MPZ Basis Scan Water Zorginstellingen Vlietland Ziekenhuis Vlaardingen

TNO Briefrapport TNO-MEP BR2003PA/105 MPZ Basis Scan Water Zorginstellingen Vlietland Ziekenhuis Vlaardingen TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie TNO-MEP Laan van Westenenk 501 Postbus 342 7300 AH Apeldoorn Telefoon: 055 549 34 93 Fax: 055 541 98 37 Internet: www.mep.tno.nl Opdrachtgever Milieu Platform Zorgsector t.a.v. Drs. B.H. Uythof Postbus 728 1000 AS AMSTERDAM Datum 25 juni 2003 Auteur(s) W.G. van Marwijk Projectnummer 34723 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor onderzoeksopdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belanghebbenden is toegestaan. Rubricering Vertrouwelijk Aantal pagina s 9 1997 TNO Verantwoording Afdeling Processsen en Applicaties Ondertekening: Goedgekeurd door: W.G. van Marwijk projectleider Ir. C.E. Krist-Spit afdelingshoofd

Pagina : 2 van 9 1. Inleiding 2. Gegevens zorginstelling 3. Inventarisatie naar aanleiding van de vragenlijst 4. Uitwerking vragenlijst 5. Conclusies/beschouwingen/aanbevelingen

Pagina : 3 van 9 1. Inleiding In juni 2001 is tussen bureau Milieu Platform Zorgsector (MPZ), C-mark b.v. en TNO-MEP een intentieverklaring ondertekend. Globaal omvat de verklaring de intentie om in de zorgsector te komen tot projecten om de waterhuishouding in de Nederlandse zorginstellingen op generiek nivo te optimaliseren. In Nederlandse zorginstellingen ligt de prioriteit meer op de verzorgende- en medische taken dan op waterbesparing. Water is veelal geen onderwerp tenzij er calamiteiten plaatsvinden zoals legionella besmetting. Het uitvoeren van een basis waterscan maakt het inzichtelijk waar en hoe er in de zorginstelling water en geld kan worden bespaard. De basis waterscan bestaat uit het beoordelen van een vragenlijst die door de zorginstelling wordt ingevuld gevolgd door een bedrijfsbezoek. Door TNO-MEP wordt de vragenlijst op zijn merites beoordeeld en zijn mogelijke besparingsopties gegenereerd. Door C-mark b.v. werd het bedrijfsbezoek afgelegd en de gegenereerde besparingsopties met de zorginstelling besproken. In dit briefrapport is de uitwerking van de vragenlijst en bijbehorende gegenereerde besparingsopties beschreven. Op- en aanmerkingen naar aanleiding van het bedrijfsbezoek zijn eveneens in dit briefrapport opgenomen.

Pagina : 4 van 9 2. Gegevens zorginstelling Naam : Vlietland Ziekenhuis Adres : Holysingel 3 3136 LA Vlaardingen Telefoonnummer : 010-2044657 Contactpersoon : Saskia Kamphuis

Pagina : 5 van 9 3. Inventarisatie opties naar aanleiding van de vragenlijst In dit hoofdstuk worden de gegevens, die uit de vragenlijst zijn verkregen, geïnventariseerd. Kort wordt de organisatie van het Vlietland Ziekenhuis beschreven. Verder wordt een algemene toelichting gegeven op de waterverbruiken in ziekenhuizen en het Vlietland Ziekenhuis in het bijzonder. Het kostenaspect speelt hierbij een belangrijke rol en is daarom in een aparte paragraaf opgenomen. 3.1 Organisatie Het Vlietland Ziekenhuis in Vlaardingen heeft 259 bedden en een personele bezettin van 633 FTE s. Het Vlietland ziekenhuis bestaat uit twee locaties te weten, locatie Vlaardingen en locatie Schiedam. De uitgevoerde basis waterscan heeft betrekking op locatie Vlaardingen. 3.2 Waterverbruik in ziekenhuizen In het algemeen wordt leidingwater in ziekenhuizen voor diverse doeleinden gebruikt. Afhankelijk van de toepassing wordt leidingwater opgewerkt naar diverse waterkwaliteiten. Denk hierbij aan high-pure water in de laboratoria en onthard water voor ketelvoedingswater. In het algemeen kan binnen ziekenhuizen een verdeling van de waterbehoefte worden gemaakt over utiliteiten, apparatuur en mensen (medewerkers en patiënten). Deze verdeling ligt in het algemeen op 1/3;1/3;1/3. Sterke afwijkingen van deze verdeling zijn door specifieke omstandigheden van met name de utiliteiten mogelijk gebleken. Het waterverbruik van medewerkers en patiënten wordt voor een aanzienlijk deel verbruikt voor sanitaire doeleinden. Bij de utiliteiten zijn de meest voorkomende grootverbruikers was- en afwasmachines, pospoelers, sterilisatoren, containerspoeling en apparaten met doorstroomkoeling. In het Vlietland Ziekenhuis wordt naast leidingwater ook grondwater gebruikt.

