Bespreek het leven en denken van: 1. PLATO Leerling van Socrates. Athene, Griekenland, 427 347 vr Chr. Athene: - stadsstaat met een democratische bestuursvorm - bloeipool van economische, culturele en politieke ontwikkeling. - redenaarskunst en de kunst van het redenen waren belangrijk. - maatschappij die slaven kende. Sofisten: gaven les tegen betaling in de redeneer- en redenaarskunst (zekerheid of objectieve kennis is volstrekt onmogelijk) Als er geen absolute waarheid of geen waarden meer zijn, krijgt de mens de macht om over alles te oordelen. politiek domein recht van de sterkste, men zoekt methodes om anderen te overhalen Socrates: aanvaardt het relativisme van de sofisten niet. Waarheid en het goede bestaan wel. Ze zijn berust op de kennis van zichzelf die onzeker is. Om de mens tot inzicht over zichzelf te brengen, moet hij zich vragen stellen over zichzelf en zijn vermeende kennis. Plato: tegen de verdeeldheid, lelijkheid en slechtheid van de wereldlijke ervaringen, voert hij een verlangen Eros aan, een drift naar het kennen van het Ene, het Schone, het Goede, het Echte. Wat de mens op aarde waarneemt is veranderlijk en verscheiden. Kennis van het Echte moet inzicht geven in het onveranderlijke, het zekere. Kennis van het Echte kan men vinden in de wiskunde, waar men volmaakte vormen bestudeert. Maar deze vormen kunnen in de zintuiglijke wereld nooit volmaakt gerealiseerd worden. Ze moeten op een andere wijze in een andere wereld bestaan. De vormen en begrippen die men hanteert in de wiskunde zijn dus niet zomaar gedachteconstructies in de hoofden van de mensen, ze bestaan effectief in een vormenwereld of ideeënwereld. In de natuur bestaan slechts onvolmaakte en verschillende vormen. Echte kennis zou moeten kunnen werken met volmaakte begrippen of vormen. Deze bestaan niet in deze wereld, wel in de ideële vormenwereld. Om dit beter te begrijpen, vertelt Plato de Allegorie van de Grot. Perfectie en regelmaat van de cirkelvorm zijn verwijzingen naar de perfectie in de vormenwereld. De kennis van de cirkelvormige bewegingen is reeds een benadering van de echte kennis. Jolien De Veirman 1/12
2. ARISTOTELES 384 vr. Chr Leerling van Plato in Athene. Bestudeert de verandering, de groei van dingen. Begrippenparen: - substantie (zelfstandigheid) en accidens (bijkomstigheid): substantie: blijven de identiteit, het feit dat ze zijn en wat ze zijn accidens: verschijningswijze van de dingen, ze bestaan niet op zichzelf maar worden gedragen door de substantie. Verandering = accidenten veranderen. Iets waarvan de substantie verandert, houdt op te bestaan als wat het was, en vormt iets of iemand anders. - vorm en materie: vorm: geheel van eigenschappen die het ding maken tot wat het is materie: datgene dat door die eigenschappen tot ding gemaakt wordt aan de materie wordt een vorm opgelegd - act en potentie: potentie: mogelijkheid act: voltooiing van de mogelijkheid tot daadwerkelijkheid zuivere act = volmaakt, goddelijk Verandering = potenties tot act zien worden, een tegen van de doelmatigheid die in de dingen zit. God is de onbewogen beweging, de oneindige act van alle potenties, oorzaak van alle beweging. Alles wat veranderd, wordt door iets anders veranderd, viervoudige oorzakelijkheid: - materiele oorzaak - vormoorzaak - werkoorzaak: kracht die de verandering tot stand brengt - doeloorzaak: finaliteit die in elk ding zit Gedwongen beweging: beweging veroorzaakt dr de inwerking van een uitwendige kracht Natuurlijke beweging: beweging veroorzaakt dr iets inwendigs, de eigen natuur van het ding. 4 elementen zullen tegendringen om naar natuurlijke plaats te gaan bovenaardse moet dus uit een andere materie bestaan (aether of kwintessens) Jolien De Veirman 2/12
