tijd nemen om te bouwen Uitdagingen van de komende gemeentelijke legislatuur, trends en hervormingen die het lokale fin. beleid zullen bepalen Frank Lierman Chief Economist, Dexia Bank Arnaud Dessoy Verantw. studies Public Finance, Dexia Bank
Inhoud Omgevingsfactoren die de algemene werking van de gemeenten beïnvloeden Belangrijke evoluties met impact op ontvangsten Belangrijke evoluties met impact op uitgaven 70
Waarom deze publicatie? In samenwerking met VVSG en UVCW Publicatie : maart 2007 Structuur fiche : Omschrijving problematiek? Regelgevend kader Timing Financiële impact Andere impact Verwante dossiers Bijkomende informatie 71
3 groepen (16 thema's) Omgevingsfactoren Impact op ontvangsten 16 thema's met financiële aspecten Impact op uitgaven 72
Omgevingsfactoren Impact op ontvangsten 1 2 3 4 Groep 1 (thema 1 tot 4) Macro-economische context Gemeentehervorming E-government Vergrijzing van de bevolking Impact op uitgaven 73
Omgevingsfactoren Internationaal globalisering Bedreiging : tewerkstelling Kansen : - koopkracht -uitvoer - lage inflatie - lage rente Risico's : - VS-tekorten - geopolitieke schokken 1 Economische vooruitzichten Macro-economische context 74
Omgevingsfactoren 1 Economische vooruitzichten Macro-economische context België % jaarlijkse groei BBP Gezinsbesteding. Bedrijfsinvesteringen Woningbouw Uitvoer Invoer Inflatie Lopende rek.* Begrotingssaldo* Schuld* 2000 / 2005 1,9 1,6 2,8 2,0 3,7 3,7 2,4 3,9 0,1 100,7 2006 / 2011 2,2 1,8 2,8 1,3 5,4 5,3 1,9 2,6-0,7 84,6 75 In % van het BBP / Bron : Federaal Planbureau en Dexia Bank Research
Omgevingsfactoren Overheidsfinanciën in keurslijf Macro-economische context Ambitie : 1,5 % overschot in 2013 Ontvangsten bedreigd door o.a. - personenbelastingverlaging - lagere sociale lasten - daling onroerende voorheffing,... Compensatie door : - hogere roerende voorheffing - betere bestrijding fiscale fraude,... Uitgaven stijgen door : - duurdere gezondheidszorg - meer pensioenen + profiteren van : - tragere loonstijgingen - minder kinderbijslagen 1 76
Omgevingsfactoren Financiële lokale besturen : evenwichtsoefening Inkomsten bedreigd door :- lagere federale personenbelasting - lagere energiedividenden - uitdoving Eliataks (Vlaanderen) 1 Macro-economische context Uitgaven lopen op door : - sociale akkoorden en pensioenen ambtenaren - vergrijzing en ouderenzorg - Politiezone, brandweerzones 77
Omgevingsfactoren Financiële lokale besturen : evenwichtsoefening Compensatie door : - belastingverhogingen (APB, OV, Lokale) - tariefverhogingen - besparingen - bijkomende gewest- en/of federale middelen - actief vastgoedbeheer - minder investeringen - lagere rentelast 1 Macro-economische context 78
