Informatie over stressreacties bij kinderen en andere relevante informatie naar aanleiding van de aardbeving in Haïti. Ten behoeve van ouders en andere zorgverleners van kinderen die de aardbeving op Haïti hebben meegemaakt
REACTIES NA DE AARDBEVING BIJ KINDEREN In deze brochure vind u informatie over: 1. Reacties en gezondheidsklachten bij kinderen als gevolg van een ingrijpende gebeurtenis. 2. Wanneer, en bij wie professionele hulp zoeken voor mijn kind? 1. Reacties en gezondheidsklachten bij kinderen als gevolg van een ingrijpende gebeurtenis Normale reacties na een ingrijpende gebeurtenis en veerkracht De meeste volwassenen en kinderen die de aardbeving op Haïti hebben meegemaakt ervaren gedurende enkele dagen of weken stressreacties. Stressreacties zijn normale reacties op een abnormale situatie en kunnen verschillende vormen aannemen bijvoorbeeld als angst, verdriet en rouw, woede, verontwaardiging, wrok, schuld, schaamte, hulpeloosheid en hopeloosheid. Men kan zich afgestompt voelen, interesse en plezier in alledaagse gebeurtenissen kwijtraken, moeite hebben zich te concentreren of dingen te onthouden en slaapproblemen hebben. De persoon kan zich veel zorgen maken, last hebben van nachtmerries, terugkerende gedachten of indringende herinneringen aan de aardbeving en de dagen erna. Ook kan men lichamelijke klachten hebben zoals een gespannen gevoel, ernstige vermoeidheid of pijn. Mensen zijn echter enorm veerkrachtig, ook na het meemaken van zulke ingrijpende ervaringen als nu in Haïti. De stressreacties zullen, zo weten we uit ervaring en onderzoek, doorgaans verminderen met de tijd en men gaat weer goed functioneren in het dagelijkse leven. Een klein deel van de getroffenen kan echter wel op de langere termijn klachten blijven houden. Kinderen Ook voor kinderen geldt dat een grotere blootstelling aan de gevolgen van de aardbeving gerelateerd is aan het (sterker) ontwikkelen van posttraumatisch stress klachten. De doodsangst, het getuige zijn van het overlijden of gewond zijn van anderen, hun vernietigde omgeving (huis, woonwijk, school) kunnen grote impact hebben. Andere gevolgen van de ramp die het herstel onder meer kunnen hinderen zijn het opbreken van de familie, het ontheemd zijn van de familie, gebrek aan goed onderdak. Kinderen kunnen sterke schuldgevoelens ontwikkelen omdat zij geen goede hulp kunnen bieden, zelf overleven terwijl anderen zijn overleden, of het gevoel hebben anderen in gevaar te hebben gebracht. Ook kinderen en jongeren zijn geconfronteerd met de gebeurtenissen in Haïti. Sommige kinderen zullen met de steun van vertrouwde volwassenen hun emoties en reacties in goede banen kunnen leiden, anderen niet. Net als bij volwassenen moet de heftigheid van de reacties binnen 4 to 8 weken na de aardbeving geleidelijk afnemen. Als dat niet zo is of uw kind blijft veel van het hieronder beschreven gedrag vertonen, is het belangrijk om gespecialiseerde hulp te vragen. Er is goede hulp voorhanden! NB. Onderstaande informatie is algemeen van aard en niet specifiek gebaseerd op onderzoek en ervaringen met buitenlandse kinderen met een adoptieachtergrond. Hoe reageren kinderen op een ingrijpende gebeurtenis zoals nu bij de aardbeving in Haiti? Dat hangt af van het karakter en de leeftijd van een kind. Veel kinderen zullen na het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis op de één of andere manier reageren. Sommige kinderen vinden het bijvoorbeeld moeilijker om alleen te zijn, schrikken sneller, zijn snel bezorgd en hebben moeite met (in)slapen. Het kan zijn dat zij plotseling weer terug moeten denken aan wat zij hebben gezien of meegemaakt. Ook s nachts kunnen zij in de vorm van nare dromen bezig zijn met de verwerking. Andere kinderen voelen zich er beter bij wanneer zij net kunnen doen alsof er niks gebeurd is. Misschien merkt u dat een kind drukker is dan anders, sneller boos is en op school minder goed werkt. Er zijn kinderen die veel spelen, vragen of praten over wat er gebeurd is. Andere kinderen worden juist stiller en trekken zich terug.
