riscoop juni Een uitgave van IRIS, Stichting voor Christelijk Voortgezet Onderwijs 2014, nummer 43 De mediawijsheid in pacht hebben Tegenwoordig kun je er niet meer omheen. Sociale media zijn overal, altijd en non-stop. Leerlingen worden steeds mediawijzer in een samenleving die zich meer en meer online afspeelt. We kunnen er dus niet omheen om ons onderwijs in te richten naar de wensen en eisen van deze mediasamenleving. Dat alle scholen hier al heel actief mee zijn, blijkt wel uit de mooie voorbeelden die ik voorbij zie komen. In het tweede nummer van De professional aan het woord bijvoorbeeld, over een interactieve website voor Frans en de ipad-klas op het HVC. Ook de onderwijsdag in april stond volledig in het teken van dit onderwerp. Lesgeven in de 21e eeuw, hoe ziet dat er uit? Workshops over lesgeven met ipads, het gebruik van apps in je les, maar ook kennismaken met digitale toetsen en zelf digitaal lesmateriaal ontwikkelen geven aan dat het onderwijs er anders uitziet dan een aantal jaar geleden. En de ontwikkelingen gaan snel, dus het is een hele uitdaging om bij te blijven. In deze IriScoop stellen we onszelf dan ook de vraag of we op de goede weg zijn. Hoe ervaren onze leerlingen, vaak grotere experts dan wij op dit gebied, de initiatieven die er nu op onze scholen worden genomen. En hoe kunnen we ervoor zorgen dat we bij blijven op dit onderwerp? De voorbeelden, tips en aanbevolen websites en publicaties zullen jullie hopelijk inspireren tot een passende mediawijze leeromgeving. Truus Vaes, voorzitter college van bestuur t.vaes@iris-cvo.nl twitter: @truusvaes Mediawijsheid Wat is mediawijsheid nu precies? De Raad voor Cultuur introduceerde het begrip in 2005 als: 1 het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld. Deze beschrijving wordt door velen gezien als zeer accuraat, maar ook lastig om in de praktijk mee te werken. Want als je niet goed weet waar mediawijsheid precies voor staat, hoe kun je er dan onderzoek naar doen, lesmateriaal voor ontwikkelen, laat staan het meten? Om deze vragen te beantwoorden heeft Mediawijzer.net het Mediawijsheid Competentiemodel ontwikkeld op basis van 10 competenties. Bron: Mediawijzer.net Mediawijsheid is de verzameling competenties die je nodig hebt om actief en bewust deel te kunnen nemen aan de mediasamenleving. Bron: Competentiemodel Mediawijsheid Begrip Gebruik Communicatie Strategie Inzicht hebben in de medialisering van de samenleving Begrijpen hoe media gemaakt worden Zien hoe media de werkelijkheid kleuren Apparaten, software en toepassingen gebruiken Informatie vinden en verwerken Content creëren Oriënteren binnen mediaomgevingen Participeren in sociale netwerken Reflecteren op het eigen mediagebruik Doelen realiseren met media Media Competentiemodel Mediawijsheid (Bron: Mediawijzer.net)
De mediawijze school Op alle scholen is er wel een media- of ICT-protocol beschikbaar, waarin bijvoorbeeld afspraken staan over het gebruik van telefoons en sociale media op school. Maar wanneer ben je nu een mediawijze school? Mediawijsheid is verweven in het onderwijs. Er zijn drie manieren om mediawijsheid in te passen in het curriculum van de school. Afhankelijk van de onderwijsvisie en de mogelijkheden van de school kan er een keuze gemaakt worden of mediawijsheid een apart vak vormt, mediawijsheid geïntegreerd behandeld wordt in andere vakken of dat er af en toe een mediawijsheidproject wordt georganiseerd. Er is dus niet één blauwdruk voor een mediawijze school. Op de IRIS-scholen wordt met name tijdens mentorlessen aandacht besteed aan mediawijsheid en digitale geletterdheid, maar ook tijdens TOP-weken en boekloze dagen zijn er projecten over dit onderwerp. IPads worden frequenter en zelfs structureel ingezet tijdens het lesgeven. Daarnaast maken docenten in hun lessen steeds vaker gebruik van digitaal lesmateriaal, onlinetoepassingen en apps, zoals Socrative. Er zijn docenten die een Twitter-account hebben waarmee ze hun klas informeren over bijvoorbeeld huiswerkopdrachten. Maar hoe zouden we onze scholen, zowel medewerkers als leerlingen, nog een stap verder in deze mediawijze wereld kunnen brengen? 