ictzorg HET ICT-VAKBLAD VOOR PROFESSIONALS IN DE ZORG JAARGANG 13 - NR 3 - MEI 2012 Interview Gert-Jan van Boven Het landelijk EPD is niet het zoveelste mislukte ICT-project DE MACHT VAN DE ICT-LEVERANCIERS MISLUKKINGEN EN SUCCESSEN MET ZORGDOMOTICA NUTTIGE LESSEN IN KETENZORG
Succesvolle automatisering van de roosteromgeving van Zorggroep Rijnmond: Een leerproces met vallen en opstaan Sinds 2007 is Zorggroep Rijnmond een intensief gebruiker van FlexPlan, het flexplanningsonderdeel van de Ayton software. In 2010 maakte Zorggroep Rijnmond een logische keuze; het automatiseren van alle roosterprocessen met RoosterPlan van Ayton. De voordelen van de integratie van roostering en flexplanning binnen één systeem waren evident. Bovendien zou het vraag- en financieel gestuurd systeem real-time inzicht en sturingsmogelijkheden bieden. Inmiddels is de integratie gerealiseerd en tekent de destijds beoogde efficiency zich af in tijd en geld. Maar de weg er naar toe was een intensief leerproces voor zowel Ayton als Zorggroep Rijnmond, met vallen en opstaan, aldus Arie Kars, directeur van Zorggroep Rijnmond. Vertrouwen Arie Kars blikt desgevraagd terug op de weg naar de huidige roosteromgeving. We waren erg tevreden over de samenwerking met Ayton en het werken met FlexPlan. Onze hele organisiatie kon vertrouwen op een snelle en efficiente inzet van onze ruim 300 flexwerkers via het Flexbureau. Met nieuwe roosterprocedures en RoosterPlan om dat roosterproces te borgen, wilden we het dagelijks werk voor de hele organsiatie efficienter en inzichtelijker inrichten. Ayton zette alles in gang. Maar zowel technisch als organisatorisch kwamen er steeds meer problemen. Het vertrouwen in een succesvolle, tijdige oplevering nam af. Het implementatieproject was bovendien intensiever dan we dachten. Ook de impact op onze medewerkers hebben we onderschat. Wij hadden ons dat als organisatie wellicht eerder en beter moeten realiseren. Dat behoort echter nog niet tot problemen te leiden, als het project strak wordt aan- en bijgestuurd. We vertrouwden wat dat Veranderingsproces Het invoeren van nieuwe roosterprocedures en een nieuw roostersysteem is een intensief veranderingsproces. Het vraagt in elke fase om een verantwoorde projectmatige aanpak. Ayton moet dat project zorgvuldig regisseren en realiseren, en als opdrachtgever heb je de verantwoordelijkheid de voorwaarden te scheppen om de verandering zorgvuldig door te voeren. Het is ons samen gelukt, weliswaar met vallen en opstaan, maar we zien dat als een belangrijk leerproces. betreft volledig op Ayton. En Zorggroep Rijnmond had ook op ons moeten kunnen vertrouwen, beaamt Peter Beliën, manager Customer Services bij Ayton. Ayton heeft in dit geval de organisatorische impact niet tijdig gesignaleerd, laat staan er voldoende mee gedaan. Onze focus lag op de technische aanpak van het project. Maar ook daar kregen we de situatie niet stabiel. Dat bij elkaar opgeteld, was het logisch dat Zorggroep Rijnmond twijfelde aan een succesvol eindresultaat en aan onze samenwerking. Toch hebben ze ons de kans geboden om het vertrouwen te herstellen. We hebben een Masterplan opgezet; een concreet stappenplan, gebaseerd op een gedetailleerde inventarisatie van alle knelpunten, met bijbehorende acties en taakverdelingen. Masterplan De transparantie van het Masterplan was de basis voor voldoende vertrouwen bij Zorggroep Rijnmond in een goede afloop. Kars: Wij herkenden weer alle voordelen, die de Ayton Arie Kars, directeur Zorggroep Rijnmond methodiek en de software ons konden bieden. Maar wellicht nog belangrijker was de duidelijke rol- en taakverdeling in het Masterplan. Ayton heeft op elk niveau in de organisatie de positieve en negatieve ervaringen geinventariseerd. Ook de technische knelpunten waren duidelijk in kaart gebracht. In de aanpak trok Ayton veel verantwoordelijkheid naar zich toe. Toch realiseerden we ons