps- of stadsgezicht of monumentenstatus) Duidelijkheid over besluitvormingstraject (voorstel ledenvergadering, gekwalificeerde meerderheid) 3 Voorstel ledenvergadering Informeer u over de verschillende exploitatiemodellen die er voor VvE s zijn (zie pagina: 17 t/m 20). In de ledenvergadering kunt u of het bestuur een voorstel in stemming brengen om een onderzoek te (laten) doen naar de haalbaarheid en te behalen besparingen. LET OP: meestal is voor een dergelijk besluit een gekwalificeerde meerderheid vereist. Na goedkeuring van het besluit kan het bestuur opdracht geven aan een werkgroep en/of een adviesbureau om aan het werk te gaan. Bij het voorstel om een nader onderzoek te verrichten kunnen kort de exploitatiemodellen die in aanmerking komen worden beschreven. Dit geeft de kaders van het onderzoek aan. Uiteraard kan in deze fase een brede opdracht (meerdere verduurzamingsmogelijkheden) worden geformuleerd. Waarbij het doel is maatregelen op te nemen in het MJOP en dat om te buigen naar een DMJOP (Duurzaam Meerjaren Onderhouds Plan). Onderdeel van het voorstel kan zijn om het bestuur te machtigen vervolgbesluiten te nemen mits aan een aantal voorwaarden is voldaan. Dit voorkomt dat voor iedere tussenstap de ledenvergadering opnieuw een besluit moet nemen. Acties Voorstel ledenvergadering voorbereiden Neem in het voorstel een korte beschrijving op van relevante exploitatiemodellen Hou rekening met wellicht noodzakelijke gekwalificeerde meerderheid (zie ook www.vvebelang.nl) Volmacht voor bestuur (wellicht gedelegeerd aan werkgroep) om vervolgstappen te nemen 6

VvE Huberthof, Residentie Koninginnebrug Plesmanweg 20-136 Vanuit maatschappelijke betrokkenheid hebben we onderzocht of zonnepanelen interessant zijn voor ons. 54 appartementen Prioriteiten Energie besparen Energie opwekken Aandachtspunten Salderen met rekening VvE niet mogelijk vanwege aansluiting van 3 x 125 Ampère Er moet meer duidelijkheid komen over terugverdien - mogelijkheden. De wet zou aangepast moeten worden zodat ook grootverbruikers de duurzaam opgewekte energie kunnen terugleveren aan het net. Mogelijkheden Meerjarig Onderhoudsplan voor energie besparende maatregelen door middel van LED verlichting en nieuwe energiezuinige apparatuur Zonnestroom project / energie opwekking: Optie 1: Bewoners via coöperatie met model Herman of model postcoderoos, zeer geschikt dak aanwezig Contact : de heer F. Jansen Mail : fj0850@xs4all.nl Dick Lageweg, Koenraad Weber en Frans Jansen 7

