GeijktNieuws Actualiteiten 32 Eijkelkamp Agrisearch Equipment, juni 2008 Thema: Consultancy en (bodem)laboratoria Basisbenodigdheden voor een bodemfysisch laboratorium Uitslag prijsvraag ontwerp een grondwaterbemonsteringskar Beursnieuws: Aquatech Amsterdam Productnieuws: e+ CONTROL Capacity building in Ghana e-sense telemetrie in China Divernews: Project Tilburg Diver-Office Nieuwe brochure Diver/e-SENSE All it takes for environmental research
Basisbenodigdheden voor een bodemfysisch laboratorium 1. Grondmonsterringsteekset Voor het nemen van ongeroerde bodemmonsters in grondmonsterringen wordt de grondmonsterringsteekset gebruikt. De set is geschikt voor het nemen van monsters in vrijwel alle grondsoorten. De monsters kunnen aan het oppervlak worden genomen, maar ook in boorgaten of profielkuilen en zowel boven als onder het grondwaterpeil. 2. Elektronische weegschaal Voor gebruik in het laboratorium zijn verschillende (elektronische) weegschalen verkrijgbaar. De capaciteit loopt uiteen van 320 tot 12.000 gram, de nauwkeurigheid varieert tussen de 0,1 en 1 gram. Op de afbeelding is de elektronische weegschaal met een capaciteit van 2000 gram en een nauwkeurigheid van 0,1 gram getoond. 3. Grondbreekmachine Voor het tot poeder malen van zachte, halfharde en brosse materialen bevelen wij de grondbreekmachine aan. De machine is voorzien van een gietijzeren maalgedeelte en een snelsluiting op het luik. Het gemalen materiaal wordt in een gietijzeren schaal opgevangen. De maximale korrelgrootte van het te verwerken materiaal is 15 mm. 4. Grondmengapparaat Het grondmengapparaat wordt gebruikt voor het dispergeren van grond en water met een vierbladig, elektrisch aangedreven schoep. Het aantal omwentelingen kan worden ingesteld op 10.000, 14.000 of 17.000 per minuut. Het apparaat is voorzien van een automatische start/stop functie en de motor is op een rubberen ondergrond geplaatst om het geluid en de trillingen tot een minimum te beperken. Voor het verrichten van bodemfysisch onderzoek in een laboratorium zijn verschillende instrumenten benodigd, afhankelijk van hetgeen onderzocht wordt. In deze Geijkt Nieuws plaatsen we een overzicht van een belangrijk aantal te meten factoren en de daarvoor benodigde apparatuur. Wellicht is deze opsomming behulpzaam bij het maken van een keuze voor uw eigen laboratoriuminrichting. Grondmonsterneming Voordat laboratoriumonderzoek kan worden verricht zullen goede monsters genomen moeten worden. De kwaliteit van de genomen monsters is van essentieel belang voor de betrouwbaarheid van de metingen in het laboratorium. In het algemeen zijn voor laboratoriumonderzoek ongeroerde bodemmonsters benodigd, bij voorkeur van dezelfde afmetingen. Te gebruiken apparatuur: 1 Monstervoorbereiding Voordat monsters kunnen worden onderzocht zullen deze eerst voorbereid moeten worden. Waar deze voorbereiding uit moet bestaan is afhankelijk van het soort meting dat uitgevoerd gaat worden. Te gebruiken apparatuur: 2, 3, 4 Beschikbaarheid van bodemvocht Het is om vele redenen belangrijk in de bos- en landbouw, evenals in bodem- en watermanagementstudies, de eigenschappen van vocht in de bodem te bepalen. Onder andere vanwege de groeiomstandigheden van planten en bomen. Te gebruiken apparatuur: 1 en 5 Waterdoorlatendheid Het plannen en uitvoeren van hydrologische en bodemtechnische projecten (zoals drainage en irrigatie) wordt vrijwel altijd vooraf gegaan door geohydrologisch onderzoek. De doorlatendheid voor water en lucht van de bodem bepaalt in sterke mate hoe efficiënt een irrigatie- of drainagesysteem functioneert. Te gebruiken