Beleid Duurzaamheid en Milieu

Beleid Duurzaamheid en Milieu

I N H O U D Voorwoord 3 Leeswijzer 3 1. Definities 4 2. Duurzaamheid en Milieu 4 2.1 Visie en beleid 2.2 Milieuthermometer zorg 2.3 Milieubarometer 2.4 Afas 3. Milieuthermometer implementeren 6 3.1 Speerpunten 6 3.1.1 Energie 3.1.2 Afval 3.1.3 Catering 3.2 Overige milieuthema s 10 3.2.1 papier 3.2.2 Textiel 3.2.3 Bewustwording en communicatie algemeen 3.2.4 Vastgoed 3.2.5 Duurzaam inkopen 3.2.6 Gevaarlijke stoffen 3.2.7 Emissies 3.2.8 Schoonmaak 3.2.9 Water en afvalwater 3.2.10 Hinder en milieu-incidenten 2 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

V O O R W O O R D Libra Revalidatie & Audiologie wil toetreden tot de Green Deal op weg naar duurzame zorg. Hiermee draagt de organisatie haar duurzame ambitie uit. Ook biedt dit de mogelijkheid om kennis uit te wisselen en zo sneller stappen te zetten richting een duurzame bedrijfsvoering. Onderdeel van deze ondertekening is het implementeren van de Milieuthermometer Zorg. Dit keurmerk is specifiek voor de zorg (en door de zorg) ontwikkeld en helpt om structureel aandacht te besteden aan milieu en duurzaamheid. Libra R&A streeft ernaar om eind 2019 het gouden niveau te behalen voor onze locaties met meer dan 30 bedden. Om deze ambitie te realiseren is inzet van alle medewerkers van Libra R&A nodig. Duurzaamheid en de manier van denken die hierbij hoort, zal hiermee ingebed worden in de genen van de organisatie. Datum: 6 december 2016 Vincent Buitendijk Raad van Bestuur L E E S W I J Z E R Dit beleid licht toe wat de huidige stand van zaken is op het gebied van milieu en duurzaamheid binnen Libra R&A. Daarnaast beschrijft het de acties en aanpassingen die Libra R&A tot en met 2019 wil doorvoeren in de organisatie. In hoofdstuk 1 worden de veel voorkomende definities en termen uit het beleid nader toegelicht. Hoofdstuk 2 bevat het doel van dit beleid voor de komende vier jaar. Hierin is ook de visie aangegeven en de middelen om dit te bereiken, namelijk de Milieuthermometer, Milieubarometer en Afas. Hoofdstuk 3 beschrijft de milieuthema s van de Milieuthermometer. De belangrijkste vier zijn uitgebreid beschreven en er is toegelicht hoe Libra R&A hiermee stappen gaat zetten. Overige thema s zijn ook in dit hoofdstuk beschreven, maar minder gedetailleerd. Dit beleid duurzaamheid en milieu is opgesteld door de manager Bedrijfsvoering, besproken in het Managementteam en vervolgens vastgesteld door de Raad van Bestuur op 6 december 2016. 3 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

1 D E F I N I T I E S Duurzaam ondernemen: Is ondernemen waarbij aandacht is voor de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Bij duurzaam ondernemen is sprake van een evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen. Europees Ecolabel: Europees milieukeurmerk voor non food producten en diensten, met als doel om duurzamere productie en consumptie te stimuleren. Gebouwbeheersysteem Afgekort als GBS: Een GBS wordt gebruikt om alle binnen het gebouw aanwezige installaties (regelingen) te bedienen en te laten samenwerken. Milieuthermometer Zorg: Praktisch milieuzorgsysteem op maat voor intramurale zorginstellingen. De Milieuthermometer bestaat uit een set van criteria om aan een duurzame bedrijfsvoering te voldoen. Milieuverantwoord werken Werkwijze waarbij op een verantwoorde wijze wordt omgegaan met het leefklimaat (het milieu). Een milieuverantwoord product is een product dat zowel in het productieproces, het gebruik, als in de