Oorzaken van verandering: A B C A B C A A B C God geen einde (klassieke wetenschap) alles is oorzaak van zichzelf god is de onbewogen beweger, de oorzaak van zijn eigen beweging. Er is geen oorzaak van God, hij is de oorzaak van zichzelf Eenparige cirkelvorm van de planetenbeweging is een teken van toenadering tot de onbewogen beweger, de oorzaak van alle beweging. Jolien De Veirman 3/12
3. PTOLEMAEUS 100-170 Alexandrië Kosmologie van Aristoteles verfijnd, de visie aangepast aan de waarneming. Snelheid van de planetenbeweging is niet constant. Exentrische en epicykelse bewegingen en het vereffeningpunt. Zijn wereldbeeld is gegroeid uit de zorg de beweging van de hemellichamen te kunnen beschrijven als een combinatie van eenparige cirkelvormige bewegingen. Er werden veel paramaters ingebouwd om een overeenkomst te bekomen tussen model en waarneming. Jolien De Veirman 4/12
4. DESCARTES 1596 1650 Nederlanden Doel: filosofie tot universele mathematica maken Zie boek p 94 en notities 9. Mensopvatting: De wereld van de geest en die van de materie vormen 2 parallelle, maar van elkaar onafhankelijke werelden die ieder kunnen worden bestudeerd zonder dat de ander daarin betrokken wordt. Het menselijk lichaam kan wenen als de menselijke geest verdriet heeft: het zijn gesynchroniseerde maar van elkaar onafhankelijk gebeurtenissen in de materiele en geestelijke wereld. Materiele wereld is streng deterministisch. Organismen worden beheerst door natuurwetten. Ze hebben geen ziel of doelgerichtheid nodig om de groei van organismen of bewegingen van de dieren te verklaren (zoals Aristoteles wel dacht). De geestelijke wereld is ook gedetermineerd. Dit heeft als gevolg dat cartesianen moeilijk de vrije wil kunnen plaatsen. Het dualisme tussen geest en materie (Plato) komt bij Descartes tot volle ontplooiing. Jolien De Veirman 5/12
5. FEUERBACH 1804 1872 Duitsland Hij stelde zich de vraag hoe het komt dat mensen de hypothese gesteld hebben dat god bestaat. Wijsgeer, leerling van Hegel. Hij verdedigde aanvankelijk een uitgesproken idealisme, dat enkel op verstand gebaseerd was en het rationele denken meer belang hechtte dan aan de werkelijkheid. Geleidelijk aan gaat hij zich nog uitsluitend baseren op de zintuiglijke waarneming. Kennis en waarheid kunnen enkelvoorkomen vanuit deze waarneming en moeten daardoor ook kunnen geverifieerd worden. God is een projectie van de mens Het zijn de goede, vervolmaakte eigenschappen van de mens De mens projecteert iets uit zichzelf. God is de verpersoonlijking van eigenschappen die menselijk zijn. Deze onvolmaakte eigenschappen worden overgedragen op een niet bestaande god, en in deze god zijn zij op volmaakte wijze aanwezig. God bestuderen = het goede van de mens bestuderen theologie = antropologie In de godsdienst zoekt men bevrediging voor zijn verlangens, ter compensatie voor zijn eigen eindigheid en beperktheid. Jolien De Veirman 6/12