Dit zijn normale reacties op een abnormale gebeurtenis. Bij veel kinderen trekken deze reacties na een of twee maanden bij. De reacties worden minder heftig en verdwijnen geleidelijk. Er zijn ook kinderen die veel langer last blijven houden van wat zij hebben meegemaakt. Dit kan te maken hebben met het feit dat zij hele erge dingen hebben meegemaakt, zoals het overlijden van één van hun ouders, broer of zus, of dat zij zelf in doodsnood zijn geweest. Kinderen die al eerder iets heel ergs hebben meegemaakt kunnen meer last hebben van deze reacties. Ook zijn er kinderen die zich eerst een tijdje goed houden en pas later signalen afgeven dat zij het moeilijk hebben met wat er gebeurd is. Het komt vaker voor dat kinderen hun moeilijkheden voor zich houden totdat zij het gevoel krijgen dat hun ouders over het ergste heen zijn. Wanneer het dan weer veilig voor hen voelt beginnen zij te reageren. Hoe kunnen volwassenen hierover praten met kinderen? Het is goed wanneer vertrouwde volwassenen contact kunnen blijven houden met het kind. Probeer voordat u van alles gaat uitleggen er achter te komen waar het kind mee bezig is. Wat zijn de zorgen van het kind, waarover is het verdrietig, boos of in de war? Wat denkt het kind? Kinderen weten altijd meer dan volwassenen denken, maar zij kunnen het niet altijd in woorden uitdrukken die volwassenen begrijpen. Kinderen denken ook veel na, ook als zij weinig of niets vertellen. Zij hebben dan toch een volwassene nodig om de dingen in perspectief te zien. Luister daarom goed naar wat het kind zegt en probeer de gevoelens van het kind te begrijpen. Let op gezichtsuitdrukkingen en de lichaamshouding van een kind. Praat de gevoelens niet weg. Leg uit dat dit soort gevoelens normaal zijn en zeg dat u het begrijpt. Ga in op vragen. Als een kind er niet over wil praten, wacht dan tot het er klaar voor is. Probeer wel af en toe een opening te geven; sommige kinderen zullen er niet uit zichzelf over praten U kunt ook een schriftje geven en het kind vragen daarin op te schrijven of te tekenen waar het allemaal aan denkt of welke herinneringen het aan de aardbeving heeft. Op het moment dat het kind dat wil kan het dit schriftje gebruiken om er met u over te praten. Verzeker uw kinderen ervan dat ze nu veilig zijn. Stel hen gerust over de toekomst. In de ogen van volwassenen kan het om kleine dingen gaan, maar kinderen maken zich soms zorgen over van alles, zeker als er iets ingrijpends in hun leven veranderd is. Praten over dit soort dingen kan niet in één keer. Met de tijd zullen er misschien weer andere vragen of onderwerpen opkomen. Blijf daarom beschikbaar voor het kind. Belangrijk is ook dat er nog steeds leuke dingen kunnen gebeuren. Als u dat zelf niet kunt, kan misschien een vriend(in), oom, tante of oma met uw kind iets leuks doen. Wat kunnen volwassenen nog meer voor getroffen kinderen doen? Ga zoveel mogelijk door met de normale dagelijkse dingen. Houd vast aan de normale slaap- en eettijden. Omring hen zoveel mogelijk met bekende mensen. Houd in de gaten hoeveel uw kind ziet en hoort via de media. Hieronder vallen TV, radio, krant, internet en SMS. U hoeft dit niet allemaal te blokkeren, maar zorg dat het kind er niet teveel aan bloot staat. Kinderen zijn erg gevoelig voor de emoties van de ouders; ook hele jonge kinderen pikken de gevoelens van ouders vaak al op en kunnen daardoor van slag raken. Kijk daarom ook naar uw eigen gevoelens. Ontken uw gevoelens van verdriet, angst, rouw of welke gevoelens dan ook niet. Praat met vrienden, familie, mensen van school of de kerk en zorgverleners als dat nodig is. Reserveer extra tijd voor knuffelen of doe samen een spelletje met uw kind. Houd het gedrag van het kind in de gaten. Om de opvang en diagnostiek van acuut getraumatiseerde kinderen te structureren is een protocol ontwikkeld dat van toepassing is op verschillende leeftijdsgroepen tussen 4-18 jaar. Hieronder vindt u enkele raadgevingen per leeftijdsgroep.