afvalfase geen schade toebrengt aan de leefomgeving. Dat wil zeggen: Geen milieuverontreiniging Geen uitputting van natuurlijke grondstoffen Geen invloed op de ecologie (bodemleven, biodiversiteit etc.) Terugverdientijd: De verhouding tussen de (meer)investering voor de maatregel en de jaarlijkse opbrengsten van de maatregel ten gevolge van de met de maatregel samenhangende besparingen in euro. Green deals Green deals zijn afspraken tussen de rijksoverheid en andere partijen. Die andere partijen zijn bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden. De green deal helpt om duurzame plannen uit te voeren. Bijvoorbeeld voor energie, klimaat, water, grondstoffen, biodiversiteit, mobiliteit, biobased economy, bouw en voedsel. 2 D U U R Z A A M H E I D E N M I L I E U Binnen Libra R&A vinden op de twee locaties met klinische capaciteit verschillende activiteiten plaats. De openingstijden en functies van de gebouwen verschillen weinig, beschikken over een kliniek met respectievelijk 40 en 48 bedden en een polikliniek. Bij veel van de activiteiten in de gebouwen ontstaat afval, emissies en wordt energie verbruikt. Libra R&A wil deze processen goed in kaart brengen en de milieubelasting van de organisatie tot een minimum beperken. Hiervoor is dit document opgesteld. Libra R&A wil toetreden tot de Green Deal op weg naar duurzame zorg. Hiermee draagt de organisatie haar duurzame ambitie uit. Tevens biedt dit de mogelijkheid om kennis uit te wisselen en zo sneller stappen te zetten richting een duurzame bedrijfsvoering. 4 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

2.1 V I S I E E N B E L E I D Libra R&A is een organisatie die samen met de klant en zijn omgeving vanuit haar deskundigheid bij wil dragen aan het bereiken van een optimale kwaliteit van leven. Doelstelling van de behandeling en de zorg is dat de klant zo volwaardig mogelijk kan deelnemen aan de samenleving en zo zelfstandig mogelijk kan leven. Daarmee staat Libra R&A midden in de maatschappij. Bij deze positie horen ook verantwoordelijkheden en een voorbeeldfunctie op gebied van duurzaamheid en milieu. Deze verantwoordelijkheden wil Libra R&A integreren in de bedrijfsvoering door de Milieuthermometer te implementeren. Voortgang wordt gemonitord aan de hand van gestelde doelen en met behulp van de Milieubarometer. 2.2 M I L I E U T H E R M O M E T E R Z O RG De inhoudelijke uitgangspunten voor deze beleidsnota zijn de criteria van het gouden niveau van de Milieuthermometer Zorg, opgesteld door het Milieu Platform Zorgsector (MPZ). De eerste stap is het voldoen aan de criteria voor het bronzen certificaat voor beide hoofdlocaties, eind 2017. In de jaren daarna worden deze criteria geborgd en verder uitgebouwd. Er is een start gemaakt met het uitvoeren van maatregelen uit de Milieuthermometer zorg. Onderwerpen waarop Libra R&A de nadruk legt zijn energie, afval, catering en vervoer. Ook verdere bewustwording van medewerkers vindt Libra R&A een essentiële pijler van een organisatie die zich duurzaam ontwikkelt en milieuverantwoorde zorg verleent. 2.3 M I L I E U B A R O M E T E R Om een beter beeld te krijgen van de huidige milieuprestatie en de verbeteringen die hierin in de komende jaren plaats gaan vinden, maakt Libra R&A gebruik van de digitale tool Milieubarometer. Hiermee kan op basis van gegevens uit de administratie, zoals kwh elektriciteitsgebruik, m 3 aardgas, kilometers zakelijk verkeer etc. de milieuprestatie van de organisatie in kaart gebracht worden. Door dit per vestiging te doen en uit te zetten tegen het aantal medewerkers krijgt Libra R&A inzicht in waar de grootste kansen liggen wat betreft milieu- én kostenbesparing. Tevens is hiermee een benchmark met andere zorginstellingen mogelijk. 