tegelijkertijd, dat wij als organisatie ook een belangrijke verantwoordelijkheid hebben. Wij moeten de juiste voorwaarden scheppen voor zo n intensief project. Die projectcultuur was ons vreemd, maar is wel noodzakelijk om de veranderingen door te voeren. Met dat gezamenlijk besef zijn we in het afgelopen jaar er samen met Ayton in geslaagd, om een breed draagvlak in de organsatie te realiseren en de implemantatie succesvol af te ronden. We hebben nu een goed en efficient werkend roostersysteem en het vertrouwen is er weer als vanouds. Bel of mail ons voor meer informatie, een afspraak of een demo; 0182-377 222 info@ayton.nl Ayton biedt advies en software, die capaciteitsplanning, roosterplanning en flexplanning integreert. Software die u real-time financieel inzicht biedt. Zodat ú verantwoord kunt plannen, flexibiliseren en bijsturen. Software met ambitie WWW.AYTON.NLNL
ictzorg INHOUD COLOFON Hét vakblad voor professionals in de zorg verschijnt zes keer per jaar. Daarnaast is er de gratis wekelijkse e-mail nieuwsbrief van ICTzorg. ICTzorg is een uitgave van Reed Business BV, Maarssen. Dertiende jaargang, nummer 3, mei 2012. IN DIT NUMMER: REDACTIEADRES Postbus 152, 1000 AD Amsterdam Telefoon: (020) 5159722 Fax: (020) 5159700 E-mail: Redactie.ICTzorg@reedbusiness.nl www.ictzorg.com REDACTIE Eric Bassant (hoofdredacteur) MEDEWERKERS AAN DIT NUMMER Mario Gibbels, Loek Kusiak, Marcel Beelen, Mirjam Hulsebos, Jo Bollen, Wolter Wefers Bettink, Peter Rouwhorst, Ron van den Bosch FOTOGRAFIE EN ILLUSTRATIES Allard de Witte, Farhad Foroutanian, Bas Queaedvlieg, Mario Gibbels, Frank Muller, Teus Molenaar UITGEVER Ben Konings DRUK Senefelder Misset, Doetinchem ADVERTENTIES Elsevier Gezondheidszorg, Postbus 152, 1000 AD Amsterdam Informatie over tarieven en afsluitdata Marcel de Roode, tel. (020) 5159768, marcel.de.roode@reedbusiness.nl Aanleveren materiaal: Afd. Traffic tel: (020) 515 9152 ABONNEMENTEN Reed Business bv, Klantenservice, Postbus 4, 7000 BA, Doetinchem, tel: +31 (0314) 35 83 58 fax: +31 (0314) 35 81 61 E-mail: klantenservice@reedbusiness.nl www.reedbusiness.nl Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer 0314-358358. Kies voor optie vraag over het abonnement en vervolgens de optie abonnement opzeggen. PRIJZEN Standaard jaarabonnement instellingen 150,25 euro/jaarabonnement particulieren 120 euro/ jaarabonnement studenten 60,25 euro/proefabonnement (drie nummers): 25 euro en losse nummers 20,75 euro. Alle prijzen zijn inclusief BTW en verzendkosten. Prijswijzigingen voorbehouden. ISSN: 1567-8148 Copyright 2012 AUTEURSRECHT EN AANSPRAKELIJKHEID Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijzen, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. WET BESCHERMING PERSOONSGEGEVENS Uw opgegeven gegevens kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/of speciale aanbiedingen door Reed Business bv en speciaal geselecteerde bedrijven. Indien u hiertegen bezwaar heeft, stuurt u een brief naar: Reed Business bv, t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem. 6 AFVALLEN MET DE DIGITALE BEWEEGCOACH Turkse senioren met overgewicht in Eindhoven worden met telefitness gestimuleerd om af te vallen. 10 ONGELIJKE MACHTSVERHOUDINGEN Hoe scheef is de relatie ICT-leveranciers en zorginstellingen? En in hoeverre hebben zorginstellingen dat aan zichzelf te danken? 14 MISLUKKINGEN EN SUCCESSEN MET ZORGDOMOTICA De inzet van domotica kan het dreigend arbeidstekort in de zorg voorkomen. Maar de praktijk is weerbarstig, zo bleek tijdens het Congres Zorgdomtica in Woerden. 18 IK ZOU HET ZO WEER OVER DOEN Gert-Jan van Boven neemt na tien jaar afscheid van Nictiz. In die tien jaar heeft hij vaak overwogen om het bijltje erbij neer te gooien. Maar altijd maar heel kort. Ik ben wel van het afmaken. 22 ZORGGROEP ADELANTE KIEST VOOR VIRTUELE DESKTOPS De zorggroep Adelante verving cloud-diensten voor werken op afstand door virtuele desktops en creëerde een breder inzetgebied tegen dezelfde kosten en eenvoudiger beheer. 