Omgaan met BIJENSTERFTE EN STUIFMEEL Zutendaal, 14 november 2015
Omgaan met bijensterfte en stuifmeel Vele oorzaken Protisten Trypanosomen Gregarines Amoeben Stuifmeeltekort Bacteria Melissococcus plutonius Paenibacillus larvae Spiroplasma Bacteria Lactobacillus Bifidobacterium Schimmels Nosema apis Nosema ceranae Ascasphaera a. Aspargillus sp. Virussen Dicistroviridae ABPV, IAPV, KBV, BQCV Mijten Varroa destructor Acarapis woodi Tropilaelaps sp. Aethina t. Virussen Iflaviridae DWV, VDV-1, SBV, SBPV Virussen Niet gecategoriseerd CBPV Pesticiden Neonicotinoïden Fungiciden Acariciden Andere Electromagnetisme Klimaat Genetica Tekort aan ijzer
Omgaan met bijensterfte en stuifmeel Aandachtpunten: Functies van vitellogenine. Belang van stuifmeel voor de winterbijen.
Functies van vitellogenine Vitellogenine Gen Chromosoom 4 T R A N S C R I P T I E Eiwit
Functies van vitellogenine Wat is transcriptie?
Functies van vitellogenine Van vitellus = dooier en genere = voortbrengen. Grondstof voor eidooier van bijenembryo. Vitellogenine: GLYCO-LIPO-PROTEINE 2% 7% 91% Eigenschappen van suiker, vet en eiwit. Afgescheiden in vetlichaampjes in het achterlijf en in vetcellen van de kop en de thorax.
Functies van vitellogenine Vitellogenine, algemeen: Levenverlengend antioxidant (eliminatie vrije radicalen). Hormoon dat taken regelt: taakverdeling werksters: huisbij/vliegbij resp. veel vitellogenine/veel juveniel hormoon. aard van foerageren: stuifmeel of nectar resp. goed of minder goed gevoed als jonge bij. Bepaalt kwaliteit van de koninginnenbrij. Eiwitreserve: voor koninginnen, larven, werksters en darren. bij de opstart van een volk na de winter. voor uitzwermende volken (opbouw nieuw nest, levensduur).
Functies van vitellogenine Eigenheden per bijensoort Koningin Aanmaak vitellogenine start 60 u. vóór geboorte. Eiwitgehalte hemolymfe bestaat na 3 dagen uit 70% vitellogenine. Blijft gedurende hele leven op dat hoge niveau. Eerst vooral aanwezig in achterlijf, later in kop en thorax. Speelt belangrijke rol in levensduur van koningin in combinatie met juveniel hormoon (dit laatste eerst hoog maar snel laag).
Functies van vitellogenine Eigenheden per bijensoort Koningin (vervolg): Reproductieve levensfase: aangemaakte vitellogenine wordt afgescheiden in de hemolymfe en uiteindelijk opgenomen door de zich ontwikkelende eicellen (voorloper eigeel). Deze vitellogenine bevat antigenen van de koningin. Ze bevorderen actief de immunisatie van de toekomstige larven (vaccinatie). Hoger vitellogeninegehalte dan bij werksters: koningin is daarom beter bestand tegen oxidatieve stress.
Functies van vitellogenine Eigenheden per bijensoort Werksters Aanmaak start 10 u. vóór het uitlopen. Gedurende eerste 7 dagen bedraagt gehalte aan vitellogenine 40% van alle bloedeiwitten.
Functies van vitellogenine Eigenheden per bijensoort Werksters (vervolg) Bij de meeste insecten zijn juveniel hormoon en vitellogenine positief gecorreleerd. Niet bij werksters: bij de geboorte is het vitellogenine niveau hoog en het juveniel hormoon laag. Als door broedzorg het vitellogeninegehalte zakt, stijgt het juveniel hormoon. Teken tot taakwissel: broedzorg stopt, wordt vliegbij.
Functies van vitellogenine Eigenheden per bijensoort Dar Vetcellen in kop. Vitellogenine enkel de eerste levensdagen meetbaar aanwezig, daarna niet meer.