2.4 A F A S In Afas zijn per gebouw en ruimte de installaties opgenomen. Dit is een logische plek om ook onderhoudsdocumenten en andere milieudocumenten te archiveren. Bijvoorbeeld rapporten van EPBD-keuringen van de koelinstallaties, onderhoud aan filters en logboeken van koudemiddelen. Registraties die specifiek bij installaties in de gebouwen horen, zoals periodieke controles en onderhoud worden zo veel mogelijk in Afas geregistreerd. 5 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

3 M I L I E U T H E R M O M E T E R I M P L E M E N T E R E N De Milieuthermometer beschrijft milieueisen voor 18 thema s. Deze thema s zijn allen belangrijk, maar niet overal zijn de besparingskansen even groot. Libra R&A heeft gekozen om vier thema s als speerpunt te nemen. Hierop ligt de focus in dit beleid en hiervan zullen de meeste maatregelen worden uitgevoerd. Naast verplichte eisen dient Libra R&A ook te voldoen aan 15 extra eisen om niveau brons te behalen. Deze extra eisen worden voornamelijk gerealiseerd binnen de vier thema s die als speerpunt zijn benoemd. Voor overige thema s zijn ook de belangrijkste maatregelen en de huidige stand van zaken beschreven. Hierbij ligt de focus voornamelijk op voldoen aan de verplichte eisen. 3.1 S P E E R P U N T E N De Milieuthermometer Zorg biedt een duidelijk overzicht van relevante processen waarbij normen zijn vastgesteld. Om het bronzen niveau te halen moet Libra R&A voldoen aan alle verplichte eisen uit het certificeringsschema. Daarnaast dient de organisatie extra eisen te implementeren. Libra R&A kiest hier voor focussen op vier thema s: 1. Energie 2. Afval 3. Catering 4. Vervoer 3. 1. 1 E n e r g i e Libra R&A gaat de komende jaren actief aan de slag met besparen van energie. Hiervoor wordt op vijf vlakken aandacht besteed aan energiebesparing: Isoleren van muren, ramen, dak en vloer Vervangen van apparatuur en installaties Inregelen van installaties Inzet van duurzame energie Duurzaam gedrag van medewerkers Vervangen van apparatuur en installaties In het lange termijn onderhoudsplan (LTOP) is beschreven op welk moment onderdelen, systemen of installaties onderhouden of vervangen moeten worden. Op natuurlijke vervangmomenten van installaties en apparatuur is een energiebesparende variant vaak tegen lage meerkosten implementeerbaar. Het is daarmee sneller rendabel om duurzame technieken toe te passen. Op basis van het LTOP wordt een lijst met vervangingsinvesteringen gemaakt. Per product worden vervolgens eisen aan duurzaamheid opgesteld, zodat deze gemakkelijk in het inkoopproces meegenomen kunnen worden. Daarnaast wordt per vestiging onderzocht welke energieverbruikers direct rendabel vervangen kunnen worden door energiebesparende varianten. Dit betreft de panden aan de Prof. Stoltehof te Tilburg en aan de Toledolaan te Eindhoven. De geformuleerde maatregelen worden voor zover economisch haalbaar (terugverdientijd van 5 jaar of minder) ook op de andere vestigingen toegepast. Voorbeelden van energiebesparende installaties en maatregelen die in huidige gebouwen van Libra R&A zijn opgenomen zijn: WKO installatie bij locatie Tilburg HR ketels GBS op beide locaties Warmteterugwinning op de LBK ventilatoren bij beide locaties 6 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

