Toekomstige ouderenzorg in Vlaanderen Bernadette Van Den Heuvel CD&V senioren, dinsdag 10/02/2015
CONTEXT CIJFERS Inhoud EVOLUTIES & TRENDS KERN- WAARDEN BOUWSTENEN PRIORITEITEN
1. De Context We leven in een kantelperiode
Drievoudige kanteling 1. hoe wij denken 2. hoe wij ons organiseren 3. hoe wij sturen
Beleidsnota WVG
Vergrijzing, verzilvering, vergroening, verdunning In 2013 heeft een vrouw die geboren wordt in België een gemiddelde levensverwachting van 82,93 jaar. Voor een man is dit 77,94 jaar. In 2060 wordt de geschatte levensverwachting voor mannen 86 jaar, en bijna 89 jaar voor vrouwen. Dit betekent dat de levensverwachting op een 47 jaar tijd dus toeneemt met meer dan 8 jaar voor mannen en 6 jaar voor vrouwen.
Aantallen 12000 100 jarigen in Vlaanderen 11.000 10000 8000 6000 4000 4.826 2000 0 2.238 738 2005 2020 2030 2060 Jaartal
De ontgroening (min 15-jarigen) stagneert in Vlaanderen (16 à 17%) In de centrumsteden zoals Antwerpen en Gent en vooral in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kent men een nieuwe demografische groei en zal de leeftijdsgroep van de min-15- jarigen ook in de komende periode toenemen
Stijging van 1- en 2-persoonshuishoudens (de vergrijzing en een toenemende echtscheidingskans) De groep alleenwonenden zal verder vervrouwelijken én verouderen. Tussen 2008 en 2028 komen er ongeveer 160.000 alleenwonenden bij, waarvan de helft 80 jaar of ouder is Nieuw samengestelde gezinnen Kinderen groeien in steeds meer diverse gezinsvormen op Het tweeverdienersmodel zet een toenemend druk op gezinnen om het gezinsleven te verzoenen met arbeid
Toenemende vraag naar langdurige zorg 27,2% van de Belgische bevolking lijdt aan minstens één chronische ziekte Het risico op een chronische aandoening stijgt met de leeftijd Ook de prevalentie van multimorbiditeit, neemt toe met het ouder worden 10 tot 20% van de 40-jarigen lijdt aan minstens twee chronische aandoeningen, bij de personen van 70 jaar en ouder stijgt dat aantal tot 50 à 70% Binnen de chronische ziektes vormen de psychiatrische aandoeningen een belangrijk en alsmaar groeiend aandeel
Het risico op een chronische aandoeningen stijgt met de leeftijd
Prevalentie dementie
Dementie
Expansie ---) toenemende levensverwachting ---) toenemend aantal ouderen met een slechte gezondheid = toenemende vraag naar zorg Compressie ---) betere gezondheid die tot hogere levensverwachting leidt ---) brengt ook compressie met zich mee van het aantal ongezonde levensjaren Ideaal ---) mensen blijven tot op hoge leeftijd actief en sterven dan een snelle dood zonder voorafgaande zorgafhankelijkheid
Toenemende diversiteit Voor 2012 wordt geschat dat 17,5% van de bevolking in het Vlaams Gewest van vreemde herkomst is In de jongste leeftijdsgroep van 0- tot 5- jarigen loopt dat op tot 31% In Brussel liggen deze cijfers veel hoger: de bevolking met vreemde herkomst bedraagt naar schatting driekwart Toenemende maatschappelijke diversiteit
Armoede en sociale uitsluiting Afhankelijk van de gehanteerde definitie gaat het om 10% tot 15% van de bevolking. In het Brussels Gewest liggen deze cijfers veel hoger Het armoederisico is beduidend groter bij: - ouderen - alleenstaanden - eenoudergezinnen - werklozen en niet-actieven - gezinnen waar niemand werkt of waar slechts beperkt wordt gewerkt - laagopgeleiden - huurders - vreemdelingen van buiten de EU
