DE HOGESCHOLEN IN BEWEGING 1 e hogeschol n De hogescholen beweging congresbrochure 10 februari 2014
ARTESIS PLANTIJN HOGESCHOOL ANTWERPEN Hogere Zeevaartschool
DE HOGESCHOLEN IN BEWEGING 1 Wie zijn de Vlaamse hogescholen? Ongeveer de helft van alle studenten in het Vlaamse hoger onderwijs studeert aan de hogescholen. Hun totale aantal bedraagt meer dan 111.000 studenten, van wie 102.000 in de professionele bacheloropleidingen, 500 studenten aan de Hogere Zeevaartschool en bijna 8.500 studenten in hogere kunstopleidingen (Schools of Arts) 1. De hogescholen bieden die studenten een groot pallet basisopleidingen in verschillende studiegebieden aan. Ze leveren grote groepen afgestudeerden af in economische richtingen, in technische opleidingen die sterk gegeerd zijn door de arbeidsmarkt en leiden leerkrachten, verpleegkundigen, opvoeders en kunstenaars op. Door dit rijke aanbod aan professionele, nautische en artistieke academische opleidingen zorgen ze voor diversiteit, creativiteit en innovatie in Vlaanderen. Bovendien worden de opleidingen die de hogescholen aanbieden door de actoren uit het Vlaamse werkveld geprezen om hun uitstekende aansluiting op de arbeidsmarkt. Uit de jaarlijkse cijfers van de VDAB blijkt dat van alle onderwijsniveaus in Vlaanderen de afgestudeerden van de hogescholen, dankzij hun snelle inzetbaarheid, het meeste kans maken op directe tewerkstelling. Daarnaast bieden hogescholen aan studenten van alle leeftijden ook de mogelijkheid om zich via vervolgopleidingen te verdiepen, te verbreden en te heroriënteren. In de bachelor-na-bachelor opleidingen alleen al zijn meer dan 3.000 studenten ingeschreven. Postgraduaten, master-na-masteropleidingen, avond- en weekendopleidingen, bijscholingen, vullen het pakket voor levenslang leerders (LLL) verder aan. Op dit moment zijn in Vlaanderen 17 hogescholen actief, maar door de op til zijnde fusies zal het landschap relatief snel evolueren naar 13 hogescholen, met een gemiddeld studentenaantal van ongeveer 10.000. Deze operatie zorgt voor de noodzakelijke schaalvoordelen en een voldoende groot bestuurlijk vermogen, maar benadrukt - door het behoud van campussen - evenzeer de belangrijke regionale spreiding en verankering van de hogescholen. Deze spreiding over de vele campussen is zowel belangrijk voor de rol van de hogescholen in het bieden van kansen aan iedereen via de participatie aan het hoger onderwijs, als voor de regionale samenwerking met alle partners. 1 Cijfers van de VLHORA-oktobertelling 2013
2 VLHORA CONGRES 10 FEBRUARI 2014 De nabijheid van de campus werkt - vooral voor studenten uit kansengroepen - drempelverlagend en vertrouwenwekkend. De regionale verankering van de Vlaamse hogescholen stimuleert bovendien de interactie tussen hogescholen en het werkveld. Elke privéonderneming, elke zorginstelling, elke overheidsdienst, elke organisatie in Vlaanderen kan rekenen op een eenvoudig toegankelijke kennispoort in de nabijheid. Anderzijds profileren alle opleidingen en hun onderzoeksactiviteiten zich binnen een internationaal domeinspecifiek referentiekader. Evident bij de kunstopleidingen maar evenzeer bij de professionele bacheloropleidingen zorgt de internationalisering voor een essentiële dynamiek. Door de sterke interactie van de hogescholen met het werkveld via de dagelijkse werking bij stages, bachelorproeven, masterproeven, samenwerkingsprojecten is bovendien meer dan een geografische nabijheid verzekerd. Door de laagdrempelige toegang zijn de hogescholen dan ook cruciale spelers in de industriële, economische, culturele en sociale innovatie en dit in het bijzonder voor de kleine en middelgrote ondernemingen in Vlaanderen. De verschillende opdrachten van de hogescholen, namelijk onderwijs, wetenschappelijk onderzoek, dienstverlening en beoefening en ontwikkeling van de kunsten, krijgen op deze manier een maatschappelijk uiterst belangrijke invulling. 140.000 130.000 120.000 110.000 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 aantal studenten in de huidige opleidingen van de hogescholen aantal studenten in de opleidingen van de hogescholen vóór de integratie
