Kernenergie De ontdekking in de jaren 50, dat kernenergie een onmetelijke en goedaardige bron van energie zou opleveren, leidde ertoe dat deze energievorm ontzettend populair werd in sommige Westerse landen. Vandaag staat nucleaire energie in voor 16% van de totale globale elektriciteitsproductie. De positieve benadering van kernenergie is de laatste decennia sterk aangetast door de ernstige ongelukken met kerncentrales zoals in Tsjernobyl (Oekraïne, 1986) en Three Mile Island (VS, 1979). Sindsdien worden debatten omtrent kernenergie gehuld in een sfeer van hevige controverse. De hiernavolgende uiteenzetting ontdoet het debat van haar sluier van subjectiviteit en stelt de voor- en nadelen van kernenergie naast elkaar. 1. Wat is kernenergie? Kernenergie komt tot stand door de splijting van uranium, plutonium of thorium of door de fusie van waterstof tot helium. De splijting produceert 10 miljoen keer meer energie dan de verbranding van kolen. Maar kernenergie produceert ook afval die bestaat uit gassen, vloeistoffen en radioactief vast afval. Kernenergie als elektriciteitsbron Kernenergie levert een belangrijke bijdrage in de elektriciteitsproductie. Kernenergie draagt voor 16% bij in de wereldelektriciteitsproductie. Kernenergie is een betrouwbare en stabiele elektriciteitsbron. Elektriciteitsproductie door splijting hangt niet af van weersomstandigheden, zoals het geval is bij wind- en zonne-energie, Elektriciteitsproductie draagt voor 9% bij tot de broeikasgassen, afkomstig van menselijke activiteiten. (1) Kerncentrales produceren in de praktijk enkel elektriciteit. De overtollige thermische energie wordt niet gevaloriseerd.. (2) Kernenergie maakt grote inflexibele netwerksystemen noodzakelijk terwijl de trend meer en meer richting kleine productiesystemen gaat omwille van veiligheids- en efficiëntieredenen en omwille van het streven naar grotere onafhankelijkheid van energiebronnen. Kernenergie garandeert geen energieonafhankelijkheid. Voor de productie van kernenergie uit splijting is uranium nodig. Deze grondstof is meestal niet in het land van kernenergieproductie aanwezig. 1
Afvalverwerking bij kernenergie De geproduceerde hoeveelheid afval bij kernenergie is zeer klein. Veilige opslag van radioactief afval is mogelijk. (1) De hoeveelheid afval is zeer klein in vergelijking tot de hoeveelheid afval geproduceerd bij de elektriciteitsgeneratie uit fossiele brandstoffen. Radioactief afval wordt eerst tussentijds opgeslagen Nadien wordt radioactief afval gestockeerd op de eindopslagplaats waar het voor lange tijd veilig opgeborgen kan worden. (2) De uitstoot van klassieke luchtvervuilende stoffen (zoals zwavel, stikstofoxides en broeikasgassen) is verwaarloosbaar. De mogelijkheid bestaat om de radioactiviteit van afval te reduceren. Transmutatiemethodes kunnen hoog radioactief afval omzetten in laag radioactief afval. De natuurlijke afbraak van het radioactieve bestanddeel verkort hierdoor en de radioactiviteit wordt hierdoor gereduceerd. Bij kernenergie is niet de hoeveelheid geproduceerd afval het probleem, maar wel de gevaarlijke radioactiviteit van het afval. (1) Laag en gematigd radioactief afval maakt 97% uit van het totale volume kernafval, doch vertegenwoordigt slechts 5% van de totale radioactiviteit. (2) Hoog radioactief afval wordt verondersteld diep onder de grond opgeslagen te worden. Maar dit proces vraagt tijd aangezien de implementatie van een dergelijk afvalprogramma druk meebrengt voor politieke instanties en bijgevolg belemmerd wordt door volksprotesten ( niet-in-mijn-achtertuin-principe ) en politieke discussies. Daarnaast is het ook zo dat hoog radioactief afval tot 240 000 jaar radioactief blijft waardoor de monitoringskosten over een dergelijke tijdsschaal onmeetbaar zijn. Transmutatiemethodes zijn tot vandaag niet succesvol. Hoewel de theoretische mogelijkheid om radioactiviteit van het afval te reduceren bestaat, blijken de transmutatiemethodes in de praktijk tot vandaag niet succesvol. Veiligheids- en gezondheidsrisico s van kernenergie Kernenergie heeft een lage milieu-impact in vergelijking met elektriciteitsproductie door kolen, olie en gas. Volgens de AMPERE-commissie is voor de Belgische context en rekening houdende met de private en externe kosten, kernenergie één van de goedkoopste technieken voor elektriciteitsproductie. De commissie houdt voornamelijk rekening met de milieugerelateerde externe kosten en met ongevalrisico s. Andere elementen pro of contra, zoals de bijdrage tot de leveringszekerheid van uranium, de productie in basislast, het doelwit van terrorisme en de publieke perceptie werden in deze oefening niet verrekend. Kernenergie heeft reeds zware milieu- en gezondheidsgevolgen gehad. (1) Naast de grote historische ongelukken in Tsjernobyl en Three Mile Island wordt vermoed dat verscheidene kleinere lekken en problemen niet gerapporteerd. (2) Door de privatisering en liberalisering van de elektriciteitsmarkt kunnen elektriciteitsproducenten gedwongen worden hun efficiëntie te verhogen en kosten te reduceren. Dit kan het risico op ongevallen verhogen. 2