Omgevingsfactoren 2 Gemeentehervorming Problematiek Vlaanderen Gemeentedecreet Ambitie : modern, democratisch & efficiënt management 3 pijlers : de regulering & afstemming regels meer gemeentelijke autonomie & ruimte voor lokaal maatwerk vereenvoudiging 79 Wallonië Code de la démocratie locale et de la décentralisation Ambitie : meer democratie, duidelijkheid & efficiëntie, alsook groter gewicht keuze kiezer 4 doelstellingen : versterking directe democratie aanwezigheid beide geslachten inkrimping termijn tussen verkiezingen & functieopneming synergie OCMW & gemeenten
80 Omgevingsfactoren 2 Gemeentehervorming Financiële impact Vlaanderen Meerjarenplanning legislatuur - strategische nota - financiële Jaarlijks budget - beleidsnota - financiële nota (exploitatie, investering, liquiditeiten) Financieel beheerder - voorafgaande krediet- en wetmatigheidscontrole - ontvangsten - betaling - debiteurenbeheer Gewestelijke externe auditcomissie Dubbele boekhouding
Omgevingsfactoren 2 Gemeentehervorming Financiële impact Wallonië Grotere synergie tussen gemeenten & OCMW om werkingskosten te beperken Controle lokale financiën versterking toezicht hervorming boekhouding : - meerjarenbegrotingstraject - investeringen - analytisch systeem betere interne controle geconsolideerde benadering en externe controle paragemeentelijke instellingen inspectiedienst 81
Omgevingsfactoren 3 E-government Problematiek : - gebruikt informatie- en communicatietechnologie om administratieve processen & overheidsstructuren te optimaliseren - ambitie : verhoging bereikbaarheid en verkorting wachttijden via diensten voor burgers, bedrijven en overheid onderling 82
Omgevingsfactoren 3 E-government 83 Iniatieven op lokaal vlak - interne reorganisatie -e-loketten - websites met alle info en met dienstverlening - elektronische identiteitskaart Dexia Bank aanbod - gecodeerde dagafschriften - elektronische rekeningafschriften (PaPyRuS) - Dexia Pay Button Financiële impact - draagwijdte en wijze van implementatie - kostenbesparing op termijn
Omgevingsfactoren 4 Vergrijzing Problematiek % personen 65 jaar op 01/01/2004 < 13,30 13,30-14,40 14,41-15,19 15,20-15,79 15,80-16,33 16,34-16,86 16,87-17,45 17,46-18,23 18,24-19,29 > 19,29 84
Kerngegevens Omgevingsfactoren 4 Vergrijzing Demografische verouderingsindicatoren België Vlaanderen Wallonië Brussel # actieven / 60+ 2005 2,5 2,4 2,6 2,8 2015 2,1 2,0 2,1 2,7 veroudering actieven 2005 108,1 111,9 109,3 84,4 2015 110,3 116,4 107,7 87,9 veroudering ouderen 2005 20,2 19,1 21,1 24,4 2015 21,7 21,7 22,9 23,4 gemiddelde leeftijd 2005 40,1 40,7 39,5 38,5 2015 41,6 42,5 40,8 39,0 85 Bron : NIS
Omgevingsfactoren 4 Vergrijzing Financiële impact 86 Daling gemeenteontvangsten uit aanvullende personenbelasting Stijgende uitgaven : Woonbeleid (sociale huisvesting, premies, kwaliteit) Zorgvoorzieningen ouderen - + 43 à 56 000 bijkomende bedden (nu : 126 000) - + 29 à 40 % thuisverpleging - kwaliteit - actief ouderenbeleid Hoe financieren? Verhoging belastingen (APB, OV, Lokale) Verlaging dienstverlening aan ouderen Verhoogde tarifering Herbekijken van uitgavenstructuur Nieuwe leningen PPS, onroerende leasing,...
