Agrarische Enclave november 2008 Uddel-Elspeet Informatiekrant voor bewoners Schaarweide wordt natuur 2 Interview gedeputeerde 2 Plan voor landbouw én natuur Draagvlak voorop Rendabel boeren 3 Afzuigen kelders 3 Bedrijfsverplaatsing 4 Functieverandering 4 Actie tegen verdroging 5 Grondverwerving 5 Gebiedsmakelaar 6 De veehouderij krijgt ruimte om beperkt te ontwikkelen in de Agrarische Enclave Uddel- Elspeet. Tegelijkertijd neemt de uitstoot van ammoniak af. Er komt nieuwe natuur en het landschap wordt mooier. Dat zijn de resultaten als het plan voor de Agrarische Enclave Uddel-Elspeet is uitgevoerd. De eerste stappen zijn inmiddels gezet. Bewoners worden van harte uitgenodigd voor een informatiebijeenkomst op maandagavond 24 november (zie kader). In deze informatiekrant leest u meer over de plannen voor de Agrarische Enclave. Wat zijn de doelen, welke projecten worden voorbereid en wat zijn de effecten? De Barneveldse wethouder Aart de Kruijf is voorzitter van de zogeheten gebiedscoalitie. Deze groep heeft een belangrijke stem bij de uitvoering van de plannen. De Kruijf hecht veel waarde aan draagvlak. In de gebiedscoalitie werken de vier gemeenten, de agrarische sector en de natuurorganisaties nauw met elkaar samen. Wij doen dat samen met de bewoners uit het gebied. Zonder draagvlak komt er niets terecht van alle mooie plannen. Er is in de Agrarische Enclave spanning tussen natuur en landbouw. Volgens De Kruijf kan dat niet worden ontkend. De concentratie van kalverhouderijbedrijven geeft nu eenmaal de nodige ammoniakuitstoot. Een van de belangrijkste doelen van het plan voor de enclave is om die uitstoot te verlagen. Dat komt ten goede aan de kwaliteit van de omringende natuur, zegt De Kruijf. Maar we zorgen er tegelijkertijd voor dat de kalverhouderij in ons gebied toekomst houdt. Behoud van de sector is uitgangspunt. Overeenkomst De betrokken partijen (vier gemeenten, waterschap, agrarisch bedrijfsleven, natuurorganisaties en provincie Gelderland) hebben afgelopen zomer een bestuursovereenkomst getekend. Daarin staat dat mogelijkheden worden geboden voor bedrijfsontwikkeling in de veehouderij, met behoud van het huidige aantal kalveren. Ook is vastgelegd dat de uitstoot van ammoniak komende jaren halveert. Volgens De Kruijf kunnen beide doelen worden gerealiseerd. We gaan dat doen via verplaatsing van een aantal bedrijven naar een betere plek en via technische maatregelen. Met andere stallen en bijvoorbeeld luchtwassers kun je de uitstoot flink omlaag brengen. Naast verplaatsing gaat een aantal bedrijven stoppen en worden de stallen gesloopt. Het plan voor de Agrarische Enclave gaat niet alleen over ammoniak en natuur, benadrukt De Kruijf. Op het programma staat een groot aantal projecten. Een aantal Volgens wethouder Aart de Kruijf hebben alle bewoners van de Agrarische Enclave baat bij de uitvoering van de plannen. is al in uitvoering. In deze krant vindt u enkele voorbeelden. Zo wordt hard gewerkt aan kavelruil en erfbeplanting. En ook aan natuurstroken langs de beken. Daardoor verbetert de kwaliteit van het water. Mooier Volgens De Kruijf zijn niet alleen boeren en natuurliefhebbers gebaat bij uitvoering van het plan, maar alle bewoners. Het gebied wordt echt mooier. Bovendien neemt de stankoverlast af. Daar zullen veel mensen blij mee zijn. De Kruijf wijst nogmaals op het belang van draagvlak. Op papier is vastgelegd dat we werken op basis van vrijwillige medewerking. Daar houden we ons aan vast. Niemand hoeft nu bang te zijn voor onteigening. Welkom op 24 november Bewoners uit de Agrarische Enclave Uddel-Elspeet zijn van harte welkom op de informatiebijeenkomst over de ontwikkelingen in het buitengebied. De bijeenkomst wordt gehouden op maandagavond 24 november. De avond bestaat uit een informatiemarkt en een plenair gedeelte. In het plenaire deel wordt uitleg gegeven over de achtergronden en doelen van de plannen voor de enclave. Ook krijgen bezoekers informatie over enkele projecten. Wethouder Aart de Kruijf en tevens voorzitter van de gebiedscoalitie bijt de spits af. Ook komen de vertegenwoordigers van de agrarische sector Evert Kroes en Jan Willem Bakkenes aan het woord. Datum: 24 november Tijd: van 20 tot 22 uur (zaal open vanaf 19.30 uur) Plaats: Het Blanke Schot, Garderenseweg 33, Uddel 1
