1. Waarom Speelveld model De opsporing (en ander politiewerk) wordt steeds complexer en staat daarnaast steeds meer onder druk om onderzoeken kort te laten duren. Toch worden de meeste onderzoeken nog steeds op klassieke wijze opgepakt met de inzet van een observatieteam en telefoontaps. Dit terwijl met de inzet van bijvoorbeeld financieel rechercheren of publiek-private samenwerkingsverbanden soms veel sneller (en goedkoper) resultaat behaald kan worden. Het kennis hebben van de gereedschapskist die ter beschikking staat en het voorafgaand aan het onderzoek nadenken over te kiezen aanknopingspunten zoals financiële stromen of communicatie kan de opsporing veel effectiever maken. Het is van groot belang dat de samenhang van alle (opsporings)specialismen onderkend wordt en de integrale aanpak toegevoegde waarde gaat opleveren voor een opsporingsonderzoek. Er is een wederzijdse afhankelijkheid ontstaan tussen expertise/specialisme, tactiek en intelligence, die ertoe zou moeten leiden dat vooral in de zaaksvoorbereiding, op basis van gelijkwaardigheid, de aanpak van een onderzoek wordt bepaald. Expertise/specialisme wordt daarmee eerder een partner dan een ondersteuner. In de notitie Strategie SGBTOP/G5 Leidende principes in opsporing, 30 juni 2011 is nader aangegeven waarom het noodzakelijk is om tot een andere werkwijze te komen. In de Strategie op de Aanpak Criminaliteit (vastgesteld door de RKC in voorjaar 2011) staan beschreven de actuele stand aanpak criminaliteit, de kern van de strategie, hefbomen die de implementatie van de strategie moeten versnellen en breekijzers die als randvoorwaarden veranderingen in onze organisatie mogelijk maken. Er is een krachtige impuls nodig om sprong te maken in effectiviteitverbetering, dat heeft geleid tot het benoemen van de volgende hefbomen: Co creatie met burgers Werken met netwerken Directe aanpak (heterdaadkracht) Directe afhandeling (ZSM) Deze hefbomen zijn domein en proces overschrijdend en dragen bij aan: Effect op slachtoffer en dader door vergroten pakkans Terugdringen werkvoorraad Meer capaciteit voor ondermijning door reallocatie In alle hefbomen zit nadrukkelijk het element van samenwerken met partners en/of burgers. Deze aanzet heeft bij het maken van de plannen voor de Nationale Politie geleid tot het benoemen van het speelveldmodel. Probleemgericht aanpak is daarbij de kern. 2. Betekenis Speelveldmodel Waar? Op elk niveau van de nationale politie (nationaal, eenheid, district en basisteam) zijn er meerdere speelvelden met een resultaatverantwoordelijke (de korpschef, de politiechef van de eenheid, de districtschef, de chef van het basisteam). De op landelijk, regionaal en lokaal niveau vastgestelde veiligheidsprioriteiten bepalen (sturingsconcept) wat er wordt opgepakt. Het toewijzingskader bepaalt welk veiligheidsprobleem op welke plaats in de organisatie (en op welk speelveld) wordt aangepakt. (zie bijgaand sturingsconcept en toewijzingskader)
blad 2 Waarmee? De formatieve inrichting beschrijft de kwantitatieve en kwalitatieve inrichting van de politie. Uit het organogram blijkt hoe deze is verdeeld over eenheden, diensten, afdelingen en teams. In het kader van het speelveld noemen we dit de beheersorganisatie (de hark ). Taak van de hark is, simpel gezegd, dat de juiste mensen (kennis/kunde) beschikbaar zijn met de goede spullen. Voor de aanpak van veiligheidsproblemen wordt in de driehoek of in het integraal veiligheidsoverleg samen met partners een mix van interventies bepaald. Altijd zal daarbij het gewenste effect in de samenleving een belangrijke rol spelen. De politie interventie, of bij een interventie die door een partner wordt uitgevoerd, speelt zich af op het speelveld. Daar