INFOKAART OUDEREN EN OVERGEWICHT Naast deze infokaart zijn er ook infokaarten beschikbaar over jeugd en overgewicht, volwassenen en overgewicht, ouderen en voeding en ouderen en bewegen. Inleiding Ongeveer de helft van de volwassen bevolking in Nederland heeft overgewicht en 1 op de 10 volwassenen kampt met ernstig overgewicht. Aan het einde van de notitie wordt de term overgewicht toegelicht. Verwacht wordt dat het percentage mensen met overgewicht in de komende jaar zal toenemen met 50 (1). Overgewicht heeft ingrijpende gevolgen voor de gezondheid. Als landelijke cijfers worden omgerekend naar Noorden Midden-Limburg dan veroorzaakt overgewicht jaarlijks 700 gevallen van suikerziekte, 500 gevallen van hart- en vaatziekten en 70 gevallen van kanker (1). Ook hebben mensen met overgewicht vaker last van aandoeningen aan het bewegingsapparaat en de ademhalingsorganen. Overgewicht ouderen Noord- en Midden-Limburg In de Limburgse Gezondheidsenquête is gevraagd naar lengte en gewicht van de respondenten. Aan de hand van deze gegevens is per leeftijdsgroep het percentage mensen berekend met overgewicht en ernstig overgewicht. Van de 55-75 jarigen heeft 62 van de en 54 van de last van overgewicht. 13 heeft last van ernstig overgewicht. In figuur 1 is het percentage en met overgewicht en ernstig overgewicht uitgesplitst per leeftijdsgroep. Figuur 1: Percentage 55-75 jarigen in Noord- en Midden-Limburg in 03 met overgewicht en ernstig overgewicht. Trends en prognose 10 In de afgelopen jaren is het percentage mensen met overgewicht toegenomen. Als deze trend doorzet dan zal de komende jaren in de groep het percentage mensen met overgewicht toenemen met 0,3 per jaar. In een aparte notitie (2) wordt dit toegelicht. In de bijlagen 1 en 2 is per gemeente een prognose gemaakt van het aantal mensen met overgewicht in het jaar 06 en 10. In de groep neemt in deze periode de bevolking toe met ruim 11.000 mensen. Het aantal mensen met overgewicht in deze leeftijdsgroep neemt toe met 5000 personen waardoor het percentage mensen met overgewicht stijgt van 58,4 naar 59,6. Oorzaken Overgewicht is een gevolg van onbalans tussen energie-inname via voeding en energieverbruik via lichamelijke activiteit. Deskundigen zijn van mening dat overgewicht vooral wordt veroorzaakt door een sterke afname van de lichamelijke activiteit in de afgelopen decennia. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen is voor volwassenen minimaal vijfmaal in de week een half uur matig intensief bewegen. Wandelen en fietsen maar ook huishoudelijk werk en klussen kunnen bijdragen aan het voldoen aan de beweegnorm. Uit de cijfers van de Limburgse Gezondheidsenquête 03 blijkt dat 61 van de en 63 van de van 55-75 jaar niet voldoet aan de beweegnorm (figuur 2). 22 van de ouderen is inactief:zij halen op geen enkele dag in de week de norm van 30 minuten matig intensief bewegen. Figuur 2: Percentage 55-75 jarigen in Noord- en Midden-Limburg in 03 dat niet voldoet aan de beweegnorm. 14 8 49 52 14 15 36 42 65 54 63 63 voldoet niet aan beweegnorm overgewicht ernstig overgewicht Bron: Gezondheidsenquête 03. Limburgse GGD'en. Bron: Gezondheidsenquête 03. Limburgse GGD'en.