Groep 2 (thema 5 tot 8) Omgevingsfactoren Impact op ontvangsten Impact op uitgaven 5 6 7 8 Hervorming van personenbelasting Fiscaal pact & gewestelijke belastinghervormingen Hervorming van het Gemeentefonds Vrijmaking van energiemarkt 87
Impact op ontvangsten 5 Problematiek Hervorming van personenbelasting Federale hervorming doet belastingdruk personenbelasting dalen, impact voor burgers gespreid van 2002 tot 2005 = belastinggrondslag voor aanvullende personenbelasting gemeenten Groei aanvullende belasting gemeenten fors geremd in 2005 & 2006 Zowat 3,5 mia EUR verlaging (belastinggrondslag) Relatief belang APB in gemeenteontvangsten (Vlaanderen 19,2 %, Wallonië 14,7%, Brussel 10,1 % in 2005) 88
Impact op ontvangsten 5 Financiële impact Hervorming van personenbelasting Hoe compenseren? - andere belastingen verhogen - diensten meer tariferen - uitgavenbesparing 7,80 7,50 7,20 6,90 6,60 6,30 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 89 Wallonië : aanbevolen maximumaanslagvoet 8,8 % voor gemeenten
Impact op ontvangsten 6 Problematiek Fiscaal pact & gewestelijke belastinghervormingen Fiscale autonomie gemeenten versus politiek (fiscaal pact) Doel toekomstig fiscaal pact in Vlaanderen en Brussel : zekerheid creëren voor economische ontwikkeling, bedrijfsleven en gemeenten Relatief belang fiscale ontvangsten in totaal ontvangen (Vlaanderen : 49,0 %, Wallonië : 39,6 %, Brussel : 45,5 % in 2005) Wallonië : paix fiscale wallonne (1997)vernietigd door Raad van State hervormingen van 2003 tot 2005 : beperkte vrijstelling van OVH en bevriezen indexering van KI uit materieel en outillage 2006 : Marshallplan 'Actions prioritaires pour l'avenir wallon' volledige afschaffing OVH voor nieuwe investeringen in materieel en outillage en afschaffing gemeentebelasting op drijfkracht 90
Impact op ontvangsten 6 Financiële impact Fiscaal pact & gewestelijke belastinghervormingen Compensatie door Waals gewest : indexering gemeentefonds sinds 1998 jaarlijkse financiële compensatie voor gemeenten voor 1 ste reeks hervormingen belasting op leegstand aan gemeenten gegeven (in 2005) lokale belasting op onbewoonde opgerichte gebouwen ingevoerd financieel verlies van belasting op drijfkracht wordt volledig gecompenseerd (compensatie beschouwd als belastingontvangsten) mogelijkheid aanslagvoet opcentiemen onroerende voorheffing te verhogen Opm.: - OVH afwentelen op gezinnen - aanslagvoeten reeds dicht bij maximum (2600 opc) 91
Impact op ontvangsten Compensatie door Vlaams gewest? aanpassing herverdelingscriteria Gemeentefonds meerjarenbegroting : compensatie voorzien (in 2008 en 2009 resp. 50 en 100 mio EUR) andere belastingen verhogen diensten meer tariferen uitgavenbesparing 6 Financiële impact Fiscaal pact & gewestelijke belastinghervormingen 92
Impact op ontvangsten 7 Problematiek Hervorming van het Gemeentefonds Algemene financiering (niet geaffecteerd) financiële autonomie Omslag en verdelingscriteria bepaald door de Gewesten (+ Duitse Gemeenschap) 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 belastingen Belastingen Fondsen fondsen Ontwikkeling : van + 30 % v/d inkomsten naar minder dan 20 % in 2004, maar stabilisering, zelfs lichte stijging tijdens laatste legislatuur 93
Impact op ontvangsten 7 Financiële impact Hervorming van het Gemeentefonds Vlaanderen 284 EUR per inw. / 22,7 % gewone ontvangsten (B2006) Wallonië 275 EUR per inw. / 21,1 % gewone ontvangsten (B2006) Brussel-stad 338 EUR par inw. / 18,8 % gewone ontvangsten (B2006) inc. bijzonder dotatie Bxl-stad Hervorming in 2003 Fusie diverse fondsen uitbreiding vrij beschikbaar kapitaal met ± 300 mio EUR Jaarlijkse aanpassing in reële termen 94 Voorstel van hervorming Overgangsherfinanciering via 'Tonusplan' (lijn 1 = 40 mio EUR) Jaarlijkse indexering (sinds 'fiscale vrede') Hervorming in 1999 - Compensatiefonds - Lombardakkoorden -Link met gesubsidieerde werken Jaarlijkse indexering (min 2%)
Impact op ontvangsten Scheiding van businesslines (productie, transport, netwerkbeheerder, levering) 7 Problematiek Vrijmaking van energiemarkt Vermindering van dividenden van energie-intercommunales Data van volledige liberalisering : - Vlaanderen : juli 2003 - Wallonië & Brussel : januari 2007 in mio EUR 600 400 95 200 0 00 01 02 03 04 05 00 01 02 03 04 05 Gas Elektricit.