4 Uitwerken voorstel Afhankelijk van de samenstelling en deskundigheid van de werkgroep kan worden besloten een externe projectmanager/adviseur voor het uitwerken van (delen van) het voorstel in te schakelen. Het voorstel moet omschrijven wat de technische haalbaarheid van de pv-installatie is, op welke manier de installatie geëxploiteerd zal worden, wat de geschatte opbrengst is en aan welke juridische en fiscale randvoorwaarden moet worden voldaan. De regelgeving voor collectieve pv-installaties is onderhevig aan veranderingen. De afgelopen tijd leken de mogelijkheden met het Regeerakkoord en in Energie akkoord te worden verruimd. Recente uitspraken (november 2013) van minister Kamp van EZ lijken echter juist de mogelijkheden te beperken. Inmiddels heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen die de verruiming onderschrijft. Kortom oplettendheid is hier geboden (zie ook de exploitatiemodellen). Het is van groot belang om onder de leden voldoende draagvlak te hebben. Het is lastig om daarvoor een blauwdruk te maken omdat iedere VvE verschillend is. Het is in ieder geval verstandig om te inventariseren hoe er over duurzaamheidsmaatregelen wordt gedacht. Dat kan bijvoorbeeld door een enquête te organiseren, waarbij het het mooist is wanneer die persoonlijk door de werkgroepleden wordt afgenomen. In de enquête is dan de belangrijkste vraag onder welke omstandigheden leden positief zijn. Aan de hand van het voorstel en uitkomsten uit een enquête kan een Programma van Eisen (PvE) worden geformuleerd (voorbeeld zonneboilerinstallatie bij wijkvereniging). Acties Formuleer wat er onderzocht wordt (b.v. alleen de mogelijkheden om panelen te exploiteren of breder ). Geef aan waaraan het onderzoek moet voldoen: Technische haalbaarheid Technische installatie Dakconstructie, plek op het dak, zon inval Aansluiting op net Eventueel mogelijkheden om individuele appartementen op de zonne-installatie aan te sluiten Exploitatie Beoordeling mogelijkheden voor saldering met stroomrekening VvE, beoordelen andere opties (aan wie mag stroom geleverd worden voor welk tarief, moet er energiebelasting afgedragen worden, leaseopties, relatie met fiscaal/juridisch) Is inzet van de Herman (intelligente stroomverdeler) opportuun? Onderzoeken subsidiemogelijkheden (let op: meer mogelijkheden als pv-installatie onderdeel is van een breder verduurza- lees verder op pag. 9 8

mingsproject) Beoordelen financieel rendement (globaal) Welke financieringsmogelijkheden zijn er (reserve VvE, (deel-)financiering door individuele leden, eventueel participatie van anderen dan leden van de VvE). Fiscaal/Juridisch Is saldering met de elektranota van de VvE mogelijk? Welk (energie-)belastingtarief geldt? Wie wordt eigenaar van de panelen? Aan wie kan stroom geleverd worden? Wanneer niet de VvE eigenaar is van de panelen kan het nodig zijn een opstalakte te laten opstellen Wanneer niet de VvE eigenaar is kan het verstandig zijn om een coöperatie op te richten die de panelen in eigendom heeft en beheert Draagvlak Verwerken uitkomsten enquête 5 Besluitvorming Het voorstel wordt besproken in de ledenvergadering. De werkgroep bereidt een presentatie voor. In de presentatie komen de volgende zaken aan de orde: milieuwinst investering en mogelijk financieel rendement financiële gevolgen voor de VvE en de leden toelichting op het exploitatiemodel zichtbaar maken hoe de installatie op het dak komt goede informatieuitwisseling goede voorbeelden uit de buurt 6 Programma van Eisen en offertes aanvragen In het Programma van Eisen (PvE) is omschreven aan welke voorwaarden de installatie moet voldoen. Bij leveranciers worden offertes aangevraagd. Daarbij worden de volgende stappen worden gezet: Samenstellen longlist van ca. 6 leveranciers. Het bedrijfschap installatietechniek geeft een overzicht van leveranciers op haar website (www.uneto-vni.nl/zoekinstallateur), wellicht kent u andere VvE s waar al een installatie op het dak staat die leveranciers kunnen suggereren en tot slot heeft verzekeraar Solar IF een lijst van leveranciers die door Solar IF geselecteerde panelen leveren (geselecteerd op duurzame productie en menswaardige arbeids - omstandigheden) (www.solarif.nl). De leveranciers wordt gevraagd om een goede indicatie te geven van de kosten voor de installatie, te schetsen wat het rendement van de installatie is, aan te geven welke garanties worden geboden en welke kwaliteit wordt geleverd. Indikken tot shortlist. Op basis van de binnengekomen voorstellen wordt een selectie van 2 tot 3 leveranciers gemaakt. De geselecteerde leveranciers worden uitgenodigd om een locatieschouw te doen en op basis daarvan hun voorstel aan te scherpen. Op basis van de ingeleverde voorstellen wordt een leverancier geselecteerd (zie voorbeeld). 9