2 De docent Bewustwording is een belangrijk onderdeel van mediawijsheid. Door leerlingen te laten zien welke gevolgen bijvoorbeeld online pesten heeft, maak je ze bewuster van hun mediagedrag. Maar ook lessen over een programma als Photoshop dragen bij aan dit bewustzijn. Hiermee leren ze dat niet altijd alles op het internet is wat het lijkt. Door ze te laten werken met Photoshop ervaren ze zelf hoe makkelijk het is om beelden aan te passen en dus de werkelijkheid te verdraaien. Barbara Rooimans - KMC, opgeleid tot Nationaal MediaCoach (zie ook pagina 6) Informatie in de digitale wereld is heel vluchtig. Wanneer leerlingen de opdracht krijgen om iets via het internet uit te zoeken, dan is het belangrijk dat ze de bronnen leren beoordelen. Het eerste zoekresultaat van Google is niet automatisch de beste of de juiste. Het gaat om het creëren van een soort informatiebewustzijn. Evert-Jan Oppelaar - HVC Inventariseer als school welke opleidingen er zijn op het gebied van nieuwe media. Afhankelijk van de vraag van de school kan een stagiair met al zijn actuele kennis een koppeling maken tussen de beschikbare techniek en de wensen van de eindgebruiker. Het gaat niet alleen om het inrichten van een facebookpagina of het aanmaken van een twitteraccount. Storytelling of bijvoorbeeld een eigen schoolapp, dat is waar we mee aan de slag moeten. Jorrit de Boer - ECL Zorg ervoor dat de basis goed is. Basiskennis van Google, weten hoe Wikipedia in elkaar zit en kennis van hard- en software zijn belangrijk om met (nieuwe) media te kunnen werken. Uiteindelijk is dat de wijsheid die leerlingen moeten hebben om goed aan de slag te kunnen met digitale middelen. Jorn Hahn - Haemstede-Barger Mavo Mediawijsheid is niet iets wat alleen op school speelt. Door een ouderavond over social media te organiseren informeer je ouders niet alleen over wat er op school op dit gebied gebeurt, maar geef je ze ook inzicht in hoe ze om kunnen gaan met het mediagedrag van hun kinderen. Ton Worm - Thamen
Twee vragen aan leerlingen... van de Haemstede-Barger Mavo, klas 1, 2, 3 vmbo-tl Stel jij hebt het voor het zeggen, hoe zou jij dan sociale media gebruiken op school of in de lessen? Ik zou telefoons toestaan in de les. Zo kunnen leerlingen zelf bijvoorbeeld filmpjes of informatie opzoeken over iets dat ze moeilijk vinden. En de meeste leerlingen komen tot rust als ze zelfstandig werken met muziek in. Je kan bijvoorbeeld allemaal een filmpje kijken ofzo en op internet kan je ook leren. Je kan dingen opzoeken die niet in boeken staan. Gewoon socrative enzo. Ik zou de boeken weg doen, ik zou iedereen een tablet of laptop laten krijgen en dan via dat werken. Je mag muziek luisteren, omdat je dan beter kan werken. Nou ik zou met laptops of tablets werken omdat leerlingen dan eerder. blijven opletten dan dat je in een boek moet werken. Ik zou de lessen op ipads doen zonder boeken, want dat is leuker. Wat zou de docent of school in het gebruik van sociale media of smartphones in de les kunnen of moeten veranderen? Dat het gewoon toegestaan moet worden om dingen op te zoeken. Ik vind gewoon dat het toegestaan moet worden. De leerlingen zelf vinden het veel leuker en interessanter met telefoons. Meer leren via programma s op internet, bijvoorbeeld kleine toetsen, enz. Dat het alleen voor schoolzaken is en niet voor buitenschoolse activiteiten Meer met internet bezig zijn en meer met computers. Dat je meer dingen op je telefoon mag doen. Meer op je mobiel, laptop, tablet ofzo mogen werken, minder in boeken werken. Dat we meer via film zien en uitgelegd krijgen, zodat we het kunnen terug kijken. Of dat er oefenapps zijn.
