HBO-Rechten Landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten 2012
Colofon HBO-Rechten Landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten CROHO: 39205 HBO-Rechten Publicatie: juli 2012 Vastgesteld door het Landelijk Opleidingsoverleg HBO-Rechten waarin de volgende hogescholen participeren: Avans Hogeschool (Juridische Hogeschool) Fontys Hogescholen (Juridische Hogeschool) Haagse Hogeschool Hanzehogeschool Groningen Hogeschool van Amsterdam Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Hogeschool Inholland Hogeschool Leiden Hogeschool Utrecht Hogeschool Windesheim NHL Hogeschool Saxion (op 1 september 2012 toegetreden tot het Landelijk Opleidingsoverleg HBO-rechten) Opgesteld door de werkgroep actualisering landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO- Rechten bestaande uit de volgende personen: Mr. G.F.J. Hupperetz (Directeur Juridische Hogeschool Avans-Fontys), voorzitter landelijk opleidingsoverleg HBO Rechten Mr. T.J.M. Joxhorst (Teamleider HBO-Rechten Hanzehogeschool) Drs. M. Kok (Onderwijskundige Hogeschool van Amsterdam) Mr. E.M.Oudejans (Opleidingsmanager HBO-Rechten Hogeschool van Amsterdam), voorzitter van de werkgroep Mr. R.A. Plantenga (Teamleider HBO-Rechten Haagse Hogeschool) Mr. drs. E.H.M. Verheijen (Onderwijskundige Juridische Hogeschool Avans-Fontys)
Voorwoord Het Landelijk Opleidingsoverleg HBO-Rechten (LOO HBO-Rechten) heeft ruim een jaar geleden het initiatief genomen om te starten met een werkgroep actualisering landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten. Aanleiding hiervoor waren diverse signalen uit het landelijke werkveld, de werkveldcommissies, werkveldonderzoeken en onderzoeken onder alumni en hun werkgevers, waaruit het LOO HBO-Rechten concludeerde dat actualisering en herijking van het profiel noodzakelijk waren. De werkgroep kreeg daarom als opdracht om het landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten van 2004 bij te stellen en aan te scherpen, in overeenstemming met de huidige nationale en internationale kaders voor het hoger onderwijs. Het profiel is onder andere met inachtneming van de Procedure op- en vaststelling landelijke opleidingsprofielen bachelor-opleidingen hogescholen, zoals vastgesteld door de Algemene Vergadering van de HBO-raad op 15 oktober 2010, opgesteld. Naast deze procedures en kaders is ook het landelijke werkveld richtinggevend geweest. Zo hebben alle werkveldadviescommissies van de deelnemende hogescholen de eerste conceptversie van het nieuwe profiel besproken en van feedback voorzien. Op basis van deze feedback is de conceptversie aangepast en vervolgens ter beoordeling voorgelegd aan het sectoraal adviescollege hoger economisch onderwijs (SAC). De aanbeveling van het SAC om ook een aantal juridische koepelorganisaties te raadplegen was een volgende stap voor de werkgroep. Zowel de opmerkingen van het SAC, als van diverse juridische koepelorganisaties zijn meegenomen in het laatste concept dat ter goedkeuring werd voorgelegd aan het LOO HBO-Rechten. Het nieuwe landelijke beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten dat hier voor u ligt, vormt het uiteindelijke resultaat van al deze inspanningen. Het profiel is geschreven met het oog op verschillende doelgroepen, namelijk het werkveld, het juridisch hoger onderwijs (onder wie medewerkers en studenten van de opleidingen HBO-Rechten) en tot slot de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie. Bovendien kent het nieuwe landelijke beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten naast de integrale tekst in het Nederlands ook een Engelstalige versie en een verkorte publieksversie. In het profiel zijn wederom de eisen weergegeven waaraan afgestudeerden dienen te voldoen om in te kunnen spelen op actuele ontwik- 3
