Diabetes en somberheidsklachten
Diabetes en somberheidsklachten DIABETES KAN LEIDEN TOT SOMBERHEIDsKLACHTEN. OMGEKEERD HEBBEN MENSEN DIE VEEL LAST HEBBEN VAN SOMbERHEIDs- KLACHTEN EEN VERHOOGDE KANS OM DIABETES MELLITUS TYPE 2 TE KRIJGEN. IN DEZE BROCHURE LEEST U WAT DIABETES EN SOMBERHEID MET ELKAAR TE MAKEN HEBBEN EN WAT ER GEDAAN KAN WORDEN OM DEZE KLACHTEN TE VERMINDEREN. 2
Iedereen heeft wel eens last van somberheidsklachten, deze zijn vaak van tijdelijke duur. Een depressie daarentegen duurt vaak langer en kenmerkt zich door een verlies van levenslust of een zwaar terneergeslagen stemming. Diabetes Mellitus gaat regelmatig gepaard met het hebben van psychologische klachten. Deze klachten kunnen zelfs leiden tot een depressie. Uit onderzoek is gebleken dat mensen met diabetes tweemaal zo veel kans hebben om depressief te worden als mensen zonder diabetes. In Nederland is één op tien mensen met diabetes depressief (10%). Een hoger percentage heeft last van somberheidsklachten. Onderzoeken tonen aan dat van de mensen die ernstige diabetescomplicaties hebben, soms wel 15 tot 30% een depressie heeft. Omgekeerd kan een depressie ook leiden tot het krijgen van diabetes. MOEILIJK bespreekbaar Veel mensen vinden het moeilijk om somberheid of depressieve klachten te bespreken met hun behandelend arts of diabetesverpleegkundige. Dit is één van de redenen waarom meer dan de helft van de mensen die lijden aan diabetes en depressie niet als zodanig wordt herkend. GEEN gezeur of geklaag Net als diabetes is depressie een ziekte. Erover praten met een arts of diabetesverpleegkundige is dus zeker geen gezeur of geklaag. HET is behandelbaar Het hebben van diabetes enerzijds en somberheidsklachten anderzijds maakt het leven erg zwaar. Bovendien gaat dit vaak ten koste van een goede diabetesregulatie. Een depressie is echter behandelbaar. Het is dus belangrijk dat mensen klachten van emotionele of psychische aard bespreken met hun behandelaar. LOOP er niet mee door Hoe somberheid of depressieve klachten herkend kunnen worden, staat in deze brochure. Ook beschrijven we de mogelijkheden die er zijn om de klachten te verminderen. Het is belangrijk niet onnodig lang door te lopen met deze klachten, want een goede behandeling geeft veel verlichting. 3
Meer somberheidsklachten bij mensen met diabetes Het hebben van diabetes brengt een zware ziektelast en verantwoordelijkheid met zich mee. Het goed onder controle houden van de bloedglucosewaarden vraagt veel van mensen; Schommelende bloedglucosewaarden veroorzaken bij veel mensen stemmingswisselingen; Mensen met diabetes die last hebben van late complicaties zijn extra vatbaar voor emotionele of psychische klachten. Hoe meer diabetescomplicaties, des te meer somberheidsklachten; Ook het hebben van andere chronische ziekten, bijvoorbeeld een hoge bloeddruk, astma of reuma, is een extra risicofactor. DEPRESSIE kan leiden tot het krijgen van diabetes type 2 Mensen met een depressie hebben een sterk verhoogde kans om diabetes te krijgen*. Het is nog niet precies bekend waarom dit zo is, maar er zijn wel enkele veronderstellingen: Depressieve mensen zorgen minder goed voor zichzelf en eten minder gezond. Ook zijn ze vaak inactief en bewegen weinig. Ongezond eten en gebrek aan lichaamsbeweging, verhogen de kans op overgewicht en insulineresistentie (ongevoelig voor insuline). Dit zijn twee risicofactoren voor het krijgen van diabetes type 2 Ouderen met depressieve klachten ontwikkelen meer buikvet dan ouderen zonder depressie**. Chronische stress en depressie kunnen bepaalde hersendelen activeren en leiden tot een verhoogde aanmaak van cortisol. Dit hormoon stimuleert de opslag van vet in de buikholte. Buikvet is een belangrijke risicofactor voor diabetes en hart- en vaatziekten. * 30% volgens onderzoek van dr. Frans Pouwer, medisch psycholoog in het VU Medisch Centrum, Amsterdam ** Volgens onderzoeker Nicole Vogelzangs van het VU Medisch Centrum, Amsterdam 4