apparatuur: 1, 10 en 11 Mogelijkheden voor bodembewerking Bepaalde eigenschappen van de bodem, zoals het carbonaatgehalte en de aggregaatstabiliteit, zijn van invloed op de mogelijkheden voor bodembewerking. Het is daarom van belang deze parameters in kaart te brengen zodat bepaald kan worden op welke manier de bodem bewerkt moet worden. Te gebruiken apparatuur: 1, 6, 7, 8 en 9 5. Set voor pf-bepalingen, zandbakmethode (pf 0 2,7) Is geschikt voor het bepalen van de vochtkarakteristieken volgens de zandbakmethode van ongeroerde monsters. In het laboratorium worden de monsters verzadigd waarna ze op de zandbak worden gezet. Stapsgewijs wordt vocht aan het monster onttrokken tot een evenwicht wordt bereikt, waarna het gewicht van het monster wordt bepaald. Door aanvulling met een membraanpers kan de complete range tot pf 4,2 worden bereikt. 2 www.eijkelkamp.com
11. Permeameter voor bodemwater De permeabiliteit voor water van de bodem bepaalt in sterke mate hoe efficiënt een irrigatie- of drainagesysteem functioneert. Het bepalen van de verzadigde waterpermeabiliteit kan in het laboratorium worden uitgevoerd met een permeameter voor bodemwater, waarbij gebruikt wordt gemaakt van het constant head principe. Ongeroerde bodemmonsters zijn benodigd, genomen in grondmonsterringen en met behulp van de grondmonsterringsteekset. Gevoeligheid voor korstvorming / afsluiting van de bodem Wanneer er korstvorming ontstaat aan het bodemoppervlak, kan dit nadelige gevolgen hebben voor onder andere de verdamping, de infiltratie van water en de luchtdoorlatendheid. De wortels van planten krijgen op die manier niet voldoende lucht wat de ontwikkeling ervan vertraagt. Te gebruiken apparatuur: 1, 6, 7 en 8 Deeltjesgrootteverdeling De deeltjesgrootteverdeling is een van de belangrijkste fysische eigenschappen van grond, zowel op landbouwkundig als op bodemwetenschappelijk gebied. Het bepalen van de korrelgrootte (textuur) is van essentieel belang voor de beoordeling van de bodem wat betreft de beschikbaarheid van voedingsstoffen voor flora en fauna, het gedrag van stoffen in de bodem en de bepaling van de bodemkwaliteit. Te gebruiken apparatuur: 6 en 7 Gevoeligheid voor nachtvorst Voor de land- en tuinbouw is het van belang te weten of de bodem gevoelig is voor nachtvorst. Er kan dan bijvoorbeeld rekening gehouden worden met het soort gewas dat verbouwd wordt. De gevoeligheid van de bodem voor nachtvorst is afhankelijk van de samenstelling ervan. Losse grond bijvoorbeeld geleidt warmte minder goed dan vaste grond en ook droge grond is gevoeliger voor nachtvorst dan natte grond vanwege de warmte die in water wordt vastgehouden. Te gebruiken apparatuur: 1 en 10 Gevoeligheid voor winderosie De gevoeligheid voor winderosie is afhankelijk van de textuur van de bodem. Een grote, zware korrel of aggregaat zal minder snel door de wind worden verplaatst dan een kleine, lichte korrel. De gevoeligheid voor winderosie kan o.a. worden vastgesteld door de aggregaatstabiliteit van de bodem te bepalen. Te gebruiken apparatuur: 8 Natuurlijk staat laboratoriumonderzoek nooit op zichzelf. Ondersteuning door monsterneming en metingen in het veld is noodzakelijk. Ook voor veldapparatuur kunt u uiteraard bij Eijkelkamp terecht. 10. Luchtpyknometer volgens Langer De porositeit van de bodem is bepalend voor de mate waarin water en lucht worden vastgehouden. De luchtpyknometer is ontworpen om het volume en de dichtheid van de vaste bestanddelen te bepalen. Ter voorbereiding dienen de monsters gedroogd te worden. 