PERSDOSSIER JUNI 2015 Roots! België als thuisland voor andere culturen Hoe ervaren nieuwkomers, bijna-belgen en Belgen met andere roots hun band met ons land? Voelen ze zich hier thuis, of net niet? En wat zijn de voorwaarden om hier echt te kunnen wortelen? Dat liet ILIV, kenniscentrum over het belang van een thuis en thuisgevoel, onderzoeken door WHY5Research aan de hand van 28 diepte-interviews. Het resultaat is een unieke en persoonlijke inkijk in het leven van andere culturen in België, in hun kijk op ons land en in de totstandkoming van een thuis. De belangrijkste conclusies: het belang van een thuis en de betekenis ervan is een universeel gegeven; een thuis(gevoel) hebben is een noodzakelijke stap naar een geslaagde integratie; zich thuis voelen in een nieuw land is een kwestie van zorgvuldig balanceren met elementen uit het verleden en de toekomst, maar wordt bovenal ervaren als een echte verrijking; een huis tot een thuis maken is een work-in-progress. Kwalitatief onderzoek ROOTS!: België als thuisland voor andere culturen Onderzoek in opdracht van ILIV, uitgevoerd door WHY5Research. Het opzet: 28 diepte-interviews van gemiddeld 1u30 lang, geografisch verspreid over België. Onder de respondenten een mix van: gezinsamenstellingen; nieuwkomers (5 jaar of minder in België) en 2 de generatie Belgen; nationaliteiten en culturen uit Oost-Europese EU-landen, niet-eu landen, de Maghreb-landen en Arabische staten, Zwart Afrika en Azië.
Eerst de klik, dan de balans Alle respondenten hebben een sterke band met ons land. Een goede relatie ook, hoewel die bij aanvang niet altijd evident was. Nieuwkomers doorlopen aanvankelijk allemaal hetzelfde scenario. Ze komen naar ons land met vaak onrealistisch hoge verwachtingen, die meestal niet - en zeker niet van meet af aan - ingelost worden. Ze voelen zich ontworteld van hun thuisland en beroofd van hun identiteit. Aanvankelijk focussen ze op alles wat anders is. Tot ze een klik maken: Ik ben hier. Ik blijf hier. Dit is de start van mijn nieuwe leven. Pas na die klik kunnen ze voor zichzelf weer een thuis beginnen bouwen. En de focus verleggen van de verschillen naar de overeenkomsten en de mogelijkheden. Complexe evenwichtsoefening Dat vergt een soms complexe en moeilijke evenwichtsoefening, een voortdurend balanceren tussen verleden en heden, tussen het land van herkomst en het land van de toekomst. Een evenwicht mét plaats voor het verleden. Niemand kan of wil zijn roots ontkennen. Balanceren draait om een zorgvuldige mix van elementen van de twee culturen. Een mix waarvan het Belg zijn of worden een essentieel onderdeel is. Kostbare mix, unieke verrijking De juiste balans vinden vergt tijd en oefening, maar iedereen is het erover eens dat de mix een meerwaarde is en zijzelf daarin uniek zijn. Wie kan putten uit de rijkdom van 2 culturen, beschouwt zichzelf als sterkere burgers, met een meer open blik en houding naar anderen toe. Rijkdom dus, zeker geen uitholling of verschraling van de roots.
In het begin probeerde ik mijn Russische cultuur weg te duwen, maar dat werkte niet. Nu begrijp ik dat beide culturen een perfect gelukkig huwelijk kunnen hebben in mijn thuis. Sommige elementen versnellen het proces van het zich thuisvoelen, helpen om sneller de juiste balans te vinden: Een gezin en kinderen helpen om sneller te aarden in ons land. Onze taal spreken is een sleutelelement om hier te kunnen wortelen. Het verlaagt sociale en administratieve barrières, wat de respondenten erg belangrijk vinden. Anderzijds blijft men uiteraard ook de moedertaal spreken. Voor 2 de generatie Belgen ligt de uitdaging voornamelijk in het bewaren van de taal van herkomst als belangrijk onderdeel van hun identiteit en het doorgeven ervan aan de generaties die na hen komen. De keuken van het thuisland is een belangrijk emotioneel symbool voor de heimat, ook voor 2 de generatie Belgen. Zij beschouwen de moederkeuken als belangrijk cultureel erfgoed dat ze willen bewaren voor en doorgeven aan de volgende generaties. Voor nieuwkomers blijft het eten van het land van herkomst een belangrijk onderdeel van hun identiteit. Ook zij willen het eten van hun leven vóór België blijven delen met hun gezin. De vele exotische restaurants en gespecialiseerde winkels in ons land geven hen een welkom gevoel. Hun kinderen hebben evenwel vaak een voorkeur voor Belgische kost. Ook aan tafel draait het dus om het vinden van het juiste evenwicht. Ik woon bijna letterlijk in mijn keuken. Mijn gerechten, mijn kruiden, dat ben ik. Het doet me altijd plezier om dat te kunnen delen en ermee aan anderen te kunnen schenken wat ik binnenin mij voel. Ook de 2 de generatie balanceert 2 de generatie landgenoten moeten die initiële klik niet maken. Voor hen is België van bij de start hun thuisland. Een thuis waar ze graag wonen en zich goed voelen, al is het ook voor hen balanceren: om de etnische achtergrond van hun (voor)ouders te laten matchen met de Belgische cultuur die ze zich eigen maakten. En ja, soms gebeurt het dat ze te maken krijgen met vooroordelen. En dan is de balans weer even zoek. Er was eens een vrouw die mij in heel simpel Nederlands toesprak en dan totaal verrast was door mijn Antwerps accent.