Frequentiegeregelde pompen en ventilatoren beide locaties Topkoeling van luchtbehandelingsystemen beide locaties Energiezuinige verlichting (HF-TL / LED) beide locaties Daglichtafhankelijke verlichting Aanwezigheidsdetectie verlichting beide locaties Inzet van duurzame energie Libra R&A heeft de ambitie om volledig energieneutraal te worden. Hiervoor is inzet van duurzame energie nodig. Libra R&A laat daarom voor de locaties in eigendom onderzoeken in hoeverre de volgende technieken toepasbaar zijn: Zonnepanelen locatie Eindhoven Zonneboiler beide locaties Warmtepomp locatie Eindhoven Inregelen installaties Binnen de panden van Libra R&A wordt gewerkt met een Gebouw Beheers Systeem (GBS). Alle installaties zijn op afstand te volgen. Het GBS is zodanig ingeregeld dat energie zo efficiënt mogelijk wordt gebruikt. Dit houdt in dat: De klimaatinstallatie weersafhankelijk geregeld is; De stooklijn en stookgrens juist staan afgesteld; Er een optimaliserende regeling is toegepast; Niet gelijktijdig verwarmd en gekoeld wordt; Verlichting en (klimaat)installaties niet onnodig aan staan buiten werktijd, zoals in de avonden, weekenden en op feest- en vakantiedagen. De juistheid van de inregeling twee maal per jaar wordt gecontroleerd. Hierdoor is zeker dat de verwarming en koeling niet onnodig aan zijn zo efficiënt mogelijk functioneren. Bewustwording Duurzame techniek werkt pas optimaal als medewerkers er ook juist mee omgaan. Libra R&A communiceert de norm voor energiebesparing helder naar haar medewerkers. Voorbeelden zijn: Houd de ramen dicht wanneer de verwarming aan is; Is er voldoende daglicht? Doe dan de verlichting op kantoor uit; Schakel verlichting uit na werktijd; Neem de trap in plaats van de lift; Dergelijke gedragsnormen worden via intranet gecommuniceerd, waarbij zowel naast milieuvoordelen ook voordelen de gezondheid worden benadrukt. Bijvoorbeeld met traplopen verbrand je gemiddeld 98 kcal per minuut. 3. 1. 2 A f v a l Libra R&A besteedt aandacht aan afvalscheiding door scheiden van 14 stromen: 1. Bedrijfsafval (Rest) decentraal op diverse plekken in het gebouw welke dagelijks centraal geledigd en centraal verzameld worden in grotere opslagcontainers die periodiek geledigd worden. 2. Bouw- en sloopafval worden altijd met tussenkomst van het team gebouwbeheer afgevoerd in een losse container op afroep 3. Elektronica wordt altijd met tussenkomst van het team gebouwbeheer afgevoerd. Zie ook Proces Beheer kritische apparatuur en Installaties 4. Glas: ter hoogte van de klinieken is er een container opgesteld 5. Folie alléén van toepassing op de locatie Tilburg 6. Frituurolie/vet geldt voor medewerkers van de Librasserie 7. Gasontladingslampen: worden altijd met tussenkomst van het team gebouwbeheer afgevoerd. 7 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

8. KCA (klein chemisch afval) Cartridges vormen hierin een uitzondering en worden voor een goed doel centraal verzameld en opgehaald. 9. Koffiebekers 10. Papier & karton 11. Swill met name geldt deze afvalstrook voor medewerkers van de Librasserie en klinieken 12. Vertrouwelijk papier 13. Ziekenhuisafval 14. Datadragers Afval wordt op de werkplekken zelf gescheiden. De schoonmaak leegt de restafvalbakjes op de individuele kamers en deponeert het afval in de ondergrondse containers. Hoeveelheden en samenstelling van het afval zijn geanalyseerd en opgenomen in het afvalpreventieplan. Vervolgens zijn kansen voor afvalpreventie en scheiding geformuleerd. Een samenvatting hiervan is onderstaand opgenomen. Ladder