7 Uitvoering Wanneer het besluit tot plaatsing is genomen en er een leverancier is geselecteerd kan opdracht gegeven worden tot plaatsing. Hou er rekening mee dat bij opdrachtverlening de leverancier een aanbetaling wenst. Acties Leg afspraken en leveringstermijnen vast Leg de staat van het dak en andere relevante plekken vast (mochten er na installatiebeschadigingen zijn, dan is dat makkelijker aantoonbaar) Zorg voor afspraken met de energieleverancier over levering van stroom aan het net. De installatie dient daarvoor (na oplevering) ook aangemeld te zijn bij www.energieleveren.nl. 8 Oplevering Spreek van te voren af dat na afronding van de installatie een opleveringsschouw wordt gehouden om na te gaan of de installatie conform de opdracht is geplaatst en er geen beschadigingen zijn. Daarin kunt u zich laten bijstaan door een andere installateur. Zorg dat de leverancier zorgdraagt voor een opleveringsrapport. Acties Vraag opleveringsrapport van uw installateur Maak afspraken over eventuele resterende werkzaamheden Meld de installatie aan bij www.energieleveren.nl Zorg voor een goede verzekering Feestelijk moment van start!! Maak bekend hoe de opbrengst kan worden gevolgd (app en/of website) 10

VvE Parkflat Duttendel III, Van Alkemadelaan 1012-1088 Voor elk VvE-bestuur zijn communicatie, een goede samenwerking en heldere afspraken van groot belang. 36 appartementen (13 huur) Prioriteiten Isolatie spouwmuren, dak, vloer en dubbele beglazing Energie besparen Energie opwekken Aandachtspunten 4 meters aanwezig voor collectief gebruik Het draait elke keer weer om: Wat gaat het kosten en wat levert het op? Als je iets wilt bereiken moet je er veel mee bezig zijn, veel gesprekken voeren en geduld hebben. Aangeboden Business case voor zonnestroom Mogelijkheden Meerjaren Onderhoudsplan voor energie besparende maatregelen door middel van isolatie, dubbele beglazing, LED verlichting en nieuwe energiezuinige apparatuur Zonnestroom project / energie opwekking: Optie 1: VvE, goed rendement, het gebruik is +/- 10.000 kwh (Er ligt reeds installatie voor 4000 Wp) Optie 2: Bewoners via coöperatie met model Herman of model postcoderoos Parkflats Duttendel I, II en IV zijn vergelijkbaar. Contact : mevrouw O. Nijhuis Mail : okkienijhuis@ziggo.nl Okkie Nijhuis 11

BEGRIPPEN Saldering = het verrekenen van de opgewekte energie met de gebruikte energie. Wanneer de VvE bij voorbeeld 15.000 kwh per jaar verbruikt en er is een pv-installatie die 10.000 kwh levert, dan brengt uw energieleverancier 5.000 kwh bij de VvE in rekening. opgewekte kwh, de energiebelasting en de BTW die zowel over de opwek prijs als de energie - belasting geheven wordt. Naast de prijs voor elektriciteit betaalt een afnemer ook voor het transport van de energie en de kosten voor een aansluiting. Zelflevering = de eigenaar van een pv-installatie gebruikt zelf de opgewekte energie. Dat betekent dat de eigenaar de opbrengst kan salderen met de eigen energierekening (wanneer de pv-installatie op eigen dak staat of wanneer in collectief verband aan een aantal eisen wordt voldaan om de opgewekte elektriciteit te mogen verrekenen met de eigen energierekening als de pv-installatie niet op eigen dak staat. Die eisen zijn (Energieakkoord): Er is sprake van een collectief project, b.v. middels een coöperatie De opgewekte elektra wordt via een eigen aansluiting aan het net geleverd De deelnemers aan het project wonen binnen de postcoderoos (in het 4-cijferige postcode - gebied van de locatie van de installatie of in een aangrenzend 4-cijferig postcodegebied). Energiebelasting = een belasting die de overheid heft over geleverde energie. Voor elektriciteit gelden de volgende tarieven: (Zie tabel onderaan deze pagina) Elektriciteitsprijs = de elektriciteitsprijs bestaat uit de volgende elementen: prijs per Er bestaan verschillende tarieven voor elektriciteit. Enkeltarief houdt in dat je een vaste prijs betaalt, ongeacht het moment waarop je de elektriciteit gebruikt. Dubbeltarief betekent dat je tijdens bepaalde uren van de dag minder betaalt. Je hebt daarvoor een dubbeltariefmeter nodig. De precieze tijden waarop dubbelstroom goedkoper is, verschilt per energieleverancier. Een dubbeltariefmeter is alleen zinvol als je tijdens die goedkopere perioden (vaak s nachts) meer elektriciteit verbruikt dan overdag. Raadpleeg je energieleverancier om uit te vinden of dubbeltarief voor jou voordelig is. Verder is het handig te weten dat een dubbeltariefmeter duurder is: je betaalt meer voor aansluitkosten en huur van de elektriciteitsmeter. Gemiddelde kosten per kwh De prijs van enkeltarief grijze stroom is gemiddeld 23 eurocent per kwh (prijspeil 2013/2014); 7 eurocent is voor de stroom zelf; 3,5 eurocent voor btw, en bijna 12 eurocent is energie - belasting. Het tarief dat jouw huishouden betaalt is erg afhankelijk van het contract dat je hebt afgesloten. De prijs van groene stroom is vergelijk- Tarieven 2014 Energiebelasting excl. btw Hoeveelheid 2013 2014 Verschil Elektriciteit (kwh) 0-10.000 11,65 11,85 0,2 Elektriciteit (kwh) 10.000-50.000 4,24 4,31 0,07 Heffingskorting excl. btw onroerende zaak met verblijfsfunctie 318,62 318,62-12

