Hoe bouwmaterialen beoordelen op vlak van milieu gezondheid duurzame ontwikkeling? 1
Overzicht 1 Inleiding: duurzaam / bio-ecologisch bouwen 2 Bouwmaterialen & overzicht keuzebasis 3 EPD 4 LCA 5 Labels 6 Bio-ecologische keuzebasis & voorbeelden 7 Meer info 1 Inleiding Bio- ecologisch bouwen duurzaam bouwen 2
Voorstelling VIBE vzw 1 VIJFENTWINTIG JAAR ERVARING 2 VORMING & SENSIBILISERING 3 ONDERSTEUNING, BEGELEIDING & ADVIES 4 BOUWADVIES 5 WONEN MET DE NATUUR 6 ERKENNING & LABEL BOUWSECTOR 7 NATUREPLUS 8 ECO-BOUWPOOLS Duurzaam / bio-ecologisch DUURZAAM BOUWEN = sterk = blijven duren BIO-ECOLOGISCH BOUWEN & WONEN - bio gezondheid - ecologisch milieu 3
Duurzaam / bio-ecologisch GEÏNTEGREERDE VISIE! - ruimtegebruik - materialen - energie - milieu - gezondheid - water Duurzame ontwikkeling!!! C2C!!! Duurzaam / bio-ecologisch biologische kringloop technische kringloop 4
Duurzaam / bio-ecologisch Driestappenstrategie 1) Voorkom onnodig gebruik 2) Gebruik eerst eindeloze bronnen 3) Gebruik eindige bronnen optimaal Duurzaam / bio-ecologisch Arch. Mark Depreeuw Arch. Etienne Hoeckx 5
Duurzaam / bio-ecologisch Ir.- Arch. Herwig Van Soom Duurzaam / bio-ecologisch Arch. Herwig Van Soom Arch. Alexis Versele 6
Duurzaam / bio-ecologisch Arch. Alexis Versele Arch. Dirk Wauters Duurzaam / bio-ecologisch Arch. Luc Eeckhout Arch. Luc De Meyer 7
Duurzaam / bio-ecologisch Arch. Luc Eeckhout Arch. Herman Remes Duurzaam / bio-ecologisch Arch. Dirk Wauters Arch. Marij Gabriëls Arch. Vincent Szpirer 8
2 Bouwmaterialen kiezen Overzicht methodes gezonde & milieubewuste materiaalkeuze Bouwmaterialen: kiezen BOUWEN BOUWMATERIALEN! Belang? Milieu: - 40 % wereldwijd grondstoffenvebruik - VITO & Institut Wallon Gezondheid: - 80-90 % in binnenruimte - BIM Relatief? 2040? 9
Bouwmaterialen: kiezen BASIS KEUZE (milieu & gezondheid)? 1) info producenten 2) lijsten / classificaties 3) algemene milieudata 4) LCA-gegevens 5) labels Bouwmaterialen: kiezen INFO PRODUCENTEN / VERKOPERS 10
Bouwmaterialen: kiezen LIJSTEN / CLASSIFICATIES - milieu- invalshoek - gedeeltelijk gegevens - gedeeltelijk veronderstellingen - vereenvoudigde LCA-benaderingen Bouwmaterialen: kiezen ALGEMENE MILIEUDATA - bedrijfs- invalshoek - gedeeltijke gegevens - algemeen akkoord NL: MRPI D: AUB Fr: INIES EU: EPD 11
Bouwmaterialen: kiezen LCA - van-wieg-tot-graf - zo veel mogelijk criteria - discussies Bouwmaterialen: kiezen LABELS - eenduidig - gemakkelijk - criteria? - controle? 12
3 EPD Environmental product declarations Bouwmaterialen: EPD EPD: kenmerken - ISO 14040 - geen vergelijkingen - verbetering milieuprestaties - evaluatie gebouwniveau - CEN eindresultaat? 13
Bouwmaterialen: EPD EPD: EU-acties infobron voor evaluatie gebouwen - CEN TC350 integrated environmental performance of buildings - WG1 (environmental performance of buildings) - WG2 (building life cycle) - WG3 (product level: PCR for EPD) PCR construction products (klaar 2008) - CEN TC351 assessment of release of dangerous substances milieubeweging??? 4 LCA Levenscyclusanalyse 14
Bouwmaterialen : LCA GRONDSTOF delving transport verwerken tot bouwmateriaal BOUWMATERIAAL transport bouwen GEBOUW afwerking onderhoud afbraak AFVAL transport verwerking WINNINGSFASE PRODUCTIEFASE BOUWFASE BEWONINGSFASE AFVALFASE Bouwmaterialen : LCA Doelbepaling / reikwijdte?.evaluatie.optimalisatie.strategische planning.marketing -systeemgrenzen -functionele eenheid -kwaliteit gegevens (bronnen) -vereenvoudigingen & aannames -beoordelingsmethodologie - 15
Bouwmaterialen : LCA Moeilijkheden - beschikbaarheid gegevens - kwaliteit gegevens - inbrengen gerecycleerde materialen - afweging ongelijksoortige milieu-effecten Bouwmaterialen : LCA (NIBE) 16