28 NUTTIGE LESSEN IN KETENZORG Amstelland Zorg startte in 2005 een ketenzorginitiatief en behoort nog altijd bij de koplopers. Inmiddels is ketenzorg voor diabetespatiënten in deze regio volwassen. Wat zijn de lessen? 32 OPENHEID EN INTEROPERABILITEIT ZIJN DE SLEUTELWOORDEN Openheid en interoperabiliteit zijn de enige manier om patiëntgegevens te delen, zo bleek tijdens de laatste Himss in Las Vegas. RUBRIEKEN 4 ICTKORT 17 COLUMN JO BOLLEN 27 COLUMN WOLTER WEFERS BETTINK 31 COLUMN PETER ROUWHORST 34 COLUMN RON VAN DEN BOSCH 3
ictkort Toegang met vingerafdruk In de film is het al de gewoonste zaak van de wereld om in te loggen met je vinger- of handafdruk. In de zorg wordt echter nog steeds met passen, badges en wachtwoorden gewerkt. Het Belgische bedrijf Celadon Hailstone Biometrics (CHB) wil daar graag verandering in brengen met hun product ID-ME. CHB richt zich alleen op biometrie vertelt Jan Peters die het Belgische bedrijf in Nederland vertegenwoordigt. Peters heeft als opdracht om de Nederlandse zorgmarkt warm te maken voor het product ID-ME van CHB. Hiermee kunnen medewerkers via internet inloggen met hun vingerafdruk. De vingerafdruk wordt gelezen via een biometrische lezer die voor een paar tientjes aangeschaft kan worden, legt Peters uit. ID-ME is compatibel met de meeste biometrische kwaliteits lezers. Vervolgens vindt via een beveiligde verbinding authenticatie plaats waarna de medewerker wordt ingelogd. Peters: Belangrijkste winst is dat een zorginstelling geen last meer heeft van verloren pasjes of vergeten wachtwoorden. En het is veiliger en gebruiksvriendelijker. Wij kunnen voor de hosting zorgen maar een zorginstelling kan er ook voor kiezen om dat zelf te doen. Een business case is eenvoudig te maken, verzekert Peters. De zorginstelling schaft voor een paar tientjes per stuk de biometrische lezers aan en betaalt daarnaast licentiekosten voor het gebruik van ID-ME. Daar staat tegenover dat ze niet meer hoeven te werken met pasjes of badges. En ze besparen veel geld doordat medewerkers sneller kunnen inloggen en ICT-medewerkers geen tijd meer kwijt zijn aan verloren badges of vergeten wachtwoorden. (MG) Zorgverleners stellen gedragscode op voor elektronische gegevensuitwisseling De koepels van artsen en apothekers hebben met ondersteuning vanuit Nictiz een gedragscode opgesteld voor de elektronische gegevensuitwisseling in de zorg. Hierin is precies uitgewerkt wat er wel en niet mag als het gaat om elektronische informatieuitwisseling. Wanneer moet je de patiënt toestemming vragen voor het elektronisch uitwisselen van zijn gegevens? Mag een patiënt gegevens uit zijn dossier laten verwijderen en moet je het als arts de patiënt melden als er misbruik is gemaakt van zijn dos- sier? Al dit soort vragen worden beantwoord in de Gedragscode Elektronische Gegevensuitwisseling in de Zorg die in juni op de website van de KNMG zal worden gepubliceerd. De gedragscode is opgesteld door de verschillende koepels van artsen, apothekers en huisartsenposten (KNMG, KNMP, LHV, NHG, VHN). Aanleiding was dat regionale organisaties die zich bezig houden met de elektronische uitwisseling van patiëntgegevens graag wat meer helderheid wilden wat er nu wel en niet mag, vertelt Hannie van der Hoeven die als beleidsmedewerker van de Vereniging Huisartsenposten Nederland (VHN) bij het opstellen van de gedragscode betrokken was. Niet dat het niet goed ging, maar we wilden het eens helder op papier zetten. Ook om de patiënten te laten zien dat we zorgvuldig met hun gegevens omgaan. Uitgangspunt voor de gedragscode zijn met name de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (Wgbo) en de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). Van der Hoeven: Maar deze wetten vragen nog wel om wat meer uitwerking als het gaat om de elektronische uitwisseling van patiëntgegevens, en dat hebben wij dus gedaan in deze gedragscode. (MG) 4