van Lansink Het beleid ten aanzien van afval van Libra R&A is gebaseerd op de zogenoemde Ladder van Lansink. Bovenaan de ladder staat de meest milieuvriendelijke omgang met afval. Hoe lager op de ladder verwerking van afval plaatsvindt, hoe meer het milieu wordt belast. Het beleid van Libra R&A is er op gericht om zo hoog mogelijk op de ladder om te gaan met afval. Dit houdt in dat eerst wordt gekeken of voorkomen kan worden dat het afval ontstaat (preventie). Is dit niet het geval dan wordt gekeken of afval kan worden hergebruikt en zo verder. Op de eerste twee stappen (preventie en hergebruik) heeft Libra R&A veel invloed. Verwerken op lagere treden van de ladder gebeurt in overleg met de afvalverwerker. Afvalpreventie Preventie van afval is kansrijk binnen Libra R&A voor de volgende materiaalstromen: Disposables Swill Papier Verpakkingsmateriaal Meubilair Verbeterde afvalscheiding Binnen Libra R&A is gescheiden afval inzameling van de volgende stromen kansrijk: Kunststof in het restaurant en bij koffieautomaten Om de verbeterde afvalscheiding te faciliteren worden nieuwe afvalbakken aangeschaft, waarin gescheiden afvalinzameling mogelijk. De bakken komen op centrale plaatsen, bijvoorbeeld bij de koffieautomaten. Om afvalscheiding te optimaliseren verdwijnen op termijn de afvalbakken van de individuele werkplekken. De grootte en indeling van de bakken is afhankelijk van de huidige samenstelling van het afval. Bewustwording Het onderwerp afval staat of valt met gedrag van de medewerkers. Door voorkomen van verspilling en nauwkeurig afval scheiden is de grootste besparing te behalen. Wanneer het verkeerde afval in de verkeerde bak komt raakt het afval vervuild en moet de afvalstroom alsnog als restafval afgevoerd worden. 8 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

Libra R&A borgt optimale afvalscheiding door voorafgaand aan en tijdens invoeren van de nieuwe afvalbakken helder te communiceren over wat in welke bak moet. Daarnaast wordt met de kleurkeuze van de afvalbakken aangesloten bij wat medewerkers van thuis en de openbare ruimte gewend zijn. 3. 1. 3 C a t e r i n g Catering ten behoeve van de klinische patiënten en de het restaurant wordt bij Libra R&A doormiddel van convenience in eigen beheer uitgevoerd. Duurzame catering bestaat uit twee onderdelen: het voorkomen van voedselafval en verduurzamen van het assortiment. Bijkomend voordeel van verduurzamen van het assortiment is dat het gezonder is. Libra R&A ontwikkelt een nieuw voedingsconcept met als basis de uitgangspunten Planetree, duurzaamheid en harmonisatie dat moet bijdragen aan: Stimulerende omgeving voor klanten met gezonde maaltijden Duurzame omgeving met streekproducten, seizoensgebonden producten Meer aanbod in biologische producten en maaltijden Meer aanbod in gezonde producten en maaltijden 3. 1. 4 V e r v o e r De vervoersbewegingen van Libra R&A bestaan uit woon-werkverkeer en zakelijk verkeer. Libra R&A heeft het meeste invloed op zakelijk verkeer, omdat de meeste voertuigen bij medewerkers in eigen bezit zijn. Bij aanschaf kan voor zuinigere varianten gekozen worden. Op woon-werkverkeer heeft Libra R&A vooral invloed door stimuleren van OV en fiets en ontmoedigen van autogebruik. Voor beiden typen vervoersbewegingen zijn onderstaand de mogelijke maatregelen opgenomen. Zakelijk verkeer Bij aanschaf van nieuwe voertuigen wordt gekeken naar duurzame alternatieven: Elektrisch Wanneer de gewenste actieradius en het motorvermogen het toelaten wordt zo veel mogelijk