Bouwmaterialen : LCA DISCUSSIES - kwantitatief! - kwalitatief? - weging - classificatie Bouwmaterialen : LCA 17
Bouwmaterialen : LCA Weging? - altijd weging! - panel - distance-to-target - monetarisering milieukosten schoolrapport Bouwmaterialen: LCA / NIBE 18
Bouwmaterialen: LCA / NIBE 1- EMISSIES 2- UITPUTTING 3- LANDGEBRUIK 4- HINDER + 3 milieumaten : - vast afval - primaire energie - transport Bouwmaterialen: LCA / NIBE 1- EMISSIES (CML).broeikaseffect.ozonlaagaantasting.menselijke toxiciteit.toxiciteit zoet water.toxiciteit bodem.fotochemische oxidantvorming.verzuring.eutrofiëring 19
Bouwmaterialen: LCA / NIBE 2- UITPUTTING (TWIN).biotische grondstoffen.abiotische grondstoffen.energiedragers 3- LANDEBRUIK (Eco-Indicator 99) 4- HINDER.stank (CML).geluid wegtransport (Müller-Wenk).geluid productie (TWIN).licht (TWIN).kans op ongevallen (TWIN) Bouwmaterialen: LCA / NIBE GEZONDHEIDSCRITERIA.fysisch.chemisch.biologisch.ergonomie.veiligheid 20
Bouwmaterialen: LCA / NIBE Emissies Verborgen milieukosten - broeikaseffect 0,091 / kg CO 2 eq. - ozonlaagaantasting 5724,691089 / kg CFC-11 eq. - humane toxiciteit 0,048 / kg 1,4-DB eq. - aquatische toxiciteit (zoet water) 0,048 / kg 1,4-DB eq. - terrestrische toxiciteit 0,048 / kg 1,4-DB eq. - fotochemische oxidantvorming 4,402 / kg C 2H 4 eq. - verzuring - eutrofiëring 2,723 54,454 / kg SO 2 eq. / kg PO 4 eq. Uitputting: - biotische grondstoffen 0,042 / mbp - abiotische grondstoffen 0,042 / mbp - energiedragers 0,042 / mbp Landgebruik 0,201 PDF*m 2 yr Hinder ten gevolge van: - stank 0,0000000233 OTV m 3 - geluid door wegtransport 321,946 DALY - geluid door productieprocessen 0,000000149 / mbp - licht 0,024 / mbp - kans op calamiteiten 0,024 / mbp Bouwmaterialen: LCA / NIBE MILIEU Klasse 1 beste keuze 2 goede keuze 3 aanvaardbare keuze 4 minder goede keuze 5 af te raden keuze 6 slechte keuze 7 onaanvaardbare keuze GEZONDHEID + geen risico s 0 geringe risico s - risico s 21
Bouwmaterialen: LCA / NIBE Bouwmaterialen: LCA / NIBE 22
Bouwmaterialen: LCA / NIBE Bouwmaterialen: LCA / NIBE 23
5 Labels Kort & (soms) goed Bouwmaterialen: labels Soorten labels: - volgens type (I, II, III) - volgens karakter - verplicht - vrijwillig - volgens instantie - officieel (overheid) - collectief privé - privé 24
Bouwmaterialen: labels Soorten labels: - volgens criteriacategorie - milieu - gezondheid - sociaal - herkomst / regio - kwaliteit - duurzaamheid -... Bouwmaterialen: labels Soorten labels: - volgens productcategorie - bouwmaterialen - elektrische toestellen - cosmetica - voeding - textiel -... - verscheidene - volgens criteriastrengheid - breder marktaandeel (haalbaarheid) - topproducten (voortrekkers) 25
Bouwmaterialen: labels Bouwmaterialen: labels / natureplus - 30 % traditionele markt - meer verantwoorde producten - haalbaarheid - bio-ecologische topproducten - strengste normen - uitsluitingscriteria 26
Bouwmaterialen: labels / natureplus - eco - Umweltinstitut (Keulen, D) - IBO - Österreichisches Institut für Baubiologie und Ökologie (Wenen, A) - IUG - Institut für Umwelt und Gesundheit (Fulda, D) - Bremer Umweltinstitut (Bremen, D) - TUV Süddeutschland Bau und Betrieb (München, D) - NIBE - Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (Nl) Bouwmaterialen: labels / natureplus Basiscriteria: - minstens 85 % nagroeibare en/of minerale grondstoffen - grondstoffen in voldoende mate aanwezig - geen milieu- en gezondheidsbelastende stoffen - beperkt energieverbruik bij productie - geringe emissies bij productie en gebruik - ecologisch geoptimaliseerde verpakking - juiste en duidelijke verwerkingsvoorschriften - Volldeklaration 27