6. KARL MARX 1818 1883 Trier, Duitsland Een van de grondleggers van de arbeidersbeweging en een centrale figuur in het socialisme. Studeerde filosofie en recht. Hij toonde reeds vroeg belangstelling voor de economie als wetenschap. In 1841 doctoreert hij met een proefschrift over het atheïsme in de oudheid. Hij is journalist en hoofdredacteur geweest voor de plaatselijke krant, waarin hij zijn sympathieën voor de uitgebuite arbeidersklasse uitte en zijn zin voor revolutionaire vernieuwingen. Hierna is hij dikwijls uit landen gewezen. Economisch determinisme: Mensen worden bepaald door de economie met als gevolg dat ze geen vrijheid meer hebben er niet voor aansprakelijk voor kunnen worden gesteld. Het geestesleven van de mens met denken en willen is niet autonoom. Verstand en wil functioneren niet vrij of zelfstandig. De feitelijke omstandigheden van het leven zijn bepalend voor de inhoud van het denken. Deze omstandigheden zijn economische omstandigheden. De economie is de onderbouw van het geestesleven: de verhoudingen in het productieproces, de klassenstrijd, de uitbuiting. Er is een eeuwige klassenstrijd met ruzie over belangen. We behoren tot een bepaalde klasse op grond van de verhouding tot de productiemiddelen. Als we niet over PM beschikking: lage klasse Sociale klasse = groep van mensen die zich in eenzelfde of gelijkaardige relatie bevindt tot de productiemiddelen. Het verschil in loon en meerwaarde is uitbuiting. Arbeider is uitgeput zolang zijn meerwaarde hem niet toekomt. Oorsprong van wetgeving en rechtspraak: Een gewoonte die lang genoeg bestaat, heeft voor de mensen het gevoel van kracht van recht. Het recht is ontstaan doordat gangbare patronen vanzelfsprekend werden, dat iedereen vond dat het zo hoorde. Zo zijn mss de taalwetten op dezelfde wijze ontstaan. Jolien De Veirman 7/12
Oorsprong van de godsdienst: De verdrukte mensheid heeft noodzakelijkerwijze de idee god en alles wat daarbij hoort, in het leven geroepen. De aardse levensomstandigheden waren voor de uitgebuite massa ondraaglijk, de ellende was zo groot, dat men moest kunnen geloven in een hoop op beter. De godsdienst leverde deze hoop, hij beloofde een voldoening voor later, waardoor de aardse miserie gecompenseerd werd en draaglijk gemaakt. Godsdienst = opium van het volk Drug, verdovingsmiddel (onecht) dat de mensen zichzelf toedienen om zich over hun ellende heen te zetten. Er zijn objectieve maatschappelijke krachten aan het werk die de mensen in hun nood ertoe brengen troost te zoeken in een droomwereld. Wil men het verschijnsel religie bestrijden, dan zal men dus de maatschappelijke verhoudingen moeten kritiseren en veranderen. - godsdienst is een inbeelding - men vergeet de ellende maar wordt er niet door opgelost - mens wordt door de godsdienst afgeleid van zijn werkelijke taak en verantwoordelijkheid om zich voor religieuze doelstellingen in te zetten. Eens de uitbuiting wordt weggenomen, zal de godsdienst verdwijnen. Kritische bedenkingen: Ook in landen waar nauwelijks nog van uitbuiting kan worden gesproken, staat de godsdienst nog stand. Godsdienst beantwoordt aan een menselijke nood of behoefte, die veel ruimer is dan alleen maar economische ellende of uitbuiting. Het geloof is een boodschap van bevrijding voor de mens, en een aansporing om de bevrijding te helpen realiseren. Het is geen afleiding van de aandacht voor de taak in deze wereld om meer menselijke samenleving uit te bouwen. Jolien De Veirman 8/12
7. FRIEDRICH NIETZSCHE 1844 1900 Duitsland Filosofisch materialist Mentaal gekraakt: probeerde echt te denken maar is er niet in geslaagd om zijn verstand en zijn gevoelens in overeenstemming te brengen. Hij is nooit geheel van god kunnen loskomen. De Uebermensch lijkt de gevolgen van het god-is-dood niet aan te kunnen. Altijd weer duikt het verlangen naar god op (laatste geschrift). Studeerde op vraag van zijn moeder (kwezelachtig) theologie maar deed dan toch zijn zin door filologie te studeren. Hij werd hoogleraar te Basel in 1869. De 19 e eeuwse filosofie en wetenschap over de