Musculoskeletale aandoeningen in de sport 9357_Schouderaandoeningen.indd 1 06-10-2008 10:14:17
9357_Schouderaandoeningen.indd 2 06-10-2008 10:14:18
Musculoskeletale aandoeningen in de sport De schouder redactie R. van Cingel W. Hullegie E. Witvrouw ELSEVIER GEZONDHEIDSZORG, MAARSSEN 9357_Schouderaandoeningen.indd 3 06-10-2008 10:14:18
Elsevier gezondheidszorg, Maarssen 2008 Omslagontwerp: Cube vormgeving/cees Brake BNO, Enschede Basisontwerp binnenwerk: Martin Majoor, Arnhem Opmaak illustraties 3.4A en B, 3.9, 3.10 en 4.1: Peter Fitzverploegh, Utrecht Elsevier gezondheidszorg is een imprint van Reed Business bv, Postbus 1110, 3600 BC Maarssen. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Waar dit mogelijk was, is aan auteursrechtelijke verplichtingen voldaan. Wij verzoeken eenieder die meent aanspraken te kunnen ontlenen aan in dit boek opgenomen teksten en afbeeldingen, zich in verbinding te stellen met de uitgever. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar. nl/pro). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. ISBN 978 90 352 3020 0 NUR 894 9357_Schouderaandoeningen.indd 4 06-10-2008 10:14:18
Medewerkers Redactie dr. R. van Cingel sportfysiotherapeut en orthopedisch manueel therapeut en directeur Sport Medisch Centrum Papendal te Arnhem dr. W. Hullegie sportfysiotherapeut en wetenschapsfilosoof en directeur van FysioGym Twente te Enschede en Kennispraktijk FysioGym te Enschede en Nijmegen prof.dr. E. Witvrouw docent kinesitherapie en revalidatiewetenschappen aan de Universiteit Gent, België Auteurs prof.dr. A.M. Cools docent kinesitherapie en revalidatiewetenschappen, Universiteit Gent, België drs. M.J.A. Edelaar fysiotherapeut en bewegingswetenschapper, revalidatiecentrum Heliomare, Wijk aan Zee prof.dr. F.C.T. van der Helm Biomechatronics & Biorobotics group, Faculteit Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek & Technische Materiaalwetenschappen, Technische Universiteit Delft en Universiteit Twente Enschede drs. H. van der Hoeven orthopedisch chirurg, St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein 9357_Schouderaandoeningen.indd 5 06-10-2008 10:14:18
P. Kruft fysiotherapeut, Fysio Sport & Training Dijnselburg, Zeist A. Lagerberg docent beweging & analyse, opleiding Bewegingstechnologie, Haagse Hogeschool, Den Haag ir. H.H.N. Oonk oud-docent biomechanica en coördinator Expertisecentrum Bewegings technologie, Haagse Hogeschool, Den Haag R. Tamminga sportfysiotherapeut en orthopedisch manueel therapeut, directeur Sport Medisch Centrum Medicort, Utrecht dr. H.E.J. Veeger bewegingswetenschapper, Faculteit der Bewegingswetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam M. Walravens sportfysiotherapeut, Halle, België 9357_Schouderaandoeningen.indd 6 06-10-2008 10:14:19
Inhoud Inleiding 9 1 De werking van de schouder: het perfecte compromis tussen mobiliteit en stabiliteit 13 1.1 Inleiding 13 1.2 Beweeglijkheid 16 1.3 Kracht 18 1.4 Stabiliteit 21 1.5 Consequenties voor toekomstig onderzoek 27 1.6 Conclusies 27 2 Schouderkinetica bij het werpen 31 2.1 Inleiding 31 2.2 Enkele feiten op een rij 32 2.3 Stadia in de werpbeweging 32 2.4 Lenigheid van de schouder 40 2.5 Conclusies en discussie 47 3 De schouder en sport 49 3.1 Inleiding 49 3.2 Aandoeningen van het schoudergewricht 50 3.3 Het AC-gewricht 50 3.4 Ventrale instabiliteit van de schouder 53 3.5 Habituele schouderluxatie 57 3.6 SLAP-laesie 66 3.7 Impingement en tendinopathie 72 3.8 Rotator cuff ruptuur 76 3.9 Neurogene afwijkingen rond de schouder 81 9357_Schouderaandoeningen.indd 7 06-10-2008 10:14:19
4 Fysiotherapeutische diagnostiek en behandeling van de schouder bij sporters 87 4.1 Inleiding 87 4.2 Fysiotherapeutisch onderzoek van de schouder 89 4.3 Fysiotherapeutische behandeling van de schouder 100 5 Schouderrevalidatie volgens de rehaboom bij volleybal 111 5.1 Inleiding 111 5.2 Het revalidatietraject 113 5.3 Revalidatietraining 121 6 Postoperatieve schouderrevalidatie 133 6.1 Inleiding 133 6.2 PostOperatieve Revalidatie na SchouderChirurgie (PORSCH) 133 6.3 Complicaties en variaties op PORSCH 160 Register 165 9357_Schouderaandoeningen.indd 8 06-10-2008 10:14:19