HBO-RECHTEN kelingen in het werkveld. Het is daarmee het domeinspecifieke referentiekader voor de eindkwalificaties van de afzonderlijke opleidingen. In dit profiel zijn echter ook een aantal zaken veranderd of aangescherpt in vergelijking met het vorige profiel uit 2004: het aantal competenties is teruggebracht van 10 naar 7; het profiel geeft een schets van actuele (maatschappelijke) ontwikkelingen in de beroepspraktijk van de hbo-jurist; de hbo-jurist is gepositioneerd tegenover de wo-jurist, in de beroepskolom en in een internationale context; Kwaliteit als opdracht (HBO-raad) is verwerkt en de hbobachelor standaard (die is gebaseerd op actuele internationale eisen) typeert het eindniveau van de hbo-jurist. Expliciet zijn de vaardigheden waar een hbo-jurist minimaal over dient te beschikken, waaronder praktijkgericht onderzoek, ethiek, management en organisatie, (juridische) informatiemethoden, sociale-, communicatieve- en schriftelijke vaardigheden benoemd in de Body of Knowledge and Skills; van elke competentie zijn functie, werkkring en beroepsillustratie omschreven, zodat werkveld, docent en student een scherper (illustratief) beeld van de beroepsuitoefening krijgen. Vanaf september 2002 gingen de eerste HBO-Rechtenopleidingen van start. HBO-Rechten is inmiddels een van de grote hbo-opleidingen met meer dan 10.000 studenten. Een opleiding die op de studentenmarkt én op de arbeidsmarkt niet meer weg te denken valt. Een opleiding ook met een duidelijk profiel: een beroepsgerichte brede rechtenopleiding met voldoende ruimte voor instellingen en studenten om binnen dat brede profiel eigen accenten te leggen. Dit profiel zal richting geven aan (vernieuwing van) de curricula van de HBO-Rechtenopleidingen in de komende jaren en zal helpen bij de discussie met het werkveld over de inhoud en verdere actualisering van de opleiding. Tevens kan het een hulpmiddel zijn bij een stevigere profilering van de nieuwe juristen op de arbeidsmarkt. Wij zijn ervan overtuigd dat de juridisering van de maatschappij functiedifferentiatie noodzakelijk maakt. De afgestudeerden van de HBO-Rechtenopleidingen zijn er klaar voor. Mr. Gerard Hupperetz, voorzitter LOO HBO-Rechten juli 2012 4
Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inhoudsopgave 5 1. Landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten 7 1.1 Actualisering van het profiel 7 1.2 Missie 9 2. Beroepsprofiel 11 2.1 Actuele ontwikkelingen 11 2.2 Internationale dimensie van het beroep 15 2.3 s en beroepsrollen 16 3. Opleidingsprofiel 19 3.1 Competenties 19 3.2 Eindniveau 26 3.3 Hbo-bachelor standaard 26 4. Profilering in juridisch hoger onderwijs 31 5. Internationale positionering hbo-jurist 33 Bronnen 35 Bijlage 1: Transponeringstabel competenties 37 Bijlage 2: Body of knowledge and skills: gemeenschappelijke kennis- en vaardighedenbasis hbo-jurist 39 Bijlage 3: Landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten in relatie tot internationale en nationale niveaustandaarden 43 Bijlage 4: Internationale positionering hbo-jurist 45 Bijlage 5: Voorbeelduitwerking Diploma Supplement 49 Bijlage 6: Gegevens hogescholen, opleidingen en werkveldadviescommissies 53 Bijlage 7: Overzicht geraadpleegde landelijke werkveldorganisaties 69 5
1. Landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten Het landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-rechten geeft weer wat afgestudeerde hbo-juristen in hoofdlijnen moeten kennen en kunnen. Tevens wordt de professional in het juridisch werkveld gepositioneerd. Daarnaast positioneert het profiel de opleiding HBO-Rechten binnen de beroepskolom en het hoger onderwijs. Daarmee biedt het profiel transparantie en verantwoording naar het werkveld en overige betrokkenen. Het profiel is het kader voor de domeinspecifieke eisen waar de opleidingen HBO-Rechten aan dienen te voldoen. Elke opleiding werkt op basis hiervan haar eindkwalificaties uit in samenhang met de eigen profilering. Ter ondersteuning is in bijlage 3 van het landelijk beroeps- en opleidingsprofiel de verhouding weergegeven tussen het profiel en de internationale en nationale niveaustandaarden. In dit document is het toekomstige werkveld c.q. de beroepspraktijk van de hbo-jurist beschreven vanuit de (internationale) ontwikkelingen die zich daarin voordoen en die relevant zijn voor de kwalificaties van de hbo-jurist. Ook is de positie van de hbo-jurist in het werkveld weergegeven in een overzicht van mogelijke beroepsrollen en functies. Op basis hiervan zijn de competenties vastgesteld waarover een startbekwame hbo-jurist op bachelorniveau dient te beschikken. Deze zijn gerelateerd aan de internationale eisen voor het bachelor niveau en aan de hbo-bachelor standaard. Iedere competentie is voorzien van een aantal kritische beroepssituaties, die de beroepsrol, beroepstaak en beroepsproducten in kenmerkende beroepscontexten illustreren. 