Naast bewegen is een gezonde voeding een belangrijke factor voor een goed gewicht. Knelpunten in het voedingspatroon van de Nederlandse bevolking zijn te geringe consumptie van groente, fruit, vis en de te overvloedige consumptie van producten rijk aan ongezonde vetten (1). Uit de Gezondheidsenquête blijkt dat 72 van de en 70 van de onder de 55-75 jarigen in Noord- en Midden-Limburg niet voldoet aan de norm om dagelijks 0 gram groente of rauwkost te gebruiken. In figuur 3 is het percentage en weergegeven dat niet voldoet aan de voedingsnorm voor groente of rauwkost uitgesplitst naar leeftijdsgroep. Figuur 3: Percentage 55-75 jarigen in Noord- en Midden- Limburg in 03 dat niet voldoet aan de voedingsnorm voor groente en rauwkost. 73 71 Ook wat betreft de consumptie van fruit voldoet de overgrote meerderheid van de ouderen niet aan de norm om dagelijks 2 stuks fruit te consumeren. In de opeenvolgende leeftijdsgroepen neemt het aantal mensen dat aan de norm voldoet toe. Meer voldoen aan de norm dan zo blijkt uit de cijfers van figuur 4. Van alle 55-75 jarigen gebruikt 89 van de en 90 van de dagelijks een ontbijt. Dat percentage is aanzienlijk hoger dan bij de andere leeftijdsgroepen. 68 72 voldoet niet aan norm voor groente / rauwkost Bron: Gezondheidsenquête 03. Limburgse GGD'en. Figuur 4: Percentage 55-75 jarigen in Noord- en Midden-Limburg in 03 dat niet voldoet aan de voedingsnorm voor fruit. 67 58 55 voldoet niet aan norm voor fruit Naast persoonsgebonden factoren bij het bewegen en voeding spelen ook omgevingsfactoren een rol. Een omgeving die uitnodigt tot een grote energieinname of te weinig bewegen noemen we een "obesogene" omgeving (3). De afgelopen decennia zijn wat dit betreft duidelijke veranderingen opgetreden. Voeding is op steeds meer plaatsen beschikbaar evenals suikerhoudende frisdranken. De porties zijn groter geworden. Computer en televisie nodigen minder uit tot bewegen. Een omgeving die door ouderen als onveilig wordt ervaren nodigt minder uit tot wandelen dan een omgeving waar ouderen zich veilig voelen. Preventie Overgewicht is één van de speerpunten van het Volksgezondheidsbeleid voor de komende jaren. Landelijk zijn projecten ontwikkeld voor het stimuleren van beweging en gezonde voeding bij individuele ouderen. Deze richten zich onder andere op bewustwording, houding en kennis of vaardigheden. Dit zijn basisvoorwaarden om te komen tot gedragsbeïnvloeding. Hoewel de effecten van deze specifieke programma's zelden zijn onderzocht is uit onderzoek bekend dat dit type programma's in staat is om beperkte veranderingen te bewerkstelligen(4). Om het probleem overgewicht indringend aan te pakken is het nodig dat de leefomgeving uitnodigt tot gezond eten en voldoende bewegen. Dat versterkt het effect van genoemde projecten. In Noord- en Midden-Limburg worden door diverse organisaties gedragsbeïnvloedingprojecten aangeboden ter preventie van overgewicht bij ouderen. In bijlage 3 worden deze projecten beschreven. Door ook vanuit andere invalshoeken het thema overgewicht aan te pakken kan het effect van gedragsbeïnvloedingprojecten worden versterkt. We noemen een aantal voorbeelden. Vanuit de sector sport: lage huurprijzen voor sportfaciliteiten; lage contributies sportverenigingen; kennismaking organiseren met sportclubs; stimuleren dat sportverenigingen ook een aanbod ontwikkelen voor ouderen; aanbod van gezonde producten in de kantine van de sportclub. Vanuit ruimtelijke ordening: realiseren van wandel- en fietspaden; drempels opwerpen voor autogebruik op korte afstand; voldoende en goed gespreide sportvoorzieningen; woonomgeving zodanig inrichten dat deze als veilig wordt ervaren waardoor deze ouderen meer uitnodigt tot bewegen. De Handleiding preventie van overgewicht (5) biedt goede aanknopingspunten voor het ontwikkelen van een lokale aanpak voor het bestrijden van overgewicht. Bron: Gezondheidsenquête 03. Limburgse GGD en.