DE HOGESCHOLEN IN BEWEGING 3 111.377 studenten in de hogescholen waarvan 102.427 studenten in de professionele opleidingen 8.423 studenten in de schools of arts 527 in de (academisch) nautische opleidingen VIVES Noord OOSTENDE HOWEST VIVES Noord BRUGGE VIVES Zuid TORHOUT VIVES Zuid TIELT VIVES Zuid ROESELARE HOWEST VIVES Zuid KORTRIJK Ahs HoGent HUB-KAHO LUCA GENT HUB-KAHO SINT-NIKLAAS HoGent HUB-KAHO AALST AP BOOM AP HZS KdG TM ANTWERPEN HUB-KAHO DILBEEK EhB HUB-KAHO LUCA BRUSSEL HOOFDSTAD TMK LIER TM TM SINT-KATELIJNE-WAVER MECHELEN TMK VORSELAAR GROEP T KHLeuven LUCA LEUVEN TMK TURNHOUT TMK GEEL KHLeuven DIEST KHLim PXL KHLim PXL GENK HASSELT KHLim PXL DIEPENBEEK Ahs Arteveldehogeschool AP Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen EhB Erasmushogeschool Brussel GROEP T Groep T Internationale Hogeschool Leuven HoGent Hogeschool Gent HOWEST Hogeschool West-Vlaanderen HUB-KAHO HUB-KAHO HZS Hogere Zeevaartschool KdG Karel de Grote-Hogeschool KHLeuven Katholieke Hogeschool Leuven KHLim Katholieke Hogeschool Limburg LUCA LUCA School of Arts PXL Hogeschool PXL TM Thomas More TMK Thomas More Kempen VIVES Noord Katholieke Hogeschool Vives Noord VIVES Zuid Katholieke Hogeschool Vives Zuid < 1000 studenten 1000 5000 studenten 5000 10000 studenten >20000 studenten
4 VLHORA CONGRES 10 FEBRUARI 2014 De Vlaamse hogescholen, een sterk merk 1. De professionele bachelor: garantie op tewerkstelling Van alle opleidingen in het hoger onderwijs die men in Vlaanderen kan volgen, zorgt de professionele bacheloropleiding voor de vlotste aansluiting op de arbeidsmarkt. De Vlaamse hogescholen zorgen in 2014 voor het kwalitatief opleiden van meer dan 111.000 studenten. Uit cijfers van de VDAB blijkt dat: 96 van de 100 afgestudeerde bachelors binnen het jaar vast werk hebben; 99 van de 100 binnen het jaar na afstuderen hun eerste werkervaring opgedaan hebben. De gegeerde professionele bachelor is dus een hit op de Vlaamse arbeidsmarkt en daarbuiten. Hogescholen zijn voor de overheid het perfecte wapen tegen werkloosheid. 2. Aansluitend op de knelpuntberoepen De Vlaamse arbeidsmarkt vindt voor ruim 110.000 jobs moeilijk voldoende geschoolde arbeidskrachten. Eén derde van deze vacatures zou moeten ingevuld worden door de professionele bachelorstudenten uit de Vlaamse hogescholen. De vraag blijft echter groter dan het aanbod. Uit cijfers van de VDAB van 2013 blijkt dat het Vlaamse werkveld snakt naar technici (8.968), informatici (8.852), verpleegkundigen (6.125), lesgevers secundair onderwijs (5.980), lager onderwijs en kleuteronderwijs (3.662) alsook boekhouders (2.847). Investeringen in de Vlaamse hogescholen zorgen met andere woorden voor directe tewerkstelling. 3. Hogescholen werken participatief en sterk democratiserend Een brede participatie in het hoger onderwijs zorgt voor een grotere sociale rechtvaardigheid en cohesie in de maatschappij. De Vlaamse hogescholen hebben daartoe de afgelopen jaren intensief bijgedragen. Sinds 2001 stijgt het aantal hogeschoolstudenten voortdurend met duizenden per jaar. De hogescholen spelen daarnaast een belangrijke rol in het aantrekken van nieuwe groepen uit de samenleving naar het hoger onderwijs. Mede door de inspanningen van de hogescholen overschrijdt Vlaanderen nu al de Lissabonnorm om minstens 40% van de 25-34 jarigen een hoger onderwijsdiploma te laten halen. Momenteel heeft 43,6% van de 25-34 jarigen een diploma hoger onderwijs, een cijfer dat ook nog steeds stijgt. Ongeveer 1 op 7 Vlamingen volgt zijn opleiding of heeft die