REDACTIONEEL De comeback van McKesson Het was jarenlang wat stil rondom McKesson. Maar dat wil niet zeggen dat het bedrijf al die tijd stil heeft gezeten. McKesson heeft de afgelopen twee jaar hard gewerkt aan zijn EPD-oplossing, vertelt commercieel directeur Marc Sterenberg. Onze doelstelling was om McKesson meer zichtbaar te maken op de EPD-markt. Zo zijn er nu elektronische statussen voor een groot aantal specialismen en hebben we samen met de MCA Gemini Groep een elektronisch verpleegkundig dossier ontwikkeld. Ook hebben we onze ehealth oplossing, waarmee huisartsen en patiënten toegang kunnen krijgen tot de patiënteninformatie van het ziekenhuis via een huisartsen- en patiëntenportal, verder uitgebreid. De investeringen blijken inmiddels ook hun vruchten af te werpen, constateert Sterenberg. Klanten die wat betreft het EPD flirtten met andere leveranciers, zoals Ziekenhuis Bernhoven en het Rijnland Ziekenhuis, hebben inmiddels toch gekozen voor McKesson. Sterenberg: Zorginstellingen zien dat McKesson een duidelijke visie heeft als het gaat om de ondersteuning van het primaire proces door ICT en dat we dat ook daadwerkelijk vertalen naar onze producten. Nieuwe ziekenhuizen als klant binnen halen blijft lastig in deze markt, geeft Sterenberg toe. De Nederlandse zorgmarkt is een beperkte markt met 83 ziekenhuizen. En ziekenhuizen stappen onder de huidige economische omstandigheden niet snel over naar een ander ziekenhuisinformatiesysteem. Buiten de academische ziekenhuizen worden bewegingen in de markt vrijwel alleen ingegeven door fusies of verregaande vormen van samenwerking. (MG) Zorgaanbieders en ICT-leveranciers Aardige mensen, maar een tikje naïef. Dat is het beeld van zorgaanbieders dat oprijst bij het lezen van het verhaal Ongelijke machtsverhoudingen in dit nummer van ICTzorg magazine. Leveranciers treffen vaak bij zorginstellingen mensen die vooral geïnteresseerd zijn in het relationele aspect en in de raden van bestuur is weinig kennis van ICT aanwezig. Het is dan ook niet vreemd dat de ICT-leveranciers zich als monopolisten gaan gedragen en hoge tarieven vragen, zoals de manager ICT van het Spaarne Ziekenhuis stelt. Zo gaat dat nu eenmaal in het bedrijfsleven als je niet hard onderhandelt. Dan betaal je daar een prijs voor. Wel jammer dat hierdoor onevenredig veel geld naar ICT gaat terwijl dat geld ook direct aan de patiëntenzorg ten goede had kunnen komen. Maar het tij begint te keren. Zorginstellingen beseffen steeds meer dat ICT van strategisch belang is en dat ze daarom wel de benodigde kennis in huis moeten hebben. En naarmate ICT belangrijker wordt in de bedrijfsvoering treedt alsnog de verzakelijking in. Dat heeft onder meer tot gevolg dat juristen aan tafel schuiven tijdens de contractonderhandelingen. In het artikel Nieuwe mogelijkheden voor medische data in ICTzorg magazine 2-2012 is per abuis de foto van Ard den Heeten geplaatst in plaats van de foto van Misa Dzoljic. Hierbij de juiste foto. Zorginstellingen zouden hun krachten moeten bundelen als het gaat om ICT, vindt bestuurder Guido van der Logt van het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis. Door onder meer kennis uit te wisselen: wie gebruikt welke software en bevalt het? Want er valt nog veel te winnen in de zorg als het gaat om ICT-investeringen, én te besparen. En dat geld kan allemaal weer in de patiëntenzorg gestoken worden. Eric Bassant, interim-hoofdredacteur ICTzorg Voor het laatste zorgict nieuws: www.zorgvisie.nl/ict 5