1.1 Actualisering van het profiel HBO-Rechten is een relatief jonge opleiding; zij is in 2002 gestart bij twee hogescholen: de Juridische Hogeschool Avans-Fontys en de Hogeschool van Amsterdam. De Juridische Hogeschool startte met een groep van 220 studenten, de Hogeschool van Amsterdam met een kleine pilotgroep (bestaande uit circa 50 studenten). De eerste hbo-juristen betraden in 2007 de arbeidsmarkt. Inmiddels wordt de opleiding aangeboden door elf hogescholen, de Open Universiteit (OU) en drie private aanbieders. Elke aanbieder geeft een eigen invulling aan het landelijke beroepsen opleidingsprofiel, passend bij de eigen profilering en regionale vraag naar hbo-juristen. Een duidelijk beeld van de opleiding HBO- 7
HBO-RECHTEN Rechten is daarom noodzakelijk voor het (internationale) werkveld, vervolgopleidingen, studenten en toeleverend onderwijs. De opleiding trekt veel studenten en blijkt te voorzien in een behoefte van het werkveld. De komst van de hbo-jurist als nieuwe beroepsgroep heeft invloed op de vraag naar juristen. Er is sprake van een toename van het aantal vacatures voor specifieke juridische functies op hboniveau of waarin expliciet een hbo-jurist wordt gevraagd. Het profiel van de hbo-jurist is bovendien in relatief korte tijd ontwikkeld tot dat van een autonome hbo-professional met een duidelijke meerwaarde voor de beroepspraktijk. Door ontwikkelingen in het nationale en internationale werkveld komt de benaming hbo-jurist enigszins onder druk te staan. In het nationale en internationale werkveld wordt namelijk geen onderscheid gemaakt in titulatuur tussen de juridische bachelor van het hoger beroepsonderwijs en de juridische bachelor van het wetenschappelijk onderwijs. Hierdoor is de toevoeging hbo in de functiebenaming hbo-jurist overbodig. Niettemin gaat in de Nederlandse context op dit moment nog wel degelijk een positief onderscheidend vermogen uit van het verschil in functiebenaming tussen de juridische hbo- en wo-bachelor. In het kader van deze profilering en ten behoeve van kwaliteitsborging heeft de HBO-raad de hbo-bachelor standaard opgesteld (in 2009). Op dit moment is ervoor gekozen om de benaming hbo-jurist te handhaven, vanwege het onderscheidend vermogen in de professionele oriëntatie en met het oog op de voortgaande positionering van de hbo-jurist binnen het juridische werkveld. De verwachting is echter dat deze toevoeging in de toekomst overbodig zal worden en dat met de benaming jurist kan worden volstaan. Aangezien het juridisch werkveld aanzienlijk in beweging is, heeft het LOO HBO-Rechten afgesproken om het landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten geregeld te herijken. De laatste versie van het profiel is in 2005 door het LOO HBO-Rechten vastgesteld in samenspraak met vertegenwoordigers uit het landelijke werkveld. Uit gesprekken met werkveldadviescommissies, evaluatie onder alumni en werkgevers is gebleken dat de kern van het profiel nog steeds actueel is, maar dat aanscherping en verdere actualisering gewenst is. Zo heeft een aantal ontwikkelingen uit het vorige profiel anders uitgepakt dan werd verwacht. De toenmalige ontwikkelingen in het werkveld rondom bemiddeling werden zo prominent ingeschat, dat er een afzonderlijke competentie op dit gebied werd geformuleerd. Inmiddels is gebleken dat dit een aspect is van het behartigen van juridische belangen. Bemiddelen maakt daarom in de huidige versie deel uit van 8
1. Landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten de competentie vertegenwoordigen. Verder blijken de competenties juridische audit, informatie en kwaliteit nauw samen te hangen; ze hebben alle drie te maken met het organiseren van juridische processen. In het huidige profiel zijn ze daarom opgenomen in de competentie organiseren. Bijlage 1 bevat een transponeringstabel die weergeeft hoe de competenties van het actuele profiel zich verhouden tot de competentieset uit 2005. De voorliggende versie van het profiel bevat zaken, die in vorige versies ontbraken. Een voorbeeld is de positionering van de hbojurist ten opzichte van de