Water: een recht of een gevecht?

Water: een recht of een gevecht? Achtergrondinformatie bij Scheppingszondag 2 september 2012 Inhoud 1. Water als bron van leven 2. Water als bron van conflict 3. Water als bron voor spiritualiteit 4. Water als bron van actie

1. Water als bron van leven Zonder water, geen leven! Je staat op, gaat je wassen, poetst je tanden, drinkt een glas water, zet koffie. Geen seconde denk je er bij na hoeveel water hier precies voor nodig is. Je hoeft alleen maar de kraan open te draaien Kraantjeswater In België is het trendy om water uit een fles te drinken. Een gemiddelde Belg drinkt 148 liter flessenwater per jaar. Dat is zes keer meer dan de gemiddelde wereldburger. Hiermee zijn we de vierde grootste flessenwaterdrinkers, na Italië, Mexico en de Verenigde Arabische Emiraten. Maar het bottelen van water in flessen is slecht voor het milieu. Bovendien is de kwaliteit van flessenwater zeker niet beter dan het leidingwater in de meeste Westerse landen. Het water uit de fles is tot 10.000 maal duurder dan dat uit het kraantje. De doorgaans zinloze keuze voor flessenwater kost de consument niet alleen veel geld, ze zorgt ook voor een ecologische ramp. In 2004 werd wereldwijd 154 miljard liter water verpakt, doorgaans in petflessen. De productie van deze flessen en het transport zorgen voor een gigantisch verbruik van energie en grondstoffen. In een groot deel van de wereld worden plastic flessen na gebruik ook niet gerecycleerd en vormen ze een dramatisch groeiende afvalberg. De productie van flessen voor drinkwater vergt jaarlijks 2,7 miljoen ton plastic. Het is cynisch dat minder dan een derde van het bedrag dat wij met z'n allen veil hebben voor flessenwater zou volstaan om tegen 2015 de helft van de wereldbevolking toegang te geven tot drinkbaar water. Als Jezus vandaag naar Kana zou terugkeren, zouden we hem vragen of hij wijn in water kan veranderen. Wadih Awawdé, huidig burgemeester van het vroegere Kana in Galilea 2

Water: een mensenrecht? De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens bestaat straks 65 jaar. En nog steeds: is het recht op drinkbaar water een dode letter hebben 1,2 miljard mensen geen toegang tot drinkwater hebben 2,6 miljard mensen geen toegang tot een hygiënische infrastructuur sterven er elke dag 30.000 mensen aan gevolgen verbonden met water sterft er elke 8 seconden een kind door gebrek aan drinkbaar water groeit bijna een kwart van de Belgische kinderen op in huizen zonder warm water of sanitair De machtigste landen in de wereld hebben verhinderd dat de bevoegde organen van de VN het recht op water als een universeel mensenrecht erkennen bij gelegenheid van de 60ste verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948-2008). Sinds 2010 is het recht op water opgenomen in deze Verklaring, maar omdat deze geen enkele wettelijke status heeft, blijft dit recht veelal een dode letter. We roepen ons land dan ook op om het recht op drinkbaar water wettelijk te verankeren en te garanderen voor iedereen. Waterveiligheid staat net als voedselveiligheid centraal in het debat voor het bereiken van de millenniumdoelstellingen tegen 2015. Het is één van de sleutels voor sociale en economische emancipatie van de allerarmsten. 3

2. Water als bron van conflict Het waterverbruik verdubbelt elke twintig jaar: door de intensieve landbouw, mijnbouw, waterkrachtcentrales en andere industrieën en door de huishoudens. Waterschaarste is een bron van conflicten. Slechts 3% van het water op onze aarde is zoet water, en dus drinkbaar. Er bestaan wel methodes om van zout water drinkbaar water te maken (ontzilting), die in verschillende zuiderse landen gebruikt worden. Deze methodes kosten echter veel energie en zijn nog lang niet toereikend om ieders dorst te lessen. En zolang er dorst is, zullen er waterconflicten zijn. Water is een nieuw strategisch wapen. Al in 1995 verklaarde de vicevoorzitter van de Wereldbank dat er in de 21ste eeuw niet gevochten zal worden voor petroleum maar voor water. Grensoverschrijdende rivieren Grensoverschrijdende rivieren zijn een blijvende bron van conflicten tussen verschillende landen. Dicht bij huis in Europa: Tsjechië en Slowakije procederen voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag over het water van de Donau dat erg vervuild is, onder andere door cyanide, met gevaar voor het drinkwater en met grote vissterfte (wat ook broodroof betekent voor hen die leven van de visvangst). In Azië: Irak is voor zijn water afhankelijk van de Tigris en de Eufraat maar beide rivieren ontspringen in Turkije. Turkije heeft een groots plan opgezet voor de bouw van 19 elektriciteitscentrales en 22 dammen, maar al de landen stroomafwaarts zijn natuurlijk bang voor hun watertoevoer. Er zijn geen afspraken rond de waterhoeveelheid voor Irak. Hetzelfde verhaal kunnen we vertellen over de Ganges en de conflicten tussen India en Bangladesh. Het meest explosieve conflict situeert zich rond de Jordaan tussen Israël, Palestina en Jordanië. Israel doet al het mogelijke om de controle over het water te behouden. Door klimatologische omstandigheden is er een schaarste aan zoet water. Iedere Israëliër beschikt jaarlijks over 300 kubieke meter water, een Palestijn moet het stellen met 165 kubieke meter. Ter vergelijking: een doorsnee Amerikaan verbruikt 10.000 kubieke meter per jaar. Geen water is geen toekomst. De manier van waterverdeling door Israël is een schending van het internationaal humanitair recht en bedreigt de landbouw en het leven van miljoenen mensen. 4