96 Impact op ontvangsten Vlaanderen Compensatie : 'Elia' heffing mio EUR 2004 107,9 2005-2006 161,3 2007 120,8 2008-2009 80,6 2010 40,3 Schrapping vanaf 2008? Quid compensatie? 8 Financiële impact Vrijmaking van energiemarkt Wallonië & Brussel Heffing wegennet : ± 35 mio EUR Wallonië ± 27 mio EUR Brussel Andere gevolgen : Aankoopvoorwaarden Beheer en kost van openbare verlichting Geografische verschillen van energiekost
Groep 3 (thema 9 tot 16) Omgevingsfactoren Impact op ontvangsten Impact op uitgaven 9 10 11 12 13 14 15 16 Sectorale akkoorden voor personeel Pensioenen lokale ambtenaren Hervorming brandweer Hervorming v/d finaniering PolitieZone Ouderenzorg & OCMW-rusthuizen Gemeentetoelage openbare ziekenh. Waterzuivering & riolering Afvalbeheer 97
Impact op uitgaven Problematiek Sectorale akkoorden voor personeel Referentiestatuut voor personeel lokale overheden Nood aan meer en vooral geschoold & gespecialiseerd personeel Contractuelen versus statutairen Hogere eindejaarspremie, meer maaltijdcheques, hoger loon,... Loonsverhoging gemeentesecretaris, financieel beheerder 9 98
Impact op uitgaven Financiële impact Sectorale akkoorden voor personeel Personeelskosten : 40,7 % gemeentebegroting (2006) in Vlaanderen 47,8 % in Wallonië 51,6 % in Brussel Gemiddeld + 4,3 % tussen 2000-2006 (4,8 % in Vlaanderen), maar slechts + 2,1 % qua inflatie 9 99
Impact op uitgaven 10 Problematiek Pensioenen lokale ambtenaren Statuut Contractuelen Statutairen in % 1995 44,7 55,3 2004 51,3 48,7 100
101 Impact op uitgaven 10 Pensioenregimes Pensioenen lokale ambtenaren Statutaire ambtenaren Contractuele ambtenaren / Statuut Uitgesteld loon Individueel werknemers privésector Wettelijk pensioen Individueel & gezin (+ 25 %) Indexering Ja Ja Welvaartsvast Ja, perequatie Discretionair Volledige loopbaan 45 jaar (incl. studiejaren, 45 jaar legerd., deeltijds = voltijds) Pensioenleeftijd Officieel : 65 jaar Vervroegd : 60 jaar, mits 5 dienstjaren Uitz. pol., milit., onderw. Officieel : 65 jaar Vervroegd : 60 jaar, mits 35 dienstjaren
Impact op uitgaven 10 Pensioenregimes Pensioenen lokale ambtenaren Statutaire ambtenaren Contractuele ambtenaren / Niveau 3/4 van loon van laatste 5 jaar Alleenstaande = gezin werknemers privésector Brutoloon ganse carrière Alleenstaande : 60 % Gezin: 75 % Bedrag ± 1 800 euro M. ± 1 000 EUR Vr. ± 725 EUR 2de pensioenpijler Nee Ja, voor zowat 50 % werkn. 102
Impact op uitgaven 10 Financiële impact Pensioenen lokale ambtenaren mio EUR 800 700 600 500 400 300 200 100 0-100 -200 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 Pool 1 Egalisatiefonds Pool 4 Pool 2 103 Statutairen : Repartitie, solidariteit, onherroepelijk Bijdragen : 27,5 % (pool 1 & 5), 34,5 % (pool 2) Contractuelen : Regularisatie? 2de pijler?