baar met die van grijze stroom. Vaste kosten Behalve met kosten per kwh verbruikte elektriciteit, heeft elk huishouden te maken met de teruggave energiebelasting en vaste kosten. Die vaste kosten betaal je voor de elektriciteits - aansluiting, jaarlijks 290 euro (inclusief btw). (Kilo)watt piek (kwp / Wp) = Het elektrisch vermogen van fotovoltaïsche zonnepanelen wordt uitgedrukt in wattpiek of kilowatt-piek (1 kilowatt-piek is 1000 watt-piek). Kilowattuur (kwh) = Kilowatt (kw) is de eenheid die gebruikt wordt voor het vermogen van elektrische energie. Kilowattuur houdt vervolgens de hoeveelheid stroom in, die in 1 uur geproduceerd kan worden door een energiecentrale met een capaciteit van 1 kilowatt. KWh is de meest gebruikelijke eenheid/afkorting om je elektriciteitsverbruik in een bepaalde periode mee aan te duiden. Postcoderoos = In het Energieakkoord zijn afspraken gemaakt om het voor energie - coöperaties (en wellicht ook VvE's ) mogelijk te maken om de energieopbrengst van een collectieve installatie te salderen met de energie - rekening van de deelnemers. Deze deelnemers dienen dan wel binnen de postcoderoos te wonen (het 4-cijferig postcodegebied en de direct daaraan grenzende 4-cijferige postcodes). De Herman = Een intelligente stroomverdeler die er voor kan zorgen dat elektra, opgewekt met een grote installatie naar verbruik wordt verdeeld over de met een kabel aangesloten huishoudens. De levering van elektra gebeurt 'achter de meter', zodat de individuele huis - houdens de elektra met hun eigen gebruik kunnen salderen. Zie ook onder Handige links. 13

Van Lennepweg Straatinitiatief van bewoners Van Lennepweg Onze zonnepanelen zijn goed voor het milieu en prima voor onze portemonnee. We onderzoeken nu of een warmtepomp en vloerisolatie interessant voor ons zijn. Het noodzakelijke overleg combineren we met een gezellige borrel. Zo leer je elkaar beter kennen en neemt het sociale contact in de straat toe. Prioriteiten Isolatie spouwmuren, dak, vloer en dubbele beglazing Energie besparen Energie opwekken Aandachtspunten Draagvlak in de buurt organiseren Aangeboden Ondersteuning bij straatinkoop zonnepanelen (ondersteuning inkoop) Gerealiseerd Installatie 4 pv systemen met 10 panelen, 1 met 11 panelen en 1 pv systeem met 6 panelen op daken van de deelnemers Mogelijkheden Samen met andere bewoners van de straat oppakken van verduurzaming. Contact : de heer P. Nolet Mail : p.nolet@euro-logistics.nl Pim Nolet en Ben Giesen 14

