Hormoon verstorende stoffen Dr. Vera Nelen, Directeur PIH Antwerpen Woordvoerder Steunpunt milieu en gezondheid 1-10/20/2014
Inhoud Wat zijn hormonen, Waarom zijn ze belangrijk Hormoonverstorende stoffen, Welke impact hebben ze Stand van het onderzoek onderzoek 2-10/20/2014
Wat zijn hormonen? Waarom belangrijk? 3-10/20/2014
Hormoon = boodschapper/signaalstof Chemische stof Aangemaakt in de klieren Getransporteerd door het bloed Effect op afstand : beïnvloedt de activiteit van andere cellen 4-10/20/2014
Hoe werken ze Binding op een receptor Sleutel die past in een slot: zeer specifieke actie 5-10/20/2014
Waar komen hormonen vandaan Uit de klieren! Hersenen Hypophyse: 9 hormonen: oa groeihormoon Hypothalamus: stuurt hypophyse aan Bijnieren: cortisone Schildklier: schildklierhormoon Bijschildklieren: bijschildklierhormoon Pancreas: insuline Geslachtorganen: oestrogeen, progesteron, testosteron 6-10/20/2014
Hormoon = regelaar Regelen belangrijke lichaamsprocessen: Puberteit menopauze : regelen vruchtbaarheid (oestrogeen, progesteron, testosteron) Groei en ontwikkeling: groeihormoon Snelheid stofwisseling: schildklierhormoon Suikertoevoer: insuline Kalktoevoer: bijschildklierhormoon Weerstand van het lichaam: stress, immuniteit (cortisone) Slaap, stemming (melatonine, adrenaline) Typisch = fijne regeling zodat alles juist goed verloopt evenwicht balans 7-10/20/2014
Hormoonverstorende stoffen (endocrine disrupting chemicals = EDCs) 8-10/20/2014
Gebromeerde vlamvertragers Organotin PCBs Dioxines Cadmium Lood Arseen Ftalaten Bisfenol A Verbranding PAKs POPs De-icing benzotriazole Fytooestrogenen Geurstoffen Galaxolide Tonalide Dieselroet UV filters Insecticiden HCB, DDT Pyrethroiden Organochloor organophosfor Musks Perfluors Triclosan 9-10/20/2014
Waar zitten EDCs in? Industrie, verbranding, pesticiden Maar ook: Verpakkingsmateriaal van voeding Plastics Elektronica Textiel Cosmetica, verzorgingsproducten 10-10/20/2014
Hoe worden we blootgesteld Voeding - opeten Voeding: pesticideresten, vlees, vis, groenten Verpakking: Drankbekers, Blik, Plastic voedselcontainers Kookgerei Tandpasta Stof (kinderen!! 3,2x meer dan hun moeders) Inademen Outdoor Lucht (industrie, verbranding, pesticiden) Indoor: Luchtverfrissers, haarsprays, deodorants, elektronica Aanraken Cosmetica, verzorgingsproducten, zeep Textiel 11-10/20/2014
Hoe werken ze? Via receptor: Imiteren de sleutel Blokkeren het slot Via aanmaak afbraak Invloed op aanmaak of afbraak van natuurlijke hormonen Via transporteiwitten Binden op hormoon-transporteiwitten met invloed op bloedgehalte 12-10/20/2014
Hormoonverstorende stoffen UIT BALANS Stoornis van Ontwikkeling: Groei - puberteit Fertiliteit Overgewicht diabetes Kanker Kinderen in ontwikkeling meer kwetsbaar: DUS meer gevolgen pre/postnataal 13-10/20/2014
Mengsels van stoffen Optellen effecten tegenwerken samenwerken Verschillend bij verschillende dosissen! 14-10/20/2014
Stand van het onderzoek 15-10/20/2014
Vlaanderen loopt mee aan de kop 16-10/20/2014
Verzorgingsproducten Hoeveelheid musks en ftalaten stijgt in urine bij hoger verbruik verzorgingsproducten 400 MEP galaxolide Concentratie musk(galaxolide) en ftalaat (MEP) 350 300 250 200 150 100 50 0 Hoog Gemiddeld Laag 20/10/2014 17 2013, VITO NV
Tijdstrends Voorbeeld tijdstrends PCB s in Vlaanderen 350 moedermelk bloed Menen Exponentieel (moedermelk) Exponentieel (bloed) 300 250 200 150 100 R² = 0,912 50 R² = 0,9972 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Pesticiden en hun effecten op puberteit HCB hexachloor benzeen Later eerste maandstonden Vroeger volwassen testosteron Vroeger schaamhaar jongens DDE afbraakproduct DDT OPP organophosfor pesticiden Later borstontwikkeling Later volwassen testosteron Latere genitale ontwikkeling 19-10/20/2014
Hormoonverstoorders en effecten op de schildklier Schildklierhormonen HCB (hexachloorbenzeen) DDE (afbraakproduct DDT) DCP (dichlorophenol) 20-10/20/2014
Effecten op de ontwikkeling Neurologische ontwikkeling jongeren 14-15j PCB s Taal en Gedrag kinderen 3j Gebromeerde vlamvertragers Neurologische ontwikkeling jongeren: reactietijd 21-10/20/2014
Effecten Ontwikkeling geslachtsorganen: vb niet ingedaalde teelbal, eerste maandstonden, beharing, borstontwikkeling bij meisjes Fertiliteit: Lage sperma kwaliteit Zwangerschap: prematuriteit, laag geboortegewicht Hersen ontwikkeling: cognitieve problemen: gedrag, taal, reactietijd Kanker: borst, prostaat, teelbal, lymfe, Obesitas en diabetes Veel van deze aandoeningen nemen toe in Europa 22-10/20/2014
Goed nieuws Dalende trends voor een aantal hormoonverstoorders PCBs DDE HCB Lood Vlaanderen investeert in onderzoek voor beleidsondersteuning Slecht nieuws Voor een aantal stoffen geen dalingen Cadmium Meetbare lichaamsgehalten bij jongeren in Vlaanderen verzorgingsproducten, cosmetica, Verpakkingsmaterialen Meetbare gevolgen bij huidige lichaamsgehalten 23-10/20/2014
Dank voor uw aandacht! PIH Departement leefmilieu Kronenburgstraat 45, 2000 Antwerp, Belgium T 03 259 12 00 www.provincieantwerpen.be