Een analyse van de federale uitgaven voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en hiv in 2013 Datum: November 2014 Inhoudsopgave: Inleiding Samenvatting Aanbevelingen Bijlage: methodologie en analyse p. 1 van 13
Inleiding Sensoa is expert in Vlaanderen op het vlak van seksuele gezondheid en hiv en heeft daarbij ook oog voor de globale context. Op wereldvlak zijn de problemen van seksuele gezondheid en hiv en aids immers immens groot en dat laat ons niet onverschillig. In 2013 werd het federale beleidskader voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (hierna: SRGR) mede gevormd door: De beleidsnota De Belgische bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen hiv/aids (2006) De beleidsnota De Belgische Ontwikkelingssamenwerking op het gebied van Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (2007) De beleidsnota Het recht op Gezondheid en Gezondheidszorg (2008) De algemene nota ontwikkelingssamenwerking van 23 december 2011 die seksuele en reproductieve gezondheid en rechten als prioriteit vermeldt De wet betreffende de Internationale Samenwerking van 19 maart 2013 waarin de relatie tussen duurzame ontwikkeling en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten wordt erkend. Verder schuift de nieuwe wet reproductieve gezondheid en de transversale aanpak van hiv naar voren als prioritaire sectoren in de bilaterale samenwerking. De doelstelling van onderhavige analyse is na te gaan of de beleidsprioriteiten inzake SRGR zich ook vertalen in de uitgaven van de federale ontwikkelingssamenwerking (zie bijlage voor de gebruikte methodologie en een gedetailleerde analyse van de cijfers). [p. 2 van 13]
Samenvatting Een analyse van de federale uitgaven voor gezondheid en reproductieve gezondheid zoals gerapporteerd aan de OESO/DAC geeft voor 2013 de volgende resultaten 1 : In 2013 is er opnieuw sprake van een daling van de uitgaven voor de hoofdsectoren Gezondheid en Reproductieve Gezondheid. o Gezondheid: van 127 miljoen in 2012 naar 112 miljoen in 2013 (OESO/DAC sector code 120) o Reproductieve gezondheid: van 27 miljoen in 2012 naar 25 miljoen in 2013 (OESO/DAC sector code 130). De uitgaven voor de detailsector soa/hiv/aids, een indicator voor aandacht voor hiv binnen de federale ontwikkelingssamenwerking, dalen in vergelijking met 2012 van 14 miljoen euro naar 13,7 miljoen. De analyse van ontwikkelingsprojecten met een hiv-marker leert ons dat zowel het aantal projecten die substantieel aandacht schenken aan hiv als de daaraan toegewezen middelen dalen. België verhoogde zijn bijdrage aan het VN Bevolkingsfonds UNFPA, van 5,7 naar 7 miljoen. UNFPA besteedt naar eigen zeggen 19,8% van zijn budget aan gezinsplanning. De vorige minister van Ontwikkelingssamenwerking beloofde de Belgische bijdragen in 2015 en 2016 op 7 miljoen euro te houden. De bilaterale uitgaven voor de OESO/DAC sector Reproductieve Gezondheid zijn min of meer gelijk gebleven ( 5.9 miljoen in 2012, 5.6 miljoen in 2013). Binnen de gouvernementele samenwerking gaat bijna 90% van die middelen naar fistulaprogramma s. 1 Voorwerp van analyse vormt de federale ODA op basis van gegevens aangeleverd in het najaar van 2014. [p. 3 van 13]
Aanbevelingen Sensoa vraagt aan de federale regering om minstens 0,10% van het BNI aan internationale gezondheid te besteden en hierbij meer middelen te reserveren voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. In de helft van de Belgische partnerlanden is er een veralgemeende hiv-epidemie. De daling van de middelen voor te sector soa/hiv/aids van de afgelopen jaren wordt niet gecompenseerd door indirecte middelen voor hiv in andere uitgaven. Sensoa vraagt daarom een inhaalbeweging van de federale middelen voor de aanpak van hiv en aids en, bij uitbreiding, de promotie van seksuele gezondheid. Multilaterale organisaties die investeren in seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, zoals UNFPA, UNAIDS, het Globaal Fonds voor de bestrijding van tuberculose, aids en malaria en de Wereldgezondheidsorganisatie moeten blijvend ondersteund worden. De ODA databank laat onvoldoende toe om te concluderen of DGD/BTC substantieel aandacht besteedt aan de verschillende aspecten van SRGR en hiv. De ODA databank verdient verdere verfijning en verdieping. Gelet op de beperkingen van de ODA databank is het belangrijk dat DGD/BTC de aandacht voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en hiv beter in kaart brengt, zowel op kwalitatief (vb. via beleidsdialoog) als op kwantitatief vlak (vb. via indicatoren). Dergelijke oefening draagt bij tot een grotere transparantie van het gevoerde beleid. Gelet op de beperkingen van de ODA databank is het belangrijk dat de federale ontwikkelingssamenwerking beter zicht krijgt op de aandacht voor (aspecten van) SRGR en hiv binnen de multilaterale instellingen die door België worden gefinancierd (bv. de aandacht voor hiv en reproductieve rechten van vrouwen binnen het beleid van UNWOMEN of de aandacht voor de seksuele en reproductieve gezondheidsnoden van adolescenten binnen het beleid van UNICEF). [p. 4 van 13]
Bijlage: methodologie en analyse Methodologie De federale ontwikkelingssamenwerking rapporteert jaarlijks aan de Commissie voor Ontwikkelingssamenwerking (DAC) van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) welke ontwikkelingsrelevante projecten zij steunt. Onze berekeningen gebeurden aan de hand van de cijfers die voor 2013 door DG-D bij de OESO werden ingediend, meer specifiek de uitgaven vanuit DG-D. De federale uitgaven voor seksuele en reproductieve gezondheid, met inbegrip van hiv en aids, die voldoen aan de criteria van ODA (Official Development Assistance) vormen het voorwerp van onze analyse. 2 Door middel van een kwantitatieve analyse van de uitgaven geregistreerd onder de hoofdsector Gezondheid (hoofdsector 120) en de hoofdsector Reproductieve Gezondheid (hoofdsector 130), brengen we de federale uitgaven voor seksuele en reproductieve gezondheid, met inbegrip van hiv en aids, in kaart voor het jaar 2013 en plaatsen we dit tegenover de gerapporteerde middelen voor 2010, 2011 en 2012. De OESO/DAC hoofdsector Reproductieve Gezondheid omvat activiteiten in verband met hivpreventie, -behandeling en -zorg, gezinsplanning, reproductieve gezondheidszorg, demografisch onderzoek, veilig moederschap, De analyse stelt ons in staat om mogelijke pijnpunten bloot te leggen en rekenschap te vragen voor de gemaakte keuzes in het beleid inzake seksuele en reproductieve gezondheid, met inbegrip van hiv en aids. Onder de uitgaven in het kader de bilaterale ontwikkelingssamenwerking wordt begrepen: de uitgaven voor de gouvernementele samenwerking en de indirecte samenwerking. Niet-zichtbare uitgaven voor Reproductieve Gezondheid Niet alle uitgaven ten gunste van SRGR zijn zichtbaar in de rapportage van DG-D aan de OESO. Sommige uitgaven voor gezondheid kunnen indirect SRGR ten goede komen. Enkele voorbeelden ter illustratie: Investeringen in een aankoop- en distributiesysteem voor medicatie kunnen de beschikbaarheid van voorbehoedsmiddelen ten goede komen; 2 Een interventie/werking mag worden aangerekend als Official Development Assistance als aan elk van de volgende vier voorwaarden wordt voldaan: 1. de werking is Official : de betalingen gebeuren vanuit de Belgische overheidsgelden (FOD Buitenlandse Zaken, DGOS, FOD Financiën, etc.); 2. het betreft Development : heeft economische en sociale ontwikkeling als hoofddoelstelling; 3. het is Assistance : het is hulp (geen commerciële transactie aan marktvoorwaarden);4. de hulp gaat naar structurele bijdragen aan internationale instellingen die opgenomen zijn in de DAC lijst (bvb. WHO, UNAIDS, UNFPA, etc.) of naar een land (of landengroep) dat op de DAC-lijst voorkomt. Bron: http://diplomatie.belgium.be/nl/beleid/ontwikkelingssamenwerking/cijfers/dgdprojectdb/ [p. 5 van 13]
