Terug Naefflaan, Marinus 1 Adviesnummer 202 Adres Naefflaan, Marinus 1 Woonplaats 7241 GC LOCHEM Monument type Woonhuis Naam monument Naeff Huidige functie Woonhuis Oorspronkelijke functie Woonhuis Datum plaatsing 4-2-1997 monumentenlijst Beschrijving van het monument Historie en ligging: Deze villa werd in juli 1910 in opdracht van de familie Naeff ontworpen door de uit Hengelo (O) afkomstige architect J.J. Hellendoorn. Deze architect was in het begin van de 20ste eeuw verantwoordelijk voor verschillende zeer in het oog springende panden in Lochem. In 1910 werd onder meer de door hem ontworpen nieuwe schouwburg opgeleverd, waarin de architect artdecovormen heeft toegepast. Ook de thans als hotel "De Vijverhof" in gebruik zijnde villa aan de Marinus Naefflaan is van zijn hand, evenals het zeer karakteristieke landhuisje "'t Keppelke", Marinus Naefflaan 24 (1910). Later is Hellendoorn werkzaam geweest in het westen van Nederland (onder meer Den Haag), waar hij belangrijke bouwopdrachten kreeg in de (sociale) woningbouw.
De villa Marinus Naefflaan 1 is gebouwd in een aan het begin van de 20ste eeuw voor villabouw populaire mengvorm van stijlen. Zo zijn er vele elementen uit de traditionele bouwkunst toegepast, zoals de vele vensters met veelruits ramen en luiken met zandloperbeschildering, de aan de boerderijbouw ontleende daken met wolfeinden en de houten topgevels. Invloed van het zogenaamde rationalisme, onder meer ingezet door Berlage, zijn terug te vinden in de uitvoering van de ingangspartij, diverse oplossingen boven de vensters en de indeling en opzet van het pand. Ook enige expressionistische en artdeco-invloeden zijn reeds te bespeuren (detailleringen kozijnen, oorspronkelijke schoorstenen, interieurelementen). Het pand heeft sinds de bouw enige wijzigingen ondergaan, die het oorspronkelijke, schilderachtige karakter echter niet hebben aangetast. Van sommige onderdelen is niet duidelijk of zij reeds tijdens de bouw planwijzigingen ondergingen of al vóór 1920 werden veranderd. Zo zijn de op de bouwtekening aangegeven veranda's in de linker zijgevel voorzien van puien met veelruits bovenlichten. In de rechter bevindt zich thans een nieuw venster. De linker veranda bezit een geheel gesloten zijde (achtergevel). Het is niet duidelijk of dit oorspronkelijk is (afwijkend van het bouwplan) of rond 1915-20 is gebeurd. De rechthoekige erkeruitbouw tegen de linker zijgevel is niet oorspronkelijk, maar omstreeks 1960 toegevoegd, echter geheel in overeenstemming met het bestaande werk en met gebruikmaking van oude onderdelen (balustrade). De op de bouwtekening aangegeven loggia in de verdieping van de linker zijgevel is waarschijnlijk nooit uitgevoerd of reeds snel gewijzigd. Aan de achterzijde is een uitbouw gepleegd, voorzien van een plat dak (± 1920?). De keukenuitbouw is met een verdieping verhoogd. Al deze onderdelen bezitten een op het bestaande werk aansluitende detaillering. De villa werd gebouwd in het in 1910 door de tuinarchitect Voorhoeve uit Oosterbeek ontworpen villapark Berkeloord. Het pand behoorde tot de eerste bebouwing in dit park, dat op initiatief van de leerfabrikant Marinus Naeff werd aangelegd. In deze omgeving woonden de welgestelden van Lochem, wat nog steeds te zien is aan de riante villa's en herenhuizen die hier werden gebouwd. "Berkeloord" is een voor het begin van de 20ste eeuw typisch villapark, met ruime, slingerende lanen, romantische waterpartijen en grote tuinen met veel groen. Alle panden bevinden zich op zeer ruime kavels. Het pand is geheel vrij gelegen in een tuin aan de waterpartij in het oostelijke deel van de villawijk. Plattegrond en opbouw: Het landhuis bezit een samengestelde plattegrond, die in kern wordt bepaald door een smal langgerekt bouwdeel met halfronde uiteinden in de eerste bouwlaag. Dit bouwdeel bezit twee bouwlagen en een zadeldak. Tegen de beide brede zijgevels van dit bouwdeel zijn bouwdelen geplaatst, voorzien van anderhalve bouwlaag en een fors zadeldak met wolfeind boven de brede gevels. De nok van deze daken ligt op gelijke hoogte als het tweelaags centrale deel. Het oostelijke bouwdeel bezit een rechthoekige keukenuitbouw, welke in een later stadium met een verdieping met schilddak werd verhoogd. Aan de achterzijde bevindt zich een lage uitbouw met plat dak, waartegen een laag kolenhok is geplaatst. De gevels zijn gemetseld in baksteen in kruisverband en bezitten een gepleisterde plint en een gepleisterde speklaag ter hoogte van de lekdorpels van de vensters in de eerste bouwlaag. Voorts bevinden zich brede gepleisterde banden boven de vensterspartijen in erkers en uitbouwen. Ter hoogte van de wisseldorpels van de vensters in de eerste bouwlaag bevinden zich sierbanden, bestaande uit siermetselwerklagen met rode en zwarte steen en gepleisterde blokken bij de vensterdagkanten. De vensters bezitten hardstenen lekdorpels en kozijnen met ingesneden motieven. Diverse kozijnen met vellingkanten. In de veelruits bovenlichten is veelal gekleurd kathedraalglas aangebracht.