Afvallen met de digitale beweegcoach Auteur: Loek Kusiak Foto: Bas Quaedvlieg Living Lab in Eindhoven biedt ouderen met een zorgvraag digitale diensten. Turkse senioren met overgewicht werden met teleftiness gestimuleerd om af te vallen. Dankzij touchscreen, Skype en een fitnesscoach is ze niet alleen 21 kilo overgewicht verloren, maar communiceert ze nu vrijwel dagelijks ook online met familie in Turkije en met kennissen in haar buurt, de Eindhovense wijk Doornakkers. Het is alsof mijn leven opeens beter en groter is geworden, zegt Ayse Aktürk een 61-jarige Turkse weduwe, die nauwelijks lezen noch schrijven kan. Zij was een van de deelneemsters aan Living Lab e-health, dat allochtone inwoners vertrouwd moet maken met zorg op afstand. Living Lab is een testlaboratorium in een realistische context van de gemeente Eindhoven, provincie Noord- Brabant, woningcorporaties, zorginstellingen en andere partijen die samenwerken in het cluster Brainport Health Innovation. In de Eindhovense krachtwijk Doornakkers is ruim eenderde van de 6400 inwoners allochtoon en vormen Turkse ouderen een grote groep onder de bewoners. Uit onderzoek blijkt dat velen hun gezondheid als matig tot slecht ervaren, slechter in ieder geval dan bewoners in alle andere buurten in de stad. Vooral overgewicht, suikerziekte en een hoge bloeddruk, met alle risico s op harten vaatziekten vandien, vormen een probleem. Een lage opleiding, analfabetisme, eenzaamheid, gebrek aan beweging en geen kennis over gezonde voeding zijn oorzaken voor veel gezondheidsproblemen onder allochtone ouderen in wijken in grote steden. In Doornakkers is dat niet anders. Wijken slimmer maken In Doorakkers, zegt Peter Soethoudt, projectcoördinator namens de gemeente, legt deze gezondheidsproblematiek een grote druk op de mantelzorgers, veelal kinderen en kleinkinderen van deze Turkse senioren. Om de mantelzorgers te verlichten en het zelfstandig wonen van deze ouderen te verlengen, ontstond twee jaar geleden het idee om een beeld-spraakverbinding als Skype bij de ouderen thuis te installeren. Daarbij kon Mensen die elkaar niet kenden deelden tips over bewegen tijdens het stofzuigen de verbinding ook als telefitnessdienst gebruikt worden om deze ouderen met gymnastiekoefeningen in de woonkamer aan te zetten tot meer bewegen en meer bewustzijn te kweken over gezonde voeding. We willen de zorg met digitale diensten in de wijken slimmer maken, omdat het anders onbetaalbaar wordt. In Doorakkers ligt glasvezelkabel, dus een mooie kans om dat met een breed pallet aan diensten te benutten. Uit een inventarisatie onder bewoners kwam naar voren dat de digitale diensten voor de Turkse senioren ook nuttig zijn bij het bestrijden van eenzaamheid en gevoelens van onveiligheid. Ziekte of hulpbehoevendheid zijn niet de enige criteria voor het introduceren van telediensten. De gemeente en partners als de coöperatie Stichting Woonbedrijf mikken met dit Living Lab en de Labs die nog volgen op een gevarieerd aanbod van zorg, wonen, sociale ontmoeting, voorlichting over gezonde voeding en veiligheid, waardoor ouderen meer zelfredzaamheid krijgen. Behalve een belverbinding met de centrale van Zuidzorg Thuiszorg, kregen de deelnemers in hun digitale pakket ook een anti-inbraaksysteem, een automatische alarmering. Stormloop aan aanmeldingen Sadiye Ustüner, zelf van Turkse komaf en projectmedewerkster van Living Lab en vraagbaak voor de deelnemers, werd verrast door de stormloop aan aanmeldingen van Turkse ouderen voor deelname aan het Living Lab in de wijk. Blijkbaar hadden we een gat in de markt aangeboord, maar moesten helaas een wachtlijst aanleggen. Met vijftien Turkse deelnemers tussen de 30 en 70 jaar, zowel mannen als vrouwen, zijn we als proefproject van start gegaan. Eerst een brainstormsessie, met uitleg over beeldtelefonie door middel van een touchscreen en hoe dat de informele zorg ondersteunt, en van de deelnemers te horen welke kansen zij zelf zagen met deze technologie. De iconen op het touchscreen van de firma Novag Touch losten het probleem op dat een aantal deelnemers niet of moeilijk kunnen lezen. Basisvaardigheden in het leren omgaan met touchscreen en Skype kregen de deelnemers, waarvan een aantal nog nooit achter een pc had gezeten, van een instructeur. Toen de apparatuur eenmaal thuis was geïnstalleerd, kwam de hulp ook van de kinderen of kleinkinderen. 6