Jullie hebben jobs, scholen voor de kinderen, universiteiten en ziekenhuizen. België is een goed thuisland De respondenten zijn het erover eens: België is een goed land om in te wonen en absoluut een goed thuisland. Met z n kleine kantjes weliswaar. Het is goed wonen in België: ons sociale zekerheidsstelsel biedt een minimum aan comfort en rechten voor iedereen. Maar misschien nog belangrijker is het gevoel van vrijheid dat ons land biedt: iedereen mag - moet zelfs - naar school, iedereen heeft toegang tot hoger onderwijs. Vrouwen hebben dezelfde rechten als mannen, meisjes als jongens, homo s als hetero s: een ongekende vrijheid in een land waar men zonder angst zijn mening mag geven. Belgen moeten eerst ontdooien: volgens de geïnterviewden zijn Belgen hardwerkend, goed georganiseerd en bescheiden. Maar ook een beetje gereserveerd. Vooral Vlamingen staan erom bekend zich vooral terug te plooien op het eigen kerngezin. Niet meteen erg toegankelijk voor nieuwkomers dus. In het Franstalige landgedeelte heerst al meer de hartelijke zuiderse mentaliteit en zijn de barrières om contacten te leggen minder groot. Als een Belg niet glimlacht, is het omdat het weer hem triest maakt. Het grijs weegt op hun gemoed.
Huis wordt thuis Een thuis hebben is essentieel. Het geeft de respondenten het noodzakelijke rustpunt waarnaar ze op zoek zijn, het is hun veilige haven. Letterlijk, als dak boven hun hoofd, maar ook op emotioneel gebied: het is een plekje helemaal van hen, waar ze kunnen ontspannen en zichzelf kunnen zijn. Een toevluchtsoord in een voor hen vaak complexe wereld waar ze zonder angst kunnen zijn en een eigen nest kunnen bouwen. Hoewel de woning aanvankelijk misschien niet die van hun dromen is omwille van praktische en financiële redenen, slagen ze er wel in om er op hun eigen manier een thuis van te maken. Met wat persoonlijke spullen en deco-objecten die hun eigen verhaal vertellen, met hoofdstukken uit het verleden, het land van herkomst, en het land van hun toekomst, maar ook met illustraties van hun dromen en verwachtingen. Zodra ik deze plek zag, voelde ik dat we hier gelukkig konden zijn. Thuis als belangrijk element voor integratie Ongeacht de reden waarom men naar België is gekomen, een thuis hebben helpt om deel uit te maken van de samenleving, om echt een nieuwe start te kunnen maken. Een eigen plekje hebben in ons land vergemakkelijkt de integratie. Hier was ik dan, aan de start van mijn nieuwe leven. Daarin heeft mijn woning me erg geholpen. Het gaf me een plaats waar ik tot rust kon komen.
Onze 3 dochters maken ons huis tot een thuis. Ik zet overal plastic bloemetjes neer, omdat ik voorlopig geen geld heb voor echte bloemen. Maar ooit komt het er van! Voor de geïnterviewden is thuis : een plaats om tot rust te komen, zichzelf beschermd te voelen; een plek om zichzelf te kunnen zijn, samen met de mensen die ze graag zien; evolutief, in verandering, naargelang de noden van het gezin. Financieel is het niet altijd mogelijk om meteen de (voor het gezin) ideale woning te vinden. Maar de bewoners maken er het beste van om voor zichzelf en de anderen een fijne thuis te creëren; persoonlijk. Een thuis vertelt het verhaal van de bewoners, hun verleden en hun dromen. De cultuur en stijl vanuit het moederland zijn soms expliciet, maar vaker impliciet aanwezig. Met een mix van foto s en deco-elementen met een bijzondere betekenis, religieuze symbolen en geluksbrengers. Een thuis is een essentieel onderdeel van hun identiteit, het vertelt bezoekers iets over wie ze zijn en waar ze voor staan. Wie het financieel moeilijk heeft en daardoor het verhaal niet helemaal kan vertellen zoals hij dat zou willen, zoekt creatieve oplossingen om het plaatje toch te laten kloppen. Een plek waar je beschermd bent, omringd door de mensen die van je houden. Iedereen wordt gehoord en begrepen.