Compensatie voor verlies natuur De Schaarweide wordt natuurgebied Als natuur verloren gaat, moet dat op een andere plek worden gecompenseerd. Dat heeft de overheid bepaald. De gemeente Nunspeet, waar de laatste jaren veel grond naar nieuwe projecten is gegaan, heeft daarom besloten het gebied De Schaarweide in Elspeet om te vormen tot natuurgebied. In de gemeente Nunspeet zijn veel plannen in ontwikkeling, zoals het nieuw te ontwikkelen bedrijventerrein De Kolk. Deze projecten hebben een negatieve invloed op de bestaande natuur, vertelt de Nunspeetse wethouder Harm Westerbroek. Het gaat om gebieden die onderdeel uitmaken van de Ecologische Hoofdstructuur en voor een deel zijn aangewezen als Natura 2000-gebied. Om dit verlies te compenseren, wijst het gemeentebestuur het gebied De Schaarweide aan als toekomstig natuurgebied. Westerbroek: Hiermee leven we de Europese en rijksregels na voor het realiseren van natuur en creëren we een win-winsituatie. Voor een gebied van tachtig hectare wordt een samenhangend plan ontwikkeld. Dat houdt onder meer in dat we streven naar het versterken van het landschap en de verschillende landschapstypen. Ook verbeteren we de recreatiemogelijkheden door aanleg van wandel-, ruiter- en fietspaden. Stroomgebied Ook voor water, flora en fauna zijn doelen vastgesteld. De Schaarweide ligt in het stroomgebied van de Hierdense beek. We maken de loop van de beek natuurlijker. Zo zorgen we voor hogere waterstanden om de verdroging tegen te gaan. En er komen ecologische verbindingen tussen verschillende gebieden. Dat is gunstig voor dieren, zoals edelherten, zwijnen en dassen, aldus de wethouder. De Schaarweide is in gebruik als agrarische grond en wordt deels verpacht. Om natuur te ontwikkelen moet het agrarisch gebruik wijken. Westerbroek: Daarbij respecteren wij uiteraard de rechten van de pachters. Beëindiging van pachtovereenkomsten gebeurt in goed overleg. Pachters Het plan is om een aantal pachters bij het toekomstig beheer te betrekken, zegt Westerbroek. Het gaat dan om melkveehouders die er voor voelen om grond extensief te beheren. Met hen willen we een relatie aangaan. De vele tonnen die het project kost, komen uit het fonds natuurcompensatie Schaarweide. Dat wordt gevoed door per plangebied de exploitatie te belasten met een heffing. Ook komt er geld uit het Provinciaal Meerjarenprogramma Vitaal Gelderland. Omvorming van De Schaarweide naar natuur is een langdurig project. De aftrap wordt nog dit jaar gegeven. We willen de eerste vijf hectare natuur nog in 2008 realiseren, vertelt de wethouder. Het totale project neemt twintig jaar in beslag. Dit om te voorkomen dat het huidige agrarische gebruik abrupt moet worden afgebroken en zo een versnipperd natuurgebied ontstaat. Meer informatie Siebe Kooistra, gemeente Nunspeet, s.m.kooistra@nunspeet.nl Provincie: veehouderij behouden Een leefbaar gebied, vooral dat heeft gedeputeerde Harry Keereweer voor ogen. Leefbaarheid in brede zin. Voor de bewoners van de enclave en ook voor de agrarische ondernemers. Hij staat voor behoud van de kwaliteit van natuur en landschap. Want als we niet uitkijken, kan ons nageslacht niet meer genieten van het omringende natuurgebied. Keereweer is als gedeputeerde van de provincie Gelderland verantwoordelijk voor het landelijke gebied. Zijn handtekening staat dan ook onder de bestuursovereenkomst die afgelopen zomer is getekend. In die overeenkomst staat welke maatregelen worden genomen en wie daarvoor verantwoordelijk is. De provincie is regisseur en financier en daarmee een van de hoofdrolspelers. De economische ontwikkeling in de veehouderij moet doorgaan, stelt Keereweer. Maar dan wel op een duurzame manier. Uitplaatsing van bedrijven die nu op de verkeerde plek liggen, schept ruimte voor de blijvers. Zo kan bedrijfsontwikkeling in de veehouderij samen gaan met verbetering van de milieukwaliteit. Ik ben blij dat inmiddels afspraken zijn gemaakt met enkele ondernemers over verplaatsing. De provincie stelt daar graag geld voor beschikbaar. Er is al jaren gepraat over de Agrarische Enclave, weet Keereweer. Ik ben blij dat nu is begonnen met de uitvoering van projecten. De gebiedsmakelaar speelt volgens hem een cruciale rol. De gebiedsmakelaar schuift bij ondernemers aan de keukentafel. Hij brengt in beeld wat de plannen zijn van veehouders, hij kent de subsidiemogelijkheden. Zo komt de uitvoering in een stroomversnelling. Keereweer hecht aan vrijwillige medewerking aan de projecten. Vrijwilligheid staat centraal in de overeenkomst die provincie, gemeenten en maatschappelijke organisaties hebben gesloten. Daar houden we ons aan. Gedeputeerde Harry Keereweer: De enclave moet leefbaar blijven. Voor bewoners, maar zeker ook voor de boeren. Minder mineralen in de beek De waterkwaliteit van de Hierdense Beek verbetert, doordat agrariërs in de enclave Boeren Voor Schoon Water. Het proefproject Boeren Voor Schoon Water Het is de bedoeling om in de eerste fase omvat maatregelen die boeren vrijwillig in te beginnen met 45 bedrijven die willen de Agrarische Enclave kunnen nemen om de meewerken, vertelt Jaya Sicco-Smit uitstoot van meststoffen te verlagen. Het van Waterschap Veluwe, dat samen met doel: winst voor de ondernemer én een betere Projecten