VU MEDISCH CENTRUM en het TRIMBOS INSTITUUT In 2009 hebben het VU Medisch Centrum en het Trimbos Instituut een onderzoek opgezet via een website www.diabetergestemd.nl. Op deze website konden mensen met diabetes die last hebben van somberheidklachten online een cursus volgen van acht weken. De cursus is gebaseerd op cognitieve gedragstherapie. De deelnemers kregen gedurende de cursus begeleiding van een deskundige online coach. ALGEMENE risicofactoren voor het krijgen van een depressie Naast de hiervoor genoemde diabetesgerelateerde risicofactoren, verhogen ook onderstaande punten de kans op het krijgen van een depressie: de belangrijkste voorspeller voor het krijgen van een depressie is het al eerder doorgemaakt hebben van een depressie; verlies door overlijden, scheiding of ontslag; vrouwen hebben twee keer zo vaak een depressie als mannen; leeftijd tussen de 25 en 45 jaar; erfelijkheid, biologische aanleg; persoonlijkheidskenmerken; lage sociale economische status; wonen in een stedelijke omgeving; geïsoleerd leven, eenzaamheid; behoren tot een etnische minderheid; alleenstaand zijn. Als ik depressief ben, let ik niet op mijn diabetes. Ik eet gewoon waar ik zin in heb. Het kan me dan allemaal niets meer schelen, Marianne Overmeer (53), diabetes type 2 sinds 1998. Mijn glucose reageert sterk op innerlijke onrust. Zo gauw ik stress ervaar of me druk maak om dingen, schiet mijn glucose omhoog. Ik krijg dan een droge mond en dorst. Omgekeerd heb ik ook het gevoel dat ik onrustig word, zodra mijn glucosewaarden hoog zijn. In rustige perioden heb ik glucosewaarden van een jonge vent. Piet Klein, diabetes sinds 1999. Ik ben altijd zwaar op de hand geweest. Toen ik diabetes kreeg, was ik al onder behandeling voor mijn depressies. Marianne Overmeer, diabetes sinds 1998. 5
SOMBERHEID en depressieve klachten herkennen Somberheidsklachten als gevolg van diabetes kunnen in ernst erg van elkaar verschillen. Ook uiten de klachten zich op verschillende manieren. GEBUKT gaan onder de ziektelast van diabetes Mensen kunnen problemen ondervinden met de dagelijkse zelfzorg die diabetes met zich meebrengt. Er wordt van ze verwacht dat ze aan zelfcontrole doen. Dat wil zeggen dat ze zelf hun bloedglucosewaarden meten en weten wat ze met de uitslag ervan moeten doen. Ook krijgen ze het advies rekening te houden met hun voedings- en bewegingspatroon. Dit vergt veel kennis, discipline en motivatie. Deze dagelijkse last van de diabetes kan te zwaar zijn en kan leiden tot frustraties. Het niet aankunnen van deze zware verantwoordelijkheid kan tot gevolg hebben dat mensen: 6
minder hun bloedglucosewaarden gaan controleren; hun medicatie (tabletten of insuline) minder nauwkeurig nemen; het niet zo nauw nemen met de voedingsadviezen; last krijgen van emotionele spanningen en schuldgevoelens; zich boos voelen; somber worden. Bij het langer bestaan van deze klachten kan zelfs een diabetes burn-out ontstaan. STRESS Stress heeft invloed op de bloedglucosewaarden. In tijden van stress kan het zijn dat de diabetes ontregeld raakt. Mensen worden dan dubbel getroffen. Ze staan al onder spanning en verliezen daadoor ook de controle op de bloedglucosewaarden. Een ontregelde diabetes kan op zichzelf ook weer stress veroorzaken. Mensen kunnen bijvoorbeeld angstig worden voor het krijgen van diabetescomplicaties of zich schuldig voelen omdat ze er niet in slagen hun diabetes goed te reguleren. Deze onvoorspelbaarheid brengt veel onzekerheid met zich mee. De symptomen van stress verschillen per persoon en kunnen variëren van gespannenheid, hoofdpijn en maagpijn tot angst en slaapproblemen. ANGST Mensen met diabetes kunnen angst ontwikkelen voor het krijgen van hypo s (te lage bloedglucosewaarden), het spuiten van insuline en het prikken in de vinger of voor het krijgen van late diabetescomplicaties. Deze angsten kunnen gepaard gaan met gevoelens van: geen controle hebben over het eigen lichaam; afhankelijkheid van derden; schaamte voor vreemd en agressief gedrag tijdens het krijgen van een hypo; niet zelf durven spuiten en/of prikken; veel piekeren over de gevolgen van diabetes; somberheid; angst; zeer frequent controleren van de bloedglucosewaarden. 7