Impact op uitgaven 11 Hervorming brandweer Problematiek Personeel Interventiemateriaal Aard van de problemen Structureel tekort Verschillende statuten & bezoldigingen, premies & vergoedingen Te weinig beroepsstatuut Statuut van vrijwillig brandweerman onvoldoende aantrekkelijk Onvoldoende opleiding & psychologische follow-up Onvoldoende uitrusting & verouderd materiaal Uitrustingsnormen niet aangepast aan realiteit & huidige risico's 104
Impact op uitgaven 11 Hervorming brandweer Problematiek Organistatie / territo riale indeling Aard van de problemen Grondgebied & risico's slecht op elkaar afgestemd Sterke versnippering brandweerdiensten Brandweerdiensten geen rechtspersoonlijkheid Onvoldoende overleg met Volksgezondheid over dringende medische hulp Financiering Onvoldoende financiële steun Verdeling kosten tussen gemeenten weinig doorzichtig Grote verschillen in kosten die gemeenten dragen 105
106 Impact op uitgaven 11 Hervorming brandweer Financiële impact Vlaanderen Wallonië Centrumtype mio EUR EUR / inw. mio EUR EUR / inw. X 76,5 111,1 36,5 94,2 Y 51,8 54,3 35,2 71,8 Z 39,1 25,4 22,1 29,4 C 18,4 16,3 4,3 19,7 Beschermde gemeent. 34,9 41,0 45,2 29,2 Totaal 220,7 42,7 143,3 42,2 Bijdrage van gemeenten tot financiering 90 % (10 % federaal) Sterke verschillen tussen gemeenten Stijging van lasten > inflatie
Financiële impact / compensatie Impact op uitgaven 11 Hervorming brandweer Hervormingspistes (Commissie Paulus) : zo snel mogelijk hulp 12 à 15 min. harmonisering verhouding 'beveiliging < >kost' schaalvergroting gemeentelijke autoriteiten blijken betrokken partij Implicaties : optimalisering v/d organisatie (brandw.) & dekking grondgebied herziening v/d financieringsregels (intergemeenten) uitbreiding / professionalisering van personeelskader & harmonisering statuut herinvestering (wagens, gebouw.) 107 Financiering? verdeelsleutel gemeenten / federaal 90/10 50/50 verzekeringsmaatschappijen deelneming van risicogeneratoren
108 Problematiek Impact op uitgaven 12 Hervorming v/d finaniering Politiezone Gem. jaarl. Gem. jaarl. # inw. / gemeente 1995 2000 2004 groei '95-'00 groei '00-'04 < 5 000 33 38 57 2,7 % 11,1 % 5 000-10 000 30 42 62 7,1 % 10,2 % 10 000-15 000 39 52 71 5,7 % 8,2 % 15 000-20 000 50 66 80 5,6 % 4,9 % 20 000-30 000 57 74 94 5,4 % 6,1 % 30 000-50 000 78 92 112 3,3 % 5,0 % 50 000-100 000 97 125 147 5,1 % 4,2 % > 100 000 182 232 264 5,0 % 3,3 % Gemiddeld 78 98 119 4,7 % 5,1 % Stijging inflatie (in voobije 10 jaar) Periode 2000-2004 : vertraagde stijging in functie van grootte van gemeenten Zeer beperkte stijging in 2005 & 2006 (bevriezing financieringswet)
Impact op uitgaven 12 Financiële impact Hervorming v/d finaniering PolitieZone Hervormingspistes : goedkeuring van een wet ( koninklijk besluit) progressie implementatie behoud van 'erfenis' v/h verleden (interzonale solidariteitsmechanisme) huidige budgettaire middelen federale dotatie per gemeente (en niet per Politiezone) Harmonisering van dotaties? Verhoogde lasten voor kleinste entiteiten? Implementatiedatum & fasering? 109
Impact op uitgaven 13 Problematiek Ouderenzorg & OCMW-rusthuizen Ouderenzorg : materiële en/of financiële bijstand opvang en huisvesting (rusthuizen, RVT, dienstencentra, serviceflats,...) Vergrijzing bevolking : meer bedden verbreding dienstenaanbod financiële steun Nieuwe architecturale RVT-normen Kwaliteitsbeleid Herziening barema's, anciënniteit personeel, akkoord federale gezondheidssectoren 110