LTO Noord, DLV Rundveeadvies waterkwaliteit. en Witteveen&Bos het projectteam vormt. De provincie Gelderland is partner. Van die bedrijven gaan er 15 daadwerkelijk deelnemen aan de proef. In de tweede fase willen we alle bedrijven bij het project betrekken. De rijkssubsidie bepaalt de precieze aanpak, maar we gaan hoe dan ook deze winter beginnen. Maatregelen Het gaat bij de proef om maatregelen die in overleg met de boeren worden genomen, legt Arja Doornbos van Projecten LTO Noord uit. Per bedrijf kan dat verschillend zijn. Je kunt denken aan het in beeld brengen van de mineralenbalans op het bedrijf, beter letten op voeder- en mestresten, niet betelen van perceelsranden of bijvoorbeeld een looppad verleggen dat langs een waterloop ligt. De maatregelen zijn bedoeld om de waterkwaliteit van de Hierdense Beek te verbeteren. Dat komt ten goede aan kwetsbare planten- en dierensoorten die dreigen te verdwijnen door meststoffen uit de landbouw. Ook de ondernemer heeft baat bij het project, vertelt Doornbos. Het mes snijdt aan twee kanten. Het kan de agrariër namelijk een kostenbesparing opleveren. Volgens Doornbos is het een gemeenschappelijke taak om de uitstoot van meststoffen te verlagen. Dan kun je beter zelf actie ondernemen, dan te wachten tot de overheid met regels komt. Bijkomend voordeel is dat andere partijen gevoel krijgen voor de mogelijkheden en onmogelijkheden van de agrarische sector en extra investeren in het project. Jaya Sicco-Smit, Waterschap Veluwe siccosmit.me@veluwe.nl Arja Doornbos, Projecten LTO Noord adoornbos@projectenltonoord.nl 2
Rendabel boeren moet mogelijk blijven Boeren in de Agrarische Enclave is de laatste jaren niet meer zo gemakkelijk door de vele regels en wetten. Toch liggen er nog kansen voor de agrarische ondernemers. Evert Kroes en Jan Willem Bakkenes maken zich binnen de gebiedscoalitie sterk om boeren die kansen te laten benutten. Kalverhouders Evert Kroes en Jan Willem Bakkenes zitten sinds de oprichting in de gebiedscoalitie. Zij vertegenwoordigen de belangen van de boeren in de enclave; Kroes als voorzitter van de Vereniging Belangenbehartiging Agrarische Enclave (VBAE), Bakkenes namens boerenorganisatie LTO, afdeling Enclave. Opkomen voor de belangen van de boer in de enclave is hard nodig, is hun eensluidende mening. Al veel te lang is er over de enclave gepraat zonder dat de boeren daarin werden gekend. Gelukkig is dat nu niet meer zo. Kroes: Zonder medewerking van de mensen uit het gebied gebeurt er niets, gelukkig is de overheid daar nu ook achter. In de gebiedscoalitie zitten alle partijen die direct met de herinrichting van de enclave te maken hebben. Boeren, maar ook natuurorganisaties, het waterschap, gemeenten en de provincie zijn vertegenwoordigd in de coalitie. Het voornaamste doel van de gebiedscoalitie is dat er nu ook echt dingen worden gerealiseerd. Denk daarbij aan kavelruil, functieverandering en verplaatsing van kalverhouderijen, somt Bakkenes op. De coalitie kan initiatieven uit het gebied bespoedigen en waar nodig problemen oplossen. We proberen de neuzen één kant op te krijgen en zo sneller zaken van de grond te tillen voor boeren. Drijfveer De mogelijkheid voor boeren om hun bedrijf rendabel voort te zetten, is de belangrijkste drijfveer voor de twee kalverhouders. Dat is nog niet zo makkelijk, vooral omdat de overheid de laatste jaren veel nieuwe regels heeft bedacht. Het boerenbelang is de laatste jaren ondergesneeuwd. De natuur krijgt prioriteit. Als we niet oppassen, is de boer de enige die in moet leveren in de enclave, aldus Kroes. De herinrichting van de Agrarische Enclave kan echter ook voordelen opleveren voor de agrarische sector, beamen de twee. Bakkenes: Met technische middelen zoals luchtwassers, zouden bedrijven die de laatste tien jaar op slot hebben gezeten, in de toekomst toch uit kunnen breiden. Ook de agrarische structuur kan door bijvoorbeeld kavelruil worden verbeterd. De twee agrarische vertegenwoordigers weten zeker dat de Agrarische Enclave er over een aantal jaren anders uit zal zien. Nu zijn Kalverhouders Evert Kroes (links) en Jan Willem Bakkenes maken zich binnen de gebiedscoalitie sterk voor de boeren in de Agrarische Enclave. er nog een kleine tweehonderd bedrijven. onttrokken voor andere doelen dat boeren Dat zullen er straks veel minder zijn. Er is niet meer mogelijk is. niks mis met natuurlijke afvloeiing, gewoon Zowel LTO als VBAE hanteert daarbij een omdat boeren stoppen, maar dan moeten de duidelijke stelregel: gedwongen onteigening grond en de veeplaatsen die dan vrijkomen, van landbouwgrond is een brug te ver. wel naar andere boeren gaan. Er mag niet Daar gaan wij onder geen voorwaarde mee zoveel grond aan de agrarische sector worden akkoord. Minder geuroverlast door afzuigen