EHEALTH De deelnemers ondergingen van tevoren ook een gezondheidscheck, want het kon niet zo zijn dat zij volledig ongetraind risico s op blessures of erger zouden lopen. Gegevens over bloeddruk, gewicht, cholesterolgehalte en eventuele aandoeningen werden opgeslagen in de database van de beweegcoach van Top Support, een medisch sportgezondheidscentrum van het St. Anna Ziekenhuis in Eindhoven, dat de gezondheidsontwikkeling van de deelnemers aan het beweegprogramma volgde. Hiervoor kregen de deelnemers ook een digitale weegschaal, een bloeddrukmeter en een activity monitor, een klein apparaatje voor bevestiging aan de rok of om mee te nemen in de broekzak, dat het dagelijks calorieverbruik (vetverbranding) registreerde. Deze gegevens werden dagelijks, zes tot negen maanden lang, doorgegeven aan de beweegcoach. Wekelijks een of twee keer wandelen in de wijk door de groep deelnemers onder begeleiding van de beweegcoach was één onderdeel van het programma. Door de gezamenlijke wandelingen, zegt Ustüner, kon de coach wat meer inzicht krijgen in de leefstijl van deze mensen en hen gerichter adviseren. Mensen die elkaar niet kenden, raakten bevriend en deelden informatie over voeding, hoeveelheid calorieën en tips over bewegen tijdens het stofzuigen. Er was ook een man die besloot niet meer met zijn auto tot pal voor de supermarkt te rijden, maar de laatste 500 meter te lopen. Calorieverbruik Het andere deel van het beweegprogramma: een half uur per week thuis lichamelijke oefeningen uitvoeren op instructies van de beweegcoach via de Skype-verbinding. De intensiteit van de oefeningen, zoals buigen, knielen of strekken, werd afgestemd op de fysieke mogelijkheden van de deelnemers. Bleken deelnemers minder calorieën te hebben verbruikt dan in hun beweegschema was voorzien, dan spoorde de coach hen tot extra inspanning aan. Maar ook de kinderen van de deelnemers, zegt Ustüner, zijn ingeschakeld om op de achtergrond als coach en stimulator te fungeren. Na negen maanden, de looptijd van het beweegprogramma, werd van iedere deelnemer door gezondheidswetenschappers de balans van de gezondheidswinst opgemaakt. De verwachtingen werden overtroffen, aldus Peter Soethoudt. Het gemiddelde Een half uur per week thuis lichamelijke oefeningen uitvoeren op instructies van de beweegcoach via de Skype-verbinding. gewichtsverlies van de deelnemers was 2,4 kilo, met uitschieters naar boven van 21 kilo zoals bij mevrouw Aktürk. De gemiddelde toename in activiteit was opgelopen van 580 kcal naar 656 kcal. De daling in bloeddruk De kans op een hartaanval was met 45 procent teruggelopen bedroeg gemiddeld acht procent. De kans op aandoeningen van de kransslagader was met 29 procent verlaagd en de kans op een hartaanval met 45 procent teruggelopen. Sadiye Ustüner: De leefstijl van alle deelnemers is ingrijpend veranderd. Na het digitale beweegprogramma was beweging zo normaal geworden dat deze mensen zijn blijven wandelen of hun gymnastiekoefeningen, bijvoorbeeld online via een dvd, gewoon voortzetten. Het touchscreen en randapparatuur hebben de deelnemers voor een zacht prijsje kunnen overnemen. Eén deelneemster is volledig gestopt met medicijngebruik en heeft haar eetgewoonten veranderd. Een andere Turkse deelneemster heeft drie zwemdiploma s behaald. Pter Soethoudt: Gedragsverandering en verbetering van de kwaliteit van leven is dus mogelijk met persoonlijke begeleiding en hulp van ict, vooropgesteld dat de ict ook door de potentiële gebruiker wordt geaccepteerd. Want dat is steeds uitgangspunt van Living Lab-experimenten in de wijken: de ict die we inzetten moet zeer laagdrempelig en gebruiksvriendelijk zijn. Na Doornakkers zijn bewoners, ook van niet-allochtone doelgroepen, van twee andere volkswijken in Eindhoven aan de slag gegaan met digitale diensten uit Living Lab ehealth. En mevrouw Aysa Aktürk: Door de 21 kilo die ik ben kwijtgeraakt voel ik me fitter. Ik kook nu ook gezonder. Skype en touchscreen hebben veel in mijn leven veranderd. Ik kan nu mijn broer in Turkije zien als ik met hem praat! En op Skype luister ik ook naar de Koran. < Loek Kusiak is freelance journalist 7
