ZO ZIT DAT! Handleiding voor de docent Het uitgangspunt van de biologische land- en tuinbouw is de zorg voor de gezondheid en het welzijn van dieren en de zorg voor de gewassen, de bodem en de leefomgeving. Concreet betekent dit dat op biologische bedrijven geen kunstmest of chemische (bestrijdings)middelen worden gebruikt en dat getracht wordt dieren zoveel mogelijk zichzelf te laten zijn. Varkens op een biologisch bedrijf hebben daarom een stal met stro en een uitloop naar buiten. Koeien brengen hun tijd zoveel mogelijk grazend in de wei door. Kippen hebben een stal met stro, zitstokken en legnesten en een uitloop naar buiten, zodat ze vrijuit kunnen scharrelen en bewegen. Op een biologisch veeteeltbedrijf is de kringloop essentieel. Die wordt zo goed mogelijk gesloten. Land met voedergewassen wordt bemest met de mest van de dieren. Het voer dat ze krijgen is zoveel mogelijk geproduceerd op het eigen bedrijf (en anders afkomstig van een bedrijf uit de regio). Het voer is biologisch. Circuitles, werkbladen en film Deze docentenhandleiding bevat lestips en een circuitles met opdrachten en werkbladen. Deze werkbladen ondersteunen de verwerking van de stof. Beide werkbladen gaan over de kenmerken van de biologische melkveehouderij. In het werkblad Koe in de wei ligt bovendien het accent op de rijkdom aan natuur op een biologisch bedrijf. De docentenhandleiding vormt één geheel met de leerlingenkrant en de film Stel dat je een koe was... die over de biologische melkveehouderij is gemaakt. De elf minuten durende film is ondersteuning van de stof die in de leerlingenkrant wordt behandeld. Leerlingenkrant In de leerlingenkrant bij dit project staan diverse artikelen over de biologische melkveehouderij. De artikelen gaan in op de biologie en het natuurlijk gedrag van de koe, op de wijze waarop koeien op een biologisch bedrijf worden gehouden, natuur op het biologisch bedrijf en over biologische zuivel. De krant vormt de basis voor de circuitles die in deze docentenhandleiding wordt beschreven. Voor elke leerling een krant Biologica stelt kosteloos voor elke leerling een krant beschikbaar. U kunt de kranten aanvragen bij Kids for Animals Dierenbescherming: paul.valk@dierenbescherming.nl o.v.v. Leerlingenkrant koe. Eerder is in deze serie voor de bovenbouw een lesproject over de biologische kip verschenen. Zie verder in deze docentenmap. De leerlingenkranten kunt u aanvragen bij: paul.valk@dierenbescherming.nl o.v.v. Leerlingenkrant kip. Circuitles Thema: de biologische melkveehouderij Doelgroep: middenbouw Lesduur: maximaal een dagdeel Voorbereidingstijd: 1/2 uur Tijdens het lezen van de leerlingenkrant en het uitvoeren van de opdrachten van de circuitles leren de leerlingen: wat de kenmerken zijn van de biologische melkveehouderij hoe zorgzaam de biologische melkveehouder met zijn dieren, de natuur en het landschap omgaat hoe de biologische melkveehouder samenwerkt met de aanwezige natuur wat de kringloop is wat het natuurlijke gedrag is van een koe wat koeien eten waarom een koe een herkauwer is waarom een koe melk geeft en hoeveel waarom biologische melk gezond is. Tijdens de circuitles werken de leerlingen in kleine groepjes aan diverse opdrachten. Voor sommige opdrachten zijn materialen nodig. Voorbereiding voor de circuitles Lees de leerlingenkrant en de docentenhandleiding aandachtig door. Selecteer vijf à zes opdrachten uit de circuitles. Houd één opdracht als reserve voor het geval een groepje snel klaar is. Inventariseer welke materialen nodig zijn voor de opdrachten en betrek de leerlingen bij het verzamelen ervan. Laat ze bijvoorbeeld materiaal van thuis meenemen. Plaats de tafels in het lokaal in groepen en leg voor elke groep een genummerde opdrachtkaart met het bijbehorende lesmateriaal klaar. Introductie Laat de leerlingen ter introductie op de les de film Stel dat je een koe was... zien en laat ze de leerlingenkrant doorlezen. Elke leerling houdt de krant bij zich om als naslagwerk te gebruiken bij de opdrachten. Leg uit welke opdrachten de leerlingen gaan doen en in welke volgorde dat gebeurt. Maak groepjes van vier of vijf leerlingen en laat elk groepje met een andere opdracht beginnen. De groepjes werken tien tot vijftien minuten aan een opdracht en schuiven vervolgens door naar de