9. Calcimeter voor het bepalen van het carbonaatgehalte Het carbonaatgehalte van de bodem is een zekere maat voor de vruchtbaarheid van de modem. De calcimeter werkt volgens de methode van Scheibler. Daarbij wordt het carbonaatgehalte van de bodem op volumetrische wijze bepaald. Er kunnen vijf monsters tegelijkertijd worden onderzocht en de meetresultaten zijn direct afleesbaar. 8. Natte zeef methode Deze methode wordt gebruikt om de aggregaatstabiliteit te bepalen. De aggregaatstabiliteit van een grondsoort is de bestandheid van de bodemstructuur tegen mechanische of fysio-chemische krachten. De standaardset omvat een schudmachine waarin 8 zeefjes kunnen worden geplaatst. 7. Korrelgrootteanalyseset Met deze set kan de korrelgrootteverdeling (zandfractie) van bodemmonsters worden bepaald met als doel de grondsoorten te classificeren volgens de internationale normen. De verdeling wordt bepaald met behulp van een elektromagnetische zeefschudmachine. Dit apparaat houdt het monster continu in beweging voor de best haalbare zeefresultaten. 6. Pipetteerapparaat, tafelmodel Met de basisset kunnen de fracties (< 63 µ) van 7 monsters tegelijk worden bepaald. Het verwarmingselement zorgt ervoor dat gedurende de test de viscositeit constant blijft (standaard wordt 25 C aangehouden). De pipetteerapparatuur kan op een laboratoriumtafel worden geplaatst. All it takes for environmental research 3
Uitslag prijsvraag ontwerp een grondwaterbemonsteringskar Met uitgave nummer 30 van de Nederlandstalige Geijkt Nieuws is binnen Europa een prijsvraag meegezonden. De opdracht luidde als volgt: Ontwerp een veldkar waarop alle benodigdheden voor het nemen van grondwatermonsters (zoals slangenpomp, monsterpotten, veldmeters en doorstroomcel) gemakkelijk mee het veld in genomen kunnen worden en daar handig te gebruiken zijn. Wellicht heeft u hiervoor goede ideeën of misschien heeft u als veldwerker al zo n praktische kar gefabriceerd voor eigen gebruik! Maak uw ideeën aan ons kenbaar door middel van foto s, tekeningen of een duidelijke beschrijving en bedenk een toepasselijke naam voor dit nieuwe product. Uit de inzendingen hebben wij drie prijswinnaars geselecteerd: 1 e prijs: 1.000,- Dhr. M. Zwietink uit Amsterdam 2 e prijs: 500,- Dhr. B. van den Brink uit Roermond 3 e prijs: 250,- Dhr. H. Stam uit Heesch De winnaar van de 1e prijs heeft inmiddels zijn prijzengeld van 1.000,- in ontvangst genomen. Dhr. Zwietink, projectleider bij Mateboer Milieutechniek B.V. in Almere, heeft al jaren geleden een grondwaterbemonsteringskar gefabriceerd: Bij Mateboer ben ik in 2000 begonnen in de functie van assistent-projectleider. In de praktijk bleek het handig een kar bij me te hebben waar alle benodigdheden voor het bemonsteren van grondwater op aanwezig waren. Vandaar dat ik op het idee kwam zelf zo n kar te maken. Toen ik Geijkt Nieuws in december ontving en las dat er een prijsvraag voor werd uitgeschreven twijfelde ik geen moment om hieraan mee te doen! Dhr. Zwietink werd per brief geïnformeerd dat hij de eerste prijs gewonnen had: Ik had al wel zo n voorgevoel dat ik een goede kans maakte met mijn ontwerp. Mijn kar is namelijk stabiel, licht, gemakkelijk achter in de auto mee te nemen en heeft een handig werkblad. Alle dingen die je nodig hebt bij grondwaterbemonstering zitten erop en je hebt dus lekker je handen vrij om te schrijven. De veldwerkers van Mateboer hebben er in ieder geval al jaren veel gemak van! Eijkelkamp gaat nu bekijken of de ideeën om te vormen zijn naar een commercieel product. 4 www.eijkelkamp.com