Jonge kinderen (0-4 jaar) Zij hebben in moeilijke tijden baat bij een zo rustig mogelijke omgeving en regelmatig verloop van de dagen en de nabijheid van hun ouders of andere vertrouwde personen. Praat met jonge kinderen kort over de gebeurtenis. Als uw kind er keer op keer weer over begint, wijs dat dan niet af. Misschien kunt u benoemen dat hij of zij er erg van geschrokken is. Als uw kind laat zien dat hij/zij veel last van het gebeurde heeft, begin dan niet met nieuwe of uitdagende ervaringen. Zijn er moeilijkheden met slapen, geef het kind dan bijvoorbeeld een nachtlampje. Bij nachtmerries: geef uitleg over nachtmerries: ze komen omdat je van binnen bang bent of je naar voelt. Praat met anderen over uw kind en overleg met de leidster van de peuterspeelzaal of kinderdagverblijf. Basisschoolkinderen (4-12 jaar) Help het kind om zelf uit te zoeken hoe hij /zij het beste om kan gaan met het verdriet of het bang-zijn. U laat dan aan het kind zien dat nare gevoelens aangepakt kunnen worden door naar een oplossing te zoeken. Bij angst bij het naar bed gaan dragen kinderen vaak zelf oplossingen aan: deur op een kier, licht op de gang aan, extra lang lezen, de radio aan laten en naar muziek luisteren. Na een nachtmerrie zoekt een kind geruststelling bij u, ouders of verzorgers. Iets oudere kinderen schamen zich misschien voor hun angstige gevoelens en kinderachtige gedrag, zoals bang zijn bij het naar bed gaan of huilen. Verzeker hen dan dat dit normaal is en dat hij/zij zich straks weer beter gaat voelen. Pubers (12-18 jaar) Ook pubers weten zich niet altijd raad met hun gevoelens. Aan de ene kant willen ze het allemaal zelf doen en aan de andere kant hebben ze ook steun nodig bij de verwerking. Laat als ouder merken dat het niet meer dan normaal is dat zij er last van hebben en misschien heftig reageren. Geef aan dat het belangrijk is er met anderen over te praten. Als zij dat niet thuis willen, dan misschien met vrienden, een vertrouwde volwassene of docent. Stimuleer lichamelijke inspanning, zoals sporten. Het helpt om fysiek bezig te zijn, voert de stresshormonen af en geeft wat rust. 2. Wanneer, en bij wie professionele hulp zoeken voor mijn kind? Een deel van de kinderen blijft na verloop van tijd ernstige klachten houden. Zij blijven dan heel erg schrikkerig en bang, hebben last van nachtmerries, of trekken zich terug en blijven verdrietig of somber. Het werken op school kan slechter gaan. Wanneer deze reacties lang duren, of erg heftig zijn, kunt u hulp zoeken. Het is belangrijk dat u een hulpverlener vindt die ervaring heeft in het helpen van volwassenen of kinderen die ingrijpende gebeurtenissen hebben meegemaakt en/of iemand daarbij verloren hebben. U kunt voor een verwijzing altijd bij uw (huis)arts terecht. Als u denkt dat de klachten van uw kind met de gebeurtenissen in Haïti te maken hebben, zeg dit dan. Soms zijn er al vele maanden verstreken voordat het duidelijk wordt dat een kind problemen krijgt en extra hulp nodig heeft. Dan wordt het verband met het meemaken van de aardbeving in Haïti niet altijd meer gelegd. Overleg ook met het kinderdagverblijf, de peuterspeelzaal of de school van uw kind. Begeleiding en hulp Voor advies of overleg over een kind of jongere die de aardbeving op Haïti heeft meegemaakt en/of een dierbare daarbij verloren heeft, kunt u ook terecht bij de GGZ in uw regio. Op de site van GGZ Nederland vindt u een overzicht van alle GGZ instellingen in Nederland. www.ggznederland.nl Of bij één van de drie centra voor psychotrauma, gespecialiseerd in opvang en behandeling van g getraumatiseerde kinderen en jongeren.
