De Raad van Europa I. Ontstaan en karakter Iemand die zich inzicht wil verschaffen in de ontwikkeling van het internationalisme van na de 2e wereldoorlog zal heel wat moeite moeten doen om door de brei aan initiatieven heen te zien. Vooreerst moet hij of zij zich inzicht verwerven in wat zich daarvoor allemaal aan ontwikkelingen heeft afgespeeld. Daarbij ontkomt hij of zij er niet aan om een ruwe indeling naar de aard van de initiatieven dan wel de vorm van de organisatie te maken. En hij/zij zal zich moeten realiseren dat het onmogelijk is om alles wat zich heeft afgespeeld in een hokje te stoppen. Talrijke organisaties met hun speciale commissies zijn verschenen, weer verdwenen of van naam (lees doelstelling) veranderd, door veranderende omstandigheden, dan wel door nieuwe inzichten. Soms zijn die organisaties van overkoepelende aard, dan weer heel gericht op slechts één thema. Organisaties in Europa Beperken we ons tot Europa dan is het beeld niet anders. Zij het, dat we daarbij in ieder geval dié organisaties buiten beeld kunnen houden die zich concentreren op geheel andere cultuurdimensies. Althans voor zover we daar niet inmiddels toch weer mee geconfronteerd worden of zijn geworden. Klaus-Dieter Borchardt maakt een ruwe indeling in 3 groepen van organisaties. * De eerste groep omvat de Europees Atlantische organisaties die zijn voortgekomen uit de relatie met de Verenigde Staten. Daarbij valt te denken aan de economische en militaire samenwerking, veiligheid en defensie. Onder deze groep vallen de OESO, de NAVO en de WEU. * De Europese Eenwording; oorsprong en groei van de Europese Unie, K-D. Borchardt, 1995, Inleiding. Illustr. boven: 1975, Frankrijk, 20 jaar vlag van Europa 1
De tweede groep kenmerkt zich door het open karakter van deelname; zoveel mogelijk landen moeten kunnen deelnemen. Alleen volledige eenstemmigheid geeft de doorslag in besluitvorming in die organisaties, voorts is iedere bijdrage welkom. Onder die groep valt de Raad van Europa. En de derde groep wordt gevormd door die instituten, waarbij de aangesloten landen zich verplichten tot het gezamenlijk streven naar vooraf bepaalde doelen. En hier hebben we het dan over de Europese Unie, haar voorlopers en haar tegenhangers zoals de EFTA. Verwarring in de namen Dit artikel wil iets vertellen over de Raad van Europa. De indeling die hiervoor is gemaakt, toont direkt al dat er wezenlijke verschillen bestaan tussen de instanties: 1) de Raad van Europa en 2) de Europese Unie. Maar voor de onderzoeker blijven de beide organisaties door hun naamgeving en de naamgeving van hun organen verwarring oproepen. Een korte toelichting:! Raad van Europa: Een internationale organisatie in Straatsburg die 47 democratische landen van Europa omvat.! Europese Raad [of Raad van de Europese Unie]: Geregelde bijeenkomsten (tenminste twee maal per jaar) van staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten van de Europese Unie om het beleid van de Unie uit te stippelen.! Parlementaire Vergadering: Beraadslagend lichaam van de Raad van Europa, samengesteld uit vertegenwoordigers (en een gelijk aantal plaatsvervangers), benoemd door de parlementen van de 47 lidstaten.! Europees Parlement: Parlementaire instelling van de Europese Unie, met leden van het Europese Parlement van de lidstaten van de Europese Unie, gekozen in directe verkiezingen. Er bestaat ook de nodige verwarring tussen de instituten NAVO en WEU. Daarop wordt evenwel in dit artikel niet verder ingegaan. Illustr. links: 1958, Frankrijk 2