kelderlucht De lucht in mestkelders van kalverstallen afzuigen, reinigen met een luchtwasser en zo voor een groot deel ontdoen van ammoniak en geur. Dit systeem bevindt zich nog in de proeffase, maar het zou een mooie manier zijn voor kalverhouders in de enclave om te voldoen aan de eisen op het gebied van ammoniakuitstoot. Gewone luchtwassers de installaties die stallucht voor een groot deel ontdoen van ammoniak en geur - bestaan al een tijdje. Nu is er een nieuw systeem, waarbij niet de stallucht, maar de lucht uit de mestkelder wordt afgezogen en gezuiverd door een luchtwasser. Michel Smits, onderzoeker bij Animal Science Group van de Wageningen Universiteit is betrokken bij het proefproject kelderafzuiging. Dit nieuwe systeem heeft een aantal voordelen. Omdat je niet alle stallucht maar alleen de lucht die in de kelder boven de gier hangt afzuigt, heb je een kleinere luchtwasser nodig. Dit terwijl het systeem wel effectief is: tenslotte ontstaat ammoniak in de mestkelder. Voor de kalveren is kelderluchtafzuiging gunstig, want er komen minder schadelijke gassen door de roosters de stal in. Daardoor is het stalklimaat frisser en dus gezonder. En het systeem kost de boer minder dan een grote luchtwasser voor de hele stal. Nadelen zijn er ook: de lucht boven de roosters wordt niet behandeld, dus het systeem geeft minder ammoniakreductie dan een grote luchtwasser. Ook kan er bij kelderafzuiging minder mest worden opgeslagen in de kelder. Toch lijkt kelderafzuiging veelbelovend. Inmiddels is proefgedraaid op een kalverhouderij in Bennekom. De resultaten lijken goed, de ammoniakuitstoot van een vleeskalverstal zou bijna met de helft teruggebracht kunnen worden. Het kelderafzuigsysteem moet nog verder worden getest. Daarvoor worden kalverbedrijven in de Agrarische Enclave gezocht. Het gaat daarbij om ondernemers die nieuw bouwen of renoveren en willen investeren in deze nieuwe emissiearme techniek. De stal krijgt dan de proefstalstatus. Bedrijven met deze status krijgen een emissiefactor die voor hun stal met kelderluchtbehandeling blijft gelden. Ook als de meetresultaten tegenvallen. De gebiedscoalitie en provincie Gelderland zijn op zoek naar subsidiemogelijkheden voor dit proefproject. Smits: Dit project is uitermate geschikt om uit te voeren in de enclave. Doordat de ammoniakuitstoot door deze nieuwe techniek minder wordt, heeft de kalverhouder meer ruimte om bijvoorbeeld uit te breiden. Kalverhouders die mee willen doen aan het proefproject kelderafzuiging kunnen zich melden bij Evert Kroes, T (06) 53 80 57 10 of Krijn Polinder, T (0341) 254 629. In het proefproject kelderafzuiging wordt lucht uit de mestkelder afgezogen en vervolgens door een kleine luchtwasser aan de buitenzijde van de stal gereinigd. Veel zeldzame planten- en dierensoorten in enclave Ger Verwoerd werkt bij het Geldersch Landschap als opzichter in de gebieden Staverden en Noord-Oost Veluwerand. Hij omschrijft het landgoed Staverden als een gebied met een zeer hoge natuurwaarde. Rond het landgoed Staverden zijn oude cultuurlandschappen te vinden, weet Verwoerd. Vooral langs de Hierdense beek leven veel zeldzame planten- en dierensoorten. Twintig plantensoorten staan op de zogenoemde Rode Lijst van zeldzame en bedreigde planten. Het gaat bijvoorbeeld om beenbreek, kleine zonnedauw en enkele orchideeënsoorten. Daarnaast is Staverden rijk aan vogels. In de plannen voor de ontwikkeling van de Agrarische Enclave zijn maatregelen opgenomen om water en landschap te verbeteren en de natuur verder te ontwikkelen. Volgens Verwoerd vraagt vooral het behoud van de kwetsbare natuur langs de beken om een goede aanpak. Natte natuur is bijvoorbeeld kwetsbaar voor stikstof uit mest. Ook door een teveel aan fosfaat ontstaat overbemesting. Dat is schadelijk voor zeldzame planten. Tot nu toe zijn er nog weinig resultaten van de natuurmaatregelen, zegt Verwoerd. Er is veel gepraat en er zijn afspraken gemaakt, maar de uitvoering moet in veel gevallen nog volgen. Papier is gewillig, maar de praktijk is weerbarstig, stelt Verwoerd. Verwerving van grond is belangrijk voor natuur, maar dat is niet altijd even makkelijk. Grond die vrijkomt, gaat vaak weer naar landbouw. Verwoerd benadrukt dat het niet de bedoeling is boeren te pesten. De suggestie wordt soms gewekt dat Geldersch Landschap boeren weg wil hebben, maar dat is niet zo. Boeren zijn voor ons juist heel belangrijk. Daarom verpachten wij ook grond aan hen. Beheer door boeren is in veel situaties heel belangrijk voor natuur en landschap. Ger Verwoerd, Geldersch Landschap, g.verwoerd@mooigelderland.nl 3