DE HOGESCHOLEN IN BEWEGING 5 gevolgd aan een Vlaamse hogeschool. Hogescholen bezorgen Vlaanderen naast onmiddellijke tewerkstelling dus ook een toenemende scholingsgraad. In de kennismaatschappij van vandaag bestaat een steeds grotere vraag naar gekwalificeerde arbeidskrachten met een hoger onderwijsdiploma. Aangezien kennis continu in ontwikkeling is, wordt bovendien verwacht dat burgers levenslang leren en zich dus ook tijdens hun loopbaan nog verder professionaliseren. Zowel in het kwalificeren van burgers als in het faciliteren van levenslang leren spelen de hogescholen een belangrijke rol. Anno 2013 tellen de hogescholen meer dan 9.000 studenten ouder dan 26 jaar die zich inschrijven voor een initiële bachelor-opleiding 2. Deze groep groeit sinds het academiejaar 2010-2011 met 1.000 studenten per jaar. Daarenboven zijn de Vlaamse hogescholen ook de motor in het aantrekken van vele studenten uit kansengroepen, zoals studenten met een functiebeperking, minder gegoede studenten en werkstudenten. Voor vele Vlaamse jongeren zijn de hogescholen een laagdrempelige en directe toegang tot het hoger onderwijs: 23,6% van de hogeschoolstudenten zijn beursstudenten. De vergelijking met de 16,3% beursstudenten aan de universiteiten toont de belangrijke rol van de hogescholen op dit vlak nogmaals aan 3. Ten slotte bieden de Vlaamse hogescholen de studenten een diversiteit van vooropleidingen en doorstroomkansen in de maatschappij aan. De hogescholen leveren ook aanzienlijke inspanningen om studenten uit heel heterogene groepen in de Vlaamse maatschappij aan te trekken en klaar te stomen voor de arbeidsmarkt. Getalenteerde studenten uit alle groepen en met verschillende vooropleiding (ASO, TSO, BSO en KSO) krijgen aan de hogescholen, weliswaar in verschillende mate, doorstroom mogelijkheden. 2 Dit is een berekening van het aantal +26 jarigen in de initiële bachelors. Hogescholen bieden naast de initiële bacheloropleidingen ook nog bachelor-na-bacheloropleidingen, postgraduaten en creditcontracten,... aan waar traditioneel het aantal +26-jarigen nog hoger ligt. 3 Vlaams onderwijs in cijfers 2011-2012 Onderwijs en Vorming
6 VLHORA CONGRES 10 FEBRUARI 2014 Aantal inschrijvingen 2011-2012 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 ASO TSO BSO KSO Hogeschool Universiteit 4. Wetenschappelijk onderzoek in samenwerking met het werkveld Naast onderwijs bieden de hogescholen ook nog (praktijkgericht) wetenschappelijk onderzoek en maatschappelijke en wetenschappelijke dienstverlening aan in Vlaanderen. Hogescholen leveren praktijkgerichte expertise in diverse sectoren en beroepen uit de profit- en not-for-profit-sector (bedrijven, ziekenhuizen, lokale overheden, ), waardoor ze snelle toepassingsgerichte oplossingen kunnen bieden aan innovatievraagstukken uit het werkveld. Hogescholen hebben hierbij ondertussen een sterke positie opgebouwd. Met hun praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek en hun regionale spreiding in Vlaanderen (campussen) spelen de Vlaamse hogescholen sneller in op concrete vragen van bedrijven (vooral KMO s) en social profit instituten. Hogescholen geven dus een snelle return on investment bij de oplossing van praktijkgerichte noden van het werkveld. Bovendien zorgen studentenstages, bachelorproeven en onderzoeksprojecten niet alleen voor nauwe contacten tussen de hogescholen en het werkveld, maar ook voor een belangrijke wederzijdse bevruchting. Docenten-onderzoekers van het praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek staan voortdurend in contact met het werkveld, zodat ze steeds op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen in hun vakgebied. Tegelijkertijd ontwikkelen ze een ondernemende en op innovatie gerichte houding die ze doorgeven aan hun studenten. Hogescholen innoveren zo tegelijkertijd het werkveld, het onderwijs en het beroep zelf.