wo-jurist. Dit is niet alleen van belang in het kader van de doorstroom binnen de beroepskolom, maar ook voor de positionering van de hbo-jurist op de arbeidsmarkt. Het profiel typeert de kern van het eindniveau van de hbo-jurist aan de hand van de hbobachelor standaard. Deze is gebaseerd op de actuele internationale eisen en typeert het niveau van hbo-opleidingen in samenhang met de professionele oriëntatie. De HBO-raad heeft deze standaard geformuleerd in haar gezamenlijke kwaliteitsagenda voor de komende jaren: Kwaliteit als Opdracht. Dit profiel speelt daarnaast ook in op ontwikkelingen in het internationale hoger onderwijs. In het kader van afspraken in Europees verband is het Nederlandse kwalificatieraamwerk hoger onderwijs vastgesteld. Dit raamwerk beschrijft de graden en diploma s die binnen het Nederlandse hoger onderwijs kunnen worden behaald, met het oog op transparantie en vergelijkbaarheid voor de Europese arbeidsmarkt en hoger onderwijs ruimte. Om dit te bereiken worden de kwalificaties van afgestudeerden op het Diploma Supplement beschreven in leeruitkomsten en gerelateerd aan internationale niveaustandaarden. Bijlage 4 biedt de opleidingen een handreiking voor de uitwerking hiervan. 1.2 Missie De hbo-jurist is de aanduiding voor een breed opgeleide en praktisch ingestelde juridische professional op bachelorniveau. Hij heeft een gedegen juridische kennisbasis en een sterk analytisch vermogen. Hij beschikt bovendien over organisatorische, communicatieve en coördinerende vaardigheden. Zijn competenties stellen hem in staat om het recht toe te passen en de rechtstoepassing te faciliteren. 9
2. Beroepsprofiel De hbo-jurist onderscheidt zich van andere juridische professionals in die zin dat hij beschikt over sociaal-communicatieve vaardigheden en organisatievermogen. Hierdoor is hij in staat een bijdrage te leveren aan de klantvriendelijkheid, efficiëntie en effectiviteit van juridische bedrijfsprocessen binnen organisaties. Hij is oplossingsgericht en komt tot een al dan niet juridische oplossing al naar gelang het belang van partijen. Hij is ondernemend en beschikt over onderzoekend vermogen en is daardoor in staat om nieuwe juridische diensten en producten te ontwikkelen. Hij werkt hierbij multi- en interdisciplinair samen met juristen en professionals afkomstig uit andere domeinen. Hbo-juristen zijn in diverse functies en beroepsrollen werkzaam in organisaties met een juridisch primair proces, zoals deurwaarderskantoren, notariaat, advocatuur, Rechtspraak, Openbaar Ministerie en juridische adviesbureaus. De hbo-jurist is daarnaast werkzaam in organisaties met een niet-juridisch primair proces, maar waar wel juridische expertise gevraagd wordt, zoals het bedrijfsleven, overheden, zakelijke dienstverlening en branche- en belangenorganisaties. Hier vervult de hbo-jurist functies die primair gericht zijn op rechtstoepassing en functies die voornamelijk gericht zijn op het faciliteren van de rechtstoepassing. 2.1 Actuele ontwikkelingen Als gevolg van de toenemende complexiteit, individualisering en internationalisering is er sprake van een voortgaande juridisering van de samenleving. Door de pluriformiteit van de samenleving en de versplintering van de politieke en morele consensus, neemt het aantal conflicten toe. Individuen en groepen zijn zich beter bewust van hun rechten en van de rechtsmiddelen die tot hun beschikking staan om die rechten uit te oefenen. Daarbij is juridische kennis, mede door de opkomst van internet, niet meer exclusief toegankelijk voor juristen, maar ook voor de doorsnee burger. Tegelijkertijd neemt vanuit de samenleving de roep om verantwoording toe. Overheden, instellingen, bedrijven, non-profitorganisaties en zelfs de rechterlijke macht dienen zich in toenemende mate te verantwoorden. Vertrouwen bij het publiek is geen vanzelfsprekendheid meer, maar moet verdiend worden, onder meer door transparantie over de naleving van wet- en regelgeving. Hierdoor is er in het (internationale) juridische werkveld sprake 11