HANDIGE LINKS VvE Belang, organisatie die de belangen van VvE s behartigt: www.vvebelang.nl Gemeente Den Haag: www.denhaag.nl Klimaatfonds Haaglanden, samenwerkingsverband geïnitieerd door de gemeente Den Haag met maatschappelijke organisaties en ondernemers om Den Haag duurzamer te maken. Activiteiten worden georganiseerd vanuit het Klimaatcentrum, Brouwersgracht 2, 2512 ER Den Haag: www.klimaatfondshaaglanden.nl kan worden gesaldeerd met de energierekening van de deelnemers. Projectbegeleiding van start tot finish: www.zonnestroomverdeler.nl Milieucentraal, alles over energie en milieu in het dagelijks leven, zeer informatieve site: www.milieucentraal.nl Solar IF, verzekeraar van pv installaties en samensteller van een lijst van duurzaam geproduceerde zonnepanelen: www.solarif.nl Haags Milieucentrum, Het Haags Milieucentrum (HMC) is een onafhankelijke stichting die zich inzet voor een groen en duurzaam Den Haag: www.haagsmilieucentrum.nl Meermetminder, helpt particulieren, ondernemers en overheden met het besparen van energie(kosten) door advies, kennis, verwijzen en informatie over subsidies: www.meermetminder.nl Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (fusie van Agentschap NL en Dienst Regelingen) ondersteunt ondernemers met subsidies, zakenpartners, kennis en regelgeving. Bij duurzaam, agrarisch, innovatie en internationaal ondernemen. Heeft o.a. een zoekfunctie voor subsidies, financieringen en regelingen: www.rvo.nl Energieleveren, als u meer energie produceert dan verbruikt, wordt deze energie op het elektriciteitsnet gezet. Uw energieleverancier verrekent deze terug levering met de normale levering tot een maximum van 5.000 kwh. Indien u meer dan 5.000 kwh terug levert en/of indien u meer terug levert dan verbruikt, heeft u recht op een terug leververgoeding. Hierover kunt u afspraken maken met uw energieleverancier. Door uw productie-installatie te registreren op energieleveren.nl weet u zeker dat de juiste gegevens bekend zijn om de terug leververgoeding te berekenen: www.energieleveren.nl Natuur en milieu, stichting die zich o.a. inzet voor een duurzamer samenleving. Organiseert de Zon op je dak inkoopactie: www.natuurenmilieu.nl en www.zonopjedak.nl Zon op Nederland, burgerinitiatief voor collectieve pv-projecten (collectieve zonnepanelen projecten op daken van overheden, bedrijven, woningcorporaties, en VvE s voor particulieren en ondernemers) dat lokale initiatieven verder helpt met een stappenplan, advies en realisatie: www.zonopnederland.nl Herman, de zonnestroomverdeler, ideëel bedrijf dat met name VvE s de intelligente stroomverdeler Herman levert waardoor opgewekte zonnestroom optimaal wordt verdeeld en Groene leningen, een aantal banken biedt een scherper rentetarief wanneer u investeert in duurzaamheid (isolatie, duurzame energie). Nationaal Energiebespaarfonds, de Rabobank en de ASN Bank zullen samen met het Rijk het Nationaal Energiebespaarfonds gaan vullen. Met het Nationaal Energiebespaarfonds kunnen huizenbezitters een goedkope lening afsluiten om energiebesparende maatregelen te financieren. Er komt ruim 600 miljoen in het fonds dat medio 2014 van start gaat. 15

