Gezondheid & Toekomst Gedrag, gezondheid, toekomstbeeld en welzijn van leerlingen in klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs, Bornego College, Heerenveen Job van Exel Werner Brouwer Erasmus MC, institute for Medical Technology Assessment (imta) Postbus 1738 3000 DR Rotterdam T 010 408 25 07 F 010 408 90 94 E n.vanexel@erasmusmc.nl institute for Medical Technology Assessment 2006 Report number 06.84 Copyright. All rights reserved. Save exceptions stated by the law, no part of this publication may be reproduced in any form without the prior written permission of imta.
In het kader van het thema Preventie Overgewicht heeft het Erasmus MC, institute for Medical Technology Assessment (imta), in opdracht ven het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, onderzoek gedaan naar gezondheidshoudingen van jongeren, in relatie tot hun toekomstbeeld en hun daadwerkelijke (on)gezond eet- en beweeggedrag. Aan dit onderzoek hebben tweeduizend leerlingen in klas 1 en 2 van het voortgezet ondewijs aan tien scholen verspreid door Nederland meegewerkt, waaronder uw school. Leerlingen hebben een schriftelijke vragenlijst ingevuld met vragen over hun eet- en beweeggedrag, gezondheid, toekomstbeeld en welzijn. Scholen die aan het onderzoek hebben deelgenomen hebben aangegeven het probleem overgewicht onder jongeren te onderkennen en zich verantwoordelijk te voelen gezond leven op school te bevorderen. Scholen besteden op het moment in brede zin aandacht aan het thema gezondheid, bijvoorbeeld binnen lessen biologie en verzorging. Om echter meer doelgerichte intiatieven te kunnen ontplooien gaven scholen aan behoefte te hebben aan feitelijke informatie over de gezondheidstoestand- en beleving van hun leerlingen. In dit rapport zijn de kerngegevens van leerlingen op uw school samengevat. Meer informatie over het project kunt u vinden in twee rapporten behorende bij dit project: NJA van Exel, G de Graaf, WBF Brouwer. Beelden van de eigen gezondheid onder jongeren: Een Q-methodologisch onderzoek onder leerlingen in klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs. IMTA rapport 05.77 (http://www.imta.nl/publications/0577.html). Rotterdam: Erasmus MC, imta. 2005 NJA van Exel, X Koolman, G de Graaf, WBF Brouwer. Overweight and obesity in Dutch adolescents: Associations with health lifestyle, personality, social context and future consequences: methods & tables. IMTA report 06.82 (http://www.imta.nl/publications/0682.html). Rotterdam: Erasmus MC, imta. 2005 Dit onderzoek is gefinancierd door ZonMw (www.zonmw.nl), projectnummer 2100.0100.
De leerlingen In totaal 362 leerlingen van het Bornego College Heerenveen hebben aan het onderzoek meegewerkt: 54% meisjes en 46% jongens de gemiddelde leeftijd was 13,3 jaar 48% leerlingen in klas 1 en 52% in klas 2 Hoe gezond voel je je over het algemeen? 1 0 (slechtst) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 (best voorstelbaar) Welk schooltype volg je? 60 40 20 Wat vind je van je eigen lichaam? een beetje te dik 3 veel te dik veel te dun 0% een beetje te dun 15% 0 VMBO, beroepsgericht VMBO, theoretisch of gemengd HAVO HAVO / VWO VWO (en Gymnasium) eigenlijk precies goed 53% Leerlingen geven aan zich gezond te voelen, 92% geeft haar of zijn gezondheid het cijfer 7 of hoger. De meeste leerlingen zijn tevreden over hun gewicht. Afgaande op de Body Mass Index*, heeft 6% van de leerlingen overgewicht, en is van de leerlingen obees. Omdat lengte en gewicht zijn opgegeven door leerlingen zelf, is dit vermoedelijk een onderschatting. Leerlingen hebben 37 per maand te besteden, 86% mag (grotendeels) zelf bepalen waaraan, en ook 86% spaart. 93% van de leerlingen voelt zich over het algemeen tot. Als je keuzes maakt over wat wel en niet te doen, hoe belangrijk is voor jou het effect van je gedrag op je toekomst? Belangrijk 18% Heel belangrijk 18% Hoe voel je je over het algemeen? 32% Gemiddeld 2 () on Heel onbelangrijk 16% 6% Onbelangrijk 27% * BMI = lichaamsgewicht gedeeld door het kwadraat van de lichaamslengte (in meters) 6