gekozen voor volledig elektrische auto s. Er zijn op de locaties aansluitpalen voor elektrische auto s geïnstalleerd. Voor medewerkers die fulltime beschikken over een elektrische dienstauto wordt ook een aansluiting op het huisadres gerealiseerd. Kleine zuinige auto s en hybride Bij aanschaf van nieuwe auto s is elektrisch niet altijd een goed alternatief. Bij een dagafstand groter dan 300 kilometer voldoen de huidige elektrische auto s nog niet. Ook voor busjes zijn er nog beperkt elektrische alternatieven op de markt. In deze situaties wordt voor een zo zuinig mogelijke auto gekozen. Hierbij wordt niet alleen naar het label (label A) gekeken, maar ook naar de uitstoot per kilometer. Indien mogelijk wordt hierdoor gekozen voor een kleinere auto. Woon-werk verkeer Libra R&A stimuleert gebruik van OV en fiets voor woon-werkverkeer Fietsenstallingen Voor medewerkers is een overdekte fietsenstalling aanwezig. Hier is ook de mogelijkheid om een elektrische fiets op te laden. Stimuleren OV en fiets Openbaar vervoer wordt gestimuleerd en volledig vergoed voor zakelijke reizen, bijvoorbeeld wanneer buiten de deur een opleiding gevolgd wordt. 9 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

Communicatie Via de website wordt gecommuniceerd over de route naar de verschillende locaties en parkeermogelijkheden. Hierbij zijn OV-routes prominent in beeld en wordt ook de beschikbaarheid van een fietsenstalling voor bezoekers aangegeven. Bewustwording Mogelijkheden voor duurzame mobiliteit worden naar medewerkers gecommuniceerd. Hierbij worden niet alleen de milieu- en kostenvoordelen benadrukt, maar ook voordelen voor gezondheid, bijvoorbeeld bij fietsend in plaats van met de auto naar het werk komen. 3.2 O V E R I G E M I L I E U T H E M A S Naast bovenstaande speerpunten is er nog een aantal aspecten waaraan Libra R&A werkt. Deze staan in onderstaande paragraaf genoemd. 3. 2. 1 P a p i e r Het papier van Libra R&A is voorzien van een Europees Ecolabel. Printers binnen Libra R&A staan standaard dubbelzijdig ingesteld en er is follow-me-printing toegepast, om zo veel mogelijk papier te besparen. Het managementteam vergadert met tablets, zodat vergaderstukken niet meer uitgeprint hoeven worden. Om papierverbruik verder te reduceren is Libra R&A voornemens de volgende maatregelen uit te voeren: Meer werken met tablets: door op de tablets van de medewerkers ook de werkomgeving te installeren kunnen medewerkers overal bij de documenten op de V-schijf. Hierdoor hoeft veel minder geprint te worden. Printers worden standaard zwart-wit gezet, zodat inkt bespaard wordt. 3. 2. 2 T e x t i e l Textiel wordt geleverd en gereinigd door Synergy Health. Zij werken volgens de ökotex 100 norm, wat onder andere inhoud dat tijdens de productie van de stoffen en producten zo min mogelijk chemicaliën gebruikt zijn. Reinigen van textiel gebeurt middels natte reiniging. Voor bleken wordt waterstofperoxide gebruikt. Hiermee wordt aan alle verplichte eisen van de Milieuthermometer voldaan. Binnen de huidige contracten is het niet mogelijk textiel verder te verduurzamen. 3. 2. 3 B e w u s t w o r d i n g e n c o m m u n i c a t i e a l g e m e e n Libra R&A werkt structureel aan bewustwording bij medewerkers, klanten en bezoekers. Hierbij is aandacht voor duurzaamheid en milieuverantwoord werken. Diverse communicatiemethoden worden hierbij ingezet. Intranet Homepage van de website Informatieschermen op elke locatie Posters over duurzaamheidsnormen in het pand, bijvoorbeeld richtlijnen voor afvalscheiding en uitschakelen van apparatuur. 3. 2. 4 V a s t g o e d Verduurzaming van het vastgoed is geborgd in het Lange Termijn Onderhoudsplan LTOP. Hierin wordt preventief onderhoud van de gebouwen en technische installaties geborgd. Daarnaast zijn vervangmomenten gedefinieerd. Op deze momenten wordt zo veel mogelijk gekozen voor duurzame varianten conform het vastgestelde duurzaam vastgoedbeleid. 10 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