De voorgevel: De voorgevel bezit voor de topgevelrisaliet een halfrond uitgebouwde erkerpartij met daarin zes vensters met enkelruits ramen met 6-ruits bovenlichten. De muurdammen tussen de vensters zijn uitgevoerd in groene verblendsteen. Op de erker een balkon met bakstenen balustrade. Het gepleisterde gevelvlak op het balkon, voorzien van gepleisterde speklagen en bezit een kozijn met dubbele enkelruits balkondeur en een tweevoudig 6-ruits bovenlicht. De topgevel hierboven is uitgevoerd in horizontale (beneden) en verticale (boven) houten delen en voorzien van houten windveren. In de topgevel een venster met 9-ruits raam. Rechts van de halfronde erker bevindt zich een licht uitspringende rechthoekige vensterpartij met in de voorzijde twee dubbele draairamen met 8-ruits bovenlichten. In de smalle zijden van deze vensterpartij smalle enkelruits ramen met 4-ruits bovenlichtjes. Het dakschild is boven deze vensterpartij afgestoken. Links naast de uitgebouwde vensterpartij bevindt zich een klein rond venster. Links naast de halfronde erker bevindt zich een vierkante, halfopen veranda met gepleistrerde getoogde doorgangen op een bakstenen hoekpijler met gepleisterde plinten en speklaag. De linker wand is met een modern venster dichtgezet, ter vervanging van een kozijn met twee enkelruits glaspanelen met veelruits bovenlichten. In de veranda een oude tegelvloer en in de achterwand een ingang met hardstenen neuten en onderdorpel en een enkelruits deur (niet oorspronkelijk). De rechter zijgevel: Deze gevel bezit in het midden een in natuursteen uitgevoerde ingangspartij, bestaande uit een getoogde deuropening en hierboven een natuurstenen bovenlicht met drie rechthoekige venstertjes, waarin gekleurd glas-in-lood. Het geheel sluit aan de bovenzijde af met een in het midden getoogde kroonlijst met daarboven een bakstenen rollaagje met gepleisterde geboortestenen. De natuurstenen delen zijn gefrijnd en voorzien van diverse horizontale insnijdingen en cirkels met rozetten. De lateibalkjes boven de bovenlichtvensters zijn gedecoreerd, het middelste met een hartvormig gezicht. De ingang bezit voorts een kozijn met hardstenen neuten en onderdorpel en een houten deur met rond raampje, waarvoor een smeedijzeren raambeschermer. Links naast de ingang een venster met dubbel enkelruits raam en 6-ruits bovenlicht. In de tweede bouwlaag bevindt zich boven de ingang een vensterpartij met gepleisterde kroonlijst, een kozijn met twee tussenstijlen en drie ramen met gekleurd glas-inlood met gestileerde bloemmotieven. Links hiervan een venster met strek en gepleisterde geboortestenen en een dubbel draairaam. Onder de dakgoot van het wolfeind bevindt zich een smalle, met verticale houten delen beklede strook, waarin in het midden drie 9-ruits ramen. Rechts van de ingangspartij bevindt zich een rechthoekig uitspringend bouwdeel (met keuken) waarin twee omhoekende kozijnen met resp. 18- en 12-ruits ramen. De naderhand toegevoegde tweede bouwlaag van deze keukenuitbouw bezit aan de voorzijde een brede, omhoekende vensterpartij met enkelruits ramen met dito bovenlichten, die een breder enkelruits raam flankeren. De linker zijgevel: Deze gevel bezit in de middenas een in het derde kwart van de 20ste eeuw toegevoegde rechthoekige serre-uitbouw met balkon. Deze uitbouw is gedetailleerd overeenkomstig het overige werk. In de uitbouw vensters met enkelruits vaste en draairamen. Op het balkon een bakstenen balustrade met aan de voorzijde een houten hekwerk, dat bij de verbouwing is