Lokaal gezondheidsbeleid Een van de thema's die in alle nota s lokaal gezondheidsbeleid van gemeenten terugkomt is het bestrijden van overgewicht. Projecten gericht op het bevorderen van gezonde voeding en meer bewegen bij individuele personen zijn zinvol maar niet voldoende om overgewicht substantieel terug te dringen. Daarvoor is het nodig om ook vanuit de sectoren onderwijs, sport en ruimtelijke ordening een bijdrage te leveren aan het terugdringen van overgewicht. Dat wil zeggen dat een beleid wordt gevoerd door gemeenten en andere organisaties om een omgeving te creëren waarin het voor de hand ligt om meer te bewegen en gezonde voeding te gebruiken. Dit beleid, gericht op het aanpakken van de obesogene omgeving, heeft voor ouderen maar ook voor andere doelgroepen nog nauwelijks vorm gekregen in Noord- en Midden-Limburg. Bronnen 1. Kreijl CF van, Knaap, AGAC (eindred.) Ons eten gemeten. Gezonde voeding en veilig voedsel in Nederland. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 04. 2. Spee MHJM. Verantwoording prevalentiecijfers overgewicht en berekening van prognose 10. Interne notitie GGDNML, Venlo: 07. 3. RIVM Nationaal Kompas: Lichaamsgewicht www.rivm.nl. 4. Bemelmans, WJE, et al. Interventies ter preventie van overgewicht in wijk, school, werk en zorg. Een verkennende studie naar de effecten. RIVM, Bilthoven: 04. 5. Voedingscentrum. Handleiding preventie van overgewicht. www.voedingscentrum.nl. Colofon GGD Noord- en Midden-Limburg Contactpersoon: drs. Hans Spee, epidemioloog Postbus 1150 / 5900 BD Venlo / www.ggdnml.nl Indeling lichaamsgewicht volwassenen volgens de Body Mass Index (BMI) Relatief Gewicht Body Mass Index Ondergewicht < 18,5 Normaal gewicht 18,5-25 Overgewicht 25-30 Ernstig overgewicht 30 BMI = gewicht (kg) lengte (m) * lengte (m) Voorbeeld: volwassene met een gewicht van van 85 kg en een lengte van 1,81 m. BMI = 85 = 25,9 (overgewicht) 1,81 * 1,81
Bijlage 1: Per gemeente in Noord- en Midden-Limburg het aantal in 06, het aantal en een schatting * van het aantal mensen met overgewicht in de afzonderlijke leeftijdsgroepen in 06. 0-19 jr. -54 jr totaal Arcen en Velden 8.864 2.554 357 1.758 1.491 3.6 Beesel 13.521 3.659 521 2.749 2.138 5.8 Bergen (L.) 13.612 3.812 544 2.717 2.227 5.489 Echt-Susteren 32.295 9.938 1.126 6.561 5.7 13.494 Gennep 16.742 4.834 621 3.384 2.824 6.829 Helden 19.589 5.306 824 3.883 3.100 7.6 Horst a.d. Maas 28.750 7.653 1.216 5.7 4.472 11.8 Kessel 4.255 1.162 169 851 679 1.699 Leudal 36.815 10.458 1.4 7.301 6.110 14.891 Maasbree 12.849 3.334 537 2.591 1.946 5.074 Maasgouw 24.484 7.839 865 4.810 4.581 10.256 Meerlo-Wanssum 7.692 1.987 318 1.5 1.1 3.038 Meijel 5.857 1.597 227 1.194 933 2.354 Nederweert 16.446 4.515 667 3.285 2.638 6.590 Roerdalen 21.286 6.758 7 4.226 3.947 8.913 Roermond 54.301 15.364 1.977 10.926 8.979 21.883 Sevenum 7.543 2.053 308 1.472 1.199 2.979 Venlo 92.052 26.165 3.388 18.390 15.295 37.073 Venray 39.043 10.119 1.596 7.857 5.911 15.363 Weert 48.575 14.434 1.9 9.504 8.436 19.750 NML 504.571 143.541 19.290 100.739 83.872 3.901 * De schatting is gebaseerd op de volgende gegevens: 0-19 jr: gegevens JGZ (05) van de GGD NML en landelijk onderzoek TNO (06) -75 jr: gegevens gezondheidsenquete 03 en gegevens RIVM (03) Voor meer informatie verwijzen we naar de interne notitie van de GGD NML Verantwoording prevalentiecijfers overgewicht en berekening prognose 10. bevolkingsomvang in 06 -> 143.541 aantal mensen met overgewicht -> 83.872 -> 58,4