Investeringen in de opleiding van gezondheidspersoneel kunnen de opleiding van personeel voor reproductieve gezondheid, zoals vroedvrouwen, beogen; Investeringen in gezondheidsinfrastructuur, zoals de bouw van ziekenhuizen, kunnen betrekking hebben op investeringen in gynaecologie, verloskunde en test-centra voor hiv en soa. Multilaterale organisaties zoals UNFPA, UNICEF, WHO en de Wereldbank besteden aandacht aan (aspecten van) SRGR zonder dat dit altijd tot uiting komt in de ODA-databank. Dit is in het bijzonder het geval voor de zogenaamde core funding aan multilaterale organisaties. Bepaalde multilaterale organisaties maken wel een schatting van het percentage van hun financiering voor SRGR. Dit is echter niet opgenomen in de huidige rapportage van OESO/DAC landen, inclusief België, aan de OESO. Kortom, door een gebrek aan gedetailleerde rapportage laat de analyse van de ODA niet toe om alle uitgaven in kaart te brengen, wat het moeilijk maakt om de aan- of afwezigheid van federale middelen voor SRGR in de ontwikkelingssamenwerking grondig te evalueren. Wel is het mogelijk om bepaalde budgettaire ontwikkelingen vast te stellen. Buiten de contouren van de gezondheidssector Niet alle uitgaven voor SRGR die buiten de contouren van de gezondheidssector vallen, komen duidelijk naar voren in de data. Enkele voorbeelden ter illustratie: Seksuele en reproductieve gezondheidspromotie kan een onderdeel zijn van onderwijsprogramma s; Ondersteuning van vrouwenorganisaties of mensenrechtenorganisaties die mogelijks advocacy verrichten rond seksuele en reproductieve gezondheid en rechten Sensibiliserings- en educatieprogramma s die mogelijks de preventie van vrouwelijke genitale verminking beogen Distorsie op de informatiestroom De projectinformatie uit de ODA databank is onderhevig aan verschillende filters. Zo kan er sprake zijn van een informatiekloof tussen de projectuitvoerder en de dossierbeheerder in Brussel, die de projectinformatie in de ODA databank ingeeft. [p. 6 van 13]
Analyse Hoofdsectoren Gezondheid (OESO/DAD code 120) en Reproductieve Gezondheid (OESO/DAD code 130): algemeen In vergelijking met 2012 zien we een daling van de middelen voor gezondheid met ca. 15 miljoen of bijna 12 procent. De middelen voor reproductieve gezondheid daalden met ca. 2.6 miljoen of 9,5 procent. Tabel 1: uitgaven voor OESO/DAC sectoren 120 en 130 binnen de federale ontwikkelingssamenwerking, per jaar in euro, DG-D Sector/uitgavejaar 2010 2011 2012 2013 Gezondheid (120) 136 783 956 121 772 319 127 170 291 112 207 947 Reproductieve Gezondheid (130) 28 787 362 29 267 180 27 265 153 24 700 139 Tabel 2: voor de OESO/DAC hoofdsector Gezondheid (sector 120) per kanaal van de federale ontwikkelingssamenwerking, budgethouder DG-D. Bilaterale samenwerking bestaat hier uit gouvernementele samenwerking en indirecte samenwerking met NGOs en andere instellingen. van het Belgisch overlevingsfonds (BOF) en andere humanitaire en voedselhulp zijn hierin niet opgenomen. Kanaal/ bestedingsjaar Bilateraal (gouvernementeel + niet-gouvernementeel) Multilateraal (core + earmarked) 2010 2011 2012 2013 90 234 766 87 398 807 90 165 385 89 679 939 45 977 879 36 081 947 36 251 336 21 136 023 Binnen de uitgaven voor gezondheid zien we een daling van de core funding of niet-geoormerkte bijdragen voor multilaterale organisaties die investeren in gezondheid. Zo zien we een daling van de middelen voor het VN Kinderfonds UNICEF en het Globaal Fonds voor de bestrijding van tuberculose, aids en malaria. [p. 7 van 13]
