Opzet alcoholbeleid voor werknemers binnen een instelling of bedrijf in de gemeente Raalte Alcoholpreventie volwassenen Tactus Verslavingszorg Preventie & Consultancy Brink 40 7411 BT Deventer 088 3822 887
Inleiding De gemeente Raalte wil dat haar inwoners zo gezond mogelijk leven. Dat is het uitgangspunt van het gezondheidsbeleid, vormgegeven binnen het project Raalte Gezond!. Raalte Gezond! is het gemeentelijk programma waarin alle activiteiten samenkomen die bijdragen aan fitte en gezonde inwoners. Het gebruik van overmatig alcohol is een van de aspecten van ongezond gedrag. Daarnaast leidt overmatig alcoholgebruik niet alleen tot gevolgen voor de drinker zelf, maar ook voor zijn of haar directe omgeving. Het gaat dus niet alleen om de individuele gezondheid van de gebruiker, maar ook om de maatschappelijke gezondheid. Het terugdringen van overmatig alcoholgebruik is daarom een belangrijk aandachtspunt van Raalte Gezond. Naast alcoholmatiging gericht op jongeren en ouderen, richt Raalte Gezond zich ook op alcoholmatiging onder volwassenen. Dit document, een opzet voor alcoholbeleid voor werknemers, maakt onderdeel uit van een mix van maatregelen en activiteiten op het gebied van alcoholpreventie. Hiermee wil de gemeente een gezonde leefomgeving stimuleren die bijdraagt aan het gezond omgaan met alcohol. Wat zeggen de cijfers? In de Gezondheidsatlas van 2012 is te lezen dat 16 % van de mannen en 6 % van de vrouwen in de gemeente Raalte van 18 t/m 64 jaar een overmatige drinker is. Een overmatige drinker wil zeggen dat mannen 21 glazen alcohol of meer per week drinken en vrouwen meer dan 14 glazen. De percentages van de gemeente Raalte zijn hoger dan het gemiddelde in de regio IJsselland; voor mannen is dit 13 % en voor vrouwen 5 % (Gezondheidsatlas GGD IJsselland, 2012). Het merendeel van deze overmatige drinkers behoort tot de beroepsbevolking. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat alcoholgebruik niet zonder gevolgen is op de werkvloer. Uit informatie van het Loket Gezond Leven blijkt dat 15 % van de bedrijfsongevallen samenhangt met alcoholgebruik. Vooral in ploegendiensten, repetitief werk en nachtwerk. De beschikbaarheid van alcohol, het ontbreken van directe supervisie en sociale druk zijn bevorderende factoren voor alcoholgebruik 1. Daarnaast blijkt het verzuim van probleemdrinkers 2 gemiddeld zes keer hoger is. Kenmerkend is de afwezigheid direct na het weekend of vrije dagen en het veelvuldig kort verzuim of afwezigheid zonder reden. Ten slotte kost een werknemer met een alcoholprobleem het bedrijf gemiddeld 1,25 tot 1,5 % van de brutoloonsom door verminderde 1 http://www.loketgezondleven.nl/werk/gezondheidsthema-s/alcohol-en-werk, bekeken op 26-11-2013 2 Een probleemdrinker is iemand die langere tijd veel drinkt en hierdoor problemen heeft gekregen op gebied van gezondheid, werk of in de relationele sfeer
productie en verzuim 3. Naast bovenstaande problemen, heeft het alcoholgebruik ook maatschappelijke consequenties voor de gebruiker en zijn of haar omgeving. Argumenten voor alcoholbeleid Slechts 33% van de werkgevers voert een actief alcoholbeleid. De Arbowet laat zien dat alcohol (net als drugs en medicijnen) een onderdeel moet zijn van de verplichte risico-inventarisatie van bedrijven. Hoewel de werknemer zelf primair verantwoordelijk blijft voor zijn alcoholconsumptie, investeert een slimme werkgever in voorlichting en passend alcoholbeleid. Dit schept duidelijkheid onder de werknemers en is goed voor de organisatie als geheel. Verantwoord alcoholgebruik heeft een positieve invloed op de gezondheid van werknemers. Gezonde werknemers kosten minder geld; ze verzuimen minder en zijn langer en tot op hogere leeftijd inzetbaar. Naast financiën, kunnen de veiligheid en productiviteit een rol spelen. Werknemers met een goede gezondheid werken sneller en efficiënter en hebben minder kans op arbeid gerelateerde ongevallen. Ook kunnen tevreden werknemers en klanten een doel zijn. Veel bedrijven zijn trots op hun aandacht voor gezondheid van werknemers en tonen dat graag aan hun werknemers en klanten. Dit kan er ook weer voor zorgen dat nieuwe werknemers worden aangetrokken 4. Aanpak alcoholbeleid op het werk Alcoholbeleid richt zich op zowel de gezonde medewerker als de probleemdrinker. Van belang is dat er in de eerste plaats beleid wordt vormgegeven voor alle medewerkers om alcoholproblemen op het werk te voorkomen. In de tweede plaats kan het beleid zich richten op het vroegtijdig signaleren van