christelijke godsidee en levensvisie, hebben voor goed met hem afgerekend. Hij stelt zich nu de vraag: wat nu, nu god dood is, wat zijn de gevolgen van het wegvallen van een eeuwenoud geloof, hoe leven in een wereld zonder god? Oppervlakkige atheïsten: gaan niet naar de kerk maar leven wel nog alsof god bestaat. Weinigen vermoeden welke de verdere gevolgen zijn van het god-is-dood-principe. Er is zoveel dat op god gebouwd is. Het heeft veel te maken met de zin van het leven. Mens is een wezen dat god nodig heeft om een moraal op te bouwen. Als god dan dood verklaard wordt, stellen we ons de vragen: - Heeft het leven van de mens dan nog wel zin? Waar kan een andere, nieuwe zin voor het leven gevonden worden, zonder god? - Waarop kan een moraal gefundeerd worden, als zij uiteindelijk niet op gods wil teruggaat? We hoeven dan niet meer te zorgen voor de armen en de zwakken. Mens moet gaat tot uebermensch, dat is het doel om een zinvol leven te hebben. Uebermensch: de mens die volledig is losgekomen van god, die god niet meer nodig heeft, als het ware zelf tot god geworden is. Als materie trouw zijn aan jezelf, er zijn geen bovenaardse verwachtingen meer, dus kunnen we NU genieten van het leven. De zin van het leven is genieten. Genieten = de materie van zichzelf (indien de mens het beseft). De sterke moet genieten, hoeft niet om de armen en zwakken te geven. Eindwerk: Dionysos-cultus Kritische bedenkingen: hij levert niet echt een bewijs voor het niet bestaan van god. Het werk van Nietzsche is nu nog betekenisvol, het oppervlakkig atheïsme bestaat nog steeds! Jolien De Veirman 9/12
8. SIGMUND FREUD 1856 1939 Wenen, Oostenrijk Studeerde geneeskunde, specialiseerde hem in neurofisiologie. Grondlegger van de psycho-analyse. Mensopvatting: psychisch determinisme. Er is een onvrijheid in het menselijk gedrag. In tegenstelling tot K. Marx zijn de wortels van de menselijke onvrijheid gelegen in de psychè, niet in de economie. Het geestesleven van de mens, functioneert niet in echte vrijheid. We denken vrij te zijn, maar we zijn het niet. Vragen over de godsdienst moeten psychologisch aangepakt worden. Hiervoor ontdekte hij het model van de wensvervulling, dat hij aan de hand van dromen en neurotische symptomen ontdekte. Religieuze voorstellingen zijn niet het resultaat van waarneming of denken maar moeten als illusies bestempeld worden. Zij moeten de vervulling brengen van de meest dringende wensen of verlangens van de mensheid als: - het verlangen van de kinderlijke, hulpeloze mens die zich niets moet aantrekken van de gevaren in het leven - het verlangen naar een echte vervulling van de gerechtigheid - het verlangen naar de verlenging van dit aardse bestaan - de wens om antwoord te krijgen op vragen als het ontstaan en de zin van alles Dit zijn slechts infantiele wensen. De godsdienst is voor hem illusie van infantiel gebleven. (Infantiel: kenmerkend voor de kindertijd) Godsdienst is volgens hem ontstaan vanuit de diepste en meest dringende wensen van de mensen. Het is niet meer dan wishful thinking. De godsdienstige aanhankelijkheid van de mens wordt enkel gemotiveerd door zijn behoefte aan wensvervullingen, omdat het moeilijk is om te leven met onvervulde wensen. Jolien De Veirman 10/12