Depressie Het is belangrijk om symptomen van stress en angst tijdig te herkennen en ermee te leren omgaan. Mensen die lang doorlopen met deze gevoelens, lopen het gevaar een depressie te ontwikkelen. Er is sprake van een depressie als mensen minstens gedurende twee weken last hebben van een aantal van de volgende symptomen: sterke gevoelens van somberheid; niet meer kunnen genieten van het leven; concentratieproblemen; gevoelens van hopeloosheid; schuldgevoelens; rusteloosheid; angst voor ziekte of dood; slaapproblemen; weinig eetlust; gewichtstoename of juist gewichtsafname; met weinig smaak eten. 8
EETSTOORNISSEN jonge vrouwen met diabetes type 1 hebben een verhoogd risico op eetstoornissen, voornamelijk boulimia nervosa (vreetbuien die afgewisseld worden met extreem lijnen en/of braken); tienermeiden maken regelmatig gebruik van ongezonde vormen van gewichtscontrole door te braken, laxeermiddelen te nemen of minder insuline te injecteren. In ernstige situaties spreekt men over anorexia nervosa; bij mensen met diabetes type 2 komt veel overgewicht voor. Mensen kunnen last krijgen van vreetbuien (bing-eating) als gevolg van stress of hypo s. SOCIALE en relationele problemen mensen kunnen conflicten met hun omgeving krijgen omdat naasten zich te veel met hun diabetes bemoeien (diabetespolitie); het kan ook zijn dat de omgeving zich juist te weinig bezighoudt met de diabetes van hun naaste. Dit kan gevoelens van eenzaamheid of er alleen voor te staan oproepen; mensen kunnen door hun diabetes problemen ondervinden op het werk; met name oudere mensen met diabetes kunnen seksuele problemen krijgen. Dit kan weerslag hebben op relaties. Soms zie ik erg op tegen de toekomst. Ik heb dan helemaal geen momenten van plezier meer. Alles kost me moeite en ik moet me overal toe zetten. Marianne Overmeer, diabetes sinds 1998. Met diabetes kan ik goed leven. De medicijnen en insuline neem ik altijd trouw. Ik heb meer moeite met gezond eten. Vooral als ik last heb van depressieve klachten, krijg ik vreetbuien. Dit is een manier om mijn spanning af te reageren. Piet Klein, diabetes type 2 sinds 1999 Veel mensen in mijn omgeving hebben geen begrip voor mijn depressieve klachten. Ze vinden dat het maar eens over moet zijn nu ik antidepressiva gebruik. Ik heb hierdoor veel familie en vrienden verloren. Marianne Overmeer, diabetes sinds 1998. 9
10
SOMBERHEID of depressieve klachten behandelen Veel mensen vinden het moeilijk om hulp te vragen in het geval van psychische of depressieve klachten. Toch hoeft niemand zich hiervoor te schamen. Te vaak nog denken mensen dat de klachten bij de diabetes horen, maar dit is niet zo. Ook behandelaren zien dikwijls niet de link tussen diabetes en somberheidsklachten. Artsen en diabetesverpleegkundigen vragen niet altijd standaard naar het emotioneel welbevinden van mensen. Mensen met diabetes kunnen het wel zelf aangeven dat ze last hebben van somberheidsklachten. KIES de juiste behandeling Er bestaan veel verschillende manieren om aan emotionele problemen te werken. Niet iedereen heeft baat bij hetzelfde. Mensen die besluiten iets te gaan doen aan hun psychische problemen, doen er verstandig aan bij de behandelend arts of diabetesverpleegkundige duidelijk aan te geven welke therapie het beste bij ze past. Hoe beter de behandeling aansluit bij de persoonlijke behoefte, des te effectiever zal deze zijn. Hierna geven we een korte opsomming van de meest voorkomende behandelmogelijkheden. ONTSPANNINGSOEfENINGEN Een leven zonder stress en spanning is ondenkbaar. Daarom hebben veel mensen baat bij het leren van ontspanningsoefeningen. Met deze oefeningen maken mensen zich weerbaarder tegen stresssituaties. De problemen veranderen niet, maar worden wel hanteerbaar. Er zijn verschillende manieren hoe mensen kunnen leren zich te ontspannen, bijvoorbeeld door het volgen van yogalessen, of door het bezoeken van een ademhalingstherapeut, het luisteren naar muziek, of door het maken van een wandeling. Ook op internet staan veel ontspanningsoefeningen. Mensen die weten hoe ze zich kunnen ontspannen, slapen doorgaans ook beter. Tip! Mensen met depressieve gevoelens krijgen het advies elke dag een stuk te gaan fietsen of wandelen. Dit gaat somberheidsklachten tegen en maakt mensen gezond moe. 11