Vooruit door verplaatsen De Agrarische Enclave is een agrarisch gebied midden op de Veluwe. Doordat het gebied wordt omsloten door natuur, moeten boeren in de enclave zich aan veel regels houden. Daardoor is bedrijfsuitbreiding vaak niet overal mogelijk. Een aantal boeren verplaatst daarom naar een gebied waar wel toekomst is voor hun bedrijf. Dick Verbeek is kalverhouder in Nieuw Milligen. Hij heeft duizend vleeskalveren en drieduizend leghennen, maar ziet geen toekomst meer in de Agrarische Enclave. Door allerlei regels is mijn bedrijf in vier jaar tijd in waarde gehalveerd. Bovendien kan mijn bedrijf niet meer groeien. Het benauwd me om de rest van mijn leven te boeren op een bedrijf dat altijd zal blijven zoals het nu is. Daarom heb ik eind 2006 besloten me in te schrijven voor de provinciale verplaatsingsregeling. Inmiddels heeft Verbeek zijn oog laten vallen op een lap grond in landbouwontwikkelingsgebied Beemte- Vaassen, gemeente Epe. Als alles lukt, komt daar een gloednieuw bedrijf te staan, waar ik wel kan groeien en weer toekomstmogelijkheden heb. De nieuwe locatie ligt ruim 25 kilometer van Kalverhouder Dick Verbeek maakt gebruik van de verplaatsingsregeling. Ik zie geen toekomst meer in de Agrarische Enclave, daarom vertrek ik. het huidige bedrijf verwijderd. Ik wilde een provinciale subsidieregeling, moet zijn ook niet te ver weg. In Epe hebben mensen oude stallen slopen. Dat zal ook bij ons dezelfde mentaliteit als waar we nu zitten. gebeuren. Het woonhuis blijft staan en Bovendien is het voor ons bedrijf beter om in wordt verkocht, legt Verbeek uit. de buurt van de enclave te blijven. Daar zit De kalverhouder beaamt dat niet alleen de afnemer van mijn kalveren, bedrijfsverplaatsing een grote stap is, ook maar wonen ook de dierenartsen die alles van sociaal gezien, maar heeft wel zin in het vleeskalveren weten. nieuwe avontuur. Op het nieuwe bedrijf Wie deelneemt aan de verplaatsingsregeling, kunnen we vooruit, dat is heel wat waard. Tien aanmeldingen Hans Jolink van Dienst Landelijk Gebied begeleidt, namens de provincie Gelderland, boeren die willen verplaatsen. Uit de Agrarische Enclave hebben acht kalverhouders zich aangemeld voor de regeling en één varkensboer en één kippenboer. Die verhouding is logisch, aangezien de enclave de bakermat is van de vleeskalverhouderij in Nederland. Deze sector is een echte economische drager in het gebied. Wat dat betreft is het wel jammer dat juist de, meestal grotere, kalverhouders verplaatsen. Voor de natuur rondom de enclave is het wel gunstig: de ammoniakdepositie op de bossen vermindert. Ook worden de stallen van de vertrekkende boeren gesloopt, waardoor het landschap mooier wordt. Burgers kunnen ook baat hebben bij de verplaatsing. Eén van de kalverhouders zit midden in het dorp. Als hij verplaatst, is de geurcirkel rondom het bedrijf ook weg en kunnen op die plek bijvoorbeeld nieuwe woningen worden gebouwd. Hans Jolink, Dienst Landelijk Gebied g.j.jolink@minlnv.nl Nieuwe functie voor boerenbedrijf Veel boeren in Nederland stoppen ermee. Ook in de Agrarische Enclave. Ze worden ouder, hebben geen opvolger of kunnen de schaalvergroting niet meer bijbenen. Eenmaal met het bedrijf gestopt, kan functieverandering een mooie oplossing zijn. Daarvoor is een speciale regeling. Boerderijen die niet langer plaats bieden aan koeien of kippen, maar waar nu een heel ander bedrijf is gevestigd. Of de stal is gesloopt en daarvoor in de plaats komt een aantal woningen. De boerderij krijgt een andere functie dan de agrarische, kortom: functieverandering. De regeling voor functieverandering voorziet onder meer in het afbreken van oude stallen en schuren en in ruil daarvoor nieuwbouw van een of twee huizen. Dit biedt stoppende agrariërs een mooie gelegenheid om hun stallen op te ruimen en een andere invulling aan hun boerderij te geven. Maar ook bestaande gebouwen kunnen worden opgeknapt en verbouwd zodat ze geschikt worden voor andere doeleinden dan agrarische. Steeds meer boeren willen gebruik maken van de gemeentelijke regels voor functieverandering. Ook in de Agrarische Enclave. De regeling bestaat eigenlijk uit twee delen: functieverandering naar werken en functieverandering naar wonen. Die laatste is in de enclave het meest populair. Krijgt een voormalig agrarisch bedrijf een nieuwe werken functie, dan heeft het bedrijf dat zich er vestigt mogelijk een agrarische link, maar in ieder geval moet de nieuwe functie goed in het landelijk gebied passen. Het is zeker niet de bedoeling dat er bijvoorbeeld een autosloperij in een oude boerderij wordt gevestigd. Het is van belang om de aanvraag voor functieverandering in goed overleg met de eigen gemeente te doen. De gemeente weet precies wat wel en niet mogelijk is. Aanspreekpunt is: Barneveld: Engbert Stroobosscher, T (0342) 495 845, e.stroobosscher@barneveld.nl Apeldoorn: Arjan van de Vlekkert, T (055) 580 2370, a.vandevlekkert@apeldoorn.nl Nunspeet: Jan