over hun gezondheidshouding Onbezorgd sportief Ik sport veel en graag, gewoon omdat ik sporten leuk vind. Gymles is dus een van de hoogtepunten van de schoolweek. Met mijn gezondheid ben ik niet zo bezig, maar ik voel me eigenlijk best gezond. Ik denk niet zoveel na over wat nou gezond of ongezond eten is en ik vind niet dat ik gezonder zou moeten eten. Op school heb ik het prima naar mijn zin. Ik zit eigenlijk best wel lekker in mijn vel. Tobbend afhankelijk Ik denk best wel eens na over mijn gezondheid, meestal over wat gezond eten is en wat niet. Ik vind dat ik eigenlijk gezonder zou moeten eten, vooral niet teveel eten en snoepen. Maar ik vind het moeilijk om goed te letten op wat ik eet. Het liefst wil ik niet al teveel opvallen en er gewoon bij horen. Ik vind het onzin als anderen zeggen dat dik zijn je eigen schuld is. Als je dik bent hoor je er gewoon bij. Tevreden onafhankelijk Ik maak me niet zo druk over mijn gezondheid of mijn uiterlijk. Ik ben tevreden met mijn eigen lichaam, niet te dik en niet te dun. Het leven draait niet om uiterlijk, uitstraling is veel belangrijker. Het gaat erom dat je je goed voelt en daar heeft uiterlijk niet zoveel mee te maken. Gezondheid interesseert me eigenlijk niet zo. Ik weet wel dat bepaalde dingen niet zo gezond zijn, maar daar trek ik me niet al teveel van aan. Uiterlijk centraal Mijn uiterlijk vind ik eigenlijk best wel belangrijk. Ik het er vaak met mijn vrienden / vriendinnen over. Je kunt dus wel zeggen dat ik best veel bezig ben met hoe ik er uitzie. Natuurlijk is je uitstraling ook wel belangrijk. Iemand kan dik zijn en toch overal bijhoren. Of knap zijn, maar een bitch. Als het over gezondheid gaat, denk ik met name na over gezond eten, want als je slecht eet ga je er minder mooi uitzien. Onverschillig solitair Ik zit eigenlijk niet zo lekker in mijn vel en voel me vaak niet zo fit. Ik doe niet veel met leeftijdsgenoten en voel me op school niet op mijn gemak. Ik ben veel tijd kwijt aan gamen, computeren en TV kijken. Ik beweeg te weinig, want ik vind sporten niet zo leuk. Ik ben nu eenmaal meer een zitzak dan een sportfreak. Ik eet de meeste dingen wel, maar het interesseert me eigenlijk niet zo of wat ik eet wel of niet gezond is. 39% 17% 11,5% 32% 0,5% Dit zijn de voornaamste gezondheidshoudingen die voorkomen onder deze scholieren van 12 tot 14 jaar op het VMBO en het VO. Voor nadere informatie, zie: NJA van Exel, G de Graaf, WBF Brouwer. Beelden van de eigen gezondheid onder jongeren: Een Q-methodologisch onderzoek onder leerlingen in klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs. IMTA rapport 05.77 (http://www.imta.nl/publications/0577.html). Rotterdam: Erasmus MC, imta. 2005
over vrije tijd Op schooldagen besteden leerlingen 7 uur aan huiswerk maken, lezen, televisie kijken, computeren, bellen, buiten spelen en andere hobby s. In het weekend is dat 8 uur. Hoe besteed je je vrije tijd op een schooldag? lezen (krant, tijdschrift, strip, boek) 7% huisw erk 15% andere hobby 16% spelen of sporten buiten op straat 18% televisie, video, DVD kijken 19% computeren (internet, games, chatten, playstation) 18% telefoneren, SMS'en 7% Driekwart (74%) van de jongeren sport bij een club of vereniging: 40% doet een individuele sport, 4 een teamsport, en 6% beide. Deze jongeren trainen een kleine 4 uur per week, 72% speelt mee in competitiewedstrijden. Welke sport doe jij? Atletiek, turnen Fietsen, schaatsen, zwemmen Paardrijden Racketsporten Sport- en dansschool & vechtsporten Velds porten Zaalsporten 0% 5% 10% 15% 20% 25% Hoe besteed je je vrije tijd op een weekenddag? Als ik sport, doe ik dat omdat huisw erk 10% lezen (krant, tijdschrift, strip, boek) 8% televisie, video, DVD kijken 20% computeren (internet, games, chatten, playstation) 20%... ik dat moet van mijn ouders ik bij de beste in mijn sport wil horen... ik daar vrienden en vriendinnen tegenkom andere hobby 16% spelen of sporten buiten op straat 19% telefoneren, SMS'en 7%... ik er goed wil uitzien... ik fit wil blijven ik sporten leuk vind De meeste jongeren lijken tevreden met hun sociale leven. 9 van de jongeren geeft aan drie of meer vrienden te hebben, 6% twee, 2% één en geen. In mijn vrije tijd helemaal eens eens niet eens helemaal niet eens Hoe voel je je over het algemeen in je vrije tijd?... verveel ik mij () on 0% ben ik alleen 52% 47% () vaak soms zelden nooit