2 redenen om afstand te nemen van het geloof: - beloften van de godsdienst zijn te mooi om waar te zijn - het kan niet dat onze onwetende voorouders al het antwoord zouden gevonden hebben op deze moeilijke vragen Psycho-analyse: Seksuele moeilijkheden, frustraties, ernstige gebeurtenissen, in het heden of het verleden houden verband met de storing. Hij ontwikkelde 3 technieken om te praten over seks: - hypnose - vrije associatie: opgegeven inductiewoorden waaraan de patiënt associaties maakt - droomanalyse: dromen interpreteren om inzicht te krijgen in het zieleleven van de patient. Mensopvatting: Wat hij aantrof bij geesteszieken was ook aanwezig in het gedrag van de gewone gezonde mens. In alle gedragingen waren dezelfde krachten werkzaam, ook wanneer mensen daar zelf geen weet van hebben en deze krachten onbekend zijn. Bij de gewone gezonde mens worden de uitingen van het driftleven binnen de perken van het maatschappelijk aanvaard gehouden. ICH: positieve krachten (seksuele driften of EROS) en neerhalende driften (agressiviteit, vernielingsdrift of TANATOS). UEBER ICH: bepaalt welke verlangens rechtstreeks kunnen bevredigd worden. Het zijn de geinterioriseerde waarden en normen van de maatschappij waarin je leeft. Een deel van je persoonlijkheid beslist welke verlangens rechtstreeks en welke onrechtstreeks bevredigd worden. Onbewust en ongeweten blijven de driften het menselijke gedrag leiden en bepalen, als een soort van drijfkracht of energie die mensen voortstuwt. Indien men deze onderdrukt, verstoren zij vanuit het onbewuste het hele zieleleven en worden oorzaak van psychische ontwrichting en neurosen. Maar ook bij wie niet ziek is, blijven de verdrongen driften aanwezig. Ze uiten zich in allerlei activiteiten doordat zij tot een maatschappelijk aanvaardbaar niveau worden gesublimeerd. Sublimatie is het onrechtstreeks bevredigen van een verlangen. Kritische bedenkingen: - Het is niet juist om te beweren dat iets niet kan bestaan omdat men het wenst (idem kritiek op Feuerbach). Er wordt hier een conclusie gesteld die niet gestaafd wordt door een redenering. - Hij gaat er van uit dat de religieuze voorstellingen door mensen zelf zijn uitgevonden. - Er is niet altijd een dwingende beïnvloeding (niet echt determinisme) - De mogelijkheden van de mens om iets te smaken of te waarderen en om vreugde te vinden liggen niet enkle op domein van seksualiteit en agressiviteit (sublimatie). - Het is mogelijk om de uitleving van primaire driften af te remmen, omdat men ingezien heeft dat dit uitleven schadelijk is voor een andere doelstelling die als meer waardevol wordt aangevoeld (vedringing). Jolien De Veirman 11/12
9. ALBERT CAMUS 1913-1960 Algiers, Frankrijk Verzetstrijder in WO II Dagdagelijkse denken. Grondlegger van het absurdisme. Existentialisme: vraag naar de existentie; wat gebeurt er, waarom? Hij heeft jonge mensen zomaar zien doden door machinegeweren. Hij ziet anderen die zich op paradoxale wijze (als martelaren hun leven geven voor het geloof) laten doden voor de illusies die hun een bestaansreden geven. Daardoor stelde hij zich de fundamentele vraag van de psychologie: Is het leven al dan niet de moeite waard om geleefd te worden? Je moet een doel hebben in het leven om je leven zinvol te maken. Dit kan door in verzet te komen tegen geweld en onrecht, de bereidheid en de wil hebben om weerstand te bieden tegen dit geweld en onrecht. Hierdoor kan geluk en vreugde mogelijk worden, maar de definitieve overwinning zal nooit bereikt worden. Voorbeeld voor de absurde mens (de mens die inziet dat de wereld irrationeel is en uiteindelijk geen zin heeft, maar weigert om aan deze kennis te ontsnappen door een sprong te maken naar het religieuze) Mythe van Sisifos: Zie notities. Je moet Sisifos voorstellen als een gelukkig mens. Hij had een doel in het leven. Dat is de zin van het leven. Jolien De Veirman 12/12