Privatisering en waterarmoede Een tweede probleem is de privatisering van de waterlevering. De redenering is dat op de vrije markt bedrijven door onderlinge concurrentie gedwongen worden efficiënter te werken dan overheidsbedrijven. Maar iedereen weet dat commerciële bedrijven hun eigen doelstelling hebben: zoveel mogelijk winst maken. Dit in tegenstelling tot de overheid die moet zorgen dat burgers schoon drinkwater hebben. Daarbij komt dat bedrijven liever investeren op plaatsen waar winst te maken valt: in rijke buurten en niet in arme wijken. En dat voor arme regeringen de verkoop van de waterlevering geld opbrengt. Marcello Barros, de Braziliaanse eco-bevrijdingstheoloog, vertelt in zijn boek De spiritualiteit van water bij monde van zijn buurvrouw: Het feit dat mensen nu al water gaan verkopen, geeft aan dat het einde van de wereld nabij is. Het was mijn grootmoeder die me vertelde dat het einde van de wereld nadert als mensen water beginnen te verkopen. In de Indiase deelstaat Punjab werd de prijs van het water zo hoog dat huishoudens een kwart van hun inkomen eraan moeten besteden. In Zambia lopen de rekeningen van arme gezinnen op tot de helft van hun inkomen. Wie niet kan betalen wordt afgesloten. 4.497 Belgische gezinnen werden vorig jaar van het drinkwater afgesloten omdat ze de rekening niet meer konden betalen. Water is een mensenrecht, geen handelswaar! Ecokerk roept de bevoegde ministers op om dit mensenrecht in de wet te verankeren. Samen met Vlaams netwerk van Verenigingen waar armen het woord nemen, vragen we volgende maatregelen 1. Water is een grondrecht. Mensen moeten steeds over water kunnen beschikken 2. Water moet betaalbaar zijn: er moeten maatregelen genomen worden om de waterprijs (in zijn geheel) extra te drukken voor mensen in armoede 3. Uniformiteit tussen waterleveranciers is nodig. Klanten hebben geen vrije keuze in verband met de leverancier, dus moeten hun rechten overal dezelfde zijn 4. Procedures moeten maximaal dezelfde zijn bij water als bij gas en elektriciteit 5. Extra sociale bescherming voor kwetsbare klanten is nodig 5

3. Water als bron voor spiritualiteit Zoals een hinde smacht naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar u, o God. Uit Psalm 42 In het christendom, maar ook in tal van andere levensbeschouwingen, speelt water een belangrijke rol. Water, aanwezig als element, als metafoor of als symbool. Water heeft te maken met reinheid: moslims wassen zich voor het gebed. Hindoes wassen het vuil, maar ook het slechte karma, van zich af in hun heilige rivieren. Water verbindt. Door het sacrament van het doopsel worden we opgenomen in de gemeenschap van christenen. Maar het verbindt ons ook over de grenzen van religies heen. We bestaan allen voor bijna de helft uit water en hebben allemaal water nodig om te overleven. Water inspireert. Het brengt mensen samen. Steden en wereldrijken ontstonden aan de oevers van rivieren en daar ontstonden ook de mythes en verhalen die we tot op vandaag met ons meedragen. Verhalen over zeeën die splijten en veel later ook verhalen over een man die doopte en een andere man die over het water liep en water in wijn veranderde. Maar water is ook bedreigend. Het tekort of teveel aan water eist ieder jaar weer talloze mensenlevens. De mens spant zich in om het water te controleren, maar slaagt daar niet steeds even goed in. Water is dus ook een bron voor nederigheid. Het doet ons beseffen dat wetenschap en technologie niet alles kunnen oplossen. Het stelt ons voor keuzes en dilemma s, het leidt tot hebzucht en oorlog. Water is een deel van ons, in al zijn facetten. Misschien verliezen we het belang ervan daarom zo snel uit het oog. Zoals Herman Verbeek immers zo mooi schreef: De zee wordt psalmenzingend leeggevist. Het zingen van liederen en het prevelen van gebeden is niet genoeg om de huidige toestand te veranderen, maar zijn wél een aanzet tot actie buiten de kerk. Om het tij te keren, dienen we onze inspiratie om te zetten in daden. 6