De leerling Leerlingen van het HVC over mediawijsheid Door het gebruik van animaties, filmpjes en apps wordt de les boeiender en het boeit ook sneller iedereen. Zeker als het een les is over een saai onderwerp of als het ergens aan het einde van de week is. Maar het moet wel een goede afwisseling zijn met het gewone lesgeven. Een tip voor de docenten? Gebruik het digibord ook eens echt als een digibord en niet alleen als een digitaal krijtbord. Haal de wereld in de klas door bijvoorbeeld vaker filmpjes te laten zien over het onderwerp dat wordt behandeld. Het digibord biedt zo veel mogelijkheden, doe er dan ook iets mee! Tom, havo-5 HVC Ik ben het er mee eens dat docenten meer gebruik zouden moeten maken van apps in de klas. Of ze ook sociale media meer zouden moeten gebruiken? Nee, daar ben ik geen voorstander van. Je komt dan vaak te dicht bij een leerling. Twitter zou nog kunnen voor bijvoorbeeld huiswerkopdrachten en YouTube voor instructie, maar geen Facebook. Jaimie, havo-5 HVC Als docent is het goed om via sociale media contact te hebben met je leerlingen. Het gevaar is alleen dat het snel te ver gaat. Als docent moet je wel boven je leerlingen blijven staan. Via Twitter kun je heel goed huiswerkopdracht delen met je klas. Een link naar een relevante website bekijk je dan bijvoorbeeld ook sneller, omdat je alleen maar hoeft te klikken. Leerlingen volgen de docent via Twitter, maar de docent moet de leerlingen niet terug gaan volgen. Tom, havo-5 HVC Tom en Jaimie De ipad-klas is erg leuk. Leuker dan gewoon les krijgen. Er is veel meer uitdaging en afwisseling. Eva, ipad-klas HVC YouTube, daar zou veel meer gebruik van gemaakt moeten worden in de les. En Magister, daar kan veel meer uitgehaald worden. Jaimie, havo-5 HVC De lessen mogen wel wat meer digitaal, maar niet alleen maar en ook niet bij elk vak. Marco, vwo brugklas HVC Mijn agenda is heel vaak kapot, dus dan wacht ik op Magister voor het huiswerk. Indy, vmbo-basis brugklas HVC Les krijgen met een ipad lijkt mij wel wat. Dan kun je alles opslaan en ben je nooit je papieren kwijt. Indy, vmbo-basis brugklas HVC Marco 4
Mijn kind WhatsAppt zich suf! Jongeren zijn tegenwoordig onlosmakelijk verboden met (sociale) media. Een uitdaging voor scholen om hier een juiste omgangsvorm in te vinden, maar ook voor ouders een enorme zoektocht naar wat (media)wijs is. Een ouderavond over dit onderwerp geeft ouders vaak nieuwe en bijzondere inzichten in het mediagedrag van hun kinderen en hoe ze hier mee om kunnen gaan. Thamen organiseerde zo n ouderavond in samenwerking met Mijn Kind Online. 5 Internet en social media vormen een geweldige wereld vol mogelijkheden. De creativiteit van kinderen wordt hier enorm door gestimuleerd. Ouders zijn echter vaak niet op de hoogte van al deze mogelijkheden en uiten tijdens deze ouderavonden dan ook vaak hun bezorgdheid over het mediagebruik van hun kinderen. Hoe ga je hier als ouder mee om? De ouderavond bij Ouders zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor de acties van hun kind. Ik vind wel dat de school een bijdrage kan leveren door goede voorlichting. - Ouder Thamen stond dan ook in het teken van mindfull mediagebruik. Door een theatergezelschap werden voor ouders herkenbare situaties nagespeeld. Ouders reageerden hier heel positief op en spraken na afloop hun waardering uit voor deze avond. Jan Willem Roseboom gastheer namens Mijn Kind Online mijnkindonline.nl bureaujeugdenmedia.nl Gebruik van smartphone op school. Een interessante discussie. Dat hoeft niet negatief te zijn. - Ouder Opvallende resultaten uit onderzoek over het gebruik van sociale media onder ouders, leerlingen en docenten van Thamen. De ouders Ouders en docenten weten te weinig van sociale media. Mee eens: Leerlingen: 40% Ouders/docenten 70% Ouders controleren wat kinderen online doen. Mee eens: Leerlingen: 39% Ouders: 10% Docenten: 45% Ouders moeten zich niet bemoeien met wat pubers online doen. Mee eens: Leerlingen: 42% Ouders: 7% Docenten: 9% Pubers besteden te veel tijd online. Mee eens: Leerlingen: 26% Ouders: 81% Docenten: 76% Sociale media zorgen voor veel onrust en gedoe thuis. Mee eens: Leerlingen: 12% Ouders: 40% Bron: Enquête Thamen over het gebruik van sociale media 2014