volgende. Biologische melk op school Biologica, Kids for Animals Dierenbescherming, IVN Nederland en de Provinciale Milieufederaties willen zoveel mogelijk basisschoolkinderen kennis laten maken met biologische schoolmelk. De vier organisaties hebben daarom gezamenlijk een schoolmelkproject opgezet. Meer informatie over dit project staat op www.biologischeschoolmelk.nl Afsluiting Verzamel de uitgewerkte opdrachten en beoordeel ze. Neem de opdrachten en uitwerkingen klassikaal door, zodat de leerlingen van elkaar kunnen leren. Dit kan ook een groepsgesprek zijn. OP BEZOEK BIJ EEN BIOLOGISCHE MELKVEEHOUDER Een lesproject over de koe wordt helemaal een feest als dit wordt gecombineerd met een bezoek aan een biologische melkveehouderij. Voor een klassikaal bezoek wordt een bescheiden vergoeding gevraagd. Kijk voor adressen bij u in de buurt op: /ekogids onder de rubriek recreatie en natuur. Een voorbeeld van een leuk bedrijf is Het Koeienhotel in Heino (Overijssel). Het bedrijf is ingesteld op het bezoek van leerlingen van de basisschool. Er is een natuurwandelpad van twee kilometer, waar leerlingen van alles over de natuur op een boerderij leren. Het wandelpad voert onder meer langs een kikkerpoel en een vleermuizenkelder. Meer informatie over de mogelijkheden van een bezoek: www.hetkoeienhotel.nl. Andere biologische melkveehouderijbedrijven die zijn ingesteld op schoolbezoeken: www.natuurlijkgenoegen.nl, www.beekhoeve.nl en www.hemelrijkschehoeve.nl www.biologischnetwerk.nl/warmonderhof www.biologischnetwerk.nl/andeniedijk. Aanvullend lesmateriaal Werkbladen en lesideeën ter voorbereiding op het bezoek aan een melkveebedrijf staan op www.hetkleineloo.nl Klik op leerkrachten/lessen en vervolgens op het plaatje met de koe. U heeft daar de keuze uit lesmateriaal voor onder-, midden- en bovenbouw. Onder middenbouw staat het werkblad Een rondje koe, waarin de geboorte van het kalf centraal staat. U vindt daar ook een werkblad Wat doet de melkveehouder? Een werkblad over het gedrag van de koe staat bij bovenbouw. Adopteer een koe Een leuke onderwijsoptie is om met de school of de klas een eigen koe bij een biologische melkveehouder te hebben. De school heeft dan een eigen leskoe, die meerdere malen per jaar bezocht kan worden. Kijk voor adopteeradressen in de buurt op www.adopteereenkoe.nl.
OPDRACHTEN VOOR DE CIRCUITLES De melktest Vertelopdracht Natuur op de boerderij Nodig: Pen, schrijfpapier, bekertjes, verschillende soorten biologische melk Opdracht: Voor je op tafel staan pakken met zuivel en bekertjes met verschillende soorten melk. Neem van elke beker een slokje en geef er een punt voor. Vul het schema in. Geef voor de smaak een cijfer. Welke soort melk krijgt van jou het hoogste eindcijfer? Welk cijfer hebben de anderen uit je groepje aan dat zuivelproduct gegeven? Tel jullie cijfers bij elkaar op en deel dat door het aantal leerlingen. Zo heb je een gemiddeld eindcijfer voor dat product. Vergelijk jullie cijfer met dat van de andere groepjes. Drink je thuis niet-biologische melk? Proef je verschil? Soort biomelk mager halfvol vol karnemelk Smaakcijfer Groepsgesprek: Kinderen die bijvoorbeeld een melkallergie hebben of kinderen die geen (karne)melk lusten, hoeven de smaaktest niet te doen. Hun smaakcijfer telt dus niet mee in de eindbeoordeling van de groep.dat er kinderen in de klas zijn die geen zuivel drinken, is een mooi aanknopingspunt voor een groepsgesprek. Daarin kunnen onderwerpen aan de orde komen als: Waarom drink je geen (karne)melk? Wat drink je als je geen melk drinkt? Welk zuivelproducten drink of eet je wel? Als je geen puur zuivelproduct lust: doe je er dan iets in waardoor je het toch lekker vindt? Karnemelktest: Biologische karnemelk smaakt nadrukkelijk anders dan gewone karnemelk. Laat de kinderen aanvullend een smaaktest met karnemelk en biologische karnemelk doen. Rekenen met melk Nodig: Pen, schrijfpapier Opdracht: - De boer melkt zijn koeien iedere ochtend en iedere avond. Hoeveel keer per week melkt hij dan? Hoe vaak is dat in een jaar? - Stel een koe geeft 25 liter melk per dag. Dat is tweeëneenhalve volle emmer met melk. Hoeveel liter melk is dat per week? Stel de koe geeft in een jaar tien maanden melk. Hoeveel melk geeft ze dan? Hoeveel melk heeft de boer dan per jaar als hij veertig