4. Water als bron van actie Als kerk kunnen we in eigen kring sensibiliseren en gedragsverandering bewerken. Een bekering tot een andere houding tegenover de aarde is nodig. Onze ecologische voetafdruk verkleinen houdt ook in dat we stil moeten staan bij onze watervoetafdruk. Laat ons samen werken aan het mondiale besef dat minder ook genoeg kan zijn en aan het recht op water voor iedere medemens. Sensibiliseren Voor alle religies is water een belangrijk element in hun geloven. In alle religies heeft water een ruimere betekenis dan de louter materiële. Water staat symbool voor leven en mysterie, voor vruchtbaarheid en liefde. We worden met water gedoopt, we zegenen met water omdat we geloven dat een levengevende kracht heeft. Dat moet zich vertalen in concreet gedrag. De liederen, teksten en gebeden uit de liturgie kunnen ons inspireren om duurzaam en met aandacht om te gaan met water. Ons persoonlijk watergebruik heeft een immers een belangrijke invloed op de waterhuishouding. We geven je enkele makkelijke en haalbare tips mee. Drink kraantjeswater De productie van flessen voor drinkwater vergt jaarlijks 2,7 miljoen ton plastic. Ook transport en afvalverwerking van al deze flessen vergt veel energie. Kraantjeswater is een lekker en gezond alternatief. Drink het koel, met een schijfje citroen of vermengd met vruchtensiroop. Eet lokaal voedsel Bespaar water en steun onze (bio-)boeren door je boodschappen te doen op boerenmarkten. Kies voor seizoensproducten. Groenten van het seizoen zijn niet alleen lief voor het milieu, maar zijn ook lekkerder. Denk maar aan het smaakverschil tussen een geïmporteerde aardbei en een verse Belgische aardbei. Groenten en fruit die werden ingevoerd uit warmere streken (maar die je ook in België kunt telen) hebben meer water nodig in het Zuiden. 7

Eet af en toe een vegetarisch Veeteelt slokt heel wat water op. Zo heb je voor 200 gram rundvlees al gauw 4000 liter water nodig. Wees dus zuinig met vlees maar ook met vis. Overbevissing is één van de grootste bedreigingen voor onze oceanen. Begin met één dag per week een veggiedag in te lassen. Kies voor biologische producten Biologische producten zijn milieuvriendelijker geteeld doordat er geen kunstmeststoffen worden gebruikt die veel energie (vragen voor hun productie. Er worden bovendien geen synthetische pesticiden ingezet waarvan residu's in de bodem en het water achterblijven. Dit betekent dat er geen vervuild water ontstaat door de pesticiden en de kunstmest Gebruik hemelwater De tuin begieten met water uit een regenton is een aloud gebruik. Er bestaan ook systemen die regenwater opvangen, zodat je dit kan gebruiken voor het doorspoelen van het toilet, poetsen en zelfs voor de wasmachine. Je toilet doorspoelen met regenwater levert bovendien een besparing van 30% op je waterfactuur op. Vele gemeentes geven subsidies voor dergelijke waterbesparende initiatieven. Vraag ernaar. Keuken- en badkamerwijsheid Neem liever een douche (maximaal 10 minuten!) dan een bad, en installeer een spaardouchekop om nog minder water te verbruiken. Laat de vaatwasser en de wasmachine enkel draaien als ze vol zijn en gebruik zoveel mogelijk het eco- of spaarprogramma van de machine. Was jezelf, je kleren en de vaat met milieuvriendelijke producten. Leg een grote gevulde petfles in de spoelbak van het toilet en bespaar zo vele liters water per dag. Was je auto met emmer en spons Deze traditionele methode verbruikt slechts 60 liter water. Met de tuinslang verbruik je gemakkelijk 600 liter per wasbeurt 8

Meedoen met anderen Verleg een steen in de rivier! Verschillende organisaties zetten zich in rond de waterproblematiek. Steun hen, met een gift of een helpende hand. Tracht hun kennis en ervaring te vertalen naar je eigen gemeenschap, gezin, school of vereniging. Organiseer een thema-avond rond water en nodig een spreker uit. Ecokerk biedt verschillende workshops aan rond waterverbruik, spiritualiteit en duurzaamheid. De kerk kan de planeet redden. Omdat zij wereldwijd aanwezig is en een diepe impact heeft op de motivering van het menselijke handelen, kan ze in sneltempo mobiliseren in de zorg voor de schepping. Als de kerk en de paus zich daadwerkelijk achter de milieuzorg scharen, kunnen ze de noodzakelijke kentering naar een ecologische en duurzame wereld veroorzaken. Zich daarin niet engageren, is schuldig verzuim Prof. Dr. Jacques Haers S.J. 9

Maria Verwimp Sophie Vanonckelen Deze brochure is een Uitgave van Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede/Ecokerk in samenwerking met Vlaams netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen en Welzijnszorg. Inhoud uit deze uitgave mag worden overgenomen mits bronvermelding. Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede/ Ecokerk Huidevettersstraat 165 1000 Brussel www.ecokerk.be 10