HBO-RECHTEN van voortschrijdende functiedifferentiatie. Deze differentiatie is de belangrijkste oorzaak van de toenemende vraag naar hbo-juristen. Zij vinden hun weg naar juridische dienstverleners, juridische afdelingen van bedrijven, geschillencommissies, deurwaarderskantoren en rechtsbijstandverzekeraars. De behoefte aan hbo-juristen groeit eveneens binnen de traditionele juridische organisaties die hun dienstverlening aanpassen aan deze ontwikkelingen. Zo is er binnen de Rechtspraak een toenemende vraag naar hbo-juristen, die juridische expertise combineren met expertise op het gebied van dienstverlening en administratieve organisatie met de bijbehorende bedrijfsprocessen. Als gevolg hiervan wordt de hbo-jurist steeds vaker zelfstandig ingezet op bepaalde processen. Het onder mandaat afhandelen van zaken zoals men dat van oudsher in het openbaar bestuur kent is een ander voorbeeld van vergroting van doelmatigheid. De beroepspraktijk vraagt kortom om breed opgeleide, praktijkgerichte en ondernemende juristen met een gedegen juridische kennisbasis en een beroepsgerichte oriëntatie, die sterk zijn in organisatorische, communicatieve, coördinerende of leidinggevende vaardigheden. Een andere ontwikkeling die functiedifferentiatie bevordert, is de wijziging van de competentiegrens van de kantonrechter in civiele zaken per 1 juli 2011. Deze wijziging heeft ertoe geleid dat de hbo-jurist zich in meer zaken als procesvertegenwoordiger kan positioneren. Hierdoor zal het werk voor de hbo-jurist dat uit kantonzaken voortvloeit binnen advocatenkantoren, deurwaarderskantoren en rechtsbijstandkantoren aanzienlijk toenemen. Er zijn namelijk ook ontwikkelingen die de kosten voor het voeren van een gerechtelijke procedure in de toekomst kunnen opvoeren, zoals het onlangs gedane wetsvoorstel over een kostendekkend griffiestelsel. In dit voorstel gaat ook de verweerder in alle zaken in de toekomst griffierechten betalen, met uitzondering van kantonzaken. Tot slot doen zich nog ontwikkelingen voor in het (internationale) werkveld, die van invloed zijn op de beroepspraktijk van de hbo-jurist en dientengevolge ook op de competenties waarover hij dient te beschikken. Deze ontwikkelingen worden hieronder kernachtig weergegeven. Alternatieve geschillenbeslechting Als gevolg van de individualisering, globalisering en een toenemende versplintering van politieke- en morele consensus, ontstaan er in onze pluriforme samenleving steeds meer conflicten. Het voeren van procedures is bij uitstek het terrein van de klassieke togaberoepen. Deze procedures zijn echter vaak tijdrovend en zeer kostbaar. Bovendien is 12
2. Beroepsprofiel het ondoenlijk om elk conflict via de rechter te beslechten. Er bestaat daardoor steeds meer behoefte om conflicten via alternatieve wegen, zonder tussenkomst van de rechter, op te lossen of te beslechten. Voorbeelden daarvan zijn bemiddeling, arbitrage, het instellen van vormen van toezicht of de procedure via klachtencommissies. De hbojurist bekleedt diverse functies in deze nieuwe beroepssituaties, zoals lid van een geschillencommissie of van een commissie bezwaar en beroep. In deze functies wordt onder meer een beroep gedaan op de competenties vertegenwoordigen, adviseren en beslissen. Risicomanagement In onderhandelingen is steeds minder ruimte voor vertrouwen. De behoefte aan zekerheid is daarvoor in de plaats gekomen. Zaken worden vooraf tot in detail geregeld; geen risico of onduidelijkheid mag over het hoofd worden gezien. Het belang van risicomanagement neemt dan ook voor alle partijen toe. Dat geldt zeker voor complexe situaties, zoals samenwerking in een internationale context. Daarbij is er voortdurend sprake van nieuwe wet- en regelgeving. Bovendien wordt deze steeds ingewikkelder, onder andere doordat nationale, Europese en internationale regelgeving aan elkaar gerelateerd zijn. Als gevolg van deze toegenomen complexiteit is er meer behoefte aan gedegen juridische kennis. Dit stimuleert een nieuwe markt in juridische dienstverlening en rechtsbijstandverzekeraars, met specifieke werkzaamheden voor hbo-juristen. De hbo-jurist beschikt namelijk over competenties op het gebied van adviseren, vertegenwoordigen, beslissen, reguleren en organiseren. Regelgeving en regulering De overheid produceert voortdurend nieuwe wet- en regelgeving. Regels worden hierbij steeds vaker als beleidsinstrument ingezet en wetgeving is een ingewikkeld proces geworden waarbij de nationale overheid het kader levert voor normstelling en de uitwerking overlaat aan lagere wetgevingsorganisaties, alternatieve regelgevers en zelfregulering door private partijen. Algemene en private belangen raken verstrengeld en de transparantie neemt af. Daardoor groeit de behoefte aan juridische dienstverlening, bijvoorbeeld in het kader van regulering. De hbo-jurist kan dan ook een beroep doen op zijn competentie reguleren. 13