Kernreactoren en transportmiddelen zijn uitgerust met goed uitgebouwde veiligheidssystemen en hierdoor zijn de risico s minimaal. Met de uitbreiding van de EU komt de beveiliging van kernenergie nog hoger op de agenda te staan. (1) Tijdens transporten van hoog radioactief materiaal werden nooit ongelukken gerapporteerd. (2) Binnen kerninstallaties waren er tot dusver slechts twee ernstige incidenten in een tijdspanne van 50 jaar (Tsjernobyl, 1986 en Three Mile Island, 1979). Kerncentrales zijn voldoende robuust om een terroristische aanval en extreme weersomstandigheden te weerstaan. Studies geven de mogelijke risico s weer indien er een terroristische aanval wordt uitgevoerd op kerncentrales. Het Electric Power Research Institute concludeerde dat kerncentrales voldoende robuust zijn om een terroristische aanval te weerstaan. Ze zijn bestand tegen orkanen, tornado s, overstromingen en luchtruimobjecten. Één enkel ongeluk en stralingen van radioactieve bestanddelen hebben een verregaand effect op de gezondheid van de mens, het milieu en de samenleving. (1) Transport van radioactief materiaal is risicovol. Containers gevuld met hoog radioactief afval, bevatten de hoeveelheid straling die vrijgekomen is tijdens met het Tsjernobyl-incident. (2) Gezondheidseffecten ten gevolge van ernstige incidenten in kerninstallaties: acute effecten zoals overlijden, brandwonden,... lange termijneffecten zoals kanker, erfelijke aandoeningen, niet-radiologische effecten zoals hoofdpijn, depressie, slaapstoornissen, sociale en psychologische gezondheidseffecten zoals ineenstorting van de sociale constructie van de maatschappij,.. milieu-effecten Kernreactoren kunnen een doelwit zijn voor terroristen of kunnen te kampen krijgen met extreme en onvoorziene weersomstandigheden. Sommige studies zijn niet zeker dat kerncentrales voldoende bestand zijn tegen dergelijke omstandigheden. Ze sluiten de mogelijkheid dat een vliegtuig zich door de 1,5 meter betonnen muur kan boren niet uit. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met eventuele hulp aan terroristen van binnenuit. Naast het gevaar van een aanslag bestaat ook het risico dat radioactief materiaal (o.a.plutonium 239) in handen van terroristen komt, op basis waarvan een dirty bomb aangemaakt kan worden. Dit materiaal is vaak afkomstig van klinisch afval, dat gestockeerd wordt in makkelijk toegankelijke opslagplaatsen. Kostprijs van kernenergie Kernenergie is goedkoper dan alternatieve energie. Eens de kernreactoren gebouwd zijn, produceren ze bruikbare lage koolstofelektriciteit voor vele jaren aan lage kosten. Het is bijgevolg economisch meer rendabel om bestaande nucleaire energie te blijven produceren dan om kernreactoren uit te schakelen. Kernenergie is te duur en geen economisch competitief equivalent voor elektriciteitsproductie door gas en olie. De bouw van een klassieke centrale voor steenkool en gas is goedkoper dan de bouw van een nucleaire centrale. De productiekosten houden investerings-, personeels- en brandstofkosten in. Daarnaast worden externe kosten, waaronder ontmantelingskosten, ongevalrisico en afvalverwerking ressorteren, vaak niet in rekening gebracht. Ten slotte blijven kosten van nucleaire energie stijgen terwijl de kosten van 3
