Drinken landbouwgewassen aal? 2 Een woordje mestgeschiedenis. Gefascineerd staat Fran te kijken hoe vader met zijn nieuwe mestinjecteur over de akker hobbelt. Het ruikt in elk geval een stuk minder dan vroeger, toen vader de aal gewoon over het veld sproeide. Is dat nu echt nodig? denkt ze luidop. Wat? reageert Balthazar. Wel, al die mest op de akker sproeien. Of is dat alleen een middel om die mest kwijt te geraken? Neen hoor! Planten hebben net zoals mensen en dieren voedsel nodig om te groeien. Zij halen dat voedsel uit de bodem. Om te voorkomen dat de bodem uitgeput zou geraken, moet men bemesten. Je zou kunnen stellen dat bemesting nodig is om aan de bodem terug te geven wat de planten eruit haalden om te groeien. Wat gebeurt er als we niet zouden bemesten? Dat hebben de eerste landbouwers aan den lijve ondervonden. Toen de zwervers een vaste verblijfplaats hadden gevonden, begonnen zij stukken land te bewerken. Op die akker verbouwden zij jaar na jaar gewassen. Tot zij vaststelden dat de opbrengst zo gering was dat het de moeite niet meer loonde de grond nog te bewerken. Fran keek bedenkelijk: En dan? Ja, dan waren er twee mogelijkheden: verhuizen of een ander stuk grond beginnen bewerken. Meestal werd voor dat laatste gekozen. Wat gebeurde er dan met de oude akker? Goede vraag!, prees Balthazar. Men liet hem braak liggen. Braak? Wat is dat? Braak betekent dat men de akker gewoon laat liggen zonder hem te bewerken. En wat gebeurt er als je iets onbewerkt laat liggen? Nu moest Fran toch wel heel diep nadenken. Wacht ik help je, zei Balthazar. Wat merk je in het voorjaar als je je moestuintje een paar maanden niet bewerkt hebt? Dat wist Fran: Het staat vol met onkruid! Onkruid, onkruid, bromde Balthazar, er groeien planten die je niet zelf gezaaid hebt. Dat was met die akkers ook zo. 14
Braak betekent dat men de akker gewoon laat liggen zonder hem te bewerken. Na enkele maanden groeiden er allerlei planten. Dus konden de dieren er grazen. Meteen een eerste vorm van bemesting! Euh? Dat snap ik helemaal niet, zuchtte Fran. Dat is nu toch niet zo moeilijk. Als dieren ergens grazen, laten ze nu en dan eens iets vallen Fran kon zich wel voor het hoofd slaan. Natuurlijk! Uitwerpselen, dat was papa nu ook op de akker aan het voeren. Als de akker na een aantal jaren opnieuw in gebruik genomen werd, zorgden de planten die er groeiden meteen voor een tweede soort mest: groenbemesting. De eerste landbouwers deden dus aan bemesting zonder dat ze het wisten. Wanneer zijn zij dan echt doelbewust mest gaan gebruiken? wilde Fran weten. Nu zuchtte Balthazar wel eventjes. Da s moeilijk te zeggen. We weten wel dat er reeds in het begin van onze tijdrekening bemest werd. De mensen verbouwden toen jaren aan een stuk dezelfde gewassen op dezelfde akker. En dat kon alleen met stevige bemesting. Hoe deden ze dat? Ik kan mij moeilijk voorstellen dat zij al met een gierwagen over de akker reden. Dat moest Balthazar beamen: De mest was toen een mengsel van stalmest en graszoden. Dat moest allemaal manueel over de akker uitgestrooid worden. Een heel werk dus. Dan is het nu toch een stuk gemakkelijker, mijmerde Fran. Daar ging Balthazar alweer: Vanaf de middeleeuwen deelde de boer zijn akker in twee (later in drie of meer) stukken. De ene helft werd bewerkt en bemest, de andere helft bleef braak liggen. Het volgende jaar was het omgekeerd. Dit noemen we het tweeslagstelsel. Later evolueerde dit tot een