HBO-RECHTEN Toezicht en handhaving In reactie op de toegenomen onduidelijkheid en complexiteit van wet- en regelgeving voor burgers, bedrijven en instellingen verleggen publieke en private organisaties het accent naar handhaving en toezicht. Zij investeren in de kwaliteit van communicatie, procedures en maatregelen, die de naleving van wet- en regelgeving bevorderen en ze investeren in verbetering van de uitvoering van toezicht en handhaving. Gemeenten richten in dit kader teams toezicht en handhaving op, die zich op het niveau van beleid en uitvoering bezighouden met vergunningen en specifieke regelingen. Hbojuristen adviseren en behandelen handhavingsdossiers en voeren handhavingsprocedures uit waarbij zij samenwerken met collega s uit andere teams en handhavende partijen. Zij ontwerpen doelgroepgericht informatiemateriaal en houden zich bezig met de verbetering van dienstverleningsconcepten en het aanpassen van werkprocessen. Bedrijven, semioverheden en overheidsdiensten willen er zeker van zijn dat zij aan de geldende wet- en regelgeving voldoen ( compliance ). De hieruit voortvloeiende toename van de behoefte aan juridische kwaliteitszorg (juridische controlling) zorgt ervoor dat de vraag naar hbo-juristen stijgt. Bij de vervulling van de taken op het terrein van toezicht en handhaving zal de hbo-jurist onder meer een beroep doen op de competenties adviseren, beslissen, reguleren en organiseren. Organiseren van juridische processen Vergroting van de doelmatigheid en kosteneffectiviteit zijn binnen veel organisaties noodzaak. Diensten voor afnemers dienen betaalbaar en transparant te zijn ( fixed price ). Ook dit heeft een positieve invloed op de vraag naar hbo-juristen, die vanwege hun professioneel vakmanschap en innovatief vermogen gericht zijn op dergelijke (nieuwe) vormen van dienstverlening. Hbo-juristen voorzien in de vraag naar medewerkers die juridische processen kunnen organiseren en juridische diensten kunnen verlenen. Anders gezegd: de hbo-jurist koppelt degelijke inhoudelijke juridische kennis aan competenties op het gebied van het faciliteren van de rechtstoepassing met aandacht voor (verbetering van) kwaliteit, efficiëntie en kosten. Juridisch kennis- en informatiemanagement is in toenemende mate van belang in de juridische beroepspraktijk, zowel binnen als tussen organisaties die samenwerken in de juridische keten. Dit geldt ook voor de informatievoorziening en uitwisseling met (groepen) cliënten. De hbo-jurist vertaalt (nieuwe) wet- en regelgeving naar 14
2. Beroepsprofiel de belangen van burgers en (groepen) cliënten en draagt zo bij aan de transparantie en gebruikersvriendelijkheid ervan. In dat kader bieden ICT en media steeds meer mogelijkheden om de kwaliteit en effectiviteit van processen en diensten van (semi) overheden, bedrijven en organisaties te verbeteren. Samenwerking en kennisdeling vinden in toenemende mate plaats in multi- en interdisciplinair verband. De hbo-jurist werkt daarbij samen met professionals uit andere domeinen zoals ICT, communicatie en HRM. Ook bij de werkzaamheden in de dagelijkse juridische praktijk hangt het succes van de jurist in toenemende mate af van een adequaat en innovatief gebruik van ICT en de digitale werk- en dienstenomgeving. Digitale loketten, digitale dossiers en digitale kennissystemen zijn daar slechts het begin van. Bovendien wordt het recht steeds vaker (online) geraadpleegd en geselecteerd via juridische databanken. Hbo-juristen worden daarom steeds vaker ingezet bij de ontwikkeling en optimalisering van een juridisch informatiesysteem in de eigen organisatie. Beide ontwikkelingen zorgen ervoor dat de vraag naar juridisch medewerkers met kwalificaties op dit terrein toeneemt. 