Individualisering & wijzigende relatie burger - overheid Focus op autonomie en zelfbeschikking Meer kennis, meer informatie en toenemende mondigheid Toenemende vraag waarborgen voor kwaliteitsvolle zorgen dienstverlening, naar een gevarieerd en aangepast aanbod, naar transparantie in de vaak complexe informatie Toenemende juridisering van de verhouding tussen de hulpen zorgverleners en de cliënt en de cliënt en de overheid Toegenomen aandacht voor cliëntenrechten, voor participatieve hulpverlening en zelfhulpgroepen sluit aan bij deze tendens
Digitale ict ICT-toepassingen en sociale media spelen een groeiende rol in de zorg, zowel in de communicatie met de patiënt/cliënt, tussen zorgverleners onderling als tussen zorgverstrekkers, zorgverzekeraars en de overheid Nieuwe mogelijkheden zoals online-methodieken in hulpverlening Het belang van digitale vaardigheden voor de burger wordt steeds groter Houdt tegelijkertijd een toenemend risico in op digitale uitsluiting die de bestaande uitsluiting op andere domeinen van het leven nog kan versterken
Internationalisering & multilevel-governance Digitale communicatiemiddelen werken geografische drempels weg Internationale organisaties zoals de Europese Unie, de Raad van Europa, de Unesco en de Verenigde Naties hebben de voorbije decennia steeds nadrukkelijker een rol opgenomen in de beleidsvorming, waarvan we de impact tot op het nationale, regionale en soms zelfs lokale niveau ervaren Die internationalisering symboliseert de gelaagdheid van niveaus die mee een rol spelen als beleid wordt gevoerd De 6e staatshervorming hertekent de relatie tussen de deelstaten en de federale overheden en de deelstaten onderling Voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin blijft afstemming en samenwerking noodzakelijk
2. Cijfers
2. Cijfers Bevolkingsstructuur Zorgverzekering Zorgaanbod Budget
Bevolkingsaantal België op 01/01/2014: 11.150.416 personen Bevolkingsaantal Vlaams Gewest op 01/01/2014: 6.410.705 personen (57,5%) 1.222.353 personen 65 jaar en ouder (19%), waarvan 360.997 personen 80 jaar en ouder (29,53 %) (bron: FOD statistieken & APS-Vlaanderen) leeftijdscategorie Aantal personen % 0-19 jaar 1.390.045 22 25-64 jaar 3.798.307 59 65 jaar-95 en ouder 1.222.353 19 totaal 6.410.705 100
Zorgverzekering: Lopende dossiers per leeftijdscategorie uitgesplitst naar zorgvorm Aantal 2013 Mantel- % Leeftijdscategorie Residientiële % Leeftijdscategorie Totaal % Leeftijdscategorie en thuiszorg t.o.v. totaal mantel en thuiszorg zorg t.o.v. totaal t.o.v. totaal Residentiële zorg leeftijd: < 26 jaar leeftijd: 0-18 jaar 4.204 2,67% 0 0,00% 4.204 1,82% leeftijd: 19-25 jaar 2.846 1,81% 10 0,01% 2.856 1,23% Totaal leeftijd <26 jaar 7.050 4,48% 10 0,01% 7.060 3,05% leeftijd: 26-44 jaar leeftijd: 26-44 jaar 9.743 6,19% 285 0,38% 10.028 4,33% leeftijd: 45-64 jaar leeftijd: 45-64 jaar 24.693 15,69% 2.809 3,79% 27.502 11,88% Totaal leeftijd 26-64 jaar 34.436 21,88% 3.094 4,17% 37.530 16,21% leeftijd: 65-79 jaar leeftijd: 65-69 jaar 10.142 6,44% 2.234 3,01% 12.376 5,35% leeftijd: 70-74 jaar 13.027 8,28% 3.425 4,62% 16.452 7,11% leeftijd: 75-79 jaar 22.192 14,10% 7.389 9,97% 29.581 12,78% Totaal leeftijd 65-79 jaar 45.361 28,82% 13.048 17,60% 58.409 25,23% leeftijd: >= 80 jaar leeftijd: 80-84 jaar 30.753 19,54% 15.663 21,13% 46.416 20,05% leeftijd: 85-89 jaar 25.740 16,35% 21.882 29,52% 47.622 20,57% leeftijd: 90-94 jaar 12.079 7,67% 16.125 21,76% 28.204 12,18% leeftijd: 95-99 jaar 1.724 1,10% 3.521 4,75% 5.245 2,27% leeftijd: >= 100 jaar 257 0,16% 774 1,04% 1.031 0,45% Totaal leeftijd >= 80 jaar 70.553 44,82% 57.965 78,21% 128.518 55,51% Totaal 157.400 100,00% 74.117 100,00% 231.517 100,00%
Woonzorgcentra Aantal WGH 1/01/2010 66.634 1/01/2011 67.479 1/01/2012 68.844 1/01/2013 70.152 1/01/2014 71.811 13/01/2015 74.586
Centra voor kortverblijf Aantal WGH 1/01/2010 1.054 1/01/2011 1.271 1/01/2012 1.450 1/01/2013 1.640 1/01/2014 1.815 15/01/2015 2.016
Groepen van assistentiewoningen Aantal WE 1/01/2010 14.433 1/01/2011 14.990 1/01/2012 15.629 1/01/2013 16.696 1/01/2014 18.061 15/01/2015 19.211
Dagverzorgingscentra Aantal 1/01/2009 106 1/01/2010 112 1/01/2011 117 1/01/2012 131 cado 19 1/01/2013 gewoon 157 totaal 176 cado 19 1/01/2014 gewoon 170 totaal 189 cado 35 15/01/2015 gewoon 183 totaal 218
Jaar UC gezinszorg 2010 16.341.913 2011 16.638.242 2012 16.966.775 2013 17.323.914 2014 17.633.631
Begroting
Begroting 2015 Geen aangroei gezinszorg ---) wel taakuitzuivering Aangroei woongelegenheden woonzorgcentrum en centra voor kortverblijf: 1.500 2,1 mio besparing in woonzorgcentra (op werkingskost --) net zoals op alle welzijns- en gezondheidsvoorzieningen in Vlaanderen)
3. Evoluties & trends
3. Evoluties & trends Economische situatie Staatshervorming Vermarkting Diversificatie Deregulering Responsabilisering
Evoluties & trends Economische situatie + groei zorgkosten Besparingen Beperkte groeimogelijkheden Druk om premies te verhogen Solidariteit onder druk Andere beleidsdomeinen onder druk? Bereidheid om via solidariteitsprincipe zorg te blijven betalen?
Evoluties & trends Staatshervorming Programmatie, erkenning & financiering zorgkost ROB, RVT, DVC, PVT, BW, revalidatie Tegemoetkoming hulp aan bejaarden Prijzenbeleid woonzorgvoorzieningen Overgangsprotocollen In eerste fase: focus op continuïteit Tweede fase: focus op harmonisering, bijsturing en innovatie
Evoluties & trends Vermarkting Toenemende competitie Vraag level playing field = gelijke kansen op toetreding tot de markt Diversificatie van het zorgaanbod Toenemende vraag naar gepersonaliseerde zorg op maat Toenemende keuzemogelijkheden voor de zorgvrager
Evoluties & trends Deregulering Toenemende kwetsbaarheid van de positie van de zorgvrager Verjuridisering, cherry picking/cream-skimming,. Responsabilisering (sociaal ondernemerschap corporate governance kwaliteitszorg) Transparantie - resultaatgerichte indicatoren Value for money Kwaliteit van leven, functionele mogelijkheden & tevredenheid van de zorgvrager
4. Kernwaarden Autonomie Competentiegericht Participatie Vermaatschappelijking van de zorg Gezond ouder worden Geïntegreerde zorg Waardigheid ondersteunend zorg
Kernwaarden Autonomie Eigen regie Eigen verantwoordelijkheid Goede vertegenwoordiging bij wilsonbekwaamheid Competentiegericht Empowerment Eigen kracht Leren, ook op hoge leeftijd
Kernwaarden Participatie Van tel zijn mee-tellen Volwaardig meedoen (inkomen, huisvesting, mobiliteit, ) Vermaatschappelijking van de zorg Zorg voor elkaar in de gemeenschap Ageing in place Nabije zorg Leeftijdsvriendelijke gemeenten
Kernwaarden Gezond(-er) ouder worden Preventie Van ziekte naar gezondheid georiënteerd Gezondheidsdoelstellingen Triple aimmodel (Berwick et all. 2008) Geïntegreerde zorg Voorkomen en ontdoen van gefragmenteerde zorg Coördinatie, co-creatie, casemanagement Chronic care model (WHO) Netwerkzorg (Zorgnetmodel)
Kernwaarden Waardigheid ondersteunende zorg Rechten en verantwoordelijkheden Armmoedebestrijding Aandacht voor diversiteit Bejegening Ethisch verantwoord zorgbeleid Wonen, leven en zorg
Kernwaarden Finale doelstellingen van het Vlaams ouderenzorgbeleid Mensgericht Economisch volhoudbaar Maatschappelijk aanvaard én ingebed Oriëntatie op kwaliteit van leven Oriëntatie op zo lang als mogelijk zelfstandig
5. De bouwstenen
10 bouwstenen ouderen(-zorg) beleid Inclusief ouderenbeleid Staatshervorming Ondersteuning mantelzorg en vrijwilligerszorg Programmatie, vergunning & erkenning Zorginhoudelijke kader Personeelsbeleid Kwaliteitsbeleid Infrastructuur & inrichting Financieringsconcept Zorgorganisatieconcept
10 bouwstenen 1. Inclusief Vlaams ouderen(zorg)beleid Vlaams ouderenbeleidsplan Inclusief waar mogelijk, exclusief waar nodig Preventie 2. Staathervorming realiseren Continuïteit Inkanteling in Vlaamse Sociale Bescherming 3. Ondersteuning van mantelzorg- en vrijwilligerszorg Respijtzorg Informatie & ondersteuning Waardering
10 bouwstenen 4. Programmatie, vergunnings- en erkenningsbeleid Geïntegreerde programmatienorm Geïntegreerde indicatiestelling Erkenningskalender Link VAPH/PVT/BW 5. Zorginhoudelijke kader met erkenningsnormen RVT/DVC normen federaal inkantelen in WZ-decreet Regelluwte Elektronisch zorgdossier E-health, e-care, zorg-op-afstand,.
10 bouwstenen 6. Attractief personeelsbeleid Aangepaste personeelsnormen Aangepaste opleiding zorgberoepen Taakuitzuivering Integratie ICT slimmer werken KB 78 7. Kwaliteitsbeleid Zelfregulering en certificering (versus controle en inspectie) Transparantie - verantwoording Link zorgdossier objectieve kwaliteitscriteria
10 bouwstenen 8. Infrastructuur en inrichting VIPA pistes onderzoeken: - nieuwe financieringswijze (investeringsforfait) Regelluwte Versoepeling stedenbouwkundige voorschriften Diverse doelgroepen onder een dak/site Flexibele en meervoudige inzet van infrastructuur
10 bouwstenen 9. Innovatief financieringsconcept Vlaamse Sociale Bescherming Indicatiestelling Zorgverzekering THAB Dagprijzenbeleid Sociale correcties Persoonsgericht financieringsmodel Cash of in kind? Met of zonder verantwoording? Inclusief thuiszorg? Link VAPH/PVT en BW
10 bouwstenen 10. Innovatief zorgorganisatieconcept Slimmer organiseren Complexe, langdurige zorg en ondersteuning Integratie eerstelijnszorg & woonzorg & PVT - BW Geen monodisciplaire benadering Samenwerking in netwerkconcept Geen one size fits all Eenvoudig, dichtbij en herkenbaar Rol huisarts (together we change) Rol ICT en gegevensdeling
2018
Omslag naar preventie en pro-actieve zorg Ondersteuning, zelfbeschikking op het einde van het leven Gezond ouder worden en blijven Goed leven met een of meerdere langdurige aandoeningen 10 componenten van een persoonsgerichte geïntegreerde zorg en ondersteuning voor ouderen Persoonsgerichte, waardigheidsondersteunende langdurige zorg Ondersteuning voor complexe comorbiditeit/ fraility Effectieve rehabilitatie & revalidatie Toegankelijke effectieve ondersteuning igv crisis Goede ontslagplanning en ondersteuning Kwaliteitsvolle persoonsgerichte acute zorg Bron: The King s Fund 2014
6. Prioritaire werkpunten Uitvoering besparingsmaatregelen cfr Vlaamse begrotingsdoelstellingen Vlaams dagprijzenbeleid (continuïteit en transparantie) Erkenningskalender Programmatie en beleid voorafgaande vergunningen Middelen voor uitbreiding woonzorgaanbod Middelen voor financiering zorgforfaits B, C, Cdem in ROB Heroriëntering animatiemiddelen naar bewoners met zwaar zorgprofiel Uitvoering resolutie Vlaams parlement VIPA Integratie RVT-regelgeving in woonzorgdecreet Realisatie Vlaams Sociale bescherming Ontwikkeling nieuw zorgorganisatieconcept voor langdurige zorg (link eerste lijnzorg en woonzorgdecreet)
We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk Jan Rotmans, 2014