6 Bio-ecologisch kiezen Achtergronden & keuzebasis bio-ecologsiche bouwmaterialen Bouwmaterialen: bio-ecologisch 28
Bouwmaterialen: bio-ecologisch 1 NAGROEIBAAR (hernieuwbaar) -teeltbaar -composteerbaar 2 MINERAAL (oppervlaktedelfstoffen) - natuurlijk 3 SYNTHETISCH (aardolieproducten) -(petro)chemische productie 4 AFVAL -soms inert -soms milieu- en gezondheidsschadelijk Bouwmaterialen: bio-ecologisch 1 NAGROEIBAAR (hernieuwbaar) -teeltbaar -composteerbaar 2 MINERAAL (oppervlaktedelfstoffen) - natuurlijk -secundaire grondstoffen - onuitputtelijk bij goed beheer - wereldwijd lokaal beschikbaar - ontwikkeling lokale economiën - c2c 29
Bouwmaterialen: bio-ecologisch - Natuurlijke basisgrondstoffen - Geen / minimum chemische stoffen - Gezond - Milieuverantwoord Bouwmaterialen: bio-ecologisch Baksteen en andere, HSB, stroleem, strobalen 30
Bouwmaterialen: bio-ecologisch Afwegingskader VIBE vzw Stap 1naturepluslabel Stap 2nagroeibare (lokale) grondstoffen + gezond en milieuverantwoord (NIBE, andere) Stap 3quasi eindeloze (lokale) minerale + gezond en milieuverantwoord (NIBE, andere) Alternatieven: gezocht in NIBE-milieuscore: 1>2>3>4 Af te raden: slechte NIBE-milieuscore (7, 6, 5) Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Inleiding Grootste milieu-impact? Volgens Greencalc: Bij nieuwbouw: Draagconstructie: 40 à 45% van de milieukosten Schil: 40 à 45% van de milieukosten Bij bestaande gebouwen: Milieukosten draagconstructie en schil nemen af Milieukosten afwerking (dakbedekking, wand- en vloerafwerking, schilderwerk ) nemen toe 31
Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Inleiding Te vermijden materialen (milieu) Materialen uit NIBE-klasse 5,6,7: Tropisch hout zonder FSC-label Koperen dakbedekking PUR-vloerisolatie Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Inleiding Grootste gezondheidsimpact? Verven Vloerafwerking Muurafwerking Meubelplaten Lijmen Houtbeschermingsmiddelen Schoonmaakproducten 32
Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Inleiding Te vermijden materialen (gezondheid) Soepele plastic producten (b.v. PVCvloerbekleding ) Afdichtingskitten met weekmakers Verven met veel VOS, zware metalen Meubelplaten met formaldehyde Lijmen met veel VOS, formaldehyde Houtbeschermingsmiddelen met biociden en/of pesticiden Schoonmaakproducten met javel, formaldehyde Gipsplaten op basis van fosfogips Bio-ecologische bouwmaterialen Bio-ecologische HSB 33
Bio-ecologische bouwmaterialen Bio-ecologische HSB Hout zonder petrochemische verduurzaming Voorwaarden: Spintvrij hout van kernhoutbomen (10%) Houtvochtgehalte < 20% Buitenzijde: dampopen wind- en waterdichte houtvezelplaat Binnenzijde: dampremmende luchtdichting (luchtdicht afgeplakte OSB of dampremmende folie) Cursus Duurzaam bouwen - West-Vlaanderen - 22 april 2008 Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB Houtskeletbouwmuur 34
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw> Muren > HSB > Gevelafwerking Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Gevelafwerking Keuze 1: streekeigen onbehandeld hout met FSC-label (1a-3a) Keuze 2: thermisch gemodificeerd hout met het FSClabel of tropisch hout met het FSC-label (1a-3b), natuursteen leien (1a) Klassiek + aanvaardbaar alternatief: keramische tegels (3b), vezelcementplaat (3b), HPL-plaat (3a/b) 35
Bio-ecologische materialen Opbouw> Muren > HSB > Wind- en waterdichting Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Wind- en waterdichting Keuze 1: halfzachte isolerende houtvezelplaat met het natureplus-label Keuze 2: halfzachte isolerende houtvezelplaat Keuze 3: dampopen winddichtingsfolie Klassiek + aanvaardbaar alternatief: vezelcementplaat 36