DE HOGESCHOLEN IN BEWEGING 7 5. De Schools of Arts: vensters op de wereld Nergens binnen de hogescholen is de internationalisering @home zo sterk uitgebouwd als binnen de hogere kunstopleidingen. Bruisende internationale en interculturele ontmoetingen, resulterend in spontane en gestructureerde samenwerkingsverbanden, kenmerken de dagelijkse werking van de Schools of Arts. Alumni zwermen uit over heel de wereld. De emancipatorische dialoog met de lokale gemeenschappen wordt gestimuleerd door de internationale kwaliteitsgeoriënteerde ontwikkeling en de beoefening van de kunsten. De Vlaamse Schools of Arts zijn pleisterplaatsen waar artistieke topkwaliteit op een drempelverlagende en participatieve manier de dialoog aangaat met een veelheid aan lokale maatschappelijke actoren, verenigingen en individuen. Daarnaast wordt specifiek in Vlaanderen het voortouw genomen bij de ontwikkeling van het onderzoek in de kunsten, aan de hand waarvan innovatie en uitbreiding van de artistieke kennis internationaal wordt gedeeld. 6. Hogescholen bieden kwaliteit De kwaliteit van de opleidingen aan de Vlaamse hogescholen wordt sinds 2005 gegarandeerd door te beantwoorden aan het Europese Kwalificatiekader (EQF) 4. Via het visitatie- en accreditatiesysteem worden de doelstellingen van de opleidingen, het programma, de inzet van personeel, onafhankelijk gemeten en beoordeeld. De resultaten van deze beoordelingen door visitatiecommissies worden gepubliceerd, waardoor de maatschappij een vinger aan de pols houdt wat betreft de kwaliteit van de opleiding die mag worden verwacht. 4 In 2005 nog Dublin-descriptoren genaamd. Vanaf 23 april 2008 keurde het Europees Parlement officieel het European Qualifications Framework goed.
8 VLHORA CONGRES 10 FEBRUARI 2014
DE HOGESCHOLEN IN BEWEGING 9 Zuurstof voor de hogescholen in beweging De Vlaamse hogescholen zetten zich dag na dag in om deze meerwaarde te creëren voor de maatschappij. Om dit te kunnen blijven garanderen moeten de hogescholen de nodige zuurstof krijgen. Daarvoor zijn volgende stappen essentieel: 1. Herstel van de basisfinanciering Om de meerwaarde van de hogescholen en hun opleidingen blijvend te realiseren, is een financiële inspanning nodig. Sinds 2001 stijgt het aantal hogeschoolstudenten in Vlaanderen gestaag en vanaf 2006 meer explosief. Sinds dat jaar kwamen er 30.000 studenten bij aan de Vlaamse hogescholen. Deze sterke stijging van het aantal studenten wordt onvoldoende en te traag gevolgd door het huidige financieringssysteem. De aanhoudende bijzondere studentenaangroei en het tekort aan basisfinanciering zetten al heel lang een enorme druk op de Vlaamse hogescholen en de kwaliteit van het onderwijs. De situatie wordt nog nijpender doordat de indexering van de lonen die de hogescholen dienen te betalen onvoldoende wordt meegerekend in de toekenning van de middelen. De VLHORA berekende dat de hogescholen door deze desindexeringsacties 50 miljoen euro tekort kwamen de voorbije vijf jaar (2008-2013). De combinatie van deze factoren zorgt ervoor dat het water de Vlaamse hogescholen financieel aan de lippen staat. Daarom moet de sterke studentenaangroei in de professionele bachelors effectief worden gefinancierd. 2. Versterking van het praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek Onderzoek aan hogescholen is per definitie diepgeworteld in de beroepspraktijk. Door hun lokale verankering gaat het onderzoek van de hogescholen uit van de praktijk en het werkveld bij de Vlaamse KMO s en de not-for-profitsector. Bovendien zijn de hogescholen regionaal fijnmazig verspreid over heel Vlaanderen en bezitten ze talrijke nauwe contacten met lokale economische en maatschappelijke actoren. Het praktijkgericht wetenschappelijk en het artistiek onderzoek moeten daarom meer groeikansen krijgen. Dit kan onder meer door het onderzoek aan de