wordt uit de beheersorganisatie die kwaliteit en kwantiteit van mensen en middelen ter beschikking gesteld, die nodig is om een adequate politie interventie te plegen. Het samenstel van deze mensen en middelen, toegesneden op het veiligheidsprobleem ( het speelveld ), noemen we de ideale projectorganisatie. Werkwijze? De verantwoordelijkheid voor de beheers- en uitvoeringsorganisatie kan samenvallen in één functie, bijvoorbeeld de basisteamchef bij de aanpak van een overlastgevende lokale jeugdgroep. In veel andere situaties zal deze niet samenvallen. De chef van het team FINEC ( beheersorganisatie ) stelt bijvoorbeeld financieel specialisten ter beschikking aan een onderzoek naar gewelddadige overvallen dat door een districtelijk onderzoeksteam ( projectorganisatie ) wordt uitgevoerd. Een projectleider van een rechercheonderzoek vraagt een financieel en digitaal specialist en generieke capaciteit vanuit de DRR en een district. Wanneer? Afhankelijk van de fase van het onderzoek kan flexibel worden geschoven met capaciteit en competenties. Het is mogelijk dat een specialist in meerdere onderzoeken tegelijk deelneemt. Ook kan een projectleider verantwoordelijk zijn voor meerdere onderzoeken. In onderling overleg met andere projectleiders en op basis van prioriteiten van de driehoek/stuurploeg wordt de inzet bepaald. Met het speelveld en de scheiding tussen beheersorganisatie en uitvoeringsorganisatie wordt flexibiliteit in de uitvoering gerealiseerd. Onderzoeken of projecten kunnen op maat worden ingevuld. Niet de capaciteit die is toebedeeld aan een onderdeel van de beheersorganisatie, maar de benodigde interventie op het veiligheidsprobleem dat op het speelveld is gebracht, is leidend. De waarden die horen bij het speelveldmodel zijn: Probleemgericht werken Aanpak in de volle breedte, met alle partners, van alle mogelijke interventies (netwerkend werken) Teamwork/flexibiliteit Diversiteit / complementariteit in teams. Slim omgaan met schaarste, samen komen tot de meest optimale inzet zowel voor mensen als middelen. Kortom: de goede dingen goed doen!
blad 3 In het inrichtingsplan voor de Nationale Politie staat onder par. 5.4.4. het speelveldmodel De politie pakt, in overeenstemming met de prioriteiten die zijn gesteld door het gezag, veiligheidsproblemen effectief en slagvaardig aan middels een probleemgerichte benadering en het werken vanuit (tijdelijke) interventieteams/netwerken. Deze probleemgerichtheid en tijdelijke flexibele inzet van medewerkers wordt ook gebruikt voor de samenstelling van onderzoeksteams. Afhankelijk van een veiligheidsprobleem worden in een zo vroeg mogelijk stadium de partijen betrokken die vanuit hun rol, professie en expertise een bijdrage kunnen leveren aan de aanpak van het probleem. De samenstelling van en de opstelling binnen het team zijn dus afhankelijk van het veiligheidsprobleem en van welke mix aan interventies worden beoogd om het optimale resultaat te boeken. Hierbij wordt de metafoor gebruikt van een speelveld. Middels deze metafoor wordt aangegeven dat elke sport en elke wedstrijd een eigen karakter heeft door andere omstandigheden, spelregels, tijdsduur en mogelijkheden. Hiermee dient bij de opstelling van een team rekening te worden houden. Het speelveldmodel heeft het voordeel dat een probleem centraal gesteld kan worden in plaats van dat er gedacht wordt vanuit onderdelen van de organisatie of strikte verantwoordelijkheden van organisaties onderling. Het model maakt het mogelijk om gezamenlijk capaciteit, competenties en expertise zo integraal en flexibel mogelijk in te zetten. Zo kunnen bijvoorbeeld spelers/medewerkers die bekwaamd zijn in meerdere disciplines in verschillende situaties