drieslagstelsel. Als ze dan toch al wisten wat bemesting was, waarom bemestten ze niet alles? vroeg Fran zich af. Ook dat wist Balthazar: Er waren toen nog niet zoveel dieren als nu. Een boer met drie koeien was al welgesteld. Er was dus niet genoeg mest om alles te bemesten. Wat een verschil met nu, opperde Fran, papa kan zich groen en blauw ergeren aan al die reglementen om overbemesting te voorkomen. Maar dat probleem is er pas gekomen halfweg vorige eeuw. Door de toenemende mechanisatie konden de veehouders veel meer koeien, varkens, kippen, houden. Fran begreep het: En meer dieren betekent meer mest! Ja, fronste Balthazar zijn wenkbrauwen, met het gekende probleem als gevolg. Weet je wat ik nog mis? vroeg Fran. Waar blijf je met kunstmest? Nu moest Balthazar glimlachen. Fran was echt wel bij de pinken. Waar ik dit moet plaatsen weet ik niet. In elk geval, voor bepaalde gewassen grijpen onze landbouwers nog naar kunstmest. Papa gebruikt het vooral om zijn gras te bemesten, wist Fran. Wat gebeurt er met drijfmest die niet kan worden uitgevoerd? Dat had papa gehoord: Mestverwerkingsbedrijven zouden een oplossing kunnen zijn. Maar niemand is happig om zo n bedrijf naast de deur te krijgen. Een andere mogelijkheid is de mest vervoeren naar streken waar er te weinig mest is. Maar dat is ook een dure aangelegenheid. Gelukkig kan ik nog alle mest op mijn akkers kwijt! zucht hij. We zullen dat beetje reukhinder er dan maar bijnemen, denkt Fran. Beter dat dan een magere oogst. 15
1. Wie zegt wat? Doorkruis de woorden die niet passen bij deze tekst: fiction handleiding recept epos non-fiction sprookje poëzie krantenartikel informatieve tekst weerbericht Wie zijn de hoofdpersonages in dit verhaal? Wie doet volgende uitspraken in de tekst? 1. Dat hebben de eerste landbouwers aan den lijve ondervonden. 2. Braak? Wat is dat? 3. Als dieren ergens grazen, laten ze nu en dan eens iets vallen. 4. Ik kan mij moeilijk voorstellen dat zij met een gierwagen over de akker reden. 5. Dit noemen we tweeslagstelsel. 6. In elk geval, voor bepaalde gewassen grijpen onze landbouwers nog naar kunstmest. 7. Maar niemand is happig om zo n bedrijf naast de deur te krijgen. 2. De ene mest is de andere niet In de tekst staan verschillende soorten mest vermeld. Noteer ze hieronder en zoek bij elk een passende omschrijving. 16
3. Mechanisatie Door de toenemende mechanisatie konden de veehouders veel meer koeien, varkens, kippen, houden. lees je in de tekst. Noteer een aantal uitvindingen die daarvoor verantwoordelijk zijn. 4. Kruiswoordraadsel 1. de verwerking van mest 2. periode in de geschiedenis waarin het tweeslagstelsel werd toegepast 3. hiermee hobbelt vader over het land 4. het tweeslagstelsel evolueerde naar het 5. het onbewerkt laten liggen van het land 6. daarom kunnen landbouwbedrijven meer dieren houden 7. vroeger was mest een mengsel van stalmest en 1 2 3 4 5 6 7 Welke naam bekom je als je de letters, uit de gekleurde vakjes, hieronder in het kadertje in de juiste volgorde plaatst? 17
1 4 2 5. Boer Staf en zijn vierslagstelsel Boer Staf is jammer genoeg in 2005 gestorven. Tot zijn laatste dag werkte hij op het land en bleef hij trouw aan het vierslagstelsel dat hij van zijn voorvaderen had aangeleerd. Hij zag het levenslicht in 1919 en is vanaf zijn 14 jaar begonnen met de boerenstiel. Op zijn 4 stukken land begon hij het eerste jaar met het eerste stuk (1) braak te laten liggen. Op het tweede verbouwde hij aardappelen (2), op het derde tarwe (3) en op het vierde haver (4). Zo schoof hij elk jaar op. Het tweede jaar liet hij dan het tweede stuk braak liggen. Het derde jaar het derde stuk braak enz. Welk stuk land lag er braak toen hij stierf en welk stuk lag er braak op zijn 65ste verjaardag? 3 6. Wie legde welk hoopje? Verbind het hoopje met de juiste producent konijn koe paard schaap gans 18