Bijlage 2: Per gemeente in Noord- en Midden-Limburg het aantal in 10, het aantal en een schatting, gebaseerd op gegevens van de gezondheidsenquete uit 03, van het aantal mensen met overgewicht in de afzonderlijke leeftijdsgroepen in 10. overgew. 0-19 jr. overgew. -54 jr. overgew. totaal Arcen en Velden 8.905 2.9 443 1.769 1.675 3.887 Beesel 13.726 4.045 674 2.775 2.411 5.861 Bergen (L.) 13.228 4.048 679 2.626 2.413 5.718 Echt-Susteren 31.462 10.6 1.332 6.315 6.443 14.090 Gennep 16.876 5.363 810 3.310 3.197 7.317 Helden 19.502 6.054 1.009 3.823 3.610 8.442 Horst a.d. Maas 28.892 8.449 1.566 5.676 5.038 12.279 Kessel 4.271 1.261 216 861 752 1.828 Leudal 36.834 11.395 1.870 7.2 6.795 15.925 Maasbree 13.107 3.818 6 2.626 2.275 5.581 Maasgouw 24.439 8.282 1.099 4.810 4.939 10.848 Meerlo-Wanssum 8.038 2.305 424 1.7 1.374 3.5 Meijel 5.864 1.713 299 1.191 1.021 2.510 Nederweert 16.278 5.096 814 3.226 3.038 7.079 Roerdalen 21.387 7.5 949 4.127 4.414 9.490 Roermond 53.905 16.227 2.502 10.925 9.676 23.103 Sevenum 7.550 2.276 398 1.468 1.358 3.225 Venlo 92.556 26.943 4.370 18.867 16.067 39.304 Venray.889 11.169 2.182 8.279 6.658 17.119 Weert 49.176 15.447 2.358 9.682 9.216 21.256 NML 506.883 154.911 24.673 101.225 92.370 218.267 * De schatting is gebaseerd op de volgende gegevens: 0-19 jr: gegevens JGZ (05) van de GGD NML en landelijk onderzoek TNO (06) -75 jr: gegevens gezondheidsenquete 03 en gegevens RIVM (03) Voor meer informatie verwijzen we naar de interne notitie van de GGD NML Verantwoording prevalentiecijfers overgewicht en berekening prognose 10. bevolkingsomvang in 10 -> 154.911 aantal mensen met overgewicht -> 92.370 -> 59,6
Bijlage 3: Gedragsbeïnvloedingprojecten in Noord- en Midden-Limburg voor volwassenen en ouderen Project Doelgroep Doel Methodiek Setting Partners Voedingsadvies Volwassenen Via internet op Maat Goede voeding hoeft niet veel kosten! Beweeg Bewust (afgeleid van GALM-Project) Mensen met een laag inkomen/lage SES. Mensen in de schuldhulpverlening Senioren die niet of onvoldoende sportief actief zijn, zogenaamde sedentaire senioren. Gezond & Vitaal 65-plussers Meer Bewegen voor Ouderen (MbvO) Meet Weet Beweegdag Sportief wandelen of nordic Walking 55-plussers Volwassenen en ouderen Volwassenen en ouderen Bewustwording van eigen consumptie vet en groente en fruit. Deelnemers worden zich bewust van eigen voedingspatroon en leren gezonde voeding klaar te maken voor weinig geld. Het bevorderen van een motorisch actieve leefstijl, waarin het accent ligt op het ontwikkelen van plezier in bewegen in een gunstige psycho-sociale context. Bevorderen en handhaven van een gezonde leefstijl en zelfstandigheid. Bevorderen van het zelfstandig functioneren van ouderen en van sociale contacten met anderen. Mensen die te weinig bewegen en ongezond eten. Stimuleren deelname aan beweeggroepen Cursus, eventueel als onderdeel van een schuldhulpverleningstraject Fitheidstest, introprogramma (12 lessen), vervolgprogramma (ca. 35 lessen) en opnieuw fitheidstest. Na deze 2 e fitheidstest blijven de groepen actief binnen Beweeg Bewust. 6 bijeenkomsten van 2 uur met 1 uur voorlichting en 45 min. Bewegingsoefeningen. Bewegingsactiviteiten voor mensen van 55 jaar en ouder. De activiteiten zijn aangepast aan hun wensen en mogelijkheden. Gymnastiek, spel (sporten), volksdansen ed. 3 bijeenkomsten - Meten van gezondheid en conditie - Weten over de voeding - Bewegen clinics Les met aansluitend aanbod van een beweeggroep sportief wandelen of nordic walking Website GGD/gemeente, ziektekostenverzekeraar, Thuiszorg, etc. Gemeenschapshuis Supermarkt Sporthal (fitheidstesten) Gymzalen Gemeenschapshuis Buitengebied Thuiszorg Huis voor de Sport Limburg GGD NML Thuiszorg afdeling Voeding en Dieet Maatschappelijk werk Welzijnswerk GGD NML Huis voor de Sport Limburg KBO Sportverenigingen GGD KBO Thuiszorg Sportaanbieders Begeleiders sportief wandelen/ nordic walking