hernieuwbare energie redelijk snel dalen omwille van technologische vooruitgang (efficiëntie) en schaalvoordelen. Duurzaamheid van kernenergie Kernenergie is duurzaam inzake het energieaanbod. De aanwezigheid van uranium is bijzonder groot, doch eindig. Ondanks de gelimiteerde uraniumvoorraad, is kernenergie vanuit economisch standpunt wel duurzaam. Dit omdat de aanpassing van de markten en de technologische evolutie ontzettend veel mogelijkheden creëren. Kernenergie is EEN oplossing voor de reductie van CO 2 -emissies. Het International Atomic Energy Agency stelt dat kernenergie een CO 2 -uitstoot heeft die gelijk is aan deze van windenergie en die beduidende lager is dan de uitstoot bij fossiele verbranding. productiemethode broeikasemissies (CO2-eq./kWh) wind 20 hydro-elektriciteit 33 kernenergie 35 gas combined cyclus 400 kolencentrale 1000 Kernenergie is niet duurzaam inzake het energieaanbod. Uranium is een niet-hernieuwbare energiebron en bijgevolg uitputbaar. Naarmate de consumptie stijgt, zal de prijs van uraniumerts drastisch stijgen. Gegeven het huidige consumptieniveau (37 000 ton per jaar) is er genoeg uranium voor ongeveer 50 jaar. Nieuwe reserves (14.4 miljoen ton) kunnen aangeboord worden maar deze zijn duur om te ontmijnen en de graad van bruikbaar uranium is laag. Als beslist zou worden om alle elektriciteit uit fossiele brandstoffen te vervangen door elektriciteit uit kernenergie, is er genoeg brandstof voor 3 à 4 jaar. Kernenergie is niet DE oplossing voor de klimaatverandering. (1) Kernenergie is in het kader van de door het Kyotoprotocol geïntroduceerde projecten uitgesloten als optie om broeikasgassen tegen te gaan. (2) Het ontginningsproces van uranium is een energie- en CO 2 - intensief proces. Ook het ontmantelingsproces en afvalverwerkingsactiviteiten vragen energie. (3) Kernenergie staat een effectieve aanpak van het broeikasprobleem in de weg. Investeringsgelden voor hernieuwbare energie vloeien weg naar investeringen in kernenergie. 4 (4) De bouw van bijkomende kerncentrales vraagt tijd: wanneer de infrastructuur aanwezig is, bedraagt de verwachte tijd tussen de politieke beslissing en de commerciële toepassing tussen de 7 en 15 jaar. Indien geen ervaring voorheen, duurt het nog langer. Genieten van mogelijke voordelen van kernenergie gebeurt niet op de korte termijn. Bronnen: Nota KBC AM: Kernenergie; 2004. Greenpeace: Hoge (maatschappelijke) kost van kernenergie; 05/04/2005. Greenpeace: Nuclear power: unsustainable, uneconomic, dirty and dangerous ; 04/05/2006. WWF: Climate change and nuclear power ; 2000. WWF: Position Statement nuclear power ; 05/2003. WISE: Nuclear Monitor: A back door come back: nuclear energy as a solution for climate change? ; 02/2005. Sustainable Development Commission: The role of nuclear power in a low carbon economy; 03/2006. IEA: World Energy Outlook; 2006. Stern: Stern Review: the economics of climate change; 2006. K.S.Schrader-Frechette: Nuclear power and public policy: the social and ethical problems of fission technology ; 1984. J.Eyckmans & G.Pepermans: Working paper series n 2003 13: Is er een toekomst voor kernenergie in België; 2003. Guy Van den Broeck: Kernenergie duurzaam noch goedkoop (De Tijd); 28/11/2006. De Tijd: Rapport over behoud kernenergie omstreden; 18/11/2006. De Tijd: Industrie denkt aan eigen kerncentrale; 15/11/2006. De Tijd: Kernenergie helpt CO2-doelstellingen; 28/10/2006.
2. Kernenergiepolitiek KBC Asset Management (met goedkeuring van de Externe Adviesraad Duurzaamheidsanalyse) Kernenergie is duidelijk een controversiële technologie., beschouwt KBC Asset Management kernenergie in het kader van de duurzaamheidsscreening als een maatschappelijk betwiste praktijk en technologie en wordt het als dusdanig afgestraft. Visie KBC Asset Management Kernenergie is niet hét LANGE termijn antwoord op de energieproblematiek maar is op KORTE termijn één van de oplossingen om de overgang naar een nieuw energietijdperk te bewerkstelligen. Concreet naar bedrijven in de duurzame fondsen Voor bedrijven met een nucleaire centrale in eigendom of beheer (= code 3 kernenergie) geldt het volgende beleid: Voorwaarde 1. Bedrijven worden uitgesloten wanneer meer dan 50% van de energieproductie afkomstig is van nucleaire energie; OF het bedrijf produceert geen energie uit hernieuwbare energiebronnen; OF het bedrijf is niet voldoende transparant over zijn nucleaire activiteiten; - OF het bedrijf werd geconfronteerd met nucleaire incidenten. Voorwaarde 2. Bedrijven kunnen opgenomen worden wanneer het aandeel nucleaire energie in de totale energiemix daalt ten voordele van een stijging van het aandeel energie geproduceerd via milieuvriendelijkere technologieën (hiertoe behoort onder meer hernieuwbare energie). Details voorwaarde 2: 1. Het aandeel nucleaire energie is gelijk of daalt. 2. Het aandeel hernieuwbare energie neemt toe. 3. De jaarlijkse CO2-emissies in t/gwh daalt. 4. Toekomstvisie gericht op hernieuwbare energie. 5