Pagina : 6 van 9 3.3 Kosten Leidingwater wordt ingekocht bij ENECO energie voor 1.09 per m 3, bij een verbruik van 31.539 m 3 per jaar zijn de kosten voor waterinname 34.377,-. De heffingskosten voor het grondwater bedragen ongeveer 0,17 per m 3. Bij een verbruik van 32.267 m 3 bedragen de kosten voor grondwater inname ongeveer 5.500,-. Na gebruik wordt water het geloosd op het riool. Het ziekenhuis wordt aangeslagen volgens een vervuilingfactor waarmee de zuiveringskosten worden berekend. Deze heffing wordt over het totaal geloosde water berekend, dus het ingenomen leidingwater en opgepompte bronwater. Deze kosten bedragen 57.627,-

Pagina : 7 van 9 4. Uitwerking vragenlijst In dit hoofdstuk worden de mogelijke besparingsopties die uit de vragenlijsten zijn gegenereerd nader beschreven. Mogelijke bedreigingen die uit de verkregen opties voortkomen worden nader toegelicht. 4.1 Algemeen Van het totale waterverbruik is circa 50% leidingwater en 50% bronwater. Inname kosten voor grondwater zijn significant lager dan voor leidingwater, echter in de lozingskosten wordt geen onderscheid gemaakt tussen schoon grondwater van de keukenkoeling en overig afvalwater. Opmerkelijk is het lage aandeel van kranen welke voorzien zijn van een perlator. Kostbaar leidingwater kan op een eenvoudige wijze worden bespaard door het aanbrengen van een perlator. Uit het waterverbruik van de douches blijkt dat er reeds waterbesparende douchekoppen zijn gemonteerd. Een verdere verlaging van het douchewater verbruik zal op korte termijn niet kansrijk zijn. De hoeveelheid spoelwater voor de toiletten is hoog. Tegenwoordige systemen hebben een verbruik dat 4 liter tot 6 liter lager ligt dan de huidige 10 liter. Meten is weten; door Vlietland Ziekenhuizen wordt het waterverbruik per afdeling maandelijks geregistreerd. Een goed inzicht in verbruik en mogelijke onvolkomenheden in het systeem zijn daadoor eerder te traceren. Dit heeft een positief effect op de waterbesparing. In het Vlietland Ziekenhuis is in de laatste jaren geen uitgebreide voorlichtingscampagne naar waterbesparing uitgevoerd. 4.2 Kansen en knelpunten In de keuken wordt relatief schoon bronwater voor koelingdoeleinden gebruikt dat vervolgens via het riool wordt geloosd. Aan deze lozing zijn kosten verbonden. Mogelijk dat het koelwater via infiltratie op eigen terrein kan worden afgevoerd naar het grondwater. Het plaatsen van perlators geeft direct een besparing van het leidingwaterverbruik. Gelet dient te worden op voldoende doorstroming in de leidingen waardoor er geen kans bestaat dat de bacteriologische kwaliteit van het water achteruit loopt. Dit wordt mede veroorzaakt door langere verblijftijden en eventueel opwarming van het water.

Pagina : 8 van 9 Aanwezigheid van voldoende voedingsstoffen is een absolute voorwaarde. Het kan in dit soort gevallen zo zijn dat hierdoor legionellabacteriën de gelegenheid krijgen om zicht te gaan vermeerderen. Voldoende doorstroming kan bijdragen als beheersmaatregel. De kans dat legionellabacteriën in het systeem kunnen vermeerderen kan dan mogelijk worden voorkomen. Nagegaan dient te worden in welke mate de drukverhogingsinstallatie functioneert en er voldoende druk aanwezig is op de bovenste etage. Indien de druk te hoog is duidt dit op een verkeerde afstelling van de installatie en een hoger waterverbruik. Om de hoeveelheid spoelwater bij toiletspoelingen te verminderen kunnen systemen worden gebruikt met minder water spoelen dan het huidige systeem. Er bestaan reeds systemen die 4 tot 6 liter spoelwater per spoeling verbruiken. Aanschaf van dergelijke systemen kan ten tijde van renovaties of nieuwbouw worden overwogen. Aanpassing van het huidige systeem zal uit kostenoverwegingen niet interessant zijn. Hergebruik van regenwater is vanuit economische aspecten allen een interessante optie wanneer voldoende dakoppervlak met een geschikte dakbedekking beschikbaar is. Om in periodes van droogte te kunnen voldoen aan de watervraag is een buffertank noodzakelijk. Eventuele risico s qua hygiëne moeten bij hergebruik van regenwater worden betracht. Een gerichte voorlichtingscampagne te voeren om het waterverbruik te verminderen is (zonder hoge investeringen) succesvol gebleken. In andere zorginstellingen is een besparing van 10% mogelijk gebleken. Om het succes van de campagne te continueren is blijvende aandacht noodzakelijk.

Pagina : 9 van 9 5. Conclusies/beschouwing/aanbevelingen - Waterbesparende maatregelen treffen bij tappunten (perlators). - Functioneren van drukverhoginginstallatie nagaan. - Bij toekomstige investeringen, waaronder nieuwbouwplannen, systematisch letten op de mogelijkheden tot gebruik van watervrije of waterarme apparatuur en geen apparatuur met doorstroomkoeling. - Opstellen van voorkeurslijsten voor inkoop van water en energiezuinige apparatuur en het promoten van deze apparatuur. Op aanschaf van dit soort apparatuur kan vaak subsidie worden verkregen. - Ter ondersteuning van het bewaken van het waterverbruik, het volgen van resultaten van waterbesparingsacties, het kunnen detecteren van storingen en het doorbelasten van drinkwaterverbruik naar afdelingen is een monitoring op apparaat of afdelingsniveau noodzakelijk. - Wijzigingen in apparatuur of procedures (ook good-house keeping) begeleiden met voldoende voorlichting en instructies aan betrokkenen. - Op basis van algemene kentallen is het leidingwaterverbruik niet hoog te noemen. Het verbruik ligt op 333 liter per bed per dag. Ter indicatie; door het VEWIN wordt in de berekeningsgrondslagen voor drinkwaterinstallaties in ziekenhuizen een gemiddeld dagverbruik van 300 tot 700 liter per bed per dag gehanteerd. [VEWIN werkblad WB2.1 B februari 1999; Berekeningsgrondslagen gemiddelde waterverbruiken per etmaal, per uur, voor mens, dier en plant].