GESPREKSTHERAPIE, gespreksanalyse In gesprek met een psychotherapeut proberen mensen te achterhalen wat mogelijke oorzaken zijn van depressieve gevoelens. Hierbij is het aan te raden een therapeut, medisch psycholoog of maatschappelijk werker te kiezen die thuis is in de problematiek rondom diabetes. COGNITIEVE gedragstherapie In deze methode gaan mensen niet terug in het verleden, maar gaan heel concreet aan de gang met heersende gevoelens en gedachten. Ze leren niet realistische, negatieve gedachten om te zetten in positieve en opbouwende gedachten en gevoelens. 12
Antidepressiva Dit zijn medicijnen die mensen kunnen slikken in geval van een depressie. Het doel van deze medicijnen is de balans tussen bepaalde stoffen (neurotransmitters) in de hersenen te herstellen. Er zijn verschillende soorten antidepressiva. Vaak duurt het een aantal weken voordat ze gaan werken en u er wat van merkt. COMBINATIETHERAPIE In de praktijk blijkt dat mensen vaak geholpen zijn met een combinatie van verschillende behandelmethoden: bijvoorbeeld ontspanningsoefeningen in combinatie met cognitieve gedragstherapie. Dit kan ook door het volgen van de online cursus bij www.diabetergestemd.nl. Voor andere mensen is juist de combinatie van cognitieve gedragstherapie en antidepressiva effectief. Tot SLOT Somberheidsklachten komen veelvuldig voor bij mensen met diabetes mellitus. Een slechte diabetesregulatie kan stemmingswisselingen veroor-zaken. Omgekeerd kunnen stress en angst de diabetes ontregelen. Omdat er een link bestaat tussen diabetes en psychologische problemen is het zinvol dat mensen klachten van deze aard altijd met het diabetesteam bespreken. Samen kunnen ze kijken wat de beste oplossing is om deze somberheidsklachten te verminderen of te laten verdwijnen. Eens in de twee weken heb ik een gesprek met een medisch psycholoog. Met behulp van cognitieve gedragstherapie, probeer ik stapsgewijs dingen anders aan te pakken. In het begin hielp het helemaal niet. Maar nu begin ik het steeds plezieriger te vinden. Ik hou voor deze therapie een dagboekje bij. Marianne Overmeer, diabetes sinds 1998. Voor mijn terugkerende depressieve klachten gebruik ik antidepressiva. Deze slik ik continu. Tweemaal per jaar ga ik naar een sociaalpsychologisch verpleegkundige om mijn situatie te bespreken. Zo nodig wordt de medicatie bijgesteld. Sinds ik medicatie gebruik heb ik veel minder depressieve klachten. Ik heb nog wel eens een dipje, maar zolang ik niet te veel van mezelf verlang gaat het goed. Piet Klein, diabetes sinds 1999. 13
14
Meer lezen? www.depressie.pagina.nl www.depressiecentrum.nl Naast veel informatie staat op deze site ook een Depressie Zelftest. Diabetes BurnOut van William H. Polonsky Een Engelstalig zelfhulpboek dat zicht geeft op de emotionele factoren die van invloed zijn op de glucosehuishouding en de mate waarin iemand in staat is tot zelfcontrole. ISBN 1580400337. Diabetes, een rugzak voor het leven van J. Putker Een Nederlands boek geschreven door een ervaren diabetesverpleegkundige met veel voorbeelden en verhalen waarin u zich kunt herkennen. Uitgave najaar 2009. Bronnen: Richtlijnen van de NDF-werkgroep Psychosociale Problematiek, april 2000 Conferentie Diabetes en Depressie van de NDF, maart 2009 15
Committed to your care 2013/05 Mediq Direct Diabetes Postbus 211 6900 AE Zevenaar 0800-022 18 58 (gratis) info@mediqdirectdiabetes.nl www.mediq.nl/directdiabetes