! Europese Commissie voor de Mensenrechten: Tot november 1998 onderzocht dit internationale lichaam de ontvankelijkheid van alle klachten van individuele klagers of van staten tegen een lidstaat.! Europese Commissie: Het uitvoerend orgaan van de Europese Unie, met zetel in Brussel, dat de juiste toepassing bewaakt van de verdragen van de Gemeenschap en de besluiten van de instellingen van de Unie.! Europees Hof voor de Rechten van de Mens: Zetelt in Straatsburg, dit is het enige werkelijk rechtscollege, ingesteld bij het Europees Verdrag inzake de rechten van de mens.! Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen: Komt bijeen in Luxemburg en verzekert de wetshandhaving bij de interpretatie en toepassing van de Europese Verdragen van de Europese Unie.! Internationaal Gerechtshof: Rechtscollege van de Verenigde Naties dat in Den Haag bijeenkomt.! Europees Verdrag inzake de rechten van de mens: Verdrag, waarbij de lidstaten van de Raad van Europa zijn overeengekomen om de fundamentele vrijheden en rechten te eerbiedigen.! Universele Verklaring van de Rechten van de mens: Aangenomen door de Verenigde Naties in 1948 teneinde op internationaal niveau de bescherming te versterken van de mensenrechten. 3
Congres van Den Haag, 1948 Vanaf 8 t/m 10 mei 1948 vond het eerste Europese Congres plaats voor een Verenigd Europa, het Project Europa'. Meer dan duizend afgevaardigden van zo'n twintig landen, met een groot aantal waarnemers onder wie politieke en religieuze figuren, academici, schrijvers en journalisten, woonden het congres bij. Aan het einde ervan werden resoluties aangenomen, o.m. inzake de installatie van een economische en politieke unie die veiligheid, economische onafhankelijkheid, sociale vooruitgang en het ontwerp van een Europees verdrag voor mensenrechten zou garanderen. Het congres bracht ook verschillen aan het licht, die de voorstanders van een Europese federatie (Frankrijk en België) scheidden van de landen die eenvoudige, intergouvernementele samenwerking wilden, zoals Groot-Brittannië, Ierland en de Scandinavische landen. Op 25 oktober 1948, wordt de 'Europese Beweging' (European Movement) opgericht. Een overkoepelende organisatie voor alle Europese samenwerking. Het wordt voorgezeten door Winston Churchill, Léon Blum, de Gasperi en P.H. Spaak. Niet lang na haar oprichting is een Europees Parlementair Congres onderwerp van bespreking, dat zou leiden tot de oprichting van de Raad van Europa. Verdrag van Londen, 1949 Op 5 mei 1949 ondertekenen 10 Europese landen het 'Verdrag van Londen' tot de oprichting van de Raad van Europa (Council of Europe, CE). De eerste vergadering is van 8 t/m 10 Augustus 1949 in Straatsburg, waarin ook de Raad wordt geinstalleerd. Daarmee is de Raad de oudste politieke organisatie van het continent. De intergouvernementele structuur van de organisatie waarbij België, Denemarken, Frankrijk, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Zweden en Verenigd Koninkrijk. Ill. vorige pag.: 1962 CE Frankrijk Illustr. links: 1974 Ierland Illustr. boven: 1979 CE Frankrijk 4
besluitvorming volgens het unanimiteitsprincipe wordt geregeld, en de afhankelijkheid van de daarop volgende besluitvorming door de afzonderlijke overheden, maakte de concrete realisatie van ideeën en idealen feitelijk uitgesloten. De natuurlijke waarde van de Raad lag en ligt in de rol als 'bruggenbouwer' tussen de verschillende staten. En het is juist deze rol die in later jaren haar waarde bewijst. Bij al deze veranderingen lag het voor de hand de mogelijkheden die de Raad van Europa had in te zetten. Het had als instituut gericht op verdergaande samenwerking aangaande democratie en mensenrechten inmiddels de nodige expertise. Daarmee kreeg vanaf november 1990 de Raad van Europa een pan-europese dimensie waardoor het zich met recht dé organisatie van Groot Europa kan noemen. Pan-Europese dimensie, 1990 Het einde van het Warchaupact en al wat daarmee gepaard ging was één aspect van verandering begin jaren negentig. Een andere factor was dat de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE) omgevormd werd tot een zelfstandige organisatie (OVSE). Voorts werd de EU belast met gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. 