Nieuwe Belgen en migratie in België: enkele cijfers Bijna 1 op de 5 (18%) van de Belgische inwoners is niet als Belg geboren. Bijna de helft van hen (44%) heeft wel de Belgische nationaliteit aangenomen in de loop van hun verblijf in ons land*. Tien procent van alle inwoners van ons land is geboren in een ander Europees land; van deze groep is 3 op de 10 intussen wel Belg geworden*. Vijf procent van alle Belgische inwoners heeft van oorsprong de Afrikaanse nationaliteit. Van hen heeft 3 op de 5 de Belgische nationaliteit aangenomen*. Van elke 100 Belgische inwoners zijn er 3 van Aziatische afkomst. Twee derde van hen heeft tijdens hun verblijf de Belgische nationaliteit aangenomen*. Wanneer we niet enkel kijken naar de eigen nationaliteit bij geboorte, maar teruggaan tot die van de grootouders (2 de en 3 de generatie), dan loopt het aandeel Belgische inwoners van vreemde origine op tot een kwart van de totale bevolking*. De top drie redenen voor legale migratie naar België zijn gezinshereniging (54%), studies (24%) en werk (12%)**. * Bron: Migraties en migrantenpopulaties in België, 2013. UCL & Interfederaal Gelijke Kansencentrum/Federaal migratiecentrum. ** Bron: European Migration Network, cijfers 2011: Reden aanvragen lange termijnvisa. THUISGEVOEL = UNIVERSEEL Hoe deze mensen van verschillende nationaliteiten, leeftijden en culturen een thuis ervaren, blijkt verrassend gelijklopend te zijn. Opmerkelijk is bovendien dat al deze kernelementen van thuis en thuisgevoel eerder ook weerhouden werden in andere ILIV-onderzoeken naar thuisgevoel bij meer dan 2000 Belgen* én bij Generation Y (18 30 jaar)**. Iederéén vindt het essentieel om een thuis te hebben, een plek waar je veilig bent en jezelf kan zijn samen met de mensen die je graag ziet. Voor iedereen hangt een thuis nauw samen met de eigen identiteit, moet het een verhaal vertellen van wie je bent, aan de hand van persoonlijke spullen en inrichting. Alleen is het verhaal van de 28 geïnterviewden ook een multicultureel verhaal, waarin het land van herkomst een belangrijke rol toebedeeld krijgt. En wat meer is: voor iedereen is een thuis hebben een sleutel tot de maatschappij. Geborgenheid, authenticiteit, veiligheid, liefde, rust, vriendschap, Een thuis herbergt fundamentele menselijke waarden en is universeel een essentieel onderdeel van wat het betekent om mens te zijn. Misschien heeft een thuis zo wel de deuren geopend naar een antwoord op de eeuwenoude filosofische zijnsvragen. - Ik woon, dus ik ben - Je thuis is een plek waarmee je jezelf identificeert. Het is als een liefdesrelatie, het groeit en evolueert. * Mijn Thuis & ik. ILIV Thuis-Trendrapport 2011. en Samen Thuis. ILIV Thuis-Trendrapport 2013. ** Thuis als rustpunt in een wereld vol uitdagingen ILIV & Insites Consulting, 2014.
ROOTS!: foto-expo van Mashid Mohadjerin, Belgische met Iraanse roots Mashid Mohadjerin fotografeerde de huizen van de 28 geïnterviewde (bijna-)belgen met diverse etnische achtergronden. De foto s bieden een waardevolle aanvulling op het kwalitatieve onderzoek en een unieke inkijk in een thuis met twee culturen. Het resultaat is een verrassend universele blauwdruk van de betekenis van thuis, met individuele details die het verhaal vertellen van elke bewoner. Een verhaal van het leven met wortels in het verleden en vertakkingen naar de toekomst. DE FOTO S WORDEN TENTOONGESTELD OP DE EXPO ROOTS! IN IKEA ANDERLECHT EN ONLINE OP ILIV.BE. De foto-expo ROOTS! loopt nog tot 4 augustus in IKEA Anderlecht, Bergensesteenweg 1432, 1070 Anderlecht Bezoekers zijn welkom van 10u tot sluitingstijd. WWW.ILIV.BE Mashid Mohadjerin is een geëngageerd fotografe en fotojournaliste. Haar werk kaapte verschillende internationale prijzen weg en verscheen in toonaangevende kranten en tijdschriften, zoals the New York Times, the Wall Street Journal, Newsweek, Le Monde, De Morgen Magazine, De Standaard Magazine, Met haar foto s wil Mashid in de eerste plaats een boodschap brengen. Minderheden en migratie vormen centrale thema s in haar oeuvre. www.mashid.com Meer info Beeldmateriaal, infographics en meer info over thuis en thuisgevoel vindt u op www.iliv.be. Contacteer Marina Nuyts op 0473/31 24 28 of Katja van Putten op 0476/42 52 94. Of stuur een mail naar info@iliv.be. ILIV is een kenniscentrum over thuisgevoel en het belang van een thuis in België. Zowel het eigen onderzoek van ILIV als de externe marktstudies worden in alle transparantie en objectiviteit gerealiseerd. Hoewel gesteund door IKEA, dient ILIV geen promotiedoeleinden.