Impact op uitgaven 13 Investeringen : modernisering meer bedden - Vlaanderen : 180 à 250 mio EUR - Wallonië : 175 mio EUR - Brussel : 90 à 100 mio EUR Subsidies VIPA, Cocom (Br.), Waalse regering Mogelijke denkpistes : meer gewestmiddelen preferentieel BTW-tarief federale tegemoetkoming betere financiering personeelskosten Financiële impact Ouderenzorg & OCMW-rusthuizen 111
Impact op uitgaven 40 % v/d 109 algemene ziekenhuizen zijn openbaar goed voor 40 % v/d bedden (± 18 000) Vlaanderen : vooral OCMW's Wallonië : intercom Brussel : IRIS-koepel 14 Problematiek Gemeentetoelage openbare ziekenh. Uniform budget van financiële middelen (BFM) Exploitatietekort aan te zuiveren door OCMW of gemeente 112
Openbare - versus privéziekenhuizen Impact op uitgaven 14 Gemeentetoelage openbare ziekenh. Financiële kwetsbaarheid (zelfs na verbetering) Balanstotaal Omzet Cashflow Bedrijfskapitaal Solvabiliteit Financiële schuldgraad Resultaat (als % van omzet) Ouderdomsindicator (2005) Openbaar 3 210 2 790 189 5,1 22,5 44,0 0,1 43,5 Privé 5 232 4 903 433 16,5 40,3 24,5 2,4 44,4 mio EUR mio EUR mio EUR % % % % % 113
Impact op uitgaven 14 Financiële impact Gemeentetoelage openbare ziekenh. Financiële gezondheid onder druk door : specifieke opdrachten openbare dienstverlening zwakke financiële structuur (onderkapitalisatie) speciaal personeelsstatuut sociaal profiel van patiënt impact sociale akkoorden (vakantiegeld, eindeloopbaan, aantrekkingspremie, werkgelegenheid,...) veroudering infrastructuur ( VIPA, CRAC) Positieve ontwikkelingen : nieuwe financieringssysteem (BMF) versnelde uitbetaling achterstallen plan 'Tonus hospitalier' (Wallonië) 114
Impact op uitgaven 15 Waterzuivering & riolering Problematiek Europese Kaderrichtlijn Water Integrale waterprijs omvat : productie & levering zuiver drinkwater opvang afvalwater via rioleringen transport naar afvalwaterzuivering Waterzuivering is gemeentelijke taak Vlaanderen Wallonië Saneringsplicht waterbedr. contract met gemeenten Subsidies voor riolering (50 %) toegekend door VMM 115 SPGE sluit contracten met zuiveringsintercomm. Subsidies volg. Initiatiefnem. LT Onroer. leasing techn. Brussel Kaderordonnantie voor de waterpolitiek BMWB
Impact op uitgaven 15 Financiële impact Waterzuivering & riolering 2004 Rioolbelastingen (% lokale belastingen) Afvalwater ontvangsten uitgaven Investeringen afvalwater in mio EUR in % totale invest. Programmatie subsidies '07 - '11 (VMM) investering '05 - '09 (SPGE) 116 Vlaanderen Wallonië 3,1 4,1 3,5 9,7 mio EUR 25,7 36,6 mio EUR 166,0 16,0 mio EUR 12,0 3,5 % 761,0 - mio EUR - 913,0 mio EUR %
Impact op uitgaven 16 Afvalbeheer Problematiek Europese richtlijn i.v.m. afvalstoffenbeleid Gewestdecreten zetten richtlijnen om in beleid & taken Gemeenten zijn bevoegd voor beheer huishoudelijke afvalstoffen Intercommunales helpen kosten te beheren 117
Impact op uitgaven 16 Afvalbeheer Financiële impact 2004 Gemeentebelasting (% lokale belastingen) Ontsmetting, reiniging, huisv. ontvangsten uitgaven Regionale subsidies investeringen afvalvoorkoming Vlaanderen Wallonië 29,8 41,6 75,2 15,1 mio EUR 432,5 199,3 mio EUR 50,0 45,0 à 85,0 % 70,0 70,0 % % 'Vervuiler betaalt' (gedifferentieerde tarifering) Huisvuilbelasting 118
Besluit De financiële uitdagingen voor nieuwe gemeentebesturen Er is nood aan : correcte financiering door federale en/of gewestregeringen compensaties voor federale en/of gewestbeslissingen (fiscaal pact, energie, belastinghervorming, pensioenen,...) aangepaste subsidiëring investeringen door overkoepelende organisaties (VIPA, CRAC, VMM, SPGE, gewestregeringen,...) selectieve investeringsprogrammatie door gemeenten (afval, water, brandweer, PZ, rusthuisen,...) strikt begrotingsbeleid door gemeenten 119