1989 Stempel: Rural Conference Noodzakelijkerwijs bracht haar rol ook de nodige veranderingen in de toetredingseisen te stellen aan kandidaat-leden. En daarmee gepaard moest een visie ontwikkeld worden tot welke geografische grenzen het ideaal van het 'Project Europa' zou gaan. Uiteindelijk werd besloten dat ook Rusland en de Trans- Kaukasische landen binnen die grenzen kunnen horen. 1989 stempel: Dimension Humane Doelstellingen De Raad van Europa is een adviserend instituut gericht op het stimuleren van internationale samenwerking. Wat de Raad van Europa onderscheid is dat in haar doelstellingen niet wordt verwezen naar eenwording, het 5
is een intergouvernementele organisatie. Daarbij heeft ze te maken met het beginsel van soevereiniteit. Alle adviezen en voorstellen, zelfs als ze eenduidig worden aangenomen, moeten altijd door de nationale overheden worden geratificeerd. Het lijkt daarmee een instituut voor hoogstens interessante dialogen en het opperen van leuke idealen, maar niets is minder waar. Haar bijdrage aan de Europese eenwording mag niet lichtvaardig worden opgevat. De onderlinge band die wordt bewerkt in het Europese klimaat is van doorslaggevende invloed gebleken op tal van gebieden. Te denken valt aan het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de installatie van het Hof inzake. En daarbij komt dat er in feite geen lidstaten van de Europese Unie zijn die niet eerder lid zijn geworden van de Raad van Europa. 1993 RvE top Wenen De Top van Wenen, 1993 Op de eerste Top van staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten van de Raad van Europa te Wenen, oktober 1993, werd een verklaring aangenomen waarin de pan-europese gedachte van de organisatie wordt bevestigd. De staatshoofden en regeringsleiders kwamen overeen dat de Raad van Europa de rol moest vervullen van hoeder van de democratische veiligheid, gebaseerd op de rechten van de mens, de democratie en de rechtsstaat. Democratische veiligheid, zo werd gesteld, is een wezenlijke aanvulling op militaire veiligheid en een absolute voorwaarde voor vrede en stabiliteit in Europa. De Top van Straatsburg, 1997 Op de tweede Top van staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten van de Raad van Europa te Straatsburg in oktober 1997, namen de staatshoofden en regeringsleiders een actieplan aan. Daarin werd het werk van de Raad van Europa op vier gebieden versterkt: democratie en mensenrechten, sociale cohesie, veiligheid van de burgers, en democratische waarden en culturele verscheidenheid. 6
voor onderwijs;! bevorderen van sociale cohesie en sociale rechten. Zetel De Raad van Europa heeft haar zetel in Straatsburg (Frankrijk). De officiële talen zijn Engels en Frans, maar ook Duits, Italiaans en Russisch worden gebruikt. 1994 Frankrijk Tegenwoordig worden als doelstellingen geformuleerd:! beschermen van de mensen rechten en de rechtsstaat in alle lidstaten;! consolideren van de democratische stabiliteit in Europa door ondersteuning te bieden bij politieke, wettelijke en grondwettelijke hervormingen op nationaal, regionaal en lokaal niveau; Referenties! De Europese Eenwording - Oorsprong en Groei van de Europese Unie, K-D. Borchardt, 1995;! www.coe.int;! Europa Periodiek, jrg. 16 nr. 1, mei 1999, p. 2-3, Raad van Europa: Vorming van het 'Project Europa', Russell-Johnston;! Uitgerekend Europa - Geschiedenis van de Europese integratie, J. Hermans, 1996 Max Molenaar! zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke problemen zoals intolerantie, discriminatie van minderheden, het klonen van mensen, drugs, terrorisme, corruptie en georganiseerde misdaad;! bevorderen en ontwikkelen van een Europese culturele identiteit, met bijzondere aandacht 7