1. Mest verwerken Mestverwerkingsbedrijven zouden een oplossing kunnen zijn! staat er in de tekst. Tot wat kan mest dan verwerkt worden? Zoek het op of vraag rond. Info voor de leerkracht: Wat is mestverwerking? Het behandelen en/of verwerken van dierlijke mest zodanig dat de nutriënten vervat in de dierlijke mest: - ofwel worden gemineraliseerd en de vaste residu s, die na de mineralisatie overblijven, niet op in het Vlaamse Gewest gelegen cultuurgrond worden gebracht, tenzij deze residu s eerst zijn behandeld tot kunstmest; - ofwel worden gerecycleerd en het gerecycleerde eindproduct niet op in het Vlaamse Gewest gelegen grond wordt gebracht. bron: http://www.vlm.be/mestbank/startpagina.htm Wat is mestbewerking? Het behandelen van dierlijke mest en/of andere meststoffen, met het oog op recyclage van de nutriënten stikstof en difosforpentoxide (fosfaat) op in het Vlaamse Gewest gelegen grond. bron: http://www.vlm.be/mestbank/ startpagina.htm Nog meer info: http://www.vcm-mestverwerking.be/ http://www.mestverwerken.wur.nl/ http://www.katho.be/stim 2. Mestfantasietje Laat nu ook je fantasie maar eens werken. Jij bent directeur van een mestverwerkingsbedrijf. Tot wat zou jij de mest verwerken? Hoe zou die verwerking gebeuren? Welke ingrediënten moet je toevoegen? Welke machines gebruik je? Maar er een grappig, griezelig, verhaal van. 3. Mestdiscussie Bekijk de verschillende soorten mest die worden gebruikt. Noteer voor- en nadelen van elke soort. Kies nu welk soort bemesting jij zou gebruiken. Zoek argumenten in het voordeel van jouw keuze. Probeer ook vooraf in te schatten welke argumenten je tegenstanders zullen gebruiken en bereid je er op voor om ze van antwoord te dienen. Organiseer nu een discussie over het gebruik van meststoffen in de landbouw. Welke? Voordelen van elke soort? Nadelen van elke soort? Probeer tot een besluit te komen. 19
4. Mestplantjes Zit er echt wel voedsel in dat korreltje mest? Doe de proef op de som in je tuin. Bemest in het voorjaar, begin maart, een stukje gras in je tuin. Bijvoorbeeld 15 m 2. Wanneer de periode aanbreekt om het gras te maaien, zal je merken dat het gras in het bemeste stukje vlugger groeit en steeds wat hoger zal staan dan het overige gras in de tuin. Zo zie je dat er wel degelijk extra voedsel zit in die korreltjes mest. 5. Clo-a-ca-wa-blief? Deze opdracht kan gebruikt worden als opstart van een klasgesprek of groepswerk. Surf naar www.cloaca.be Omschrijf in een paar woorden je eerste indruk van wat je te zien krijgt op deze webpagina. Scrol naar de cloaca original. Wat stelt dit voor? Waarvoor wordt het gebruikt? Wie heeft dit gemaakt? Wat vind je ervan? Kan je een handleiding bedenken voor deze machine? Waarvoor zou deze machine gebruikt kunnen worden? Zullen er veel van deze machines verkocht worden? Waar? Waarom (niet)? Bekijk het logo van cloaca. Aan welk merk doet dit je denken? Zou dit ook de bedoeling zijn van de kunstenaar? Hoe ziet jouw cloacamachine eruit? Maak een ontwerp en handleiding. Surf nog even verder op deze pagina, have fun! 20