Preventiefiche Afgezonderd tewerkgestelde werknemers 1. Beschrijving Afgezonderd tewerkgestelde werknemer Een werknemer wordt beschouwd als afgezonderd tewerkgesteld als hij zich zowel buiten het gezichts- als het gehoorbereik van andere personen bevindt en als het onmogelijk is voor de andere werknemers om hem onmiddellijk te hulp te snellen als hij een ongeval heeft of in kritieke toestand is. Een werknemer is afgezonderd tewerkgesteld In gevaarlijke omstandigheden In niet-gevaarlijke omstandigheden De aanwezigheid van een persoon die in staat is snel alarm te geven, is vereist. Alarmmiddelen die aangepast zijn aan de omstandigheden, zijn vereist. Artikel 54ter van het ARAB maakt een onderscheid tussen werknemers die afgezonderd tewerkgesteld zijn in gevaarlijke omstandigheden en in niet-gevaarlijke omstandigheden. In gevaarlijke omstandigheden moet een persoon aanwezig zijn die in staat is om snel alarm te geven. In niet-gevaarlijke omstandigheden moeten alarmmiddelen voorzien zijn die aangepast zijn aan de omstandigheden. Gevaarlijke omstandigheden Interpretatie De vraag wat gevaarlijke omstandigheden zijn, moet beantwoord worden door de werkgever en de leden van de hiërarchische lijn, en dit in overleg met de preventieadviseur en/of de arbeidsgeneesheer. Het Comité voor preventie en bescherming op het werk (in de bouwsector: regelgeving na te leven. Reproductie is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 1/ 8 Het preventie-instituut van de bouw
de vakbondsafvaardiging) is bevoegd om voorstellen en suggesties te formuleren voor de onderneming. Als uit de aard van het werk en de risicoanalyse die daarvoor gemaakt wordt, blijkt dat de onmiddellijke tussenkomst van een tweede persoon nodig kan zijn bij een voorzienbaar incident of ongeval, moet de uitvoering van dat werk door afgezonderd tewerkgestelde werknemers verboden worden. Het bepalen van wat gevaarlijke omstandigheden zijn, is dus subjectief. Gevaarlijke omstandigheden: enkele voorbeelden Werken op hoogte Werken met toxische, cryogene stoffen Ingrepen uitvoeren aan elektrische installaties onder spanning of aan machines in werking Lasten hijsen en behandelen of hefwerktuigen bedienen Steigers monteren of demonteren Afbraakwerken Werken in de buurt van stromend water, spoorwegen, putten, Werken onder druk Werken in besloten ruimtes (silo s, tanks, putten, ondergrondse installaties, zie ook art. 53 van het ARAB) 2. Risico s Alleen werken brengt heel wat beperkingen met zich mee. Bij een ongeval kan een noodlijdende werknemer immers moeilijker gered worden en door het isolement is de impact van een ongeval ook groter. Deze dimensies worden al te vaak onderschat in termen van preventie. Geïsoleerde werksituaties, zowel de gebruikelijke als de ongebruikelijke, worden nog onvoldoende vastgesteld in bedrijven. De verplichting om de risico s te analyseren zorgt er nochtans voor dat de werkgever deze situaties op voorhand kan identificeren en kan anticiperen op de mogelijke gevolgen voor de betrokken werknemers en voor hun collega's. Uitvoering van een risicoanalyse Bij de uitvoering van de risicoanalyse in verband met afgezonderde tewerkstelling moeten heel wat verschillende elementen in overweging genomen worden. De analyse moet gemaakt worden in nauwe samenwerking met de arbeiders, want zij kunnen de beperkingen van de activiteit en de werkplek het best inschatten. regelgeving na te leven. Reproductie is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 2/ 8 Het preventie-instituut van de bouw
Beoordeling van de werkplek Een belangrijk onderdeel is de beoordeling van de werkplek en van de aard van de afzondering. Zo moeten onder andere de volgende elementen onderzocht worden: - De te overbruggen afstanden, de hoogte - De staat van de vloer (oneffenheden?) - De aanwezigheid van obstakels - De communicatiemiddelen - De verlichting - De bereikbaarheid voor collega s en hulpdiensten - De zichtbaarheid ten opzichte van eventuele andere werknemers - Het gehoorbereik voor andere werknemers Beoordeling van de activiteit - Onder welke voorwaarden kan de activiteit plaatsvinden op deze werkplaats? - Welke beperkingen brengt de uit te voeren activiteit of taak met zich mee? - Is contact met gevaarlijke producten of apparaten mogelijk? - Wat gebeurt er bij een defect? - Wanneer moet de activiteit uitgevoerd worden (overdag/ s nachts)? - Brengt de activiteit bijkomend struikelgevaar, valgevaar of ander gevaar met zich mee? - Beoordeling van de werknemer Wat is het profiel van de werknemer die afgezonderd tewerkgesteld wordt? Meer bepaald: - Hoe oud is hij? - Wat is zijn ervaring? - Heeft hij een aangepaste opleiding en informatie gekregen? - Wat is zijn gezondheidstoestand? - Hoe groot is de psychosociale belasting als gevolg van de angst voor agressie, de verhoogde verantwoordelijkheid en de afwezigheid van contact met collega s? -... Extra risico s Bij een risicoanalyse over afgezonderde tewerkstelling moet ook nagedacht worden over de extra risico s die deze tewerkstelling met zich meebrengt. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om: - De onmogelijkheid om zelf alarm te slaan in geval van bijvoorbeeld hartfalen, een val of een breuk regelgeving na te leven. Reproductie is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 3/ 8 Het preventie-instituut van de bouw