het (werk)veld op worden gestuurd. Ze kunnen afkomstig zijn van verschillende partijen; de geïntegreerde aanpak wordt immers toegepast op alle vormen van criminaliteit waarbij samenwerking met (keten)partners in de fase van de uitvoering bijdraagt tot een beter resultaat. Bij een complex onderzoek kan derhalve kennis en kunde van bijvoorbeeld de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD), de gemeente en private instellingen worden betrokken. In de praktijk zal in een veiligheidsoverleg of driehoek worden besloten tot een geïntegreerde aanpak, waarbij tevens de keuzes worden gemaakt welke strategie wordt gevolgd en welke partijen wanneer medewerkers beschikbaar dienen te stellen. Het is aan de politie om goede voorbereidende informatie aan te leveren en de juiste keuzes te maken qua bemensing om het politiewerk zo goed mogelijk uit te voeren. Hierbij is een speelveld te schetsen waarin alle medewerkers van in principe alle organisatieonderdelen deelnemen: specialisten, agenten op straat, intakemedewerkers etc. In het kader van het speelveld noemen we dit de beheersorganisatie. Voor de aanpak van veiligheidsproblemen wordt uit de beheersorganisatie die kwaliteit en kwantiteit van mensen en middelen ter beschikking gesteld, die nodig is om een adequate politie-interventie te plegen. Het samenstel van deze mensen en middelen, toegesneden op het veiligheidsprobleem en mogelijk afkomstig van verschillende beheersorganisaties, noemen we de ideale projectorganisatie. Zo vormt de ideale projectorganisatie het team op het denkbeeldige speelveld. Vanuit de politie wordt (een deel van) het team flexibel samengesteld aan de hand van mensen vanuit verschillende disciplines. Deze disciplines zijn vaak binnen verschillende onderdelen van de organisatie belegd. In een onderzoek naar gewelddadige overvallen kunnen bijvoorbeeld specialisten op het gebied van financiële en digitale opsporing worden toegevoegd (indien nodig uit de recherche van de regionale eenheid (beheersorganisatie)) aan het onderzoeksteam (projectorganisatie) dat werkzaam is binnen een district. Op deze wijze helpt de metafoor van het speelveld om de scheiding tussen beheersorganisatie en projectorganisatie op te heffen. Dit bevordert de samenwerking, interventiekracht en flexibiliteit en diversiteit in het werk van medewerkers. Leidend wordt de benodigde interventie op het veiligheidsprobleem dat op het speelveld is gebracht en niet bijvoorbeeld de (beperkte) capaciteit die is toebedeeld aan een onderdeel van de beheersorganisatie.
blad 4 3. Uitwerking Speelveldmodel De werkwijze is hieronder weergegeven in het speelveldmodel (zie onderstaande figuur). De werking van het model wordt verder toegelicht. Generieke opsporing Partners en Externen Onderzoeken Operatie Intelligence Overige politieprocessen Extern Specialist technisch Onderst Specialist Specialist Gelabelde opsporing Gelabelde opsporing Principes: Speelveld is de operatie. Mensen bij het werk brengen in plaats van het werk bij mensen. Vanaf de start wordt samengewerkt met alle betrokken partners (in- en extern). Teamchefs zijn regisseurs die (schaarse) capaciteit en middelen verdelen. Zij zijn netwerkers die samen aan één gezamenlijk belang werken: een totaalstrategie en een totaaleffect (Let op taal: Teamchefs (beheer) of projectleiders(operatie) Uitgangspunten: De operatie is leidend en staat naast de beheersorganisatie. Onderscheid wordt gemaakt tussen leiding, coördinatie, uitvoering. Parallelle activiteiten worden tegelijk en naast elkaar uitgevoerd. Preventief, proactief en reactief. Horizontale (collegiale) sturing, verticaal escaleren. Makkelijk schuiven/spelen met beschikbare capaciteit en kwaliteit.