10 VLHORA CONGRES 10 FEBRUARI 2014 hogescholen volwaardig te implementeren binnen het departement Economie, Wetenschappen en Innovatie (EWI). Zo n volwaardige basisfinanciering vanuit EWI (de zogenaamde tweede geldstroom) geeft de hogescholen de kans om het praktijkgericht onderzoek te optimaliseren alsook hun deelname in Europese en internationale onderzoeksprojecten te vergroten. In tweede instantie is er nood aan een modern Vlaams innovatiebeleid dat álle innovatie- en onderzoeksnoden in Vlaanderen steunt en verenigt: samenwerking in wetenschappelijk onderzoek tussen hogescholen en universiteiten zou gestimuleerd en financieel versleuteld moeten worden. Samenwerking tussen het fundamenteel vrij onderzoek aan de universiteiten en het praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek aan de hogescholen verzekert het onderzoekscontinuüm in Vlaanderen. Ten slotte moet de toegang tot deelname aan bestaande onderzoeksfondsen, die voordien enkel aan de universiteiten werden voorbehouden, opengesteld worden voor het praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek aan de hogescholen. 3. Een volwaardig studentenbeleid met hogere internationale mobiliteit Om studenten op te leiden tot goed functionerende burgers met een flexibele, open visie is een internationale ervaring aan te raden. Op intellectueel en educatief vlak leidt de uitwisseling van kennis, vaardigheden en attitudes tot nieuwe inzichten. De Vlaamse overheid stelt hierbij met het Actieplan Mobiliteit Brains on the Move het ambitieuze doel van 33% studentenmobiliteit voorop. Om dit hoge streefdoel te halen is een impulsfinanciering nodig. Daarbij moet er ook voor gezorgd worden dat de registratie van de mobiliteit - alsook de uitbetaling - performant verloopt en dat eventuele financiële parameters geen bijkomende planlast of rapporteringsverplichtingen teweegbrengen. De hogescholen wensen bij deze implementatie over heel de lijn voldoende autonomie te bewaren. 4. Eén geïntegreerde hoger onderwijsruimte Hogescholen willen goed aansluiten op het secundair onderwijs. Daarom zijn de geplande hervormingen binnen het secundair onderwijs een belangrijk opvolgpunt voor de hogescholen. Jongeren moeten in voldoende mate gekwalificeerd zijn om een hogeschoolopleiding te starten. Ook een betere waardering van de technische richtingen is nodig. Verder moeten de lerarenopleidingen binnen de hogescholen hun programma kunnen aanpassen
DE HOGESCHOLEN IN BEWEGING 11 aan de actuele verwachtingen binnen het hervormde secundair onderwijs en het deeltijds kunstonderwijs, zodat de lesgevers van morgen goed voorbereid zijn en blijven op hun toekomstige job. Daarom is het noodzakelijk dat het hoger onderwijs actief betrokken wordt en voldoende inspraak krijgt bij de verdere concretiseringen van de hervormingsplannen voor het secundair onderwijs en het deeltijds kunstonderwijs. Daarnaast willen de hogescholen het hoger beroepsonderwijs (HBO5) kwalitatief verbeteren. Aangezien HBO5 een hogere onderwijskwalificatie aflevert, moeten de opleidingen, zoals eerder werd bepleit door het Vlaams Parlement, zo sterk mogelijk in de hogescholen zijn ingebed. Hierbij is een correcte financiering van deze opleidingen, maar ook van de studentenvoorzieningen voor HBO5- studenten, noodzakelijk. 