- Het feit dat andere werknemers een incident niet kunnen vaststellen (omdat ze zich buiten het gezichts- of gehoorbereik van de afgezonderd tewerkgestelde werknemer bevinden) - Extra risico s voor werknemers die zich in de buurt bevinden of voor derden (bijvoorbeeld bij werkzaamheden in de buurt van gevaarlijke producten of apparaten) - Extra veiligheidsrisico s door een verminderde alertheid en de afwezigheid van stimulansen van buitenaf - 3. Regelgeving ARAB Afdeling IX, art. 54 ter: Afgezonderd tewerkgestelde werknemers Elke afgezonderd tewerkgestelde werknemer beschikt over aan de omstandigheden aangepaste alarmmiddelen. Geen enkel werk dat in gevaarlijke omstandigheden moet worden uitgevoerd mag worden toevertrouwd aan een afgezonderde werknemer. De aanwezigheid van een andere persoon die in staat is snel alarm te geven, is noodzakelijk. 4. Preventiemaatregelen Een geschikt alarmmiddel Dit is ieder middel waarmee de werknemer zelf om hulp kan vragen. Andere persoon Bij werken in gevaarlijke omstandigheden moet er verplicht een andere persoon aanwezig zijn. Deze persoon moet geen bijzondere kwalificaties hebben, maar moet wel beschikken over voldoende fysieke en mentale capaciteiten om alarm te kunnen slaan. Deze persoon mag een werknemer zijn, maar dat is geen vereiste. Organisatorische preventiemaatregelen Het is niet altijd mogelijk om alle gevallen van afgezonderd werken te vermijden. Daarom moeten organisatorische preventiemaatregelen genomen worden. Het aantal interventies waarbij een werknemer geïsoleerd moet werken, kan beperkt worden met maatregelen als: - Een aangepaste uurregeling - Werkrotatie - Aandacht voor de samenstelling van de werkploegen - Zorgen dat gevaarlijke werkzaamheden uitgevoerd worden door twee personen regelgeving na te leven. Reproductie is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 4/ 8 Het preventie-instituut van de bouw
- De inrichting van werkposten en -plaatsen kan aangepast worden. Zo kan gestreefd worden naar een beperking van de afgezonderde tewerkstelling of kunnen extra veiligheidsmaatregelen ingevoerd worden. De werkgever moet extra aandacht besteden aan communicatie en de voorlichting van afgezonderd tewerkgestelde werknemers. Deze maatregelen vormen de basis van het preventiebeleid: - Het doorgeven van de werktijden en bijbehorende locaties van de afgezonderd tewerkgestelde werknemer - Het formaliseren van richtlijnen - Het versterken van de communicatiemiddelen -... Organisatie van de hulpverlening De organisatorische maatregelen moeten aangepast zijn in functie van: - Het soort werknemers - De omgeving waarbinnen gewerkt worden - De procedures voor eerste hulp, evacuatie, brand, explosie, - Alarmsystemen - Het soort werkzaamheden en de gebruikte technieken - De werknemers moeten de nodige informatie en opleiding krijgen over de organisatie van de hulpverlening. Ook moet de efficiëntie van deze maatregelen af en toe getest worden. Detectiesystemen Er bestaan verschillende alarmsystemen, die elk hun specifieke kenmerken en voor- en nadelen hebben: Vaste detectiesystemen Enkele voorbeelden van vaste detectiesystemen zijn een bewegingsdetector in het lokaal, een badge voor aanwezigheidsregistratie met een timer en een dodemansknop. Vast systeem Voordelen Nadelen Bewegingsdetector in het lokaal - Eenvoudig te monteren - Goedkoop - Kan foute alarmen geven - De persoon moet zich voortdurend binnen het bereik van de detector bevinden. - De werking kan verstoord worden door vuil op de detector. Badge voor aanwezigheidsregistratie Uitbreiding op de gewone aanwezigheidsregistratie - Niet mogelijk op bouwwerven Niet elk registratiesysteem kan op deze manier aangepast worden. regelgeving na te leven. Reproductie is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 5/ 8 Het preventie-instituut van de bouw