Ongelijke machtsverhoudingen Auteur: Mario Gibbels Foto s: Spaarne Ziekenhuis, Dirkzwager, PinkRoccade, Canisius Wilhelmina Ziekenhuis Hoe scheef is de relatie ICT-leveranciers en zorginstellingen? En in hoeverre hebben zorginstellingen dat aan zichzelf te danken? ICT-leveranciers gedragen zich ten opzichte van zorginstellingen vaak als monopolisten, stelt Nicolette Honsbeek, manager ICT bij het Spaarne Ziekenhuis. Toen ze enkele jaren geleden in de zorg begon heeft ze haar ogen uitgekeken. Ik kom uit de wereld van de accountancy en wat hier af en toe gebeurt dat zou daar onvoorstelbaar zijn. Zo kan ik me herinneren dat een aantal huisartsen voor hun waarnemende collega s dossierinzage voor hun patiënten wilden regelen. Twee HIS-leveranciers zeiden dat is goed, dat gaan we maken in het belang van de patiënt, maar een derde leverancier zei ijskoud komt u over anderhalf jaar nog maar eens terug. Die ongelijke machtsverhouding zie je volgens Honsbeek ook terug in de tarieven. Ik kan nog accepteren dat een leverancier bij een nieuw product de investeringskosten moet terugverdienen, maar na verloop van tijd verwacht ik wel weer normale tarieven. Het gaat hier per slot van rekening wel om geld dat voor patiëntenzorg is bedoeld. Hoe komt het toch dat ICT-leveranciers in de zorgsector zoveel macht lijken te hebben? Het probleem is volgens Honsbeek dat het om twee volstrekt verschillende werelden gaat. Men snapt elkaar vaak niet. En in de zorg zijn ze ook wat minder zakelijk en meer gericht op het relationele aspect. Bovendien ontbrak de kennis over ICT in de zorg vaak. Dat laatste herkent Guido van der Logt, lid van de raad van bestuur van het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis, wel. Zijn analyse is dat de ziekenhuizen tien, vijftien jaar geleden veel deskundigen overboord hebben gezet en alleen nog maar IT ers in dienst hebben gehouden voor het beheer en operationeel houden van de systemen. Dat was in die tijd misschien ook nog wel logisch omdat ICT toen voornamelijk ingezet werd voor de administratie. Tegenwoordig is de scope volledig veranderd en wordt ICT ook ingezet voor de patiëntgebonden documentatie met als gevolg dat het een stuk ingewikkelder is geworden. Iedereen roept tegenwoordig dan ook dat ICT in de zorg van strategisch belang is maar de kennis op het gebied van ICT is niet op raad van bestuur-niveau belegd. Van der Logt, die economie en informatica heeft gestudeerd, vreest dat hij een van de weinigen is. Dat zie je onder meer terug in het feit dat ICT voornamelijk wordt gezien als middel tot kostenbesparing en verhoging van de efficiency en niet als mogelijkheid om de effectiviteit te verbeteren en de opbrengsten te verhogen. Van der Logt verwacht dat ICT in de toekomst onderscheidend gaat worden in de zorg. We staan nog maar aan het begin van allerlei nieuwe ontwikkelingen op het gebied van telezorg en ehealth, maar ik verwacht dat patiënten en verwijzers zorgaanbieders gaan selecteren op basis van prestaties op ICT-gebied. Kan een ziekenhuis bijvoorbeeld voor de juiste informatie zorgen als ik thuis behandeld wil worden? En dan heb ik het nog niet gehad over de mogelijkheid om online een afspraak te maken, want dat is toch wel het minste wat je als patiënt van een zorginstelling mag verwachten. Overgangsfase Volgens Theo Bosboom, advocaat bij Dirkzwager en gespecialiseerd in IT-recht, zit de zorg in een overgangsfase. Zorginstellingen, met de ziekenhuizen voorop, worden professioneler en laten zich bij het sluiten van contracten met ICTleveranciers steeds vaker bijstaan door juristen. Het zijn niet langer arme slachtoffers, al heb je natuurlijk nog wel zwakke broeders. Theo Bosboom, advocaat bij Dirkzwager: Zorginstellingen kijken vooral of het een mooi product is. 10