probleemdrinkers en het zo nodig begeleiden en verwijzen. In het alcoholbeleid worden voorschriften vastgelegd over het gebruik van alcohol onder werktijd en voor aanvang van het werk. Ook het voorlichten van de werknemers, het trainen van teamleiders om tijdig alcoholgebruik te signaleren en om taboedoorbrekende gesprekken te voeren zijn mogelijkheden. Daarbij kan een passende behandeling of interventie voor (het minderen van) alcoholgebruik aangeboden worden. Een samenhangend en effectief alcoholbeleid bestaat uit een drietal pijlers: 1. Regels: een eenduidige benadering bij alcoholgebruik 3 Kennisbank Gezondheidsbeleid. Preventie door leefstijl:bravo-aanpak. HRPRAKTIJK magazine nr. 6 2010 4 http://toolkits.loketgezondleven.nl/toolkits/?page_id=1835, bekeken op 26-11-2013
Regels over de beschikbaarheid van alcohol zijn een belangrijke maatregel om (schadelijk) gebruik te beperken. Over het gebruik van alcoholische dranken tijdens en na werktijd en de beschikbaarheid daarvan op de werkplek moeten regels worden opgesteld. Een alcoholvrije werkplek draagt bij aan vermindering van schadelijk of ongewenst alcoholgebruik. Een alcoholvrije receptie draagt bijvoorbeeld bij aan de preventie van rijden onder invloed. Steeds meer bedrijven nemen strikte bepalingen op over het schenken van alcohol bij bedrijfsactiviteiten, zoals de vrijdagmiddagborrel. 2. Voorlichting en scholing: het bevorderen van een verantwoord alcoholgebruik bij werknemers en vroeg signalering van problematisch drinkgedrag. Het is belangrijk dat een bedrijf zich bewust is van de problemen die alcohol in de organisatie kan veroorzaken. Voorkomen is beter dan genezen. Van belang is dat er in het bedrijf een bewustwording op gang wordt gebracht m.b.t. het denken over en het gebruik van alcohol. De voorlichting aan de werknemers gaat over de werking van alcohol, de gevolgen van bovenmatig gebruik op het functioneren, doel van het alcoholbeleid van de organisatie, waar hulp verkregen kan worden wanneer men problemen heeft door alcoholgebruik, hoe de organisatie reageert op alcoholmisbruik en welke regels de organisatie hanteert ten aanzien van alcoholgebruik tijdens werktijd. Om vroegtijdig problematisch alcoholgebruik te kunnen signaleren, zullen werknemers met een leidinggevende functie hierin geschoold moeten worden. Ga na welke werknemers in het bedrijf de eersten zijn die problematisch drinkgedrag of alcoholmisbruik signaleren. Zij moeten in staat zijn om signalen te herkennen en weten hoe ze moeten omgaan met deze problematiek. 3. Begeleiding en hulpverlening bieden aan werknemers met problematisch drinkgedrag Alcoholproblemen ontstaan vaak via een sluipend proces. Als het probleem in een vroeg stadium wordt ontdekt en er ondersteuning wordt geboden, is de kans op herstel het grootst en kan veel ernstiger alcoholschade worden voorkomen. Als er een vermoeden is dat een werknemer problemen heeft met alcohol dan moeten de maatregelen duidelijk zijn die genomen moeten worden. Bijvoorbeeld een gesprek aan te gaan met de medewerker. Als er sprake is van probleemdrinken zal de medewerker met het alcoholprobleem de motivatie moeten opbouwen om zijn of haar drinkgedrag te veranderen. Dit kan gebeuren door bijvoorbeeld de bedrijfsarts in de organisatie of door externe deskundigen. Het beleid is erop gericht een werknemer met alcoholproblematiek te bewegen hulp voor zijn probleem te aanvaarden, dan wel zelf zijn drinkgedrag te veranderen. Toch kan er een moment
aanbreken dat, nadat uitputtend is geprobeerd de werknemer met een alcoholprobleem te helpen, de organisatie met disciplinaire maatregelen moet reageren op het blijven voorbestaan van drankmisbruik met waarneembare effecten tijdens werktijd. Hoe verder? Dit document geeft ingrediënten voor de opzet van een alcoholbeleid binnen een instelling of bedrijf. Er zijn verschillende stappen nodig om te komen tot een passend alcoholbeleid in uw instelling of bedrijf. U hoeft hierin niet alleen het wiel uit te vinden. Binnen de gemeente Raalte is het mogelijk dat u in 2014 gebruik maakt van ondersteuning door Tactus bij het opstellen en implementeren van een alcoholbeleid. Concreet betekent dit dat een medewerker van Tactus samen met het bedrijf of de organisatie bovenstaande aanpak van het alcoholbeleid zal gaan uitwerken. Voor meer informatie en vragen? Sophie ten Hove, preventiewerker en verslavingsconsulent bij Tactus Bereikbaar via 06 23 21 88 45 en s.tenhove@tactus.nl. Bijlage ter inspiratie Factsheet Gezond Werk.