Functies van vitellogenine Maar Vitellogenine en varroa Weinig vitellogenine betekent een snellere veroudering. Geparasiteerde winterbij heeft de eigenschappen van een al sterk verouderde bij weinig vittelogenine - en leeft dus niet lang genoeg leven om de winter door te komen. Varroa beschadigt eiwitmetabolisme onomkeerbaar (Alaux et al) Geen stuifmeel, geen vitellogenine
Functies van vitellogenine Aminozuren nodig Stuifmeel is de bron van alle essentiële aminozuren
Ter herinnering Stuifmeel is ook bron van vitaminen, mineralen en vetten. En van andere eiwitten zoals bv. de verschillende hexamerines die een rol spelen tijdens de metamorfose. Je bijenweide is misschien, oké, maar
ook dan kan het mis gaan: enkele regendagen doen stuifmeelvoorraad sterk dalen. bij een intense dracht (verbruik stijgt aanzienlijk). als één of meerdere essentiële aminozuren in het aangevoerd stuifmeel ontbreken. Volstaan de stuifmeelbronnen in je omgeving? Niet enkel tijdens de lente en de zomer! Maar ook en vooral tijdens de herfst.
Even nadenken: 20 jaar geleden: inwinteren vóór eind augustus! Al dan niet via een periode van aanprikkelen. Nu: eind augustus loopt het seizoen nog 2 maanden door! Dat is een verlenging met 40 %.
Deze verlenging wordt gekenmerkt door: Gebrek aan grote drachten. Geboorte van de winterbijen. Hoe en wanneer ontstaan winterbijen?
Dwindling pollen resources trigger the transition to broodless populations of long-lived honey bees each autumn. Slinkende stuifmeelbronnen leiden elke herfst tot de overgang naar broedloze volken van langlevende honingbijen. - H.R. Mattila and G.W. Otis. Journal of Economic Entomology 99(3):604-613. 2006. Winterbijen worden geboren vanaf het ogenblik dat de stuifmeelaanvoer stokt omdat de broedaanzet dan stilvalt. Jonge koninginnen broeden langer door dan meerjarige. ð Geboorte winterbijen en broedzorg lopen langer door. ð Langer vitellogenine nodig. Wanneer moet er hoeveel stuifmeel aanwezig zijn?
Stuifmeelbehoefte winterbijen? Hoeveel stuifmeel is hiervoor nodig eind augustus?
Universiteit van Wisconsin: Gematigd klimaat: 13.000 cellen of 3000 cm 2. ð voorraad > één dadantblattraam. ð voorraad > twee simplexramen. Wat moeten we daarmee?
Stuifmeelbehoefte = voorraad eind augustus (bij najaarscontrole bv.) + veranderingen die er zich aan voordoen tot 1/11. Eind augustus: drie mogelijkheden: overvloed aan stuifmeel. ongeveer voldoende. acuut tekort.
Overvloed > 3000 cm 2 Geen verdere stappen nodig.
Voorraden ± criteria Wisconsin Parameters variabel: waarde en volume van nog komende stuifmeelaanvoer? toekomstige weersomstandigheden? ras dat snel stopt met broeden of er lang mee doorgaat? evolueren parameters gunstig ð geen probleem (klimop). ongunstig? Deeg geven om bijenbrood te sparen? Het zekere voor het onzekere nemen?!
Voorbeeld: na-zomerevolutie volk 2 ðvolk ontvangt eiwitdeeg in februari. ðhaydak: bijen kunnen verder met alleen siroop, maar...
Acuut tekort Datum Volk 1 Volk 2 Ramen met broed Stuifmeelramen, samengevat Ramen met broed Stuifmeelramen, samengevat 04/08/13 3 1,25 4,5 0,825 11/08/13 2,5 1,25 4,5 0,625 25/08/13 1 1,125 3,5 0,125 Wat doen bijen in dergelijke situatie? - Eigen vitellogeninevoorraden verbruiken. - Jonge larven kannibaliseren. ÄVolk gaat achteruit!
Acuut tekort: er stellen zich vragen Probleem vliegbijen? Bijenweide te arm? Koningin gestopt met leggen? sterkte van het volk? Verder op eigen kracht? ðhelft van bijen valt nog af vóór de winter! ðverder? Meteen eiwitdeeg geven. ðmaar deeg wordt niet opgeslagen. ðdus: nog geen eiwitreserve aan het einde van de winter. ÄMogelijkheid: droog eiwit voeren buiten de kast.
Foto Werner Roelandts
Acuut tekort (vervolg): Nieuwe controle eind september, begin oktober. Hoe is het volk geëvolueerd? Kan het verder op eigen kracht? Verenigen? ð Risico op ziekte?
Wat kunnen we doen in een noodsituatie? Reizen naar geschikt drachtgebied. Eerder opgeslagen stuifmeelramen nu gebruiken. (lente, sommige vormen van bio-technische bestrijding). Stuifmeelramen nemen uit volken met overschot. Eiwitdeeg voeren.
Waarom/wanneer eiwitdeeg voeren? In geval van nood (zoals vastgesteld in schema). Ter ondersteuning van de groei (Mattila en Otis, 2006). Als er weinig stuifmeelaanvoer is (Schmidt et al., 1995). Als er enkel stuifmeel van lage kwaliteit of van een monocultuur toegankelijk is (Sommerville en Nicol, 1995). Om, aan het einde van de herfst, jonge haalbijen in staat te stellen zich te revitaliseren om alsnog winterbijen te kunnen worden (Amdam en Omholt, 2002).
Is eiwitdeeg voeren nuttig? Haydak - Vergelijking verschillend samengestelde eiwitdegen Bee nutrition and pollen substitutes Haydak, samenvatting tabel 4 Deeg SB:BG:MMP:DEG 2,5:1:1:0,5 SB:C:BG:MMP:DEG 1:1,5:1:0,5 C:BG:MMP:DEP 2,5:1:1:0,5 Sterkte volk D0 % Eiwit Gesloten en open broed D0 + 30 1493 12,5 6236 1481 21,2 10154 1502 9,9 8090 Pollen vers + droog 1477 12,7 9365 SB:sojabloem BG:brouwersgist MMP:magere melkpoeder DEG:droog eigeel C:caseïne
Besluiten: Alle deegsoorten werden goed opgenomen. Bijen verbruikten dubbel zoveel stuifmeel als deeg. Aanbevolen voor de bijenteeltpraktijk (kost/baten): Mengsel van sojabloem, brouwersgist en mager melkpoeder in verhouding 3-1-1. Droog mengsel toevoegen aan siroop 2:1.
Onderzoek 2001/2002 Sjef van der Steen - WUR-Bijen Recept: 3 gewichtdelen sojameel (niet ontvet). 2 gewichtdelen biergistmeel. 3,2 gewichtdelen calciumcaseïnaat (melkeiwit 90%). 0,8 gewichtdelen wei-eiwitmeel (melkeiwit 80%). 10 gewichtdelen sacharoseoplossing 50% in water. 2 gewichtdelen lijn(zaad)olie.
Dit recept bevat globaal 23% eiwit en 24% sacharose. Verse sojabloem, biergist en melkeiwitten mengen tot een fijn poeder wordt bekomen. Vervolgens mixen met sacharosenoplossing en lijn(zaad)olie tot je een smeuïge deeg bekomt. Gemiddelde consumptie van het stuifmeelsurrogaat varieert van 7 tot 20 gram per dag en bedraagt gemiddeld 14 g per dag. ÄVoorraad beperken tot 3 dagen om vorming van gisten te vermijden.
Besluit bijen@wur: Bijvoeren van bijenvolken met stuifmeelsurrogaat in situaties waarin weinig of geen aanvoer van stuifmeel te verwachten is, helpt het volk de broedzorg te continueren en de kwaliteit van de bijen, uitgedrukt in levensverwachting, te verhogen.
Besluiten: De imker die het concept van de goed gevoede bijen begrijpt, kent het gezondheidsgeheim van een bijenvolk. Hij bezit het recept voor een goede overwintering, voor een snelle voorjaarsontwikkeling en een rijke honingoogst!
Dank voor uw aandacht Vragen?