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie Keuze 1: Isolatiemateriaal met naturepluslabel Keuze 2: Isolatiemateriaal uit nagroeibare grondstoffen, b.v. schapenwol, papiervlokken, houtvezel, vlas, hennep, kurk Klassiek + aanvaardbaar alternatief: rotswol, glaswol 37
Bio-ecologische materialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie > Milieu & gezondheid Vlas NIBE-klasse milieu 1c Natureplus x NIBE-klasse gezondheid 0 Emissies / Hennep? x? / Papiervlokken Houtvezelzacht 1a? Nog geen criteria x 0? Stof en boorzouten / Kurk 1a - + / Schapenwol 1a - + Rotswol 2c - - Losse min. vezels, ureumformaldeh yde Bio-ecologische materialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie > Technische kenmerken Vlas (12 cm) lambdawaardeλ d (W/mK) 0,038 à 0,040 warmteopslagcap. c (J/kgK) 1550 à 1660 volumemass a van een materiaal ρ (kg/m³) 23 à 35 diffusieweerst andsgetal µ 1 à 2 Kostprijs euro/m² 11,5 Hennep (12 cm) 0,039 à 0,040 1600 à 1700 24 à 45 1 à 2 20,3 Papiervlokk en (12 cm) 0,038 à 0,040 1600 à 2150 25 à 60 1 à 2 5 Houtvezelzacht (12 cm) 0,039 à 0,040 2000 à 2100 45 à 140 1 à 5 18,7 Kurk (12 cm) 0,040 à 0,043 1670 96 à 120 5 à 30 21,5 Schapenwol (12 cm) 0,041 1720 25 4,1 à 4,7 36,2 Rotswol 0,037 1030 48 1,3 9,6 38
Bio-ecologische materialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie > Technische kenmerken Vlas Technische goedkeuring ETA Brandklasse (Europees) E/C-s2,d0 ETA: European Technical Approval Hennep Papiervlokk en Houtvezelzacht ETA ETA, MPA ETA, MPA E/D-s3,d0 E/C-s2,d0 E ATG: Agrément Technique/Technische goedkeuring Kurk / E Schapenwol Rotswol / ATG E A1 Brandklasse: F> E > D > C > B> A2>A1 Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Luchtdichting 39
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Luchtdichting Keuze 1: luchtdichtingsplaat of -folie met naturepluslabel Keuze 2: harde houtvezelplaat, OSB of dampremmend membraam uit papier Klassiek + aanvaardbaar alternatief: dampremmend membraan uit PE Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Stenen muur 40
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Stenen muur > Bepleistering Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Stenen muur > Bepleistering Keuze 1: pleister met natureplus-label Keuze 2: leempleister Keuze 3: kalkpleister Klassiek + aanvaardbaar alternatief: zuivere RO-gips of natuurgips Af te raden: cementpleister 41
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Renovatie Bestaande muur langs de buitenzijde geïsoleerd Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Renovatie > Isolatie 42
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Renovatie > Isolatie Keuze 1: houtvezelplaat bepleisterd met trasskalk Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak Hellend dak 43
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw> Daken > Hellend dak > Dakbedekking Keuze 1: houten leien uit duurzame bosbouw, Keuze 2: natuursteen leien, of keramische dakpannen Klassiek + aanvaardbaar alternatief: betonnen dakpannen, vezelcementleien of -platen Af te raden: koper, zink, aluminium Bio-ecologische bouwmaterialen 3. Opbouw > Daken > Hellend dak > Wind- en waterdichting 44
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak > Wind- en waterdichting Keuze 1: halfzachte isolerende houtvezelplaat met het natureplus-label Keuze 2: halfzachte isolerende houtvezelplaat Keuze 3: dampopen winddichtingsfolie Klassiek + aanvaardbaar alternatief: vezelcementplaat Af te raden: microgeperforeerde kunststof onderdakplaten Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak > Isolatie Keuze 1: Isolatiemateriaal met naturepluslabel Keuze 2: Isolatiemateriaal uit nagroeibare grondstoffen, b.v. schapenwol, papiervlokken, houtvezel, vlas, hennep, kurk Klassiek + aanvaardbaar alternatief: rotswol, glaswol 45