Tabel 3: De jaarlijkse uitgaven voor de OESO/DAC hoofdsector Reproductieve Gezondheid (sector 130) per kanaal van de federale ontwikkelingssamenwerking Kanaal/ bestedingsjaar 2010 2011 2012 2013 Bilateraal 7 211 775 5 869 512 5 948 795 5 582 723 Multilateraal 20 981 791 23 397 668 21 175 380 19 093 115 Uit de verdeling van de uitgaven voor de hoofdsector Reproductieve Gezondheid kunnen we zien dat er gesneden werd in de multilaterale samenwerking, met bijna 2,2 miljoen of 10 procent van de middelen van 2012. Ook de bilaterale middelen voor deze sector zijn gedaald in vergelijking met 2012. (zie tabel 3). Tabel 4: bilaterale middelen voor Reproductieve Gezondheid, naar kanaal, 2010-2013 Bilaterale samenwerking naar kanaal 2010 2011 2012 2013 Gouvernementele samenwerking Indirecte samenwerking met NGOs en wetenschappelijke instellingen 3 271 360 757 830 1 317 745 1 173 955 3 940 416 5 111 682 4 631 050 4 408 768 Binnen de gouvernementele samenwerking zien we dat 87% van het budget gaat naar 2 programma s die hoofdzakelijk fistula aanpakken in Burundi. De daling binnen de indirecte samenwerking met NGO s en wetenschappelijke instellingen is vooral te wijten aan de drastische vermindering van middelen voor de wetenschappelijke instellingen, die een derde moeten inleveren. [p. 8 van 13]
Specifieke uitgaven voor de hoofdsector Reproductieve Gezondheid De uitgaven voor de hoofdsector Reproductieve Gezondheid worden uitgesplitst in verschillende detailsectoren (tabel 5). Daaruit blijkt dat de middelen vooral gaan naar de detailsectoren Bevolkingsbeleid en Administratief Management en naar soa/hiv/aids (zie verder), maar ook binnen deze detailsectoren zien we een daling van de uitgaven. Tabel 5: Verdeling van de uitgaven van DG-D voor de hoofdsector Reproductieve Gezondheid over de detailsectoren tussen 2010 en 2013 detailsector/ 2010 2011 2012 2013 uitgavejaar 13010 Bevolkingsbeleid en admin. Management 13020 Reproductieve Gezondheid 8 178 585 9 061 732 10 293 257 8 026 160 73 059 1 575 036 2 679 039 2 970 844 13030 Gezinsplanning 0 0 0-184 13040 Soa/hiv/aids 20 181 992 18 610 901 14 222 298 13 703 318 13081 Opleiding personeel reproductieve gezondheid 353 726 19 510 70 559 0 [p. 9 van 13]
Een analyse van de bilaterale middelen voor hoofdsector Reproductieve Gezondheid (130) naar detailsectoren geeft de volgende resultaten (tabel 6): Tabel 6: bilaterale middelen per detailsector voor de sector Reproductieve gezondheid, per jaar Sector/per jaar 2010 2011 2012 2013 103010 Bevolkingsbeleid en administratie 13020 Reproductieve gezondheidszorg 13030 Gezinsplanning 13040 Soa/hiv/aids 13081 Opleiding personeel 73 274 91 086 81 848 73 335 73 059 1 558 246 2 679 039 2 930 844 0 0 0-184 6 732 729 4 220 180 3 117 349 2 578 727 332 712 0 70 559 0 Over het algemeen zijn de bilaterale middelen voor de verschillende detailsectoren van de sector Reproductieve Gezondheid laag of zelfs onbestaand. We zien wel een stijging van de middelen voor de detailsector 13020 Reproductieve Gezondheidszorg. Deze stijging is het gevolg van steun aan 2 grotere meerjarige projecten, nl. steun voor het fistula-programma van UNFPA in Burundi en de steun voor de vorming van gezondheidspersoneel in Haïti, via NGO APEFE. Op basis van een bevraging van UNFPA door het consortium Countdown 2015 3, een Europees netwerk dat ijvert voor aandacht voor Reproductieve Gezondheid, besteedde UNFPA in 2013 naar schatting 40,8% van haar core funding aan reproductieve gezondheid, 19,8% aan gezinsplanning en 3,4% aan de aanpak van hiv en andere soa. Via onder meer de multilaterale samenwerking investeert de federale overheid in gezinsplanning, ook al komt dit niet tot uiting in de OESO/DAC databank. (zie tabel 6). De federale bijdrage aan de aanpak van aids daalt verder De detailsector soa/hiv/aids vormt een indicator voor de aandacht die de federale overheid aan het thema besteedt. De middelen voor die detailsector blijven dalen. In 2013 werd 13,7 miljoen euro uitgegeven, een daling van een half miljoen euro ten opzichte van 2012. De federale 3 http://www.countdown2015europe.org/ [p. 10 van 13]