hergebruikt. Op het balkon een brede bakstenen hoefijzerboog, waarin een kozijn met middenstijl, twee dubbele enkelruits balkondeuren en veelruits neven- en bovenlichten. Aan weerszijden van de erker bevindt zich een oorspronkelijk als veranda bedoeld bouwdeel, voorzien van hoekpijlers en getoogde lateien. De rechter bezit een neiuw kozijn met raam, in de linker bleef een kozijn met tweevoudig veelruits bovenlicht bewaard. Aan weerszijden van de balkondeurpartij bevindt zich een ovaal venster met 9-ruits raam met gekleurd glas-in-lood met vogelmotieven. Onder de dakgoot van het wolfeind bevindt zich een smalle, met verticale houten delen beklede strook, waarin in het midden twee 9-ruits ramen en twee panelen met zandloperbeschildering. De achtergevel: De achtergevel bezit in het midden een forse topgevelrisaliet met een halfrond uitgebouwde erkerpartij over twee bouwlagen. In de eerste bouwlaag hiervan bevinden zich vijf vensters met enkelruits ramen met 6-ruits bovenlichten. De muurdammen tussen de vensters zijn uitgevoerd in groene verblendsteen. In de gepleistede tweede bouwlaag bevinden zich zes vensters van hetzelfde type, echter met meer gedrukte bovenlichten. Tussen deze vensters gepleisterde muurdammen met geprofileerde blokken ter hoogte van de bovenlichten. De sterk rechthoekig overkragende topgevel hierboven is uitgevoerd in horizontale (beneden) en verticale (boven) houten delen en voorzien van houten windveren. In de topgevel een venster met dubbel 2-ruits draairaam. Rechts van de risaliet de gesloten zijwand van de veranda van de linker zijgevel. Ter hoogte van het bovenlicht bevindt zich een gepleisterde toog. Links van de risaliet bevindt zich een veel hoger opgetrokken geveldeel (trappenhuissectie), met in de eerste bouwlaag een kelderlicht en een naderhand ingebroken klein venstertje met enkelruits raam. In de tweede bouwlaag hierboven twee smalle trappenhuisvensters met strekken, gepleisterde geboortstenen en smalle glas-in-loodramen. Links van deze vensters een zware uitgebouwde schoorsteen (niet oorspronkelijk) en een naderhand ingebroken rechthoekig venster met enkelruits raam (niet monumentaal). Tegen het linker deel van de achtergevel is, waarschijnlijk niet lang na de bouw van de villa, een rechthoekige uitbouw geplaatst (bijkeuken), voorzien van één bouwlaag en een plat dak met houten gootlijst. De gevels zijn gemetseld in baksteen in halfsteens verband en volgen verder de detaillering van de gevels van de villa. In de rechter zijgevel van deze uitbouw bevindt zich een getoogde ingang en een klein venstertje met enkelruits raam. In de achtergevel een venster met 6-ruits raam. Tegen deze gevel staat een rechthoekig uitbouwtje met lessenaarsdakje en een houten opgeklampt deurtje (waarschijnlijk een kolenhok o.i.d.). Het dak: Het dak is gedekt met rode tuile du Nordpannen met dubbele wel. Op de hoekkepers bijpassende hoekkepervorsten. Op de nokeinden van het schilddak bevinden zich pirons. Op het voorschild links een kleine dakkapel met plat dak en twee 4-ruits ramen (niet oorspronkelijk). Het interieur: In het inwendige bleven diverse oorspronkelijke elementen bewaard. In de hal een tegelvloer met in patroon gelegde witte, grijze, rode en zwarte tegels. Tochtportaal met dubbele deur met panelen en bovenlichten met ruitvormige roedenverdeling. Diverse geprofileerde binnendeurkozijnen met ingesneden motieven, kroonlijsten en paneeldeuren. De grote kamer-
en-suite bezit fraaie gestucte plafonds met vervlochten veelpaspatronen. De beide halfronde erkers bezitten geprofileerde binnenkozijnen. Tussen beide kamers dubbele schuifdeuren tussen lambrizeringen. Fraaie parketvloeren. Trappenhuis met in houten panelen opgenomen spijlen. Het vertrek rechts voor in de eerste bouwlaag bezit een schouw met schoorsteenmantel van blauw geglazuurde steen, voorzien van een tegeltableau met geschilderd winterlandschap. Rondom de schouw een boekenkastombouw met rijk geprofileerde kroonlijst, veelruits kastdeurtjes en schappen op geprofileerde consoles. In de keuken tegelvoer met creme/rode tegels. Oorspronkelijke servieskast op geprofileerde steunen in art-nouveaustijl. Schouwtje op