over school en thuis Hoe ga je meestal naar school en hoe lang doe je er meestal over? Als je na school naar huis gaat of zou gaan, wie is er dan thuis? auto 70 60 openbaar vervoer (of schoolbus) 50 40 30 fiets 20 10 lopen 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 vervoermiddel (%) reistijd (minuten) 0 mijn moeder (of pleegmoeder, stiefmoeder, partner vader) mijn vader (of pleegvader, stiefvader, partner moeder) beide geen van beide Als je denkt aan je laatste rapport, hoe waren dan je schoolprestaties? Mag je thuis roken of alcoholhoudende drank drinken, of zou het mogen? onvoldoende 14% zeer onvoldoende zeer goed 14% roken drinken voldoende 26% goed 45% altijd soms nooit Hoe vaak ben je in de laatste maand op school gepest? soms (minder dan één keer per w eek) 12% vaak (één keer per w eek of meer) Hoe is je relatie met je ouders? ik ben meestal tevreden over de relatie met mijn vader ik ben meestal tevreden over de relatie met mijn moeder mijn ouders zijn streng mijn ouders geven mij een compliment als ik iets goed doe mijn ouders hebben belangstelling voor wat ik doe of wat mij bezig houdt nooit 87% helemaal eens eens niet eens helemaal niet eens Hoe voel je je over het algemeen op school? Hoe voel je je over het algemeen thuis? 22% () on 1 () on 2% 5% 66% 57% 36%
over eten Hebben jullie deze producten thuis en mag je ze pakken als je er zin in hebt? melk fruit koek (zoals sultana, liga, ontbijtkoek) snoep, chocola chips, nootjes, popcorn snacks (zoals hamburger, friet, kroket, pizzabroodje) frisdrank (niet light) of energiedranken Hoe vaak eet of drink jij? ontbijt (meer dan iets te drinken of een tussendoortje) lunch (meer dan iets te drinken, een tussendoortje of snack) avondeten, samen met je familie aan tafel (meer dan iets te drinken, een tussendoortje of snack) melk fruit groente (salade, gekookte groente) Kun jij deze producten bij jou op school kopen (bijvoorbeeld in de kantine of uit een automaat)? melk (bijna) nooit 1 of 2 keer per week vaak, maar niet elke dag elke dag Hoe vaak eet jij tussendoortjes? fruit koek (zoals sultana, liga, ontbijtkoek) snoep, chocola chips, nootjes, popcorn snacks (zoals hamburger, friet, kroket, pizzabroodje) frisdrank (niet light) of energiedranken koek (zoals sultana, liga, ontbijtkoek) snoep, chocola chips, nootjes, popcorn snacks (zoals hamburger, friet, kroket, pizzabroodje) frisdrank (niet light) of energiedranken (bijna) nooit 1 of 2 keer per week vaak, maar niet elke dag elke dag Kun jij deze producten bij jou op school kopen (bijvoorbeeld in de kantine of uit een automaat)? Leef jij gezond? snoep, chocola chips, nootjes, popcorn snacks (zoals hamburger, friet, kroket, pizzabroodje) frisdrank (niet light) of energiedranken Als je tussendoortjes neemt, waar doe je dat meestal? op weg naar of van school in de pauze op school als ik thuis kom van school als ik TV kijk, computer op straat, in de stad bij (sport)club of (sport)vereniging (bijna) nooit 1 of 2 keer per week vaak, maar niet elke dag elke dag ik eet gezond ik beweeg genoeg om fit te blijven als ik gezond leef, dan voel ik mij beter helemaal eens eens niet eens helemaal niet eens Mag je van je ouders dit geld uitgeven aan snoep of snacks (zoals hamburger, friet, kroket, pizzabroodje)? ja nee
Tot slot Om u een beeld te geven van de gezondheidstoestand- en beleving van de leerlingen op uw school ten opzichte van leerlingen op andere scholen, treft u hieronder enkele kerngegevens van alle leerlingen die aan het onderzoek hebben meegewerkt. Dit is niet een representatieve steekproef, maar biedt u wel een breder perspectief op het onderwerp. Tweeduizend leerlingen aan tien scholen hebben aan het onderzoek meegewerkt: 53% meisjes en 47% jongens Hoe gezond voel je je over het algemeen? 1 0 (slechtst) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 (best voorstelbaar) Welke gezondheidshouding past het best bij jou? Tobbend afhankelijk 22% Tevreden onafhankelijk 14% Uiterlijk centraal 24% de gemiddelde leeftijd was 13,2 jaar 57% leerlingen in klas 1 en 43% in klas 2 Onbezorgd sportief 38% Onverschillig solitair 2% Welk schooltype volg je? 40 Als je keuzes maakt over wat wel en niet te doen, hoe belangrijk is voor jou het effect van je gedrag op je toekomst? 30 20 Heel belangrijk 19% Heel onbelangrijk 16% 10 0 VMBO, beroepsgericht VMBO, theoretisch of gemengd HAVO HAVO / VWO VWO (en Gymnasium) Leerlingen geven aan zich gezond te voelen, 86% geeft haar of zijn gezondheid het cijfer 7 of hoger. Van de tweeduizend leerlingen heeft 8% overgewicht en is obees. Omdat lengte en gewicht door leerlingen zelf zijn opgegeven, is dit vermoedelijk een onderschatting. Landelijk representatieve cijfers zijn aanmerkelijk hoger (10-15% en 1-3%, respectievelijk). Belangrijk 17% Gemiddeld 2 Hoe voel je je over het algemeen? 32% () on 2% Onbelangrijk 27% 8% 58%