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak > Luchtdichting Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak > Luchtdichting Keuze 1: harde houtvezelplaat met naturepluslabel Keuze 2: dampremmend membraam uit papier Klassiek + aanvaardbaar alternatief: dampremmend membraan uit PE 46
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Plat dak Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Plat dak 47
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer 48
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Vloerafwerking Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Vloerafwerking Keuze 1: vloerafwerking met het naturepluslabel Keuze 2: hout, kurk Klassiek + aanvaardbaar alternatief: linoleum, grèstegels Af te raden: vinyl, PVC 49
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Chape Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Chape Keuze 1: stamplemen vloer Keuze 2: kalkchape/trasskalkchape Keuze 3: anhydrietchape Klassiek + aanvaardbaar alternatief: cementchape met CEM I 50
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw> Vloeren > Thermovloer > Isolatie Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Isolatie Keuze 1: geëxpandeerde kurkplaten, houtvezelplaten in oliepapier Keuze 2: cellenglas, perliet, vermiculiet Klassiek + aanvaardbaar alternatief: rotswol, resolschuim, polystyreenplaten 51
Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Tussenvloeren > Elastische laag Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Tussenvloeren > Elastische laag Keuze 1: elastische laag met naturepluslabel Keuze 2: kokosmat, houtvezelisolatie, kurkplaat, vlasvilt, schapenwol Klassiek + aanvaardbaar alternatief: rotswol, glaswol 52
Bio-ecologische bouwmaterialen Afwerking > Muurverf Bio-ecologische bouwmaterialen Afwerking > Muurverf Bindmiddel Oplosmiddel Pigmenten Alkydhars Organisch oplosmiddel (VOS) (vaak white spirit) Synthetische verf Solventbasis (Alkydverf/High solid-alkydverf) Waterbasis (Acrylaatverf/ Vinylverf) Acrylaathars/vin ylhars Water en 5-10% organisch oplosmiddel (VOS) Van organische (petrochemische) of minerale oorsprong Solventbasis Natuurlijke harsen, oliën (o.a. lijnolie, houtolie), minerale bindmiddelen (o.a. kalk, kalkcaseïne, leem) Terpentijn of citrusolie Natuurverf Waterbasis Water Van organische (plantaardig of dierlijk) of minerale oorsprong 53
Bio-ecologische bouwmaterialen Afwerking > Muurverf Keuze 1: verf met naturepluslabel Keuze 2: natuurverf op waterbasis Keuze 3: natuurverf met oplosmiddel (citrusolie, gomterpentijn ) Klassiek + aanvaardbaar alternatief: verf op basis van petrochemische grondstoffen met water als oplosmiddel, bv latex Af te raden: alkydverf Bio-ecologische bouwmaterialen Buitenschrijnwerk Keuze 1: streekeigen onbehandeld hout met FSC-label Keuze 2: streekeigen onbehandeld hout Keuze 3: tropisch hout met FSC-label Klassiek + aanvaardbaar alternatief: hout-alu Af te raden: aluminium, tropisch hout zonder FSClabel, PVC, PUR 54
Bio-ecologische bouwmaterialen Buitenschrijnwerk Bio-ecologische bouwmaterialen 7. Extra info Fiches www.vibe.be/downloads/ Fiches > Keuzefiches Jeugdwerkinfrastructuur > Technische fiches Databank met door VIBEerkende adressen en producten www.vibe.be/adressen_en_producten/ 55
Bouwmaterialen: VIBE-databank www.vibe.be/adressen & producten Producten Diensten Adressen (erkenningsprocedure / VIBE-label) - lijsten - zoeken Bouwmaterialen: VIBE-fiches www.vibe.be/downloads Fiches Jeugdwerkinfrastructuur 56