blad 5 Overleg/afstemming Expertise en specialisme aan de voorkant organiseren, meepraten in capaciteitinzet. Structureel overleg tussen recherchechefs op verschillende niveaus: Ø Zaken bespreken (afwegen, toelichten, keuzes maken) Ø Probleem formuleren, doel bepalen, tactiek bepalen, coördinatie bepalen, capaciteit en kwaliteit verdelen c.q. bepalen Ø Schakelen in interventiemethode om capaciteitschaarste te reguleren. Ø Reguleren van spanning op belangen cq claim op capaciteit. Ø Het OM is voortdurend betrokken. Werking van de teams Binnen de stippellijnen van het speelveldmodel vindt de operatie plaats.daar worden onderzoeken gedraaid. De cirkels in het operatieveld staan voor teams. Deze teams draaien zaken en onderzoeken. Buiten de stippellijnen is de beheersorganisatie te zien: dat is de organisatie zoals deze in de hark is ingedeeld. De beheersorganisatie levert capaciteit en competenties aan de operatie/het speelveld. In deze notitie wordt dit onderscheid tussen de beheersorganisatie en de operatie toegelicht. De beheersorganisatie De beheersorganisatie is weergegeven in de hark van de organisatie. In de matafoor hebben we het dan over de kleedkamers en andere voorzieningen rond het speelveld. Daar zijn verschillende afdelingen en teams benoemd. Bij de recherche zijn dat teams generieke opsporing, teams met specialisten (thematische opsporing) en teams opsporingsondersteuning. De beheersorganisatie is verantwoordelijk voor beoordelen, intervisie, HR, capaciteit en competenties, opleiding, financiën etc. Binnen de beheersorganisatie (de hark) zijn teams gevormd met daarboven een hiërarchische baas. De beheersorganisatie levert capaciteit en competenties aan de operatie en heeft de verantwoordelijkheid van de ontwikkeling van de competenties van de medewerkers. De operatie In de operatie worden rondom veiligheidsproblemen projectteams gevormd (project = tijdelijke klus). Deze teams hebben een samenstelling die past bij de omstandigheden. In een team worden die mensen bij elkaar gebracht, die over de kwaliteiten beschikken die op dat moment nodig zijn bij de aanpak van een veiligheidsprobleem. De inzet binnen een team kan verschillen van een éénpersoons inzet tot een multidisciplinaire inzet. Een team is een (tijdelijke) alliantie onder leiding van een projectleider. Een team kan uit een steeds wisselende samenstelling en omvang (voltijds of deeltijd) bestaan, afhankelijk van de omstandigheden (fase van het onderzoek). Niet alleen de interne beheersorganisatie levert aan een team. Binnen teams wordt kennis en inzet ingebracht vanuit generieke opsporing, specialismen, intelligence en externe partners. Opgemerkt moet worden dat niet alle zaken zich lenen voor een permanent flexibele organisatie. Een probleemgericht aanpak vereist soms een vaste kern, daaraan kunnen specifieke specialismen flexibel worden toegevoegd. Leidinggevende Deze manier van werken vraagt een andere manier van leiderschap. Er wordt horizontaal gestuurd op de inzet van capaciteit en competenties. De hiërarchische lijn kan escaleren. Projectleiders zijn verantwoordelijk voor een goed verloop van onderzoeken en geven daarbij ruimte aan professionals. Zij waarborgen de verbinding met zowel in- als externe partners. Deze manier van leidinggeven vraagt een cultuuromslag, hier zal training en aandacht voor nodig zijn. Medewerker Een medewerker kan in één of meerdere teams tegelijk werken. Een medewerker kan zowel een hiërarchische baas als een functionele baas (projectleider) hebben.
blad 6 Weergave van de werking Onderstaand plaatje geeft weer hoe (tijdelijke) teams gevuld worden met mensen uit een afdeling (organisatie eenheid). De afdelingen en projectteams in onderstaande afbeelding dienen als voorbeeld en zijn geen volledige weergave van een eenheid. Deze afbeelding is daarnaast een weergave van de interne werking. Beide teams worden aangevuld door inbreng van interne- en externe partners. De vraag die in het kader van een te kiezen veranderstrategie is: Hoe bereiken we dat deze werkwijze op een juiste wijze wordt geïmplementeerd? Omdat deze verandering in werkwijze door de gehele organisatie (niet alleen opsporing) kunnen een aantal acties gecombineerd worden die alleen een bijdrage leveren aan de gewenste verandering in werkwijze maar ook die in een gewijzigde houding en gedrag. Daarbij kan gedacht worden aan: Strategische conferenties top politie met eventueel /OM/Bestuur Werkconferenties top regionale eenheden en landelijke eenheid, eventueel met OM/Bestuur Simulaties binnen eenheid, binnen eenheid met OM en bestuur, over eenheden heen of binnen teams Observaties: gewoon doen en beoordelen door observatoren Henk Bril Ben Tersteeg