koeien heeft? Van melk worden een heleboel verschillende zuivelproducten gemaakt. Kun je er enkele noemen? Welk zuivelproduct vind je het lekkerst? En welk het minst lekker? Kun je ook uitleggen waarom je dat vindt? Wat vinden de andere leerlingen in je groepje? De kringloop Nodig: Pen, schrijfpapier Opdracht: Lees de leskrant nog eens goed door. Beschrijf in je eigen woorden hoe de kringloop werkt. Hoe probeert de biologische boer de kringloop op zijn bedrijf zo goed mogelijk te sluiten? Waarom koopt een biologische boer liever geen veevoer uit bijvoorbeeld Brazilië? Wat is biologisch? Nodig: Pen, schrijfpapier Opdracht: Elke leerling maakt een lijst met de kenmerken van een biologisch melkveebedrijf. Gebruik de krant of kijk naar het filmpje op de dvd bij dit lesproject om kenmerken te zoeken. Vergelijk je lijst met de lijsten van je groepsgenoten. Maak samen één lange lijst. Koe op internet Nodig: Internet-pc, pen, schrijfpapier Opdracht: Zoek op / kindersite het antwoord op de volgende vragen: Wanneer is een koe een biologische koe? Waarom mag een varken op een biologische boerderij buiten lopen? Hoe leven kippen op een biologisch pluimveebedrijf? Waar kun je biologische producten kopen? Hoe herken je biologische producten in de winkel? Voeding van de boerderij Nodig: Schrijfpapier, pen, markeerstift Opdracht: Maak een lijst met alles wat je de dag ervoor gegeten en gedronken hebt. Schrijf achter elk product of het oorspronkelijk van de koe, de kip, het varken of de plant afkomstig is. Zaten er ook biologische producten bij? Welke? Zet bij die producten een kruisje. Als je klaar bent, vergelijk je jouw lijst met die van de andere kinderen in je groepje. Van welk dier eet of drink je het vaakst iets? Nodig: Schrijfpapier, pen, markeerstift Opdracht: Lees de leskrant nog eens goed door. Wat doet de biologische boer op zijn bedrijf om de natuur te bevorderen? Denk aan de mest, aan wat er in het weiland groeit, aan de boerenzwaluwen en aan de weidevogels! Denk je dat een biologische boer blij is met zwaluwen en andere vogels op zijn bedrijf? Leg uit waarom je dat denkt. Werkblad Koe in de wei WERKBLAD KOE IN DE WEI Maak de tekening van het weiland af met gras, vogels, beestjes en bloemen. In de tekst in de krant vind je wat er in het weiland van een biologische boer groeit en leeft. Nodig: kopie van het werkblad, kleurpotloden of viltstiften Opdracht: Maak de tekening van het weiland af met gras, vogels, beestjes en bloemen. In de tekst in de krant vind je wat er in het weiland van een biologische boer groeit en leeft. Werkblad Zo ziet een koe eruit WERKBLAD ZO ZIET EEN KOE ERUIT Deze koe heeft een ongelukje gehad en een aantal van haar lichaamsdelen verloren. Knip van gekleurd papier die onderdelen en maak van de koe weer een echte koe. Vergeet je ook het uier en de horens niet. Nodig: kopieën van het werkblad (één met de omtrek van een koe en een blad met losse lichaamsdelen van een koe), schaar, kleurpotloden of viltstiften Opdracht: Deze koe heeft een ongelukje gehad en een aantal van haar lichaamsdelen verloren. Knip van gekleurd papier die onderdelen en maak van de koe weer een echte koe. Vergeet je ook de uier en de horens niet? Deze krant is een uitgave van Biologica, IVN Nederland, Kids for Animals Dierenbescherming en de Provinciale Milieufederaties en is mede mogelijk gemaakt door het VSB Fonds, Taskforce Marktontwikkeling Biologische Landbouw en de Provincie Gelderland. Bij deze leerlingenkrant hoort een docentenhandleiding en een dvd. Gratis te verkrijgen via www.kidsforanimals.nl. Biologica / 2006
WERKBLAD KOE IN DE WEI Maak de tekening van het weiland af met gras, vogels, beestjes en bloemen. In de tekst in de krant vind je wat er in het weiland van een biologische boer groeit en leeft.
WERKBLAD ZO ZIET EEN KOE ERUIT Deze koe heeft een ongelukje gehad en een aantal van haar lichaamsdelen verloren. Knip van gekleurd papier die onderdelen en maak van de koe weer een echte koe. Vergeet je ook de uier en de horens niet?
WERKBLAD ZO ZIET EEN KOE ERUIT (deel 1) Deze koe heeft een ongelukje gehad en een aantal van haar lichaamsdelen verloren. Knip van gekleurd papier die onderdelen en maak van de koe weer een echte koe. Vergeet je ook de uier en de horens niet?
WERKBLAD ZO ZIET EEN KOE ERUIT (deel 2)