2.2 Internationale dimensie van het beroep Internationalisering van het Nederlandse recht vindt plaats onder invloed van feitelijke ontwikkelingen in de rechtspraktijk die voortkomen uit globalisering, maar ook uit de juridische integratie van wet- en regelgeving op supranationaal niveau. Hierbij is sprake van doorwerking van internationale wet- en regelgeving in de nationale wetgeving, met name vanuit Europa. Dit betreft een steeds aanzienlijker deel van het nationale recht. Tevens hebben bedrijven, overheden en andere organisaties in toenemende mate te maken met grensoverschrijdend verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal. Om in te kunnen spelen op deze ontwikkelingen is het nodig dat alle afgestudeerden zich bewust zijn van het feit dat nationale rechtsstelsels niet geïsoleerd opereren en dat zij inzicht hebben in de hoofdlijnen van het Europees recht en het internationaal recht. Bedrijven en overheden kunnen te maken krijgen met bilaterale en multilaterale verdragen, bijvoorbeeld als het gaat om handel of andere vormen van internationale en transnationale samenwerking met niet- Europese partners. Dit vraagt om specialistische juridische expertise. Opleidingen stellen hun studenten daarom in staat om zich te profileren met kwalificaties, die zijn toegespitst op het werken in een internationale juridische beroepspraktijk. Dit vraagt vaardigheden op het gebied van interculturele communicatie en Legal English. Het gaat hier niet om 15
HBO-RECHTEN eisen aan alle afgestudeerden, maar om een keuzemogelijkheid voor studenten die zich op dit gebied willen profileren. Opleidingen verschillen in de mate van internationalisering van competenties en curriculum, naar gelang hun profiel. Hierover stelt Kwaliteit als Opdracht (HBO-raad, 2009): Er zullen verschillen zijn in internationale oriëntatie en de kenmerken van een grootstedelijke hogeschool in de Randstad zullen verschillen van andere instellingen. Alle opleidingen bieden studenten die in een internationale context willen werken de faciliteiten en keuzemogelijkheden om daarin competenties te ontwikkelen. Met het oog op internationale benchmarking van het beroeps- en opleidingsprofiel hbo-jurist zal het LOO HBO-Rechten op zoek gaan naar internationale samenwerkingspartners. 2.3 s en beroepsrollen Hbo-juristen zijn werkzaam in organisaties met een juridisch primair proces en in organisaties die juridische expertise nodig hebben. Zij bekleden onder meer de volgende functies: compliance officer, juridisch consultant, (bestuurlijk) juridisch medewerker, ambtelijk secretaris, juridisch medewerker handhaving, teamleider, juridisch beleidsmedewerker, juridisch Informatiemanager, juridisch adviseur, legal assistant, projectleider, professional support lawyer. Hieronder volgt een overzicht van voorbeelden van functies en beroepsrollen in samenhang met verschillende beroepscontexten. 16
2. Beroepsprofiel Overzicht beroepsrollen en beroepscontexten Beroepsuitoefening binnen organisaties met een juridisch primair proces Beroepscontext Rechtspraak Openbaar Ministerie Advocatuur Notariaat Gerechtsdeurwaarderskantoren Rechtsbijstandverzekeraars Juridisch adviesbureau s en beroepsrollen Voorbeelden: Bedrijfsjurist Handhavingsjurist Informatiespecialist Juridisch adviseur Juridisch consultant Juridisch controller Juridisch informatiemanager Juridisch kwaliteitsmanager Juridisch medewerker Kennismanager Legal assistant Parketmedewerker Procesvertegenwoordiger Professional support lawyer Projectleider Projectbegeleider Beroepsuitoefening binnen organisaties met een niet-juridisch primair proces Beroepscontext Openbaar bestuur, centrale, provinciale en gemeentelijke overheid, waterschappen, overheidsdiensten, publieke organisaties zoals belastingdiensten, hoogheemraadschappen en milieudiensten Semi-overheid, zoals woningcorporaties, zorginstellingen, onderwijsinstellingen, zelfstandige bestuursorganen en nonprofitorganisaties waaronder branche- en belangenorganisaties Bedrijfsleven, zoals MKB, zakelijke dienstverlening, bank- en verzekeringswezen en multinationals s en beroepsrollen Voorbeelden: Ambtelijk secretaris Bedrijfsjurist Bestuurlijk juridisch medewerker Broker juridische diensten Compliance officer Informatiespecialist IT Contractmanager Juridisch adviseur Juridisch beleidsmedewerker Juridisch consultant Juridisch controller Juridisch informatiemanager juridisch kwaliteitsmanager Juridisch medewerker Juridisch medewerker handhaving Jurist handhaving Jurist vergunningverlening Procesvertegenwoordiger Projectleider Raadsgriffier 17