Interessant, maar ga verder... Typ bij Google Mediawijsheid in en een wereld vol informatie over dit onderwerp gaat voor je open. Een aantal interessante sites en publicaties hebben we hier voor je verzameld. Laat jezelf ook inspireren door Twitter, Facebook, YouTube en de vele andere mogelijkheden die internet en sociale media te bieden hebben, maar vergeet vooral niet te kijken naar wat er nu al op jouw school en alle andere IRISscholen door collega s en leerlingen wordt ondernomen. Dat is de (media) wijsheid in pacht hebben. kunnen bijdragen aan leren op school. Het geeft leraren (en ouders!) inspiratie en nieuwe inzichten in hoe zij sociale media kunnen inzetten in het onderwijs. De brochure geeft ook tips over hoe sociale media kunnen helpen in de communicatie met ouders en leerlingen. In de brochure Digitaal pesten staan de feiten, de praktijkervaringen en de etiquette over hoe met elkaar om te gaan op internet. Daarnaast bevat het inspirerende en praktische tips over goed doen op internet. De brochures Sociale media op school en Digitaal pesten zijn gratis te downloaden via: www.mijnkindonline.nl. gemaakt. Geen moment meer offline, geen moment meer rust. Hoe leg je aan je kind uit dat nu even niet ook belangrijk is? Dit boek van Justine Pardoen behandelt een actueel probleem dat steeds nijpender lijkt te worden, getuige het toenemend aantal vragen hierover op ouderavonden, forums en websites. Zo leer je een kind focussen. Sociale media op school De brochure Sociale media op school, gemaakt door Mijn Kind Online en Kennisnet, laat zien hoe sociale media Focus Pubers en sociale media, het is alsof ze voor elkaar gemaakt zijn. Altijd aan, altijd contact. Dat wás al een tijdje zo, maar de smartphone heeft het twitteren en facebooken alleen maar erger 6 Opleiding Nationaal MediaCoach: help mediawijsheid te verbeteren Nationale Opleiding MediaCoach De Nationale Opleiding MediaCoach is een post-hbo opleiding, die wordt georganiseerd door de non-profit Nationale Academie voor Media & Maatschappij (www.mediaenmaatschappij.nl) met als doelstelling het verbeteren van de mediawijsheid van professionals die in hun eigen werkomgeving met jeugd in aanraking komen. Wat doet de Nationaal MediaCoach? De Nationaal MediaCoach is verantwoordelijk voor het initiëren van mediaprojecten al dan niet in samenwerking met externe partijen. Projecten kunnen uiteenlopen van het coachen van leerlingen bij het ontwikkelen van mediavaardigheden die zij zichzelf in groepsverband of individueel (bijv. in de mediatheek) aanleren tot jongeren betrekken bij het mediabeleid van de school. Maar ook het opstellen van een mediaprotocol (internet en mobiele telefonie), het organiseren van ouderavonden en themaweken, coördineren van binnenkomend lesmateriaal, het afhandelen van media-gerelateerde problemen volgens Nederlandse wetgeving, het inschakelen van hulpinstanties en het continue informeren van collega s over mediaontwikkelingen behoort tot de taken van een MediaCoach. www.nomc.nl www.kennisnet.nl www.bureaujeugdenmedia.nl www.mediawijsheid.nl Colofon Dit is een uitgave van IRIS, Stichting voor Christelijk Voortgezet Onderwijs telefoon 023-548 38 00 e-mail info@iris-cvo.nl twitter @IRIS_CVO websites www.iris-cvo.nl www.hvc.nl www.kajmunk.nl www.ecl.nl www.thamen.nl www.haemstede-barger.nl IriScoop tekst/(eind)redactie: IRIS, I. Snep oplage: 800 exemplaren vormgeving: Bommel tekst & creatie fotografie: medewerkers IRIS, Richard Beunk en Hélène Wiesenhaan druk: drukkerij Groen