3. 2. 5 D u u r z a a m i n k o p e n Onder duurzaam inkopen verstaat Libra R&A het toepassen van milieu- en sociale aspecten (onder andere geen kinderarbeid, geen uitbuiting van werknemers) in alle fasen van het inkoopproces. Het doel is dat dit leidt tot de daadwerkelijke levering van een product, dienst of werk dat aan deze milieu- of sociale aspecten voldoet. Libra R&A start in 2016 en 2017 bij wijze van pilot met duurzaam inkopen van de volgende productgroepen: 1 Dienstkleding 2 Catering 3 Energie Door duurzaam inkopen voor al deze productgroepen te implementeren voldoet Libra R&A aan de inkoopeisen voor het zilveren certificaat van de Milieuthermometer. 3. 2. 6 G e v a a r l i j k e s t o f f e n Opslaglocaties van gevaarlijke stoffen voldoen aan eisen gesteld in de milieuvergunning. Er wordt actief gezocht naar alternatieven voor de meest milieubedreigende stoffen. Alle medewerkers van Libra R&A hebben toegang tot de informatiebladen over de gevaarlijke stoffen. Hierin is veiligheidsinformatie opgenomen over de stoffen die binnen de organisatie aanwezig zijn. Dit zijn voornamelijk zuurstof en schoonmaakmiddelen. Beide zwembaden zijn voorzien van een milieuvriendelijke zoutelektrolyse installatie. 3. 2. 7 E m i s s i e s Emissies bestaan alleen uit bijgevulde koudemiddelen in de koelinstallaties van de verschillende locaties. Door regelmatig onderhoud worden lekken zo veel mogelijk voorkomen en hoeft koudemiddel minimaal bijgevuld te worden. Bij vervanging van installaties wordt gekeken naar duurzame alternatieven, zoals topkoeling en koeling middels warmte en koudeopslag (WKO), waardoor nauwelijks of geen koudemiddel meer nodig is. Op locatie Leijpark (Tilburg) is daar reeds in voorzien en voor locatie Blixembosch (Eindhoven) wordt een onderzoek gestart naar de mogelijkheden voor koeling via een WKO installatie. 3. 2. 8 S c h o o n m a a k De afdeling schoonmaak gebruikt schoonmaakmiddelen die vallen in de categorie B van de algemene beoordelingsmethodiek. Het schoonmaak bedrijf Assito heeft een uitgebreid MVObeleid. Onderdeel hiervan is dat met doseersystemen wordt gewerkt. Hiermee is de schoonmaak wat betreft duurzaamheid geoptimaliseerd. 3. 2. 9 W a t e r e n a f v a l w a t e r Douche, tapwaterpunten en toiletten zijn zo uitgevoerd dat zo min mogelijk energie en water wordt gebruikt (waterbesparende douchekoppen en kranen). Bij nieuwbouw en verbouw wordt besparing van water altijd meegenomen. 3. 2. 1 0 H i n d e r e n m i l i e u - i n c i d e n t e n Hinderklachten betreffende milieuaspecten van omwonenden en anderen worden in behandeling genomen en adequaat afgehandeld. 11 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016

Beheer Auteur Verifieerder Verantwoordelijke Beheerder Functie Sectormanager Bedrijfsvoering, J. de Groot Management Team Raad van Bestuur, V. Buitendijk Secretaresse Raad van Bestuur, E. Reede Ingangsdatum 6 december 2016 Vervaldatum 6 december 2018 Versienummer 1 12 Beleid Duurzaamheid en Milieu Libra R&A / vastgesteld Raad van Bestuur 6 december 2016