bijdrage aan UNAIDS werd in 2012 niet uitbetaald. In 2013 werd dit deels goedgemaakt, met een stijging van de bijdrage voor UNAIDS in vergelijking met 2011. Tabel 7: De uitgaven van DG-D voor detailsector soa/hiv/aids, per jaar uitgaven/jaar 2010 2011 2012 2013 Soa/hiv/aids 20 181 992 18 610 901 14 222 298 13 703 318 De daling van de middelen voor de aanpak van hiv is een trend die zich al meerdere jaren doorzet. Hoewel de helft van de federale partnerlanden landen zijn met een hoge hiv-prevalentie, zien we dat in 2013 nog slechts de helft van de middelen worden ingezet die we voor 2010 konden optekenen. Tabel 8 & 9: De uitgaven van DG-D voor de detailsector soa/hiv/aids, per jaar en kanaal (sector 13040) hiv & aids / jaar 2010 2011 2012 2013 Bilateraal 6 732 729 4 220 180 3 117 349 2 578 727 Multilateraal 12 899 262 14 390 721 11 054 949 11 124 591 hiv/aids naar kanaal van de bilaterale samenwerking Gouvernementele samenwerking Indirecte samenwerking met NGOs en wetenschappelijke instellingen 2010 2011 2012 2013 3 271 360 757 830 488 717 14 084 3 461 370 3 462 350 2 628 632 2 564 643 Hiv-marker en multisectoriële ontwikkelingsuitgaven voor hiv De hiv-marker is geen officiële DAC-marker, maar is gebaseerd op dezelfde principes. Het systeem werkt via het toekennen van een bepaalde waarde voor elk project binnen de ODA. De waarde 2 wordt toegekend aan projecten waarin de aanpak van hiv van primair belang is en die [p. 11 van 13]
niet zouden worden uitgevoerd zonder dit objectief. De waarde 1 wordt toegekend aan projecten waarin de aanpak van hiv een significante, maar secundaire rol speelt. De score 0 wordt toegekend aan projecten waarin de aanpak van hiv geen enkele rol speelt. Deze marker geeft ons meer informatie over de aandacht die naar hiv gaat binnen alle ontwikkelingsrelevante projecten van de federale ODA-databank, zowel binnen als buiten de gezondheidssector. Uit onderstaande tabel (tabel 10) blijkt dat de aandacht voor hiv, uitgedrukt in het aantal projecten met hiv-marker score 2 en de totale uitgaven, drastisch is gezakt, zowel binnen de sector gezondheid, de sector reproductieve gezondheid als daarbuiten. Anderzijds zien we dat het relatieve aantal projecten met significante aandacht voor hiv (hiv-marker score 1) hoofdzakelijk gelijk blijven of toenemen. Tabel 10, 11 & 12: Het aantal projecten en respectievelijke uitgaven per jaar per score van de HIV-marker Reproductieve gezondheid / aantal projecten & uitgaven Hiv-score 2 (hiv = primair objectief) Hiv-score 1 (hiv = significant objectief) Totaal 2010 aantal uitgaven 33 (60%) 19 255 316 (66%) 8 (15%) 8 162 203 (28%) 55 (100%) 28 787 362 2011 uitgaven 29 (50%) 17 929 394 (61%) 10 (17%) 8 578 995 (29%) 58 (100%) 29 267 193 2012 uitgaven 23 (45%) 14 366 327 (53%) 10 (20%) 9 633 998 (35%) 51 (100%) 27 268 471 2013 uitgaven 21 (44%) 13 509 009 (55%) 8 (17%) 8 390 280 (34%) 48 (100%) 24 753 186 [p. 12 van 13]
Gezondheid algemeen Hiv-score 2 (hiv = primair objectief) Hiv-score 1 (hiv = significant objectief) Totaal 2010 29 (11%) 17 974 920 (13%) 120 (47%) 99 911 585 (73%) 258 (100%) 136 920 058 2011 12 (5%) 21 410 037 (17%) 120 (52%) 81 920 326 (66%) 230 (100%) 124 787 129 2012 10 (4%) 15 436 368 (12%) 115 (50%) 83 159 669 (65%) 232 (100%) 127 315 658 2013 5 (2,5%) 9 089 515 (8%) 116 (58%) 74 793 820 (66%) 201 (100%) 113 132 246 ODA algemeen (exclusief gez en rep gez) Hiv-score 2 (hiv = primair objectief) Hiv-score 1 (hiv = significant objectief) Totaal 2010 17 (0,7%) 3 542 323 (0,3%) 249 (11%) 290 754 625 (25%) 2354 (100%) 1 179 179 210 2011 18 (0.8%) 5 065 737 (0,4%) 303 (14%) 302 696 846 (25%) 2124 (100%) 1 217 374 816 2012 6 (0,4%) 196 056 (0,02%) 292 (17%) 281 247 870 (32%) 1669 (100%) 882 031 176 2013 3 (0,2%) 2 097 676 (0,2%) 292 (19%) 283 405 464 (28%) 1562 (100%) 1 024 917 242 [p. 13 van 13]