3. Opleidingsprofiel 3.1 Competenties De kwalificaties van de hbo-jurist vloeien voort uit het beroepsprofiel en zijn geformuleerd in competenties. Een competentie wordt opgevat als de bekwaamheid om kennis, inzicht, vaardigheden en attitude in samenhang adequaat toe te passen in de beroepspraktijk. Competenties zijn gekoppeld aan het succesvol kunnen handelen van een professional op alle relevante aspecten van het beroep in diverse beroepscontexten. Elke competentie omvat een toelichting en een zevental voorbeelden van kritische beroepssituaties. De voorbeelden noemen telkens de functie, de beroepsrol, de beroepstaak en de beroepscontext. De competenties zijn ingedeeld in de clusters Rechtstoepassing en Omgeving van de rechtstoepassing. Het cluster Rechtstoepassing omvat de competenties die de jurist in staat stellen om juridisch te handelen. Wanneer de jurist over deze competenties beschikt, kan hij bijvoorbeeld adviseren, reguleren en beslissen. Het analyseren en juridisch kwalificeren van casussen en het oplossen van de bijbehorende rechtsvragen gaat vooraf aan het juridisch handelen. De jurist begint met een analyse van de juridisch relevante feiten en juridische bronnen. Dit verklaart dat het oplossen van casusposities als eerste competentie in de groep rechtstoepassing wordt genoemd. In het cluster Facilitering van de Rechtstoepassing staan de competenties die de jurist in staat stellen om zijn juridisch handelen en dat van anderen effectief en efficiënt te organiseren. Rechtstoepassing 1. Formuleren en oplossen van rechtsvragen op basis van analyse van juridisch relevante feiten en juridische bronnen. (Juridisch analyseren) Toelichting Voordat een jurist een beroepsproduct maakt, formuleert hij de juridisch relevante vragen bij een casuspositie. Hij beschikt over onderzoeksvaardigheden: de jurist gaat systematisch te werk door de relevante juridische bronnen te selecteren en verzamelen, zoals wetgeving en jurisprudentie. Juridisch analyseren omvat het proces 19
HBO-RECHTEN van verzamelen, selecteren, kwalificeren en analyseren van feiten en juridische bronnen. Een jurist moet dit volledige proces doorlopen om een goed beroepsproduct te kunnen opleveren. Voorbeelden Je werkt als: a. parketsecretaris bij het Openbaar Ministerie en je verzamelt en selecteert het door onderzoek verkregen feitenmateriaal ter voorbereiding van het opstellen van een tenlastelegging. b. jurist bij een advocatenkantoor en je maakt een juridische analyse van de situatie die de cliënt aandraagt. Je verwerkt hierin de nieuwste jurisprudentie. c. juridisch medewerker bij de gemeente en je controleert of het dossier compleet is om namens het gemeentebestuur te besluiten over een vergunningaanvraag. d. juridisch medewerker bij de gemeente en je onderzoekt het verzoek van een journalist om openbaarmaking van declaratiegegevens van wethouders. e. jurist bij een rechtsbijstandverzekeraar, je analyseert het schadedossier en formuleert een afdoeningsadvies. f. juridisch medewerker bij een bank en je inventariseert en onderzoekt klantgegevens alvorens je beoordeelt of de verkoop van een bepaald financieel product in overeenstemming geschiedt met de eisen die worden gesteld in toepasselijke wetten. g. bedrijfsjurist bij een multinational en je inventariseert en onderzoekt gegevens en feiten alvorens een contract op te stellen. 2. Geven van advies op basis van een juridische analyse. (Adviseren) Toelichting Nadat de situatie geanalyseerd en gekwalificeerd is, geeft de jurist mondelinge en schriftelijke adviezen. Specifieker gezegd verzamelt hij eerst alle feitelijke gegevens, om vervolgens de standpunten van de partijen te kunnen wegen, waarbij de relevante rechtsbronnen worden gebruikt. Voorbeelden Je werkt als: a. juridisch medewerker bij een gerecht. Je controleert of aan de formele juridische vereisten is voldaan en bereidt de zaak inhoudelijk voor. Ter zitting treed je op als griffier. Na afloop neem je deel aan het raadkameroverleg. Je maakt een proces-verbaal op en legt de beslissing vast in een schriftelijke conceptuitspraak. 20