met een timer Dodemansknop - Nuttig voor personen die machines bedienen - De machine stopt onmiddellijk bij alarm. Niet bij alle werkzaamheden en op alle plaatsen mogelijk; vooral geschikt voor personen die niet mobiel moeten zijn Mobiel systeem Mobiele systemen Mobiele systemen zijn systemen die de werknemer met zich kan meedragen en waarmee manueel en/of automatisch een alarm gegenereerd kan worden. Bij de nieuwste mobiele systemen voor afgezonderd tewerkgestelde werknemers wordt automatisch een alarm gegenereerd als de werknemer stopt met bewegen ( no movement alarm ), zich niet langer in verticale positie bevindt of kantelt, valt, ergens tegenaan botst en/of afwijkt van de voorziene gps-positionering. De beste toestellen combineren een mobiele telefoon met een portofoon, push-to-talkknop, paniekknop of man down -systeem, gasdetectie en oplossingen voor werkploegbeheer in één enkel toestel. Risicoanalyse Voor de installatie van alarmsystemen is een voorafgaande analyse van de noden van het bedrijf nodig. Via een risicoanalyse worden de specifieke risico s van afgezonderde tewerkstelling vastgelegd en op basis daarvan wordt het meest geschikte systeem voor automatische alarmering gekozen. De vragen die daarbij gesteld moeten worden, zijn: - In welke zones en situaties wordt afgezonderd gewerkt? - Welke personen worden afgezonderd tewerkgesteld en wat zijn hun noden en beperkingen? - Hoe wordt de hulpverlening georganiseerd in geval van een alarm? - Welk onderhoud hebben de verschillende systemen nodig? Lokalisatie Sommige systemen lokaliseren het alarm met gps-detectie, andere met bakens. Bij systemen met bakens moet de persoon zich binnen het bereik van de bakens bevinden en wordt enkel aangegeven dat er een probleem is in een bepaalde zone (ontvangstbereik van het baken). Met gps-detectie wordt de plaats van het incident veel nauwkeuriger bepaald. Voordelen van combinatietoestellen regelgeving na te leven. Reproductie is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 6/ 8 Het preventie-instituut van de bouw
Deze toestellen zijn goedkoper, kleiner en lichter dan een portofoon en hebben vaak zelfs een betere dekking. Met professionele accessoires kan de hoorbaarheid verbeterd worden in luidruchtige omgevingen. Op die manier kan ook de productiviteit verhoogd worden. De afgezonderd tewerkgestelde werknemers zijn beter beschermd, en de risico's op de werkvloer worden beter opgespoord. Bij noodgevallen wordt automatisch een alarm gegeven: de persoon moet niet zelf drukken, waardoor er sneller gereageerd kan worden (mits er goede noodprocedures zijn). Er wordt ook een alarm gegeven wanneer het slachtoffer bewusteloos is. Figuur 1: Lokalisatie via bakens en via gps Mobiele systemen Voordelen Nadelen Portofoon Gemakkelijk in gebruik Geen alarmknop Bekend Beperkt bereik Goedkoop Systeem met gpslokalisatie Nauwkeurig De persoon moet constant Geschikt voor wie onderweg is met de wagen gevolgd worden om vast te stellen of er een probleem is. Er kan moeilijk een onderscheid gemaakt worden tussen iemand die in nood is en iemand die ter plaatse werkt. DODEMANSALARM Draagbaar toestel met Gemakkelijk overal mee te De persoon moet bij bewustzijn regelgeving na te leven. Reproductie is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 7/ 8 Het preventie-instituut van de bouw
Mobiele systemen Voordelen Nadelen een manuele nemen zijn. alarmknop Goedkoop Kleinere afmetingen (formaat van een gsm), lager gewicht en vaak zelfs betere dekking dan een portofoon Draagbaar systeem gecombineerd met Zelfde voordelen als een manueel alarm Het is niet altijd eenvoudig om een onderscheid te maken extra automatische detectie: - no movement -alarm Ook bruikbaar bij een werknemer die bewusteloos is of niet meer kan bewegen tussen iemand die rust en iemand die bewusteloos is. - man down -alarm - impactalarm Snellere reactie mogelijk, ook wanneer de persoon bewusteloos is Combinatietoestel met gps-detectie en automatische detectie (dodemansalarm) Combinatietoestel met explosieveiligheid en gasdetectie COMBINATIETOESTELLEN De plaats van het ongeval kan automatisch en nauwkeurig bepaald worden. Snellere reactie mogelijk Er kunnen meerdere mogelijke ongevallen gedetecteerd worden. Ook bruikbaar in besloten ruimtes waar een risico op explosie of bedwelming kan bestaan Duurder Duurder 5. Enkele belangrijke aanbevelingen - Zorg dat je beschikt over de contactgegevens van iemand die je kunt contacteren bij problemen. - Zorg dat je de procedures bij noodsituaties kent. - Probeer niet om taken uit te voeren die je onvoldoende goed beheerst. - Als er voor of na het werk een overdracht van het werk gepland is, stel dan zo veel mogelijk vragen om te zorgen dat je in staat bent veiliger te werken. - Geef alle foutmeldingen tijdens de uitvoering door aan de interne preventiedienst. Meer informatie: Deze preventiefiche vervangt navb dossier 100 Afgezonderd tewerkgestelde werknemers. Navb dossier 141 Werken in besloten ruimten Preventiefiche Werken in besloten ruimtes regelgeving na te leven. Reproductie is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 8/ 8 Het preventie-instituut van de bouw