Welke rol vervult een Psychotraumacentrum voor kinderen en jongeren en hoe meld ik een kind aan? Als het goed is nemen de reacties in ernst af na een periode van een week of zes na de aardbeving. Als dat niet het geval is kan het zijn dat er een stagnatie is in het verwerkingsproces. Daar kunnen allerlei redenen voor zijn, maar een feit is dat het voor uw kind en zeer waarschijnlijk ook voor u, heel belastend kan zijn. Het is dan aan te raden contact op te nemen met een psychotraumacentrum dat uw kind kan helpen weer greep te krijgen op de gebeurtenis en de reacties daarop. Aanmelding van buiten de regio is bij alle centra mogelijk. Advies en eventuele behandeling zijn gratis. Een Psychotraumacentrum biedt eerste opvang, begeleiding en behandeling aan kinderen en hun ouders en andere verzorgers, die een zeer ingrijpende gebeurtenis zoals de aardbeving in Haïti hebben meegemaakt. Bij deze centra werken teams van deskundige hulpverleners, variërend van psychotherapeuten, GZ-psychologen, psychiaters en ouderbegeleiders. Zij zijn allen getraind in verschillende soorten trauma-behandelingen. Hoe gaat een aanmelding voor het Psychotraumacentrum in zijn werk? Iedereen die betrokken is bij de zorg voor kinderen kan een beroep doen op een Psychotraumacentrum (zie onderaan de pagina)..voor het Psychotraumacentrum in het Wilhelmina Kinderziekenhuis Utrecht kunnen ouders rechtstreeks contact opnemen; er is geen verwijzing van de huisarts nodig. Voor de overige Psychotraumacentra is dit wel nodig Tijdens een telefonische aanmelding wordt kort geïnventariseerd wat de problemen zijn die het gevolg zijn van het meemaken van de aard beving. De ouders en het kind/jongere worden vervolgens uitgenodigd voor een eerste gesprek. Dit eerste gesprek kan spoedig na de telefonische aanmelding plaatsvinden en duurt ongeveer 1 uur. Tijdens dit eerste bezoek aan het Psychotraumacentrum zal een diagnose worden gesteld: wat is er aan de hand? Er wordt daarbij zorgvuldig gekeken naar wat de klachten zijn en hoe ze zich ontwikkeld hebben. Daarbij kan naast het gesprek gebruik gemaakt worden van vragenlijsten of hulpmiddelen zoals een tekening. Ook wordt de ontwikkeling van het kind of de jongere, en hoe hij of zij verder in het dagelijks leven functioneert in kaart gebracht. Dat is van belang omdat deze kenmerken van invloed kunnen zijn op de wijze waarop de ervaringen worden verwerkt. De behandelaar gaat in op vragen en adviseert hoe het kind of de jongere, en ouders het beste met de reacties kunnen omgaan, zodat verwerking optimaal kan plaatsvinden. Na dit eerste gesprek volgt de behandeling van het kind, gericht op het verminderen van de stressreacties. De behandelingsduur zal variëren, afhankelijk van de aard van de reacties. Behandelingen die met name toegepast worden zijn Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) of Cognitieve Gedragstherapie. Meer informatie hierover krijgt U via uw behandelaar of via de websites: www.emdr.nl en www.vgct.nl, Voor een aanmelding bij één van de Psychotraumacentra voor Kinderen en Jongeren kunt u terecht op onderstaande adressen: Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren Wilhelmina Kinderziekenhuis, UMC Utrecht, Lundlaan 6, 3584 EA Utrecht; contactpersoon: mevrouw Annemieke van der Perk, officemanager (T: 088-7554113; F: 088-7555325; www.psychotraumacentrum.nl) (kinderen en Jongeren kunnen dagelijks tijdens kantooruren worden aangemeld) Psychotraumacentrum GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen* Albinusdreef 7, postbus 2211, 2301 CE Leiden; vestigingen in vier regio s: Leiden, Midden-Holland (Gouda), Duin en Bollenstreek (Katwijk en Sassenheim en Rijnstreek (Alphen aan den Rijn); contactpersoon: mevrouw drs. Carlijn de Roos (T: 071 8908400; www.ggzkinderenenjeugd.nl) Superegionaal team Het Psychotraumacentrum GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen is per 1 oktober 2009 een supraregionaal team gestart, met als standplaats Leiden. Aanleiding voor dit supraregionaal team is de toenemende vraag naar traumahulpverlening, second opinions, consultatie en advies van buiten
ons directe verzorgingsgebied. Voor aanmelding of meer informatie kunt u contact opnemen met de aanmeldingscoördinatoren Iris Ramaekers, tel. 0172 898931 of Annemariek Sepers, tel. 071 8908442. Kinder- en Jeugd Traumacentrum* Zuiderhoutlaan 12, 2012 PJ Haarlem; contactpersonen: mevrouw F.Lamers-Winkelman, coördinator (T: 023 5127777; vrijdag tussen 9.00-10.00 uur) en mevrouw J. van Bavel (T: 023-5187500; maandag t/m vrijdag) (www.jeugdriagg.nl/traumacentrum) * Voor aanmelding heeft u een verwijzing nodig van uw huisarts of van Bureau Jeugdzorg www.bureaujeugdzorg.info ======================