Nuffic Project ten behoeve van capacity building in Ghana In samenwerking met CAH Dronten en een viertal landbouwkundige faculteiten verspreid over Ghana, wordt aan universitaire docenten geleerd hoe ze competentiegestuurd onderwijs kunnen geven aan hun studenten. In 2006 heeft Eijkelkamp Training & Consultancy in Ho een praktijktraining verzorgd om in het veld metingen uit te voeren voor onder andere meteo, infiltratie, profielbeschrijving en het nemen van grondmonsters. Deze training krijgt in 2008 een vervolg, dan met name gericht op het leren werken met bodemfysische laboratoriumapparatuur zoals het bepalen van doorlaatbaarheid van de bodem en het bepalen van de zuigspanning. Docenten aan de CAH zullen hieraan een bijdrage leveren door opgedane kennis te vertalen in onderwijsmodules. Productnieuws: e+ CONTROL Oproep: welke taal heeft uw voorkeur? Iedere uitgave van Geijkt Nieuws wordt verzonden aan zo n 20.000 relaties van Eijkelkamp. Geijkt Nieuws wordt maar liefst gedrukt in 5 talen: Nederlands, Engels, Duits, Frans en Spaans. Mocht u een andere taalversie wensen dan u nu ontvangt, laat het ons dan even weten door een e-mail te sturen aan c.jansen@eijkelkamp.com of fax bijgevoegd antwoordformulier aan ons retour naar faxnummer 0313-880 299. Na het succes van onze intelligente sensoren de e+ SOIL MCT, e+ RAIN en e+ WATER L, heeft Eijkelkamp Agrisearch Equipment in april van dit jaar een nieuw product in deze reeks op de markt gebracht: de e+ CONTROL. Dit handzame en robuuste veldinstrument kan worden gebruikt voor het instellen en uitlezen van alle e+ sensoren. Het is een spatwaterdicht apparaat dat zowel contactloos via IrDA als via kabels met de dataloggers kan communiceren. De e+ CONTROL kan met één druk op de knop een logger uitlezen en de meetwaarden in een bestand opslaan dat eenvoudig via USB op de PC wordt overgebracht. Het verkregen bestand is vervolgens direct in Logger Data Manager te importeren voor visualisatie. Door de ruime opslagcapaciteit van de e+ CONTROL kunnen zonder problemen 1000 loggers uitgelezen worden. Wilt u meer informatie over de e+ CONTROL, neemt u dan contact met ons op. Wij vertellen u er graag meer over! Beursnieuws: Deelname Eijkelkamp aan Aquatech Amsterdam Van 30 september tot en met 3 oktober 2008 vindt in de RAI in Amsterdam de Aquatech plaats. Eijkelkamp Agrisearch Equipment zal hieraan wederom deelnemen. Mocht u meer informatie wensen over deze beurs of een bezoek aan de Aquatech willen brengen, dan kunt u terecht op www.aquatechtrade.com. All it takes for environmental research 5
Pilot project e-sense telemetrie in China door Jan Frank Mars Ook in China is men zich ervan bewust dat het bewaken van de kwaliteit en kwantiteit van grondwater van levensbelang is. Schoon drinkwater is immers onze eerste levensbehoefte. In Beijing bijvoorbeeld is de gemiddelde grondwaterstand de laatste jaren meters (!) gezakt. Dit komt door de immense bevolkingsgroei en de lokale industrie die ontelbare kubieke meters grondwater per dag nodig heeft voor al zijn processen. Met behulp van moderne softwarepakketten worden de verschillende aquifers (grondwaterhoudende lagen) in kaart gebracht en kunnen computermodellen beschrijven hoe grondwaterstromingen zich nu en in de toekomst zullen gedragen. Uiteraard is het daarbij wel vereist dat deze computermodellen gevoed worden met betrouwbare data. Om dit te bewerkstelligen heeft TNO samen met het China Institute of Geo-Environmental Monitoring (CIGEM) een monitoringsnetwerk ontworpen bestaande uit 250 meetpunten. In het op vier na grootste land ter wereld zijn afstanden een serieus probleem: even iemand zijn meetronde laten doen met een peillint is geen optie. De meetpunten liggen honderden kilometers van elkaar