NAWOORD Het bestuur van wijkvereniging Duttendel & Wittebrug juicht duurzaamheidsinitiatieven zeer toe. Projectondersteuning van de overheid en samenwerking met andere wijkverenigingen dragen bij aan het stellen van gezamenlijke doelen, waarmee niet alleen vrijwilligers zijn te motiveren, maar juist ook bewoners zijn te enthousiasmeren om schijnbaar complexe onderwerpen inzichtelijk en behapbaar te maken. Met dit handboek hoopt de wijkvereniging alle VvE-besturen, ondernemers en huiseigenaren in Duttendel & Wittebrug te bereiken en een bijdrage te leveren aan Den Haag CO 2 -vrij in 2040, te beginnen in 2014! Wijkvereniging Duttendel & Wittebrug Tom Ensink, voorzitter Marjon Margés, secretaris portefeuillehouder Groen&Water, Duurzaamheid en Evenementen Aede Schoustra, penningmeester portefeuillehouder RO en Gebouwen Den Haag, 2014 16

BIJLAGEN Er volgen hieronder drie exploitatiemodellen: 1. Investering door VvE, VvE eigenaar installatie, salderen met energienota VvE 2. Investering door leden VvE, inzet Herman de stroomverdeler 3. Investering door leden VvE Exploitatiemodellen Binnen een VvE wordt energie gebruikt door de VvE voor collectieve voorzieningen als verlichting, liften en een hydrofoor. Daarnaast gebruiken de individuele appartementen elektra. Er zijn verschillende mogelijkheden om de opgewekte elektra te salderen (verrekenen) met het eigen gebruik. Dat kan door de opbrengst te verrekenen met het gebruik van de VvE of door de opbrengst te salderen met het gebruik van de leden. Dat laatste kan door salderen achter de meter of door salderen op afstand. De opbrengst van de zonnepanelen kan worden gesaldeerd met de elektranota van de VvE. Het elektratarief dat door de VvE wordt betaald is afhankelijk van de omvang van het gebruik: Tot 10.000 kwh 22ct Tussen 10.000 en 50.000 kwh 14 ct Boven de 50.000 kwh 8 ct financieel aantrekkelijk is, hangt dus af van het tarief waartegen gesaldeerd kan worden. Een gebruik onder de 50.000 kwh biedt goede mogelijkheden. Bij een tarief van 22 ct. is een rendement haalbaar van ca. 12 à 13% Bij een tarief van 14 ct. is een rendement haalbaar van ca. 9% Uiteraard dient de omvang van de installatie afgestemd te worden op het verbruik waarmee kan worden gesaldeerd. Daarbij is het verstandig om rekening te houden met een wat lager gebruik in de toekomst door besparen (b.v. door led-verlichting), dus niet een installatie te plaatsen die het gebruik 100% compenseert. De opbrengst van een paneleninstallatie kan ook worden verrekend met het gebruik van de individuele leden. Dit heeft als voordeel dat voor het hoogste tarief wordt gesaldeerd en een installatie kan worden geplaatst afgestemd op het gebruik van alle leden samen (of desgewenst een deel daarvan). Om aan de regelgeving te voldoen dient dan wel voor ieder aangesloten appartement een aparte omvormer te worden geplaatst en een draad te worden getrokken achter de individuele meter. Een andere oplossing is het toepassen van elektraverdeler De Herman. Bij een tarief van 17,5 ct. is een rendement haalbaar van ca. 9%. Wanneer een VvE 15.000 kwh gebruikt, dan kan de opbrengst van panelen tot 5.000 kwh worden gesaldeerd voor 14 ct., de rest (tot maximaal het volledige elektragebruik van de VvE) tegen 22 ct. Wanneer meer elektra door de panelen wordt opgewekt dan de VvE afneemt, wordt geleverd aan het net tegen een tarief van ca. 5 ct. De mate waarin het plaatsen van zonnepanelen Tot slot is in het Energieakkoord de mogelijkheid opgenomen om te salderen op afstand. De opgewekte energie wordt niet direct naar een afnemer geleid maar aan het netwerk geleverd. De opgewekte energie wordt in mindering gebracht op het individuele gebruik. Leveranciers van elektriciteit dienen energiebelasting af te dragen, op dit moment ca. 11,8 ct. bij kleinverbruikers. Voor deel nemers aan collectieve elektriciteit opwek geldt een korting op deze 17