5. Planlastvermindering, informatisering en een autonoom modern personeelsbeleid Het laatste decennium is het Vlaamse hoger onderwijslandschap drastisch veranderd. Het semestersysteem werd ingevoerd en associaties werden gevormd. Naast de grote inspanningen voor de interne kwaliteitszorg is ook de externe kwaliteitsbewaking sterk uitgebouwd om de kwaliteit van het hoger onderwijs te garanderen en bij te schaven waar nodig. Er werd ook een nieuw talenbeleid opgelegd, bijkomende financierings- en rapportageverplichtingen werden ingevoerd, een doelgroepenbeleid werd gecreëerd en het hoger onderwijs werd verruimd door het flexibiliseringsdecreet. Naast het snel stijgende aantal studenten zorgden deze veranderingen voor een niet aflatende druk op de werking van de hogeschool en haar personeel. Deze grootschalige vernieuwingen zorgden ook voor vele bijkomende regels, planlast en administratieve verplichtingen. Een grote algemene vermindering van allerlei administratieve verplichtingen is daarom aan de orde. De tijd (personeelsinzet) die hiermee gewonnen wordt, kan vervolgens zinvol ingezet worden voor het onderwijs en initiatieven die de studenten rechtstreeks ten goede komen. Er is ook meer vertrouwen nodig vanuit de overheid om een eigen autonoom personeelsbeleid te ontwikkelen op instellingsniveau. Hedendaagse problemen waar personeelsleden mee te kampen krijgen, niet in het minst de verhoogde werkdruk, en de nood aan levenslang leren (LLL) en het hierbij aansluitende flexibele onderwijsaanbod, vereisen een nieuw en modern HR-beleid van de hogescholen. Alleen zo kunnen de instellingen maatregelen nemen die specifiek aangepast zijn aan hun situatie.
12 VLHORA CONGRES 10 FEBRUARI 2014 De Vlaamse Hogescholenraad (VLHORA) is de koepelorganisatie van alle Vlaamse hogescholen. De VLHORA organiseert overleg tussen alle Vlaamse hogescholen en formuleert adviezen en aanbevelingen aan de Vlaamse en federale overheden over aangelegenheden die de hogescholen aanbelangen. Het doel is de gezamenlijke belangen van de hogescholen maximaal te realiseren in het beleid, de regelgeving en de samenwerking met andere actoren. Strategische doelstellingen: vanuit de unieke positie als koepelorganisatie verdedigt de VLHORA de belangen van alle Vlaamse hogescholen en is daarbij de gesprekspartner van die hogescholen met de overheid; de VLHORA positioneert zowel in Vlaanderen als internationaal de maatschappelijke meerwaarde van de hogeschoolwerking op een krachtige en duidelijke manier. De VLHORA doet daarvoor aan actieve netwerking; de VLHORA maakt onderling eenduidige afspraken om de publieke middelen zo efficiënt en effectief mogelijk voor het maatschappelijk doel van de hogescholen in te zetten; de VLHORA faciliteert internationale beleidsafstemming en benchmarking door actieve participatie in internationale netwerken; de VLHORA maakt zijn positie duidelijk door zijn werking te focussen op een aantal duidelijke thema s en speelt daarbij in op maatschappelijke evoluties; de VLHORA werkt actief samen met alle partners van de VLUHR. Vlaamse Hogescholenraad Ravensteingalerij 27 bus 3-1e verd., B-1000 Brussel +32 22 11 41 90 +32 22 11 41 99 info@vlhora.be @VLHORA_nieuws www.vlhora.be
2014, Vlaamse Hogescholenraad verantwoordelijke uitgever: Marc Vandewalle vormgeving: Erik Desombere wettelijk depot: D/2014/12.784/1