geprofileerde consoles. In de tweede bouwlaag eenvoudige stucplafonds. Groenelementen: Het pand is gelegen in een aan de oever van een waterpartij gesitueerde tuin met enkele forse oude bomen. MOTIVATIE VOOR PLAATSING OP DE GEMEENTELIJKE MONUMENTENLIJST Basisnormen: Het pand voldoet aan de basisnormen. Architectuurhistorische waarde en esthetische waardering 3. Het object valt op door bijzonder gave verhoudingen en/of materiaalgebruik. (het goed geproportioneerde en opvallend gedetailleerde pand valt op door de toepassing van diverse karakteristieke bouwmaterialen (verschillende kleuren baksteen, natuursteen, pleister, hout) 4. Het object heeft bijzondere en (reeds) zeldzame vormen, opvallende bouwonderdelen of details. (markante villa met schilderachtige, gecompliceerde hoofdvorm, opvallend door de grote halfronde erkerpartijen en houten topgevels. Voorts vele zorgvuldig gedetailleerde bouwonderdelen (venster- en deurpartijen) en oorspronkelijke interieurelementen, o.m. stucplafonds, schouw met boekenkastombouw, vloeren, glas-in-loodramen, etc.) 5. Het object vertegenwoordigt een (uitzonderlijk) gaaf voorbeeld van een bepaalde stijl of bouwwijze. (goed, slechts in enige details gewijzigd voorbeeld van vroeg 20ste eeuwse villa, gebouwd in een in deze periode voor villabouw populaire mengvorm van verschillende stijlen. Zo zijn er vele elementen uit de traditionele bouwkunst toegepast, zoals vensters met veelruits ramen en luiken met zandloperbeschildering, de aan de boerderijbouw ontleende daken met wolfeinden en de houten topgevels. Invloed van het zogenaamde rationalisme, onder meer ingezet door Berlage, zijn terug te vinden in de uitvoering van de ingangspartij, diverse oplossingen boven de vensters en de indeling en opzet van het pand. Ook enige expressionistische en artdeco-invloeden zijn reeds te bespeuren (detailleringen kozijnen, oorspronkelijke schoorstenen, interieurelementen). 6. De ontwerper van het bouwwerk heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de bouwkunst.
(architect J.J. Hellendoorn heeft een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de plaatselijke bouwkunst in Lochem in het begin van deze eeuw. Hij is verantwoordelijk voor enige zeer markante gebouwen uit deze periode, waaronder verschillende panden in villapark Berkeloord). Situeringswaarde 7. Het object is bepalend voor het behoud of zichtbaar houden van een historisch gevormde stedebouwkundige situatie. (het pand is gesitueerd in het in 1910 ontworpen villapark Berkeloord, een voor het begin van de 20ste eeuw typisch villapark, met ruime, slingerende lanen, romantische waterpartijen en grote tuinen met veel groen. Het park, waarin verschillende grote panden uit de aanlegtijd, is vrij gaaf bewaard gebleven). 9. Het object maakt onderdeel uit van een bijzondere stedebouwkundige of landschappelijke situatie. (de villa is fraai gelegen aan de bochtige hoofdlijn van het villapark, op een smal kavel tussen de rijbaan en de grote romantische waterpartij in het midden van het park. Vanuit verschillende lokaties in het park vormen deze waterpartij en de villa een opvallende verschijning met een hoge situeringswaarde) Sociaal-economische en cultuurhistorische waardering 10. De bebouwing is van belang i.v.m. het zichtbaar houden van sociaaleconomische of cultuurhistorische ontwikkelingen of feiten. (als villa van de familie Naeff en als belangrijk onderdeel van historisch villapark, dat op initiatief van deze familie werd aangelegd van lokaal-cultuurhistorisch belang. Het villapark herinnert aan een belangrijke periode in de stedebouwkundige ontwikkelingsgeschiedenis van Lochem) opgesteld door: MONUMENTEN ADVIES BUREAU 10-02-1995 Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de afdeling Ruimtelijke ontwikkeling, via het centrale telefoonnummer van de gemeente Lochem: (0573) 28 92 22.