LEVERANCIERS EN ZORGINSTELLINGEN Nicolette Honsbeek, manager ICT bij het Spaarne Ziekenhuis: In de zorg zijn ze wat minder zakelijk en meer gericht op het relationele aspect. Het zijn niet altijd grote dingen, maar soms wel. Hoe is bijvoorbeeld het meerwerk geregeld en wat wordt er nu precies geleverd? Welke modules horen daar wel en niet bij? Alleen een ZIS is te breed geformuleerd, daar krijg je later geschillen over. De ervaring van Bosboom is ook dat het met name bij de implementatie mis gaat. Er is scherp onderhandeld over de licentie en het onderhoud, er zijn kortingen bedongen en vervolgens loopt de implementatie enorm uit. Wie gaat dat dan betalen? Dat blijkt dan niet goed te zijn vastgelegd. In balans Ton Hafkamp, directeur van PinkRoccade Healthcare, heeft niet het idee dat de verhoudingen tussen zorginstellingen en ICTleveranciers zo ongelijk zijn. Ik loop nu al zo n tien jaar mee in de zorg maar ik heb nog nooit ervaren dat de relatie tussen ICTleveranciers en zorginstellingen uit balans is. Wat ik de laatste jaren wel zie is de enorme professionalisering, aan beide kanten. Ook hier loopt sinds enkele jaren een juriste rond die meekijkt bij de contracten die we afsluiten, net zoals ziekenhuizen steeds vaker een jurist inhuren of in dienst nemen. Dat heeft volgens Hafkamp alles te maken met het feit dat ICT steeds meer van strate- gisch belang is voor zorginstellingen en dat de opdrachten alsmaar groter en complexer zijn geworden. In het verleden had je het papier nog als back up, tegenwoordig moet ICT 7x24 uur beschikbaar zijn en daarbij gaat het om instellingen met duizenden medewerkers. Met andere woorden: de software moet het gewoon doen. In je eentje een offerte schrijven is er dan ook niet meer bij, aldus Hafkamp. Dat gebeurt nu in teamverband, waar de juriste dus ook deel van uitmaakt. En het gaat tegenwoordig niet meer om een paar velletjes papier maar om dikke mappen. Andere belangrijke ontwikkeling is volgens Hafkamp dat zorginstellingen samen met ICT-leveranciers nieuwe software ontwikkelen. Wij zetten capaciteit in, zij zetten capaciteit in. En daarbij maken de zorginstellingen duidelijk waaraan onze producten moeten voldoen. Dat betekent dat ze inhoudelijk verantwoordelijkheid nemen en dat vind ik mooi om te zien. Krachten bundelen Hoe kunnen zorginstellingen ervoor zorgen dat de verhoudingen met ICTleveranciers gelijkwaardiger worden? Van der Logt bepleit het zoveel mogelijk werken met open standaarden. Maar hij merkt Al mag het van Bosboom nog steeds wel wat zakelijker. Zorginstellingen zijn erg gericht op de inhoud en kijken vooral of het een mooi product is. Met 10, 20 procent korting zijn ze al blij terwijl ik er bij zorginstellingen vooral op hamer dat al die mooie beloftes die in het voortraject worden gedaan, ook worden vastgelegd in het contract. De beste les is volgens Bosboom helaas nog steeds een keer op je gezicht gaan. Het is een dure les en soms zijn er instellingen die zich vaker aan dezelfde steen stoten. Terwijl de oplossing in wezen eenvoudig is, stelt Bosboom. De software goed toetsen, het contract goed controleren of liever nog zelf opstellen, volgens een vaste procedure met vier vragen als uitgangspunt: wat wordt er gekocht, wat kost het, wanneer is het klaar en wie doet wat? De kennis is er al, het is alleen nog maar een kwestie van het toepassen van die kennis. Bij vrijwel alle contracten die Bosboom met zijn kantoor controleert is er wel iets fout. Guido van der Logt, lid raad van bestuur van het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis: Ik verwacht dat patiënten en verwijzers zorgaanbieders gaan selecteren op basis van prestaties op ICT-gebied. 11