verwijderd in vaak onherbergzame gebieden. Jan Frank Mars: Ik heb zelf het geluk gehad de Chinese muur te mogen bezichtigen en in het echt is hij, met zijn 10.000 li (6200 km) lengte, nog groter en imposanter dan op televisie. van Mr. Zheng van het CIGEM werden ter plaatse getraind in het gebruiken van Divers, e-sense en de bijbehorende softwarepakketten. Door de meetpunten in te richten met Diver grondwaterloggers van Schlumberger Water Services en aan te sluiten op het e-sense telemetriesysteem van Eijkelkamp Agrisearch Equipment, is een oplossing gevonden voor het overbruggen van de grote afstanden. e-sense is een betrouwbaar systeem, wordt lokaal door een batterij gevoed en de data wordt door middel van SMS-berichten verzonden. e-sense heeft daardoor een uitzonderlijk laag energieverbruik. Allemaal randvoorwaarden die voor dit project een must zijn. Dat men gebaat is bij goede, betrouwbare data blijkt wel uit de manier waarop het project is aangepakt. Er is gestart met een pilot waarvoor Jan Frank Mars, destijds trainer bij Eijkelkamp Training & Consultancy, naar China is afgereisd. De medewerkers Jan Frank vertelt: De eerste dag werd droog geoefend: medewerkers leerden het meetprincipe van de Diver en e-sense kennen en waren op het eind van de dag in staat om zelfstandig Divers te programmeren, uit te lezen en de meetwaarden te compenseren t.o.v. de zeespiegel. Er kwamen direct een aantal problemen naar voren: de Chinese versie van Windows blijkt toch net even anders te werken dan onze Nederlandse versie. Gelukkig zijn deze problemen, dankzij de nodige inzet van de R&D afdeling van Eijkelkamp, inmiddels getackeld. Vervolgens konden we echt aan de slag. Als meetlocatie voor de pilot was een meetpunt op de universiteit van Peking uitgezocht. Na de overweldigende hoeveelheid neonreclames in het moderne Beijing gaf deze meer dan honderd jaar oude universiteit het gevoel van het echte China: schitterende oude gebouwen, prachtig beschilderd. De temperatuur was ouderwets Nederlands: koud, helder en sneeuw. 6 www.eijkelkamp.com
al geconcludeerd worden dat e-sense telemetrie een perfecte oplossing is in een land waar afstanden van serieus formaat zijn. Dankzij een grondige opleiding en ondersteuning vanuit Nederland, zijn de medewerkers van CIGEM goed in staat om problemen te herkennen en op te lossen. Dit zal er toe leiden dat computermodellen met de juiste meetwaarden gevoed worden. Uiteindelijk is het de bedoeling dat CIGEM de overheid gaat adviseren over duurzaam grondwatergebruik. Rectificatie/ bronvermelding Gelukkig verliep de installatie van de e-sense modem vlekkeloos. Handmatig werd de waterstand opgenomen. Deze waarde is nodig als referentie voor de compensatie van de meetwaarden verkregen met de Divers. Eenmaal terug op het instituut van CIGEM, waar de eerste meetwaarden inmiddels waren binnengekomen, werden een aantal instellingen in de software doorgevoerd. Tijdens de pilot was het de bedoeling dat de medewerkers een goed vertrouwd gevoel kregen met de software en wat er precies gemeten werd. Toen de pilot een aantal weken liep kreeg men steeds beter het gevoel van wat er gedaan moest worden. Doordat de medewerkers van CIGEM lokaal door Eijkelkamp Training & Consultancy getraind zijn, is de plaatselijke situatie bij hen bekend. Via e-mail kan daardoor een goede ondersteuning geboden worden. De foto s die geplaatst zijn bij het artikel over HDTV in Geijkt Nieuws 31 van maart 2008, zijn ter beschikking gesteld door het Europese PROMOTE-project. Op de afbeeldingen ziet u activiteiten die zijn uitgevoerd in het kader van de Joint