Schreurs, T (0341) 259 200 j.schreurs@nunspeet.nl Ermelo: Jaap Zwijnenburg, T (0341) 567 212, j.zwijnenburg@ermelo.nl Deel enclave is Natura 2000-gebied Een deel van de Agrarische Enclave valt binnen de grenzen van het Natura 2000- gebied Veluwe. Deze bestemming kan gevolgen hebben voor ondernemers. Maar wat die gevolgen zijn, is op dit moment nog niet duidelijk. Provincie en Rijk hopen belanghebbenden zo snel mogelijk duidelijkheid te geven. In Nederland zijn totaal 162 Natura 2000- gebieden, Gelderland kent 19 van zulke gebieden. Veluwe is de grootste in omvang. Natura 2000 is het Europese netwerk van de belangrijkste natuurgebieden. De overheid is verplicht om de natuur in de aangewezen gebieden in stand te houden, bijvoorbeeld door extra eisen te stellen aan de milieuuitstoot van bedrijven. Voor deze gebieden wordt samen met maatschappelijke organisaties een beheerplan gemaakt. Boeren en burgers krijgen inspraak. In het beheerplan komt te staan welke doelen worden nagestreefd en welke maatregelen worden genomen. Eerst wordt het bestaande gebruik geïnventariseerd. Vervolgens wordt bekeken Veluwe is het grootste Natura 2000-gebied van Gelderland. De Agrarische Enclave wordt aan alle kanten omsloten door het natuurgebied. welke knelpunten hieruit voortkomen. Naar het beheerplan Veluwe begin 2009 met gebied. Haalbaarheid en betaalbaarheid zijn verwachting kunnen verreweg de meeste bewoners en gebruikers te bespreken. belangrijke begrippen voor de provincie. activiteiten gewoon doorgang vinden. Vaststelling vindt eind 2009 plaats. De Soms worden extra voorwaarden aan de provincie Gelderland is regisseur van het vergunningverlening gesteld. proces dat leidt tot het beheerplan. Chris Chris Rövenkamp, Provincie Gelderland, De bedoeling is om de hoofdlijnen van Rövenkamp is de contactpersoon voor dit c.rovenkamp@prv.gelderland.nl 4
Actie tegen verdroging Gelderland kent 35 zogeheten TOPlijstgebieden. Dit zijn door de provincie aangewezen gebieden, waar verdroging met voorrang wordt aangepakt. Ook wordt er nieuwe natuur gerealiseerd. In het beheergebied van Waterschap Veluwe zijn tien van deze gebieden te vinden, waaronder Dal Staverdensebeek. Om de verdroging daar tegen te gaan, is Waterschap Veluwe bezig met de opstelling van een hydrologisch herstelplan. Het doel is om betere omstandigheden te creëren voor natte natuur. Dit kan bijvoorbeeld door de bodem van watergangen te verhogen, door verwijdering van kleine greppels of door het maaiveld af te graven. Al die maatregelen zijn bedoeld om het water langer vast te houden. Naast dit herstelplan moet er een GGOR (Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime) komen. Dit is een integraal plan voor het waterbeheer, waarbij naar alle functies wordt gekeken. De Agrarische Enclave kent een aantal knelpunten. Globaal gezegd is de natuur te droog en zijn de landbouwgronden in de zomer te droog en in het voorjaar te nat. Grondeigenaren worden op verschillende manieren betrokken bij de aanpak van de verdrogingsproblematiek. Zo is er een klankbordgroep opgericht en is op 13 oktober een eerste informatiebijeenkomst gehouden. Gerard Willemsen, Waterschap Veluwe, willemsen.gd@veluwe.nl Zonder grond gaat het niet De Agrarische Enclave wordt van alle kanten aangepakt. Boeren krijgen meer mogelijkheden om hun bedrijf te ontwikkelen en milieu-, water- en natuurkwaliteit in het gebied worden verbeterd. Cruciaal bij het slagen van deze plannen is grondverwerving. Je hebt grond nodig om doelen te verwezenlijken, stelt Herman Brummel. Hij is door Bureau Beheer Landbouwgronden van Dienst Landelijk Gebied aangesteld om grond en bedrijfsgebouwen in de Agrarische Enclave op waarde te schatten en aan te kopen. In de enclave worden intensieve veebedrijven verplaatst naar elders. Ook vindt er kavelruil plaats, wordt er nieuwe natuur aangelegd en worden waterlopen aangepakt, somt Brummel een aantal maatregelen op in het kader van de opknapbeurt. Bij het verwezenlijken van die plannen is grond essentieel, denk maar aan het aanleggen van nieuwe natuur of het bouwen van nieuwe woningen. Maar ook heel belangrijk is het verbeteren van de verkaveling van bedrijven met melkkoeien. Doordat sommige boeren elders hun bedrijf voortzetten, komt er meer ruimte. Daar hebben andere boeren profijt van, maar de natuur vaak ook. Het is per locatie en geval verschillend waar de grond voor wordt gebruikt. Brummel draagt, samen met medewerker grondzaken van DLG Renske Breevoort, zorg voor taxaties, aankopen en informatievoorziening omtrent agrarisch onroerend goed. Ook kan ik belanghebbenden wijzen op fiscale consequenties of mogelijke ontwikkeling op een bepaalde plek, licht Brummel toe. Het attenderen op verschillende subsidiemogelijkheden voor bijvoorbeeld functieverandering of bedrijfsverplaatsing, behoort ook tot de taken van de taxateur. In een aantal gevallen wordt onroerend goed aangekocht. Brummel: Ik kijk dan waar we die grond voor kunnen gebruiken. Boeren en andere grondeigenaren komen vaak zelf bij Brummel terecht, maar andersom is ook mogelijk. Ik ben ook actief op zoek naar geschikte grond in de enclave waar mogelijkheden liggen om doelen te realiseren, besluit hij. Als u overweegt onroerend goed te verkopen aan BBL, dan kunt u contact opnemen met Herman Brummel, T (06) 53 24 90 15 of Renske Breevoort van DLG grondzaken, T (026) 378 15 73 Herman Brummel is taxateur/aankoper van agrarisch onroerend goed in de Agrarische Enclave. Zonder grond is het onmogelijk om doelen te verwezenlijken. Kavelruil in kaart De grond van de boeren in de Agrarische Enclave is nogal versnipperd. De percelen zijn klein en liggen vaak ook nog op afstand. Het zou makkelijker zijn als iedere boer zijn grond in grotere percelen dicht bij het bedrijf heeft liggen. Dit kan door kavelruil. Annie Westerveld van Dienst Landelijk Gebied (DLG) begeleidt de kavelruilcommissie in de enclave, bestaand uit drie boeren en de gebiedsmakelaar. De kavelruil zelf is nog niet van start gegaan. Momenteel brengt het Kadaster in beeld wat de grondsituatie is in het gebied, wat er beter kan en welke stukken grond hiervoor geruild moeten worden. Als dat in kaart is gebracht, gaan de leden van de kavelruilcommissie op pad. Zij benaderen de boeren met voorstellen om kavels te ruilen, legt ze uit. Overigens hoeven boeren niet te wachten tot de kavelruilcommissie bij hen op de stoep staat, ze kunnen zelf ook met ideeën en initiatieven komen. Belangrijk is dat de ruil van percelen vrijwillig gebeurt, benadrukt Westerveld. Doel van kavelruil is dus het verbeteren van de agrarische structuur in de enclave, maar ook bijvoorbeeld het realiseren van waterdoelen zoals het tegengaan van verdroging of het realiseren van nieuwe natuur. Zo kunnen er, door kavelruil, meerdere vliegen in één klap worden geslagen. Annie Westerveld, Dienst Landelijk Gebied, a.h.westerveld@minlnv.nl Door kavelruil komen percelen landbouwgrond dichter bij het bedrijf te liggen. Steun voor particulier natuurbeheer Binnen de Agrarische Enclave is er ruimte voor initiatieven op het gebied van particulier natuur- en landschapsbeheer. Daar is subsidie voor. Via een quick scan wordt bekeken welke mogelijkheden er zijn. Dit is een goede manier voor bewoners van de enclave om hun directe omgeving en het omringende landschap te verfraaien, terwijl tegelijkertijd hun eigen wensen in vervulling kunnen gaan, zegt Robert Keizer, projectleider bij Stichting Landschapsbeheer Gelderland. Aan de daadwerkelijke quick scans zijn voorbereidende gesprekken op de gemeentehuizen vooraf gegaan. We hebben daar geïnventariseerd welke plannen er zijn op het terrein van natuurbeheer. Vervolgens gaan we het gebied in om van dorpsraden of agrarische natuurverenigingen te horen wat de wensen zijn, legt Keizer uit. Op basis van deze bevindingen maken we een folder waarin de mogelijkheden worden uitgelegd. Ook is er een voorlichtingsavond. Van de ingediende plannen wordt via de quick scan onderzocht of ze financieel en juridisch haalbaar zijn. Kleinere initiatieven, zoals inplant van een houtwal of aanleg van erfbeplanting zijn relatief snel, makkelijk en ook vaak kosteloos te realiseren. Stichting Landschapsbeheer Gelderland start dit najaar in de gemeente Apeldoorn (Uddel) met de eerste quick scans. Opdrachtgevers en cofinanciers van het project zijn provincie Gelderland, de gemeenten Apeldoorn, Nunspeet, Barneveld en Ermelo en de Nationale Postcode Loterij. Robert Keizer, Stichting Landschapsbeheer Gelderland, r.keizer@landschapsbeheergelderland.nl Subsidies voor natuurbeheer Bent u beheerder van landbouwgrond of eigenaar of pachter van een bos- of natuurterrein? Dan kunt u subsidie aanvragen binnen de subsidieregeling agrarisch natuurbeheer (SAN) of de subsidieregeling natuurbeheer (SN). Anja Hospes van Dienst Landelijk Gebied kan u informeren over de mogelijkheden. Anja Hospes, Dienst Landelijk Gebied, a.hospes@minlnv.nl 5
Gebiedsmakelaar is spin in web Krijn Polinder is als gebiedsmakelaar de spin in het web voor veehouders in de Agrarische Enclave. Hij adviseert en begeleidt boeren bij hun keuze om uit te breiden, hun bedrijf te verplaatsen of juist te stoppen. Mijn taak is om te bemiddelen en door te verwijzen. Ik ben geen aan- of verkoper, maar probeer mensen op het juiste spoor te zetten, bijvoorbeeld door ze in contact te brengen met de gemeente, zegt Polinder. In de enclave gebeurt veel. Er is een aantal projecten in voorbereiding waar agrarische ondernemers mogelijk mee te maken krijgen. Polinder bezocht 160 agrariërs en bracht hun wensen in kaart. Het viel hem op dat veel boeren kiezen voor stoppen. Vaak is er geen opvolger of kan een boer het financieel niet meer bolwerken. Daarbij speelt mee dat de ammoniakuitstoot in dit gebied gehalveerd moet worden. Investeren in technieken, zoals luchtwassers, is kostbaar. Niet iedereen kan daarom uitbreiden of verplaatsen. Daarvoor zijn de subsidies vaak ook niet toereikend. Functieverandering Voor boeren die nieuwe mogelijkheden zoeken, kan de gebiedsmakelaar steun bieden bij verplaatsing of functieverandering van de agrarische gebouwen. Dan kan het ook gaan om sloop. In dat geval zijn er regels voor de omvang van de nieuwbouw. Zo is er een varkenshouderij, waar bij sloop van 3.000 vierkante meter stallen een vrijstaande woning of een aantal geschakelde woningen komen. Die kunnen permanent worden bewoond, maar ook in aanmerking komen voor recreatie. Het verschilt overigens per gemeente welke mogelijkheden er zijn. Polinder helpt ook veehouders in de enclave grond met elkaar uit te ruilen. Dat heet vrijwillige kavelruil, een ander onderdeel van het reconstructieplan. Het gebied is behoorlijk versnipperd. Er is een aantal veehouders dat behoefte heeft aan grote, aaneengesloten percelen. Kavelruil werkt in die gevallen goed. Je slaat twee vliegen in één klap: het is praktischer voor de boer en je verbetert de natuur. Samenwerking De gebiedsmakelaar is redelijk tevreden over de samenwerking met de veehouders. Natuurlijk is er ook wel weerstand. Veel ondernemers zijn gewend aan hun vrijheid en willen hun eigen boontjes doppen. Maar in het algemeen kom ik makkelijk bij mensen binnen. Vooral jonge boeren staan open voor verandering. Hoewel er nog veel moet gebeuren, zijn de eerste agrarische bedrijfsverplaatsingen in het gebied goedgekeurd. Er zijn nu vijf kalverhouders met bedrijven in het extensiveringsgebied die gaan verplaatsen. Hun bedrijven zijn getaxeerd en zij vertrekken naar andere plekken zoals Gebiedsmakelaar Krijn Polinder adviseert, bemiddelt en begeleidt veehouders in de enclave. Over het algemeen kom ik makkelijk bij de mensen binnen. Kootwijkerbroek of naar de Achterhoek. Als er eenmaal een opening is, gaat het balletje vanzelf rollen. Krijn Polinder, T (0341) 25 46 29 Gebiedscoalitie Uitvoeringsgroep A. de Kruijf (voorzitter), wethouder Barneveld, T (0342) 495 911, a.dekruijf@barneveld.nl M. van Haagen (secretaris), provincie Gelderland, T (0571) 268 380, m.van.haagen@prv.gelderland.nl R. Vliek, wethouder Ermelo, T (0341) 567 392, secretariaat@ermelo.nl M. Boddeke, wethouder Apeldoorn, T (055) 580 13 04, m.boddeke@apeldoorn.nl H. Westerbroek, wethouder Nunspeet, T (0341) 259 340, h.westerbroek@nunspeet.nl J.W. Bakkenes, LTO-Noord, T (0577) 461 708, j.w.bakkenes@orange.nl E. Kroes, Vereniging Belangenbehartiging Agrarische Enclave, T (0577) 491 22, kroes@kliksafe.nl V. Vintges, Gelderse Milieufederatie, T (026) 351 50 69, v.vintges@geldersemilieufederatie.nl G. Verwolf, Waterschap Veluwe, T (055) 527 29 11, verwolf.g@veluwe.nl J. Pijl, Geldersch Landschap, T (026) 355 25 30, j.pijl@mooigelderland.nl M. Bolck, provincie Gelderland, T (026) 359 97 01, m.bolck@prv.gelderland.nl Mayke van Haagen, provincie Gelderland, gebiedsontwikkelaar, T (0571) 268 380, m.van.haagen@prv.gelderland.nl Krijn Polinder, gebiedsmakelaar, T (0341) 254 629, kpolinder@zonnet.nl Jaap Zwijnenburg, gemeente Ermelo, T (0341) 567 212, j.zwijnenburg@ermelo.nl Arjan van de Vlekkert, gemeente Apeldoorn, T (055) 580 23 70, a.vandevlekkert@apeldoorn.nl Engbert Stroobosscher, gemeente Barneveld, T (0342) 495 845, e.stroobosscher@barneveld.nl Jaap Riepma, gemeente Nunspeet, T (0341) 259 242, j.riepma@nunspeet.nl Harrie Swarte, Dienst Landelijk Gebied, T (026) 378 12 75, h.c.j.swarte@minlnv.nl Gerard Willemsen, Waterschap Veluwe, T (055) 527 21 13, Willemsen.GD@Veluwe.nl Ger Verwoerd, Geldersch Landschap, T (0577) 407 084, g.verwoerd@mooigelderland.nl Tonny Stoltenborg, Gelderse Milieufederatie, T (026) 352 37 40, t.stoltenborg@geldersemilieufederatie.nl Evert Kroes, Vereniging Belangenbehartiging Agrarische Enclave, T (0577) 491 22, kroes@kliksafe.nl Gréanne Schenkel, LTO-Noord, T (0570) 662 881, gschenkel@ltonoord.nl Colofon Deze informatiekrant over de Agrarische Enclave Uddel-Elspeet is een uitgave van de provincie Gelderland in samenwerking met alle betrokken partijen. Coördinatie: Dienst Landelijk Gebied Redactie en productiebegeleiding: Citaat, Arnhem Beeldmateriaal: Citaat, DLG, Voermans van Bree Vormgeving: Henk-Jan Panneman, Arnhem Drukwerk: Drukmotief bv, Apeldoorn November 2008 Provincie Gelderland, dichterbij dan je denkt Mayke van Haagen, gebiedsontwikkelaar en secretaris van de gebiedscoalitie Agrarische Enclave Uddel-Elspeet Postbus 111 7390 AC Twello T (0571) 26 83 80 6