Sampling Campaign in oktober 2007 in het Bydgoszcz-gebied in Polen. Deze campagne werd gecoördineerd door het Pools Geologisch Instituut. De apparatuur zichtbaar op de foto s is verstrekt door het VEGAS-instituut (Universiteit van Stuttgart, Duitsland) en IMW Innovative Messtechnik Weiß (Tubingen, Duitsland). Voor meer informatie en partners van het PROMOTE-project zie: http://www.promote-etv.org. Wanneer de pilot uiteindelijk omgezet wordt naar het definitieve meetnet zal de e-sense software slechts nog als portal fungeren. Binnengekomen meetwaarden worden automatisch geëxporteerd in een bestandsformaat dat door de CIGEM medewerkers gecompenseerd kan worden t.o.v. zeeniveau. Voorzichtig kan nu All it takes for environmental research 7
Divernews Grondwatermeetnet gemeente Tilburg In het voorjaar van 2008 heeft Eijkelkamp een project uitgevoerd in opdracht van de Gemeente Tilburg. Bij de gemeente bestond de behoefte haar grondwatermeetnet te automatiseren in het kader van de gemeentelijke watertaken en de Kader Richtlijn Water (KRW). De belangrijkste eisen van de gemeente waren de prijs, de mogelijkheden met betrekking tot uitbreiding naar telemetrie en een soepel verlopend installatieproces. De voorbereiding van het project en het programmeren van de apparatuur duurde circa één week. Daarna kon gestart worden met de installatie in het veld. In totaal moesten 220 Divers van Schlumberger Water Services geïnstalleerd worden in peilbuizen, brandwaterputten en bergingsbassins. Eijkelkamp Agrisearch Equipment werkt met servicemedewerkers die, waar nodig, in het veld maatwerk kunnen verrichten, waarbij de voortgang van het project geen gevaar loopt. Ronald Rudolfs heeft op enkele locaties, waaronder in de vijver en in de bergingsbassins, maatwerk verricht voor dit project. In de vijver is een speciale aanpassing gemaakt aan de wandsteun. In de bergingsbassins moesten filterbuizen worden geplaatst om de Divers stabiel in de put te kunnen ophangen. Nadat de Divers eenmaal waren geplaatst, heeft er een uitleesronde plaatsgevonden. Tot slot werd het project afgerond met een training op maat verzorgd door Eijkelkamp Training & Consultancy. Gedurende een hele dag hebben vier medewerkers van de gemeente Tilburg alle data die verzameld werd tijdens de uitleesronde zelf geïmporteerd en verwerkt tot bruikbare gegevens. Gemeente Tilburg kan vanaf nu met één druk op de knop gegevens ophalen van ruim 220 locaties. GEIJKT NIEUWS 32, +31 313 88 02 00, www.eijkelkamp.com Diver-Office Voor het eenvoudig op kantoor uitlezen en programmeren van meerdere Divers is er nu Diver-Office. Deze desktopoplossing bevat onder andere een kalibratiewizard voor de CTD-Diver en een wizard voor luchtdrukcompensatie. Exporteren van gegevens is mogelijk in diverse indelingen, zoals.csv,.mon en.nitg. Diver- Office is de opvolger van Logger Data Manager (LDM). De nieuwe software is te downloaden via www.eijkelkamp.com onder Nieuws. Nieuwe brochure Diver/e-SENSE Sinds april is er een nieuwe Eijkelkampbrochure over Diver/e-SENSE. Hierin wordt tevens aandacht besteed aan Diver-NETZ. De brochure is momenteel alleen nog beschikbaar in het Engels. Download hem direct op www.eijkelkamp.com/portals/2/ eijkelkamp/files/diver-e-sense.pdf. C OLOFON 2008 - Geijkt Nieuws is een uitgave van Eijkelkamp Agrisearch Equipment. Nijverheidsstraat 30, 6987 EM Giesbeek T +31 313 88 02 00 F +31 313 88 02 99 E info@eijkelkamp.com I www.eijkelkamp.com Redactieadres: Eijkelkamp Agrisearch Equipment Postbus 4, 6987 ZG Giesbeek